• Sonuç bulunamadı

Ankara İlinde Farklı Sosyo- Ekonomik Düzeylerde Yaşayan Çalışan ve Çalışmayan Kadınların Yemek Planlama Konusundaki Tutum ve Davranışlarının Değerlendirilmesi

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2021

Share "Ankara İlinde Farklı Sosyo- Ekonomik Düzeylerde Yaşayan Çalışan ve Çalışmayan Kadınların Yemek Planlama Konusundaki Tutum ve Davranışlarının Değerlendirilmesi"

Copied!
14
0
0

Yükleniyor.... (view fulltext now)

Tam metin

(1)

--- Beslenm e ve D iyet Dergisi / J N utr and Diet 34(2): 17-30/2006

ANKARA İLİNDE FARKLI SOSYO- EKONOMİK

DÜZEYLERDE YAŞAYAN ÇALIŞAN VE ÇALIŞMAYAN

KADINLARIN YEMEK PLANLAMA KONUSUNDAKİ

TUTUM VE DAVRANIŞLARININ DEĞERLENDİRİLMESİ

--- U z m . D y t. S e v in U Ğ U R * , A r a ş .G ö r . Ç iğ d e m T u b a G Ü N E B A K * * ,-P r o f.D r . T ü r k a n K u tlu a y M E R D O L * *

Ö Z E T

B u çalışm a, fa r k lı so syo -e k o n o m ik düzeylerde yaşayan çalışan ve çalışmayan kadınların yem ek p la n la m a ko n u su n d a ki tutum ve davranışlarını

d e ğ e r l e n d i r m e k a m a c ı ile p la n la n ıp

yü rü tü lm ü ştü r. A ra ştırm a , 500 çalışan ve 500 ça lışm a ya n o lm a k üzere, 21-50 ya ş grubundan r a s tg e l e s e ç i l e n 1 0 0 0 e v li k a d ın ü z e r in d e yapılm ıştır. A raştırm aya alm an kadınlara yem ek p la n la m a konusundaki, tutum ve davranışlarını o r ta y a ç ı k a r a c a k b ir a n k e t u y g u la n m ış tır . V erilerin is ta tis tik s e l d e ğ e rle n d irm e si; y ü zd e d eğ e rle rin in hesaplanm ası ve basit korelasyon a n a l i z l e r i ile y a p ılm ış tır . S o n u ç la r d e ğ e r ­ le n d ir ild iğ in d e a r a ş tır m a y a k a tıla n ç a lışa n kadınların, çalışm ayan kadınlara göre daha yü k ­ se k eğitim düzeyine sahip olduğu; eğitim düzeyi a r ttık ç a , g a z e te le r d e ve d e rg ile rd e beslen m e h a k k ın d a ç ıka n y a z ıla r ın oku n m a sın ın arttığı ( ç a lışa n ve ç a lış m a y a n k a d ın la rd a s ır a s ıy la % 31.2 ve %25.6) belirlenmiştir. Sosyo-ekonomik düzey arttıkça, hazır yiyeceklerin tüketilme duru­ m u da a r tm a k ta d ır (sıra sıyla % 63.6, % 36.2). Evinde y e m e k çeşidine her zaman kendisi karar veren ka dın ların y ü zd esi % 72.5'dir ve bu oran kadının çalışıp çalışm am ası ile önem li bir fa r k gösterm em ektedir (çalışan ve çalışmayan kadın­ larda sırasıyla % 74.6 ve %7.4). Evinde pişirile­ cek y e m e k çeşidine g ü n lü k olarak karar veren k a d ın la r ın o ra n ı % 60.7'dir. Ç alışan ve ç a lış­ m a y a n k a d ın la r ın a ile le r in in akşam y e m e k ­ le r in d e b ir lik te s o fr a y a o tu rm a d u ru m la rın a bakıldığında, sırasıyla, % 95.6'sı ve % 88.0'ınm hafta içi her gün; % 94.4'ünün (her iki grupta da) hafta sonu her gün aileleri ile sofraya birlikte o tu rd u k la rı belirlenm iştir. Ç alışan kadınların % 39.7'sinin, çalışm ayan kadınların %16.3'üniin

* B e s le n m e v c D iy e t U z m a n ı, İsta n b u l

** H a c e tte p e Ü n iv e rs ite s i B e s le n m e vc D iy e te tik B ö lü m ü , A n k a ra

besin (anket kapsam ında sorulan besinler; süt, y o ğ u r t, p e y n ir , et, ta v u k , b a lık , y u m u r ta , kurubaklagil, sebze, meyve, pirinç, makarna, un) alışverişini eşleriyle birlikte yap tıkla rı sa p ta n ­ mıştır. Çalışan ve çalışmayan kadınların bir kıs­ mının evlerinde ekmek kapıcılar tarafından satın a lın m a k ta d ır ( s ır a s ıy la % 2 6 .8 ve % 1 9 .8 ). Çalışan kadınların %45.2'si, çalışmayan kadın­ ların %34'ü alışveriş için liste hazırlamaktadır. Kadınlar alışverişlerini çoğunlukla marketlerden y a p m a k ta d ır ( s ır a s ıy la % 6 4 .4 ve % 4 3 .3 ). K adınlar günde en çok 2 - 3 sa a tlerin i y e m e k hazırlama ve pişirm e için harcadıklarını belirt­ m işle rd ir (h er iki g ru p ta s ır a s ıy la % 64.4 ve %48.8). Çalışan kadınların %54.4'ii, çalışmayan kadınların ise %30.4'ii ayda bir kez aileleri ile ev dışında yem eğe çıkmaktadır. Ailelerin bir kısmı on beş günde bir evlerine dışarıdan yem ek getirt­ mektedir (sırasıyla % 43.6 ve %28.8). Bulgular, kadının çalışma durumunun ve sosyo - ekonomik

d ü z e y in in y e m e k p la n la m a tu tu m ve

davranışlarını etkilediğini göstermektedir.

Anahtar Sözcükler: Beslenme, yem ek planlam a,

sosyo - ekonomik düzey, tutum, davranış.

ABSTRACT

The Evaluation o f the Attitude and Behaviours o f Working and Non - Working Wotııen about M e a l P la n n in g L iv in g in D iffe r e n t S o c io -

Econonıic Status

The objeetive o f this study is to evaluate the meal planning attitude and behaviours o f working and non-working women living in different socio-eco- nomic status. This study has been conducted by random sampling on 500 working and 500 non- working women between the ages o f 21-50 years, living in Ankara. A questionnaire was applied to these women and the sta tistica l analyzes were

(2)

1 8 UĞ UR s., G Ü N EBA K Ç.T., M ER D O L T.K.

d o n e by % (p e rc e n t) v a lu e s a n d c o r re la tio n ana lysis. The results sh o w th a t the ed u ca tio n level o f working women is higher than the non- w o r k in g w o m e n a n d as th e e d u c a tio n le v e l increases, reading the articles about nutrition in newspapers and magazines increases (It is 31.2% and 25.6% in working and non-working women respectively). The higher the socio-econom ic sta- tus, the greater the use o f convenient foods. The p e rce n ta g e o f w om en d e c id in g on the type o f fo o d to be served fo r the meals is 72.5% and this

percentage is higher in working women. The p e r ­ centage o f women who are deciding meal types in daily basis is 60.7%. M ost o f the fa m ilies eat their dinner together with their fa m ily members at weekdays (working 95.6 % and non-w orking 88.0 % respectively). This ratio is över 94.4% at w eekends f o r both groups. It was f o u n d th a t 39.7% o f the working women and 16.3%) o f non- w orking women were g o in g to f o o d sh o p p in g (milk, yoghurt, cheese, meat, chicken, fish , egg, legumes, vegetables, fruit, rice, pasta, flo u r) with their husbands. In the fam ilies o f both w orking and non-working women, the bread is bought by the door keepers with the percentages o f 26.8% and 19.8% respectively. The percentages o f the vvorking and non-working women m aking a list f o r fo o d shopping and buying the fo o d from m ar­

ket are 45.2%>, 34% and 64.4%, 43.3%, respec­ tively. Mostly vvomen at both groups are allocat- ing 2 to 3 hours p e r day o f their time f o r fo o d preparing and cooking. The percentages o f the fa m ilies going out fo r dinner once a month are 54.4% and 30.4% fo r working and non-working women. Some o f the fa m ilies order m eals fro m the restaurants, having delivery systems twice a month (It is 43.6%> and 28.8% respectively). The fin d in g s sh ow that the vvorking situ a tio n and socio-economic status o f vvomen effect their atti- tude and behaviour about meal planning.

Key Words : Nutrition, m eal planning, socio - economic status, attitude, behaviour.

G İR İŞ

Genellikle etnik, ulusal ya da bölgesel yemek yeme biçimleri, kültürlerin sahip olduğu, kendi doğasında bulunan besinlere bağlıdır. Benzer besin k a y n a k la rın ın farklı k ü ltü r le r d e farklı

hazırlandığı ve pişirildiği görülmektedir. A ncak, küreselleşmenin etkisiyle, b ug ün ü lkeler a ra s ın ­ daki b e s le n m e fark lılık la rı g id e r e k a z a lm a k ta , toplumlar daha fazla hazır besin tüketm e yoluna gitmektedirler. Sosyal alışkanlıklar da insanların y e m e a l ı ş k a n l ı k l a r ı ü z e r i n d e e t k i l i d i r . T ü m t o p l u m l a r d a o r t a k l a ş a d a v r a n ı ş k a t e g o r i l e r i bulunm akla birlikte, bu davranışların biçim leri, b ir to p lu m d a n d i ğ e r i n e d e ğ iş ir. B u , k ü l t ü r ü n tem elidir. Tercih o lan a ğ ı o ld u ğ u z a m a n n e y in seçildiği, ne biçimde sağlandığı, nasıl pişirildiği, n a s ı l , ne z a m a n v e n e r e d e y e n d i ğ i i ç i n d e bulunulan toplu m sal g ru b u n u n a lış k a n lık la r ın a göre değişir. T op lum u n dini in ançları, d e v le tin e k o n o m i k y a p ı s ı v e p o l i t i k a l a r ı d a y e m e k alışk anlıklarını e tk ile y e n d iğ e r ö n e m li f a k t ö r ­ lerdir (1-3).

Yemek alışkanlıklarındaki farklılıklar; yenilen ve içilen b e s in le rin f a rk lılık la rı; b e s in l e r i n re n k , şekil ve lezzet farklılıkları; besin h a z ırla m a ve p işirm e şekilleri; ö ğ ü n sayısı, saati, ö r ü n tü s ü ; sevilen tatlar; besinin servis şekli; kullanılan araç ve g e re ç le r; b e s in l e r l e ilg ili i n a n ı ş la r ; b e b e k b e sle n m esi; g e b e lik ve e m z i k li li k t e b e s le n m e u y g u lam a la rı; h a s ta lık la r d a b e s le n m e u y g u l a ­ maları olarak özetlenebilir (4).

Ailelerin yem ek y em e ile ilgili d a v ra n ış la rın d a yemeğe temel teşkil edecek besinlerin satın alın ­ ması önemli bir yer tutar. Yem ek y em e o lg u s u ­ nun başlam ası için hangi y e m e ğ in p işirilec e ğ i, h angi b e s in in satın a lın a c a ğ ı v e b u a lı ş v e r i ş i kimin yapacağı aileler için önemli bir sorundur. Diğer önemli sorun da yemeği kimin h a z ırla y a ­ cağı ve pişireceğidir. Kadının çalıştığı du ru m la r­ da ailenin diğer üyelerinin bu işi paylaşm ası b e k ­ lenir. Ü lk e m iz d e y e m e k h a z ır la m a ve p işirm e işlemi kadına özgü bir d a v ra n ış o la ra k d e ğ e r ­ lendirilmektedir. Bu araştırma, yem ek planlama, hazırlama ve pişirmede ailelerin nasıl bir tutum ve davranış geliştirdiği ve bu d u ru m u n kad ının çalışıyor olup o lm a m a s ı ile e tk ile n ip e t k i l e n ­ m e d iğ in i o r ta y a k o y m a k a m a c ı ile p l a n l a n ı p yürütülmüştür.

(3)

A nkara İlinde Farklı Sosyo- Ekonomik Düzeylerde Yaşayan Çalışan ve Çalışmayan Kadınların Yemek Planlama 1 9 K onusundaki Tutum ve Davranışlarının Değerlendirilmesi

A R A Ş T I R M A Y Ö N Y E M İ V E A R A Ç L A R I

Araştırma, A nkara ilinde farklı sosyo-ekonomik d ü z e y le rd e y aşayan , 500 çalışan ve 500 çalış­ m ayan olm ak üzere, 21-50 yaş grubundan rast- gele öm eklem le seçilen 1000 evli kadın üzerinde yürütülmüştür. Çalışan ve çalışmayan kadınların y e m e k p l a n l a m a k o n u s u n d a k i t u t u m ve d a v ra n ış la rım ortaya çıkarm ak üzere bir anket uygulanmıştır. Ankette beslenme ile ilgili işleri k i m i n p l a n l a d ı ğ ı , bu işle ri k im in y ü r ü ttü ğ ü , besinlerin kim /kim ler tarafından, nerelerden, ne sıklıkta satın alındığı, alış-veriş için liste hazır­ l a n ı p , h a z ı r l a n m a d ı ğ ı , e v d e y e m e ğ i k i m i n p i ş i r d i ğ i , e v d e p i ş i r i l e c e k y e m e k ç e ş i d i n e kim/kimlerin karar verdiği, kadının yemek hazır­ lığı ve p işirilm esin e günlük ortalam a ne kadar sü re a y ırd ığ ı, e v d e hangi ü rü n le rin yapıldığı, yem ek çeşitlerinin hangi sıklıkta pişirildiği, hazır

yemek tüketim durumu gibi sorular yer alm ak ­ tadır.

Verilerin ista tistik sel d e ğ e rle n d ir m e s i; y ü z d e değerlerinin hesaplanm ası ve basit korelasyon analizleri ile yapılm ıştır. A ra ş tırm a y a k a tıla n kadınların yaş ile öğün atlama durumları; eğitim durumları ile g azetelerde-dergilerde b e sle n m e h a k k ı n d a ç ık a n y a z ı l a r ı n o k u n m a s ı ; e ğ i t i m durum ları ile alışveriş listeleri h a z ırla m a la rı; sosyo-ekonomik durumları ile hazır yiyecekleri tüketme durumları; eğitim durumları ile kızartma y ö n tem in i k u lla n m a la rı a ra sın d ak i iliş k ile rin yönü ve gücü incelenmiştir.

B U L G U L A R

A raştırm am ıza katılan 1000 evli k adın ın yaş, eğitim, meslek ve sosyo-ekonomik düzeyi Tablo l 'd e gösterilm iştir. A ritm e tik yaş o rta la m a sı

T a b lo 1. K a d ın la r ın S o s y o - e k o n o m ik D ü z e y le ri, E ğ itim ve M e s le k D u r u m l a r ın a G ö re D a ğ ılım ı

Ç alışan Ç alışm ay an T o p lam

S % S % S__________% Y aş g ru p la rı (yıl) 2 1 -3 0 31 -4 0 4 1 -5 0 T o p lan ı Sosyo-ckonouıik Düzey D ü şü k O rta Y ü k se k E ğitim D u ru m u O k u r-y a z a r d eğ il O k u r-y a z a r İlk o k u l m e z u n u O rta o k u l-lis e m e z u n u Ü n iv e rs ite m ezu n u M eslek D u n u n u Ç a lış m ıy o r İşçi M e m u r S ig o rta s ız işçi D iğ e r T o p lan ı 82 16.4 80 219 43.8 160 199 39.8 260 500 100.0 500 194 38.8 100 241 48.2 375 65 13.0 25 500 100.0 500 9 1.8 14 7 1.4 41 38 7.6 224 257 51.4 211 189 37.8 10 500 100.0 500 500 45 9.0 -359 71.8 -32 6.4 -64 12.8 -500 100.0 500 16.0 162 16.2 32.0 379 37.9 52.0 459 45 .9 100.0 1000 100.0 2 0.0 294 29 .4 75.0 616 61.6 5.0 90 9.0 100.0 1000 100.0 2.8 23 2.3 8.2 48 4.8 44.8 262 26.2 42.2 468 46.8 2.0 199 19.9 100.0 1000 100.0 100.0 500 100.0 - 45 4.5 - 359 35.9 - 32 3.2 - 64 6.4 100.0 1000 100.0

(4)

2 0 U Ğ U R S., G Ü N E B A K Ç .T., M E R D O L T.K . T a b lo 2 . K a d ın la r ın S a b a h K a h v a ltı Y a p m a D u r u m la r ı, G ü n lü k Ö ğ ü n S a y ıla r ı, Ö ğ iin A t la m a D u r u m la r ı ve A tla d ık la r ı Ö ğ ü n le r e G ö r e D a ğ ılım ı Ç a lışa n Ç a lış m a y a n l o p l a m S % S % S % S ab ah K ah v altı Y apm a D u ru m u E vet 401 8 0 .2 4 9 0 9 8 .0 891 89.1 H a y ır 12 2.4 - - 12 1.2 B azen 87 17.4 10 2 .0 97 9 .7 T oplam 5 00 100.0 5 0 0 100.0 1000 1 0 0 .0 G ünlük Ö ğün Sayısı İki 64 12.8 4 6 9.2 1 10 11.0 ° Ç 4 2 4 8 4.8 421 8 4 .2 845 8 4 .5 D ört ve Ü zeri 12 2 .4 33 6 .6 45 4 .5 T oplam 500 100.0 5 00 100.0 1000 100.0 Ö ğün A tlam a D u ru m u E vet 39 7.8 21 4 .2 60 6 .0 H ay ır 261 52.2 4 0 7 8 1 .4 6 6 8 6 6 .8 B azen 2 00 4 0 .0 72 14.4 2 7 2 2 7 .2 Toplanı 500 100.0 5 00 100.0 1000 100.0 A tlanan Öğiin (*) S abah 6 3.4 6 7.2 12 4 .6 Ö ğle 172 9 6 .6 77 9 2 .8 2 4 9 9 5 .4 A kşam _ _ Toplam 178 100.0 83 100.0 261 1 0 0 .0

(*) Sadece işaretlenm iş şıkları içerm ek ted ir.

38.97±7.4 yıl olan kadınların % 2 9 .4 'ü düşük, % 4 6 .8 'in in o r ta o k u l-lis e m e z u n u , % 2 6 . 2 's i n i n %61.6'sı orta, %9.0'ı da yüksek sosyo-ekonomik ilkokul mezunu, % 19.9'unun üniversite m ezun u , düzeydedir. Eğitim düzeylerine göre bakıldığında %4.8'inin sadece okur-yazar olduğu belirlen m iş

T a b lo 3. K a d ın la r ın S a b a h K a h v a ltıs ı, Ö ğ le Y e m e ğ i v e A k ş a m Y e m e ğ in i D ış a r ıd a Y e m e D u r u m l a r ı n a G ö re D ağ ılım ı Ç alışan S % Ç a lışm a y a n S % T o p la m S %

S abah K alvaltısıııı D ışarda Yeme D urum u

Ç oğ u n lu k la 13 19.4 13 17.6

B azen 54 80.6

7 100.0 61 8 2 .4

T oplanı

Öğle K alvaltısıııı D inarda Yeme D urum u

67 100.0 7 100.0 74 100.0

Ç o ğ u n lu k la 175 57.0 6 3 0 .0 181 55 .3

B azen 132 4 3 .0 14 7 0 .0 146 4 4 .7

Toplanı

A kşam K alvaltısını D ışard a Yeme D urunuı 307 100.0 20 100.0 3 27 100.0 H aftad a 1-2 kez 42 27.8 20 2 9 .4 62 2 8 .3 A yda 1 -2 kez 102 67.6 48 70 .6 150 6 8 .5 A yda 3-4 kez 7 4.6 - - 7 3.2 T oplam 151 100.0 68 100.0 2 1 9 100.0

(5)

Ankara İlinde Farklı Sosyo- Ekonomik Düzeylerde Yaşayan Çalışan vc Çalışmayan Kadınların Yemek Planlama Konusundaki Tutum vc Davranışlarının Değerlendirilmesi

2 1

T a b lo 4 . S a b a lı K a h v a ltıla r ı, Ö ğ le Y e m e k le r i ve A k şa m Y e m e k le r in d e A ile B ir e y le r in in S o fr a y a H ep B ir lik te O tu r m a D u r u m la r ın a G ö r e D a ğ ılım ı

Ç alışan Ç a lışm a y a n T o p la m

(n = 5 0 0 ) (n = 5 0 0 ) (n=IOOO)

S % S % S %

S a b a h K a lv a ltıla rm d a Aile B ire y le rin in S o fray a H ep B irlik te O tu rm a D u ru m u *

H a fta İçi, H e r G ü n H a fta İçi, B a z e n H a fta S o n u , H er G ün H a fta S o n u , B azen Ö ğle K a lv a ltıla rm d a Aile B ire y le rin in S o fray a Ile p B irlikte O tu rm a D u ru m u *

H a fta İçi, H e r G ü n H a fta İçi, B azen H a fta S o n u , H er G ü n H a fta S o n u , B azen

A k şam K a lv a ltıla rm d a Aile B ire y le rin in S o fray a H ep B irlikte O tu rm a D u ru m u *

H a fta İçi, H e r G ü n H a fta İçi, B azen H a fta S o n u , H er G ün H a fta S o n u , B azen 2 16 4 3 .2 209 118 23.6 116 4 26 85.2 341 50 10.0 61 42 8.4 15 154 30.8 45 261 52.2 218 112 22.4 88 478 95.6 440 14 2.8 55 472 94.4 472 10 2.0 23 4 1 .8 425 42 .5 23.2 2 34 2 3 .4 68.2 767 76.7 12.2 111 11.1 3.09.0 57 5.7 9.0 199 19.9 43.6 479 47.9 17.6 200 20.0 88.0 918 91.8 11.0 69 6.9 94.4 944 94.4 4.6 33 3.3 * B ir v e y a d a h a fa z la se ç e n e k y an ıtlan m ıştır.

olup, % 2 .3 'lük kesim inin ise hiç okuma-yazma b i l m e d i ğ i o r ta y a ç ık m ış tır. Ç a lış a n k a d ın la r m e s l e k g r u p l a r ı n a g ö re d e ğ e rle n d ir ild iğ in d e s ı r a s ı y l a % 7 1 . 8 'in i n m em u r, % 9 .0 'u n u n işçi,

% 6 .4 'ünün sigortasız işçi, % 12.8'inin ise diğer m eslek gru pların a dahil olduğ u gö rülm ü ştü r. Araştırmaya alınan kadınların günlük tükettikleri öğün sayıları değerlendirildiğinde; günde 3 öğün

T a b lo 5. K a d ın l a r ın E v d e A ile ile B irlik te Y e m e k Y em e Ş ek li vc Y e m e k le rin i Y e d ik le ri Y e r le r e G ö r e D a ğ d ım ı ( n , = n , : 50 0 , n, = 1000) Ç alışan S % Ç alışm ay an S T o p lam % S %

E vde A ile İle B irlik te Y em ek Y em e Şekli

T e k k a p ta n (H e p b e ra b e r) 5 1.0 31 6.2 36 3.6

A yrı T a b a k la rd a 493 98.6 462 92.4 955 95.5

M is a fir G e lin c e A yrı T a b a k la rd a , D iğer 2 0.4 7 1.4 9 0.9

Z a m a n la rd a A y n ı K ap tan

T o p lam 500 100.0 500 100.0 1000 100.0

E vde Y em eğin Y enildiği Y er

Y e r S o fra sın d a , O d a d a 35 7.0 127 25.4 162 16.2

Y e m e k M a sa sın d a , M u tfak ta 320 64.0 300 60.0 620 62.0

Y e m e k M a sa sın d a , S a lo n d a 138 27.6 58 11.6 196 19.6

T e p si İçin d e, İsten ilen Y erd e 7 1.4 15 3.0 22 2.2

D iğ e r 0 0 0 0 0 0

(6)

2 2

U Ğ U R s., G Ü N E B A K Ç.T., M E R D O L T.K.

T a b lo 6 . K a d ın la r ın Y iy e c e k le r i P işir m e d e K u lla n d .k la r ı Y a k ıt/Y a k ıtla r a G ö r e D a ğ ılım . ( n , = n , : 5 0 0 , n t :1 0 0 0 ) Ç a lışa n S % Ç a lış m a y a n S % T o p la n ı S %

Y iyecekleri P işirm ede K u llan ılan Y a k ıt/Y a k ıtla r D o ğ a l G a z

T ü p G az E le k trik

T ü p G az ve E lek trik D oğal G a z ve E lek trik

D oğal G az, T ü p G a z ve E le k trik T oplam 89 17.8 41 8.2 130 13.0 296 59 .2 2 9 4 5 8 .8 5 9 0 5 9 .0 1 0.2 11 2 .2 12 1.2 89 17.8 147 2 9 .4 2 3 6 2 3 .6 18 3.6 7 1.4 25 2 .5 7 1.4 - - 7 0 .7 500 100.0 5 0 0 100.0 10 0 0 1 0 0 .0 tü k e te n le r in d iğ e r y a n ıt la r a g ö re d a h a f a z l a olduğu (% 84.5) ve öğü n s a y ısın ın 3 ve üzeri olduğu durumun orta sosyo-ekonom ik düzeyde yaşayan kadınlarda daha yaygın olduğu dikkat

ç e k m e k t e d i r ( T a b l o 2 ) . K a d ı n l a r ı n s a d e c e % 2 7 .2 's in in b a z e n ö ğ ü n a tla d ığ ı s a p ta n m ış tı r . Ö ğ ü n a tla m a d u r u m u ö z e l l i k l e d ü ş ü k ve o r ta s o s y o - e k o n o m i k d ü z e y d e k i k a d ı n l a r d a d a h a

T a b lo 7. E v d e Y em eğ i P iş ir e n K iş ile r in Y e m e k P iş ir m e D u r u m l a r ı n a G ö r e D a ğ ılım ı

Ç alışan S % Ç a lış m a y a n S % T o p la m S %

Evin H anım ının Evde Yemek Pişirm e D urum u

H er G ün P işiriyor 377 75 .4 391 7 8 .2 7 6 8 7 6 .8

B azen P işiriyor 113 22 .6 108 2 1 .6 221 22.1

Y an ıt Y ok 10 2.0 1 0.2 11 1.1

Toplam 500 100.0 500 100.0 1000 100.0

Evde Yemeği Y ardım cı Bir K adının Pişirm e D urum u

H er G ün P işiriyor 10 2.0 10 1.0

B azen P işiriy o r 43 8.6 5 1.0 4 8 4 .8

Y an ıt Y ok 4 47 89 .4 495 9 9 .0 9 4 2 9 4 .2

Toplam 500 100.0 500 100.0 1000 1 0 0 .0

E vde Yemeği Evin K ızının/K ızlarının Pişirm e D urum u B azen P işiriy o r 70 14.0 88 17.6 158 15.8 Y an ıt Y ok 430 86.0 41 2 82 .4 8 4 2 8 4 .2 Toplam 500 100.0 500 100.0 1000 100.0 Evde Yemeği

A nneanneııin/B abaanneniıı Pişirm e D urum u

B azen P işiriy o r 17 3.4 17 1.7

Y an ıt Y ok 500 100.0 483 9 6 .6 9 83 9 8 .3

Toplam 500 100.0 500 100.0 1000 100.0

Evde Yemeği D iğer K işilerin Pişirm e D urum u

H er G ün P işiriy o r 2 0.4 4 0.8 6 0 .6

Y an ıt Y ok 498 99.6 49 6 99.2 9 9 4 9 9 .4

(7)

A nkara İlinde Farklı Sosyo- Ekonomik Düzeylerde Yaşayan Çalışan ve Çalışmayan Kadınların Yemek Planlama

Konusundaki Tutum ve D avranışlarının Değerlendirilmesi 2 3

T a b l o 8. E v d e P iş ir i le c e k Y e m e k Ç e ş id in e K a r a r V e r e n K iş ile rin K a r a r V e r m e D u r u m l a r ı n a G ö r e D a ğ ılım ı Ç alışan S % Ç alışm ay an S % T o p la m S % E vin H a n ım ın ın P işirilecek Y em ek Ç eşid in e K a r a r V e n ııe D u ru m u H e r G ü n K a ra r V e riy o r 373 74.6 352 70.4 725 72.5 B a z e n K a ra r V e riy o r 43 8.6 86 17.2 129 12.9 Y a n ıt Y o k 84 16.8 62 12.4 146 14.6 T o p la n ı 500 100.0 500 100.0 1000 100.0 E vin E rk e ğ in in P işirilecek Y em ek Ç eşid in e K a r a r V erm e D u ru m u H e r G ü n K a ra r V e riy o r 1 0.2 . - 1 0.1 B a z e n K a ra r V e riy o r 1 0.2 - - 1 0.1 Y a n ıt Y o k 498 99.6 500 100.0 998 99.8 T o p la n ı 500 100.0 500 100.0 1000 100.0 Evin H an ım ı ve E rk e ğ in in P işirilecek Y em ek Ç eşidine B irlik te K a n ır V en ııe D u ru m u H e r G ü n K a ra r V e riy o r 11 2.2 18 3.6 29 2.9 B a z e n K a ra r V e riy o r 40 8.0 15 3.0 55 5.5 Y a n ıt Y o k 44 9 89.8 467 9 3 .4 916 91.6 T o p la n ı 500 100.0 500 100.0 1000 100.0 E v d e Y a rd ım c ı K ad ın ın Pişireceği Y em ek Ç eşidine K a r a r V erm e D u ru m u H er G ü n K a ra r V e riy o r 10 2.0 7 1.4 17 1.7 B a z e n K a ra r V e riy o r 13 2.6 15 3.0 28 2.8 Y a n ıt Y ok 477 95.4 478 95.6 955 95.5 T o p lan ı 500 100.0 500 100.0 1000 100.0

E vde A ııııcaııııeııin/B abaaııncııiıı P işireceği Y em ek Ç eşidine K a ra r V erin e D u ru n n ı H e r G ü n K a ra r V e riy o r 1 0.1 - - 1 0.1 B a z e n K a ra r V e riy o r 1 0.1 - - 1 998 0.1 Y a n ıt Y o k 498 99.8 500 100.0 99.8 T o p lan ı 500 100.0 500 100.0 1000 100.0

Aile F e rtle rin in Pişirelecek Y em ek Çeşidine H ep B irlik te K a r a r V erm e D u ru m u

H e r G ü n B irlik te V e riliy o r 29 5.8 26 5.2 55 5.5

B azen B irlik te K arar V e riliy o r 38 7.6 76 15.2 114 11.4

Y a n ıt Y ok 433 86.6 398 79.6 831 83.1

T oplam 500 100.0 500 100.0 1000 100.0

fazladır. Çalışma kapsamındaki kadınların yaşlan ile öğün atlama arasında negatif bir ilişki vardır (r = -0.00005). Yaş arttıkça öğün atlama durumu azalmaktadır. Kadınların %4.6'sının sabah öğün­ lerini, % 9 5 .4 'ü n ü n öğle ö ğünlerini atladıkları

görülmüştür. A kşam öğünlerini atlayan kadın bulunmamaktadır.

Ç a lış m a k a p s a m ın d a k i k a d ın l a r y e m e k le r in i d ı ş a r ı d a y e m e d u r u m l a r ı n a g ö r e d e ğ e r ­ le n d irild iğ in d e , her üç ö ğ ü n için de d ışa rıd a

(8)

2 4 U Ğ U R S., G Ü N E B A K Ç .T., M E R D O L T.K. T a b lo 9 . E v d e H a sta K işi B u lu n m a D u r u m u , H a s ta lık la r ı v e Ö z e l Y e m e k A lm a D u r u m la r ın a G ö r e D a ğ ılım ı (n ,= n 2:5 0 0 , n ,:1 0 0 0 ) Ç a lışa n S % Ç a lış m a y a n S % T o p la m S %

E vde H asta K işi B ulunm a D u ru m u

V ar 38 7.6 9 0 18.0 128 12.8

Y ok 4 6 2 9 2 .4 4 1 0 8 2 .0 8 7 2 8 7 .2

T oplam 50 0 100.0 5 00 100.0 5 0 0 1 0 0 .0

A ilelerindeki H asta K işilerin H astalık ları

D ia b e t/Ş e k e r H a sta lığ ı 3 3 .4 3 2 .3

K alp v e D a m a r H a sta lık la rı 28 7 3 .8 52 5 7 .8 80 6 2 .5

K a n se r 3 7.8 22 2 4 .4 25 19.5

D iğ e r H a sta lık la r 7 18.4 13 14.4 20 15.7

Toplanı 38 100.0 90 1 0 0 .0 128 100.0

Ailede Özel Y em ek Alması G ereken K işinin B ulunm ası ve Y em eklerinin A yrı H azırlan m a D u ru m u

A iled e Ö zel Y em ek G e re k e n K işi V a r ve 2 0.4 9 1.8 11 1.1

Y em ek leri T am am en A yrı H a z ırla n ıy o r

A iled e Ö zel Y em ek A lm ası G e re k e n K işi 10 2.0 34 6.8 4 4 4 .4

V ar ve Y em ekleri B azen A y rı H a z ırla n ıy o r

A iled e Ö zel Y em ek A lm a sı G e re k e n K işi 17 3.4 39 7 .8 56 5.6

V ar A n cak A ynı Y em ek le ri Y iy o r

A ilede Ö zel Y em ek A lm ası G e re k e n K işi 471 9 4 .2 4 1 8 8 3 .6 8 89 8 8 .9

Y ok

Toplam 500 100.0 5 00 100.0 1000 . 100.0

yenilen yemek, çalışan kadınlarda çalışmayanlara göre daha yüksek bulunmuştur. En çok dışarıda yenilen öğün ise öğle yemeğidir (Tablo 3).

Ç a lış a n ve ç a lış m a y a n k a d ın la rın a ile le r in in sab ah k a h v a ltıla rı, öğle y e m e k le r i ve a k ş a m yemeklerinde birlikte sofraya oturma durumları­ na b a k ı l d ı ğ ı n d a s ı r a s ı y l a ( ö ğ ü n l e r e g ö r e ) %42.5'inin, %5.7'sinin, %91.8'inin hafta içi her gün; yine sıra sıy la % 7 6 .7 'sin in , % 4 7 .9 'u n u n , %94.4'ünün hafta sonu her gün aileleri ile öğün­ lerini bir arada tükettikleri saptanmıştır (Tablo 4).

A nkete k atılan 1000 evli k a d ın ın % 3 .6 'sı evd e yemeklerini aile bireyleri ile birlikte tek kaptan y e rk e n ; % 9 5 .5 'i y e m e k l e r i n i a y rı t a b a k l a r d a n yemektedir. Çalışm ayan kadınların yer sofrasında y e m e k y e m e l e r i , ç a l ı ş a n l a r a g ö r e o l d u k ç a fazladır (sırasıyla % 25.4, % 7.0) (Tablo 5).

Aileler arasında yiyeceklerin pişirilm esinde k u l­ lanılan yakıtlar farklılık gösterm ektedir (% 13.0'ı doğalgaz, % 5 9 .0 'ı tüp gaz, % 1.2 'si elektrik gibi) (Tablo 6).

T a b lo 10. E v d e P iş irile c e k Y e m e ğ in Ç e ş id in e K a r a r V e rile n Z a m a n a G ö r e D a ğ ılım ı

Ç alışan Ç a lış a in a y an

S % S %

Evde Pişirilecek Yem eğin Ç eşidine K a r a r V erilen Z am an (*)

G ü n lü k 291 58.2 3 16 6 3 .2

B ir G ü n Ö n ced en 186 37.2 178 3 5 .6

3-4 G ü n d e B ir 5 1.0 6 1.2

H aftalık 11 2.2 4 1 8 8 3 .6

(9)

Ankara İlinde Farklı Sosyo- Ekonomik Düzeylerde Yaşayan Çalışan vc Çalışmayan Kadınların Yemek Planlama

K onusundaki Tutum ve Davranışlarının Değerlendirilmesi 2 5

T a b l o 11. K a d ı n l a r ı n E v le r i n d e K u l l a n d ı k l a r ı T e n c e r e l e r in C in s l e r i n e G ö r e D a ğ ılım ı S Ç alışan % Ç a lışm a y a n S %

E v d e K u lla n ıla n T en ceren in C insi (*)

A lü m in y u m 25 5.0 84 16.8 B a k ır 6 1.2 6 1.2 Ç e lik 4 88 97.6 4 9 6 99 .2 C a m 150 30.0 76 15.2 T e flo n 245 49.0 209 24.1 (* ) B ird e n ç o k ş ık la y a n ıtla n m ış tır. T a b l o 12. K a d ı n l a r ı n E v le r i n d e A lış -V e riş İç in L is te H a z ır l a n m a D u r u m u n a G ö r e D a ğ ılım ı

Ç alışan Ç alışm ay an T o p lam

S % S % S %

A lışveriş İçin L iste H a z ırla m a D u ru m u

E v e t 2 26 45 .2 170 34.0 396 39.6

H a y ır 47 9.4 127 25.4 174 17.4

B a z e n 2 27 4 5 .4 203 4 0 .6 4 30 43.0

T o p la m 500 100.0 500 100.0 1000 100.0

Ç alışm aya katılan 1000 kadından % 76.8'i evde y e m e ğ i h e r g ü n k e n d i s i n i n p i ş i r d iğ i n i ifa d e etmiştir. Orta sosyo - ekonomik düzeyde her gün y e m e ğ i k e n d i p i ş i r e n l e r i n , d i ğ e r s o s y o - e k o n o m i k d ü z e y l e r e g ö r e f a z l a o l d u ğ u görülmüştür. Kadınların % 72.5'i evinde yemek çeşidine her gün kendisi karar vermekte olup, bu kadınlar arasında 4 1 - 5 0 yaş grubu olanlar, orta sosyo - ekonom ik düzeyde yaşayanlar ve çalışan kadınlar fazla olarak gözlenmiştir (Tablo 7).

Çalışan ve çalışmayan kadınların çoğunluğunun (sırasıyla %74.6 ve %70.4) evlerinde pişirilecek yem ek çeşidine her gün evin hanımı karar ver­ m e k te d ir . D i ğ e r b ire y le r in p iş irile c e k y e m e k çeşidine karar verme durumlarına ilişkin sorulara yanıt verilmemiştir (Tablo 8).

Ç alışan ve çalışmayan kadınlar evlerinde hasta k i ş i b u l u n m a d u r u m l a r ı n a g ö r e d e ğ e r ­ lendirildiğinde; % 12.8 oranında kadının evinde h a s t a k iş i b u l u n m a k t a o lu p ( k a lp ve d a m a r hastalıkları % 62.5, kanser % 19.5, diabet / şeker h a s t a l ı ğ ı % 2 .3 , d i ğ e r h a s ta l ık l a r % 15.7), bu kadınların çoğunlukla 4 1 - 5 0 yaş grubunda ve o r t a s o s y o - e k o n o m i k d ü z e y d e o ld u ğ u g ö r ü l m ü ş t ü r . A i l e s i n d e ö z e l y e m e k a lm a s ı

gereken kişinin bulunmadığını söyleyen kadın­ ların oranı %88.9'dur. Bunlar arasında çalışan k a d ın la r fazladır. E v in d e özel y e m e k a lm a sı gereken kişi olup, yemekleri ayrı hazırlanmayan- ların oranı %5.6'dır (Tablo 9).

Ç alışan kadınların b üyü k bir ç o ğ unlu ğ u evde pişirilecek yemek çeşidine günlük olarak karar verirken (%58.2), çalışmayan kadınların çoğun­ luğu haftalık karar vermektedir (%45.5) (Tablo

10).

Ç a l ı ş a n v e ç a l ı ş m a y a n k a d ı n l a r ı n y e m e k pişirmede genellikle çelik tencere kullandıkları belirlenmiştir (sırasıyla %97.6 ve %99.2) (Tablo

11).

Çalışan kadınların % 39.7'si besin (anket k a p ­ samında sorulan besinler; süt, yoğurt, peynir, et, ta v u k , b a lık , y u m u r t a , k u r u b a k l a g i l , s e b z e , meyve, pirinç, makama, un) alışverişini eşleriyle b irlik te y a p m a k tad ır. Ç a lış a n ve ç a lı ş m a y a n kadınların bazılarının evlerinde ekmek kapıcılar tarafından satın alınmaktadır (sırasıyla %26.8 ve % 19.8). Ç alışan k a d ın la rın % 4 5 .2 'si, ç a lı ş ­ mayan kadınların ise % 34.0'ı alışveriş için liste hazırlam aktadır. Ç a lışa n k a d ın la rın % 6 4 .4 'ü ,

(10)

2 6 U Û U R S., G Ü N EB A K Ç.T., M E R D O L T.K.. T a b lo 13. K a d ı n l a r ı n Y e m e k H a z ır l ığ ı ve P iş ir ilm e s in e A y ır d ığ ı G ü n l ü k O r t a l a m a S ü r e l e r , A ilc c e E v

D ış ın d a Y e m e ğ e Ç ık m a S ık lığ ı, E v e D ış a r ıd a n Y e m e k G e t i r t m e D u r u m u v e S ı k l ığ ı n a G ö r e D a ğ ılım ı

K a d ın ın Y em ek H azırlığı ve Pişirilm esine A yırdığı G ünlük O rta la m a S ü re *

1 sa a tte n az

1-2 saat arası ( sa a t d ah il, 2 saat h ariç) 2-3 saat arası (2 saat d ah il, 3 saat hariç) 3 s a a t ve üzeri Ç a lışa n (n = 5 0 0 ) Ç a lış m a y a n ( n - 5 0 0 ) S % S % 3 0 .6 6 1.2 106 2 1 .2 165 3 3 .0 4 1 4 8 2 .8 2 4 9 4 9 .8 120 2 4 .0 9 0 18.0

Ailece E v D ışında Yemeğe Ç ıkm a Sıklığı

H a tta d a 2-3 kez 8 1.6 16 3 .2 H aftad a 1 k ez 57 11.4 14 2 .8 A y d a 1 kez 272 5 4 .4 152 3 0 .4 Y ıld a 1 kez 66 13.2 57 1 1.4 H iç 97 19.4 261 5 2 .2 Toplam 5 0 0 100.0 5 0 0 100.0

Eve D ışarıdan Yemek G etirtilm esi D urum u

Evet, Eve D ışarıdan Y em ek G e tirtiliy o r 13 2 .6 2 0 .4

H ayır, Eve D ışarıdan Y e m e k G e tirtilm iy o r 163 3 2 .6 271 5 4 .2

B azen Eve D ışarıd an Y em ek G e tirtiliy o r 2 38 4 7 .6 139 2 7 .8

İçi K işi T arafın d an H azırlan ıp , D ışa rıd a Y a p ılm a k S u re tiy le , 86 17.2 88 17.6 E ve D ışarıdan Y em ek G e tirtiliy o r

Toplanı 5 00 1 0 0 .0 5 0 0 1 0 0 .0

Eve D ışarıdan Yemek G etirtilm esi Sıklığı

H er gün _ - - -H aftad a 1-2 kez 17 4 .7 - -H aftad a 1 kez 46 12.8 22 9 .4 15 G ünde 1 kez 157 4 3 .6 6 7 2 8 .8 A y d a 1 kez 123 3 4 .2 111 4 7 .6 Y ıld a 1 kez 17 4 .7 33 14.2 T oplam 50 0 100.0 50 0 1 00.0

(*) B ird en ço k şıkka cevap verilm iştir.

çalışmayan kadınların %43.3'ü besinlerin çoğunu marketten satın almaktadır. Çalışma kapsamında­ ki kadınlara evlerinde besinleri satın alma sıklık­ ları sorulduğunda; süt ve ekmek için "günlük" (%54.1 ve %100); yoğurt, peynir, et, yumurta, sebze, meyve için "haftalık" (sırasıyla % 4 7 .2 , %67.2, %38.7, %47.7, %97.5, %96.8); tavuk ve balık için "15 günde bir" ( % 4 1.8 ve % 3 1.5); un için "aylık" (%46.2); kurubaklagiller ve pirinç için "yıllık" (%43.6 ve %39.2); makam a için ise "ihtiyaç duydukça" (%34.4) yanıtını vermişlerdir.

H e m ç a lış a n h em de ç a lı ş m a y a n k a d ı n l a r ı n

ç o ğ u n lu ğ u ( s ır a s ıy la % 4 5 .4 ve % 4 0 . 6 ) b a z e n alışveriş için liste hazırladıklarını belirtm işlerdir (T a b lo 12). K a d ı n l a r ı n e ğ i t i m d u r u m l a r ı ile alışveriş listeleri hazırlam aları a ra s ın d a n e g a ti f b ir ilişki o ld u ğ u s a p t a n m ı ş t ı r (r = - 0 .0 0 0 2 ). Kadınların eğitim durumu arttıkça, daha az o ra n ­ larda alışveriş listesi düzenlenmektedir.

Araştırmamıza katılan kadınların pişirm e y ö n te ­ mi olarak; y ağ da ka vu rm a , k ıza rtm a , h a ş la m a , fırınlama yöntemlerini haftada 1 - 2 kez (sırasıyla %43.5, 53.8; % 52.8, % 74.6; % 7 0 .2 , % 6 1 .0 ve % 6 6 .6 , %52.0) , ızgara etme yöntemini (sırasıyla

(11)

A nkara İlinde Farklı Sosyo- Ekonomik Düzeylerde Yaşayan Çalışan ve Çalışmayan Kadınların Yemek Planlama 2 7 K onusundaki Tutum ve D avranışlarının Değerlendirilmesi

% 44.5, % 55.3) ise ayda 1 - 2 kez kullandıkları saptanmıştır. Kadınların eğitim durumları arttıkça daha fazla oranda kızartma pişirme yöntemi kul­ lanılm aktadır (r = 0.00065). Çalışan kadınlarda reçel - m arm ela t, peynir, kuru tu lm u ş gıdaların yapım ı, çalışm a y a n la ra göre beklenenden daha fazla bulunmuştur.

Ç a l ı ş m a k a p s a m ı n d a k i k a d ı n l a r ı n e v le r in d e y e m e k ç e ş itle rin in tü k e tilm e sık lıkların a göre dağılımları incelendiğinde; çorba, salata, yoğurt ve m e y v e y i h e r g ü n (sırasıy la % 4 6 .8 , % 55.0, %66.5 ve %82.7); köfte, et, vb, etli sebze yemek­ leri, pilav, m akam a, börek, sütlü tatlılar ve kızart­ maları haftada 2 - 3 kez (sırasıyla %54.0, %46.1, % 6 0 .1 , % 3 2 .2 , % 34.3 ve % 3 5 .0); z e ytinyağlı sebze yemekleri ve etli kurubaklagil yemeklerini h a f t a d a 1 k e z ( s ı r a s ı y l a % 4 0 . 4 v e % 4 9 .1 ) ; z e ytinyağlı k u rubaklagil yemeklerini ve hamur t a tlıla r ın ı 15 g ü n d e 1 k ez (% 3 4.8 ve % 2 8 .2); h a m b u r g e r , p i z z a , v b y i y e c e k l e r i ise hiç tüketmedikleri (%48.4) belirlenmiştir. Çalışan ve çalışmayan kadınların ailelerinde %95.0 oranında evde öğün saatleri bakımından, %55.4 oranında y e m e k çeşitleri yö nünden (daha çok çeşit var), ha z ır gıdaları tü ketm e bak ım ın dan hafta sonu, h a f t a i ç i n d e n ( d a h a az t ü k e t il i y o r ) f a r k lılık g ö s te rm e k te d ir. K a d ın la rın sosyo - eko n o m ik d u r u m l a r ı ile h a z ı r y i y e c e k l e r i t ü k e t m e l e r i a r a s ı n d a p o z i t i f b ir ilişki b u lu n m a k ta d ır (r = 0.00023). Sosyo - ekonomik düzey arttıkça, hazır yiyeceklerin tüketilme durumu da artmaktadır.

Kadınların oturdukları evin kira veya kendilerine ait o l m a d u r u m l a r ı n a g ö re d a ğ ıl ım l a r ı i n c e ­ l e n d i ğ i n d e , h e r iki g r u p t a d a % 7 0 . 0 'i n d e n fazlasının kirada oturduğu belirlenmiştir.

K a d ın la rın eğitim i ile gazetelerde - dergilerde b e s le n m e h a k k ın d a ç ık a n y a z ıların o k unm ası a r a s ı n d a p o z i t i f y ö n d e b ir iliş k i v a r d ı r (r = 0.00009). E ğitim düzeyi arttıkça, gazetelerde - d e rg ile rd e b e s le n m e h a k k ın d a çıkan yazıların okunması da artmaktadır.

TA RTIŞM A

Batı toplumlarında ev kadınları ve diğer gruplar üzerinde yürütülen çalışmalarda beslenme bilgi

düzeyi a çısından üç grup ortaya çıkm ıştır; (i) g e nellikle y ü k se k d ü z e y d e iddia e dilen ya da a l g ı l a n a n b e s l e n m e b i l g i s i , (ii) d a h a d ü ş ü k düzeyde doğru bilgi, (iii) sık sık doğru bilginin yetersiz ve tatmin edici olmayan düzeyde uygu­ lanması (5).

Çalışmaya katılan bireylerin yaş ortalaması 38.97 7.4 yıldır. Bireylerin % 29.4'ü düşük, % 61.6'sı o r ta , % 9 .0 'ı da y ü k s e k s o s y o - e k o n o m i k düzeydedir. Sosyo-ekonomik düzey ile kadınların beslenme durumları arasıdaki ilişki birkaç neden­ d e n ö t ü r ü ö n e m l id i r . Ö n c e l i k l e , k a d ı n l a r ı n beslenme durumları erkeklerinkinden nicelik ve nitelik açısından farklıdır. Örneğin, kadınların diyetleri beslenme rehberleri ile daha tutarlıdır. Daha sağlıklı olduğu düşünülen besinleri satın alırlar, hazırlarlar, pişirirler ve tüketirler. Buna ek olarak, hane halkında, besinin temin edilmesin­ den de ka d ın soru m lu d ur. Bu ned e n le , kad ın sadece kendi beslenmesinden değil, ailesindeki diğer bireylerin beslenmesinden de sorumludur. Beslenm eye etki eden bireysel faktörlerin; tat duyusu, bilgi, inanışlar, değerler ve kişisel özel­ likler olduğu bildirilmiştir. Yapılan çalışmalarda, beslenme bilgisinin, besin tercihlerinin, kaliteli ve uygun fiyatlı besine ulaşabilme durum unun sosyo-ekonomik düzey ile doğru orantılı olarak değiştiği rapor edilmiştir (6).

Eğitim düzeylerine göre bakıldığında %46.8'inin o r t a o k u l - l i s e m e z u n u , % 2 6 . 2 's i n i n i l k o k u l m e z u n u , % 1 9 . 9 'u n u n ü n i v e r s i t e m e z u n u , %4 .8'inin sadece okur-yazar olduğu belirlenmiş olup, %2.3'lük kesiminin ise hiç okum a-yazm a bilmediği ortaya çıkmıştır (Tablo 1). Elbon ve ark(7). 60 ve üzeri yaş grubundaki Kafkas kadın­ lar üzerinde yürüttükleri çalışmanın sonucunda yaş ve eğitim düzeyinin beslenme bilgi düzeyini etkilediğini saptamışlardır.

Araştırmaya alınan kadınların günlük tükettikleri öğün sayılan değerlendirildiğinde; günde 3 öğün t ü k e te n le r in d iğ e r y a n ıt la r a gö re d a h a faz la olduğu (%84.5) saptanmıştır (Tablo 2).

K a d ı n l a r ı n s a d e c e % 2 7 . 2 's i n i n b a z e n ö ğ ü n atladığı saptanmıştır. Öğün atlama durumu özel­ likle düşük ve orta sosyo-ekonom ik düzeydeki

(12)

2 8 U Ğ U R S., G Ü N E B A K Ç.T., M E R D O L T.K.

kadınlarda daha fazladır. Çalışma kapsamındaki k a d ı n l a r ı n y a ş l a n ile ö ğ ü n a t l a m a a r a s ı n d a negatif bir ilişki vardır (r = -0.00005).

Ülkenin başkentinde ve merkezde yaşanılmasına rağm en k a d ın -e rk e k birlikte ç alışan ailelerde, dışarıda yemek yemek ya da dışarıdan eve yemek getirtmek henüz sanayileşmiş batılı ülkelerdeki gibi yaygın bir u yg ulam a olm aktan çok u z a k ­ tadır. Aile reisi olarak algılanan erkek de yemek h a z ır la m a ve p işirm e d e eşi ç a lış ıy o r da o lsa y a r d ı m c ı o lm a m a k t a d ır . T ü r k i y e 'd e ç a l ı ş a n kadının ev işlerinde yardım cı kadın k u lla n m a durumu da oldukça düşüktür. Çalışmaya katılan 1000 kadından %76.8'i evde yemeği her gün ken­ disinin pişirdiğini ifade etmiştir. Orta sosyo - ekonomik düzeyde her gün yemeği kendi pişiren­ lerin, diğer sosyo - e k o nom ik d üzeylere göre fazla olduğu görülmüştür (Tablo 7). Çalışan ve çalışmayan kadınların çoğunluğunun (sırasıyla %74.6 ve %70.4) evlerinde p işirilecek yem ek çeşidine her gün evin hanımı karar vermektedir (Tablo 8). Üç nesil kadın; a n n e a n n e , kızı ve torunu a rasındaki b e s le n m e bilg i ve u y g u l a ­ malarındaki benzerlikleri ve farklılıkları belir­ lemek amacıyla 615 kadın üzerinde yapılan çalış­ manın sonucunda, üç nesil kadın arasında beslen­ me alışkanlıkları ve beslenme bilgi düzeyi açısın­ dan istatistiksel olarak önemli farklılıklar olduğu saptanmıştır. Anneannelerde öğün atlama oranı % 16.1 iken k ızla rı ve to r u n l a r ı n d a s ır a s ıy la %26.8 ve %43.9 olduğu belirlenmiştir. Ara öğün­ lerde tüketilen besin türleri gruplar arasında fark­ lı bulunmuştur (p=0 .00). Anneannelerin % 9 .7'si, kızların %0.5'i, torunların ise %34.1'inin yemek pişirmediği saptanmıştır (p=0 .00) (8).

A ra ştırm a d a dikkati çeken bir diğer n okta da ç a l ı ş a n ve ç a l ı ş m a y a n a i l e l e r i n o r t a l a m a %42.5'inin hafta içi hergün sabah kahvaltısını aile bireyleri ile birlikte tüketmeleridir. Aileler büyük çoğunlukta akşam öğünlerini de birlikte tü k e tm e k te d ir ( % 9 1.8 h a fta içi, % 9 4 .4 h a fta sonu).

Çalışan kad ınların büyük bir ço ğ u n lu ğ u evde pişirilecek yemek çeşidine günlük olarak karar verirken (%58.2), çalışmayan kadınların çoğun­

luğu haftalık karar v e rm e k te d ir ( % 4 5 .5 ) (Tablo

10

).

H e m ç a l ı ş a n h e m d e ç a l ı ş m a y a n k a d ı n l a r ı n ç o ğ u n lu ğ u ( s ı r a s ı y la % 4 5 .4 v e % 4 0 . 6 ) b a z e n alışveriş için liste hazırladıklarını belirtm işlerd ir (T a b lo 12). K a d ı n l a r ı n e ğ i t i m d u r u m l a r ı ile alışveriş listeleri h a z ırla m ala rı a ra s ın d a n e g a t i f bir ilişki olduğu saptanm ıştır (r = -0 .0 0 0 2 ).

Ç a lış m a y a k a tıla n k a d ın l a r ı n s o s y o - e k o n o m i k d u r u m l a r ı ile h a z ı r y i y e c e k l e r i t ü k e t m e l e r i a r a s ın d a p o z i t i f b ir ilişk i b u l u n m a k t a d ı r (r = 0.00023). Sosyo-eko no m ik düzey arttıkça, hazır y i y e c e k l e r i n t ü k e t i l m e d u r u m u n u n d a a r t t ığ ı belirlenmiştir. Benzer şekilde, A rıkan ile Şanlıer de Ankara ilinde farklı sosy o-eko no m ik d ü z e y d e ­ ki s e m tle rd e y a ş a y a n k a d ın l a r ı n d o n d u r u l m u ş be sin le ri sa k la m a, k u l la n m a ve e v d e b e s in l e r i d o n d u r a r a k s a k la m a d u r u m l a r ı n ı n s a p t a n m a s ı am acıyla 606 kadın ü zerinde yürüttü kleri ç a lış ­ m anın sonucunda; d o n d u r u lm u ş h a z ır be sin le ri en çok yüksek sosyo-ekonom ik düzeydeki k a d ın ­ ların kullandığını, bu besinleri kulla n m a şekilleri, saklam a yeri, ısısı ve süresi k o n u s u n d a bilinçli old uk la rını, d ü ş ü k s o s y o - e k o n o m ik d ü z e y d e k i kadınların ise hem do ndurulm uş besinleri k u lla n ­ madıkları hem de yapmadıkları, dolayısıyla bilg i­ lerinin yetersiz olduğunu saptam ışlardır (9).

Şanlıer ve Yabancı(lO), M art-M a y ıs 2002 tarih ­ leri arasında 117 erkek, 105 k a d ın to p la m 222 ç alışan b ire y le k a rş ılık lı g ö r ü ş m e y ö n t e m i ile yürüttükleri çalışmanın sonucunda çalışan b ire y ­ lerin büyük kısm ının günde en az bir öğünlerini ev dışında fast food türü beslenm e ile ge çiştirdik­ lerini saptanmışlardır.

Araştırmamıza katılan kadınların pişirm e y ö n te ­ mi olarak; y a ğ d a k a v u rm a , k ız a rtm a , h a ş la m a , fırınlama yöntemlerini haftada 1 - 2 kez (sırasıyla % 43.5, 53.8; % 52.8, % 7 4.6; % 7 0 .2 , % 6 1.0 ve % 66 .6 , %52.0) , ızgara etme yöntem ini (sırasıyla % 44.5, % 55.3) ise a y d a 1-2 k ez k u lla n d ık la rı saptanmıştır. Kadınların eğitim durumları arttıkça daha fazla oranda kızartma pişirme yöntem i kul­ lanılmaktadır (r = 0.00065).

(13)

A nkara İlinde Farklı Sosyo- Ekonomik Düzeylerde Yaşayan Çalışan ve Çalışmayan Kadınların Yemek Planlama Konusundaki Tutum ve D avranışlarının Değerlendirilmesi

K a d ı n l a r ı n e ğ itim i ile g a z e te le r d e - d e rg ile r d e b e s le n m e h a k k ın d a ç ık a n y a z ıla r ın o ku n m ası arasında po zitif yönde ilişki olduğu saptanmıştır (r = 0.00009).

G ünüm ü zd e teknolojideki ilerlemeler, bireylerin e ğ i t i m d ü z e y l e r i n i n y ü k s e l m e s i v e y a ş a m koşullarının değişmesi sonucunda yeterli ve den­ geli b eslen m e kavramı önem kazanmıştır. Kitle iletişim araçları ve özellikle güncel bilgiye hızlı ve u c u z u l a ş a b i lm e im k a n ı sa ğ la y a n in ternet aracılığıyla pek çok insan beslenme konusunda b i lg i s a h ib i o l m a k ta d ı r . Ş a n l ıe r ve Y a b an cı, y a ş l a r ı 2 0 - 6 0 y ıl a r a s ı n d a d e ğ i ş e n b i r e y l e r ü z e r i n d e y ü r ü tt ü k le r i ç a lış m a n ın s o n u c u n d a, bireylerin %64.6'sı yeterli ve dengeli beslenmeye d i k k a t e ttiğ in i, b e s le n m e ile ilgili bilgi k a y ­ n a k l a r ı n ı s ı r a s ı y l a a r k a d a ş ç e v re s i ( % 2 8.8), u z m a n k iş ile r (% 2 8 .6 ), g a zete (% 2 0 .6), dergi (% 18.8) ve internet (%5.8) olarak saptamışlardır. Kitle iletişim araçları beslenme eğitiminde önem­ li yer tutmaktadır. Ancak kitle iletişim araçları ve özellikle internette yer alan beslenm e ile ilgili haberlerin uzm an kişiler tarafından hazırlanması ve denetlenmesi gerekmektedir ( 11).

G ü n e y A frik a 'd a , 17-49 y aşları arasında, 394 k a d ın ü z e r i n d e y ü r ü tü l e n k e s its e l ç a lış m a d a beslenme konusunda bilgi edinilen ana kaynaklar değerlendirilmiştir. En sık karşılaşılan bilgi kay­ n a ğ ın ın m ed y a , öz e llik le rad y o ve televizyon ( % 7 3 . 4 v e % 7 2 . 1 ) , o l d u ğ u s a p t a n m ı ş t ı r . B e s l e n m e b i l g i s i n i v e b e s l e n m e e ğ it im i aktivitelerinin etkinliğini geliştirmek için sağlık ve beslenme eğitimcilerinin daha aktif rol alması önerilmektedir ( 12).

A n k a ra 'd a yaşayan, rastgele örneklem yöntemi ile s eçilen 733 y e tişkin kadın üzerinde, besin hazırlama ve pişirme teknikleri konusunda bilgi, t u t u m v e d a v r a n ı ş l a r ı n ı n d e ğ e r l e n d i r i l m e s i am acıyla, gerçekleştirilen çalışmada bireylerin % 7 8 .3 'ü n ü n b e s le n m e k o n u s u n d a bilgi sahibi o ld u ğ u , a n c a k % 9 .8 'in in bu b ilg ile ri u y g u la ­ madığı belirlenmiştir. Bilgi kaynağı olarak tele­ vizyon (%86.3), gazete-dergi mecm ua (%69.2) en yü k sek o randa gösterilmiştir. Dondurulmuş b e s i n t ü k e t m e o r a n ı n ı n % 8 6 .8 o l d u ğ u

bild irilm iştir. Ç a lış m a s o n u c u n d a , b ire y le r in besin hazırlam a ve pişirm e konusundaki bilgi, tu tu m ve d a v r a n ı ş la r ı n ı n g e n e l o l a r a k k a b u l edilebilir düzeylerde olduğu saptanmıştır (13).

SONUÇ ve Ö NER İLER

Sanayileşme ve şehirleşmenin getirdiği yenilik­ ler, kadının yaşam ında gelişmelere yol a ç m a k ­ tadır. Bu gelişmelerin en önemlisi, kadınların ev ve aile uğraşları dışında çalışma hayatına atıl­ malarıdır. Kadınların gelişmiş rolleri ne olursa o lsu n g e le n e k s e l r o lle rin in d e ğ e ri ve ö n e m i sürmektedir. Ailede beslenme işleri büyük ölçüde kadının sorumluluğundadır. Sorumluluğun p a y ­ laşılması, aile bireyleri arasında etkin iletişim olduğunda gerçekleşebilir. Aksi halde çatışm a ka ç ın ılm a zd ır. E rk e ğ e tarih b o y u n c a v e rile n savaşma ve koruma rolü onun evde ev işlerine yardım etmesini sınırlayıcı bir etki yapmaktadır. E rk e k ev işle rin e y a rd ım ı, güç k a y bı o lara k algılamaktadır. Bu nedenle toplumumuzda kadın gününün sekiz saatini dışarıda çalışarak geçirse de ev işlerinin tümü ondan beklenmektedir. Bu nedenle kadının aile içindeki durum u ailenin b e sle n m e d u ru m u n u yansıtm aktadır. K a d ın ın y o r g u n lu k , r a h a t s ız lı k , b ilg i y e t e r s i z l i ğ i ve zamanının olmaması gibi nedenlerle b eslenm e konusuna gereken önemi vermemesinden dolayı oluşabilecek kayıplar, aile bireylerinin b e s le n ­ mesini ve ailenin ekonomisini etkileyebileceği gibi, ülke ekonomisini de etkileyecektir.

Beslenme durumu ve alışkanlıkları, bir toplumun sosyo - ekonomik durumunu yansıtan göstergel­ e rdendir. Y etersiz ve d e n g e s i z b e s le n m e n i n t o p lu m s a ğ lığ ın ı o lu m s u z y ö n d e e tk i le d i ğ i, sosyal ve ekonomik gelişmeyi yavaşlattığı kanıt­ lanmış bir gerçektir (1, 14-16).

Bu araştırma kadının geleneksel rolünün büyük oranda sürdüğünü ortaya koymaktadır.

(14)

3 0 U Ğ U R S., G Ü N E B A K Ç .T., M E R D O L T.K.

K AYN AK LA R

1- B ay sal A. B eslen m e ve sağlık. B eslen m e. 10. B askı. H atiboğlu Y ayınevi, A nkara, 2004: 1-11.

2. C um m ings L .E, K o tsch ev ar L.H . T he health fu l foods p ro g ram . N u tritio n M a n a g e m e n t fo r F o o d S e rv ic e s, D E L M A R Publishers Inc., 1989:19-40, 241-68. 3. T ezcan M . Y em ek antropolojisi kavram ı. T ü rk Y em ek

A n t r o p o l o j i s i Y a z ı l a r ı , T . C . K ü l t ü r B a k a n l ı ğ ı Y ayınlan: 2515, A nkara, 2000:1-2.

4. K u tlu a y M e rd o l T. T ü rk M u tfa k K ü ltü r ü Ü z e rin e A raştırm alar, A nkara, 1994:12-17.

5. W alker AR., W alker B F, Jones J, et al. R n o w led g e o f n u tritio n am o n g h o u sew iv es in th re e S o u th A fric a n ethnic groups. S A fr M ed J 1982; 62(17):605-10. 6. Inglis V , B all K, C raw ford D . W hy do w om en o f low

socioeconom ic status h ave po o rer dietary behaviours than w om en o f higher socioeconom ic status? A quali- tative exploration. A ppetite 2005; 45:334-43.

7. Elbon SM, Johnson M A , F ischer JG , et al. N utrition know ledge is influenced by education, age, and w ell- n ess program p articip atio n in o ld er w om en. JA D A , O ctober A-87.

8. Y urttagül M , K araağaoğlu N. Ü ç nesil kadının beslen­ m e b il g i v e u y g u la m a la r ın ı n k ı y a s l a n m a s ı . I I I . U l u s l a r a r a s ı B e s le n m e v e D i y e t e t i k K o n g r e s i Bildirileri, H acettepe Ü niversitesi, A nkara, 2000:180. 9. Arıkan B, Şanlıer N. A nkara'da farklı sosyo-ekonom ik

düzeydeki sem tlerde yaşayan kadınların dondurulm uş h azır besinleri saklam a, k u llan m a ve evde b esin leri dondurm a durum larının saptanm ası üzerine b ir araştır­ ma. III. U luslararası B eslenm e ve D iyetetik K ongresi Bildirileri, H acettepe Ü niversitesi, A nkara, 2000:304.

10. Ş a n lıe r N , Y a b a n c ı N . Ç a lış a n b ir e y le r in f a s t f o o d t ü k e t i m t e r c i h l e r i . I. U l u s a l G ı d a v e B e s l e n m e K o n g r e s i B i l d i r i Ö z e t l e r i , T Ü B İ T A K M a r m a r a A r a ş t ı r m a M e r k e z i G ı d a B i l i m i v e T e k n o l o j i s i A raştırm a E n stitü sü , İsta n b u l, 2 0 0 3 :6 7 .

11. Ş a n lıe r N , Y a b a n c ı N , İ n te r n e tte y e r a la n b e s le n m e h a b e r l e r i n in d e ğ e r l e n d i r i l m e s i , I. U l u s a l G ıd a v e B e s l e n m e K o n g r e s i B i l d i r i Ö z e t l e r i , T Ü B İ T A K M a r m a r a A r a ş t ı r m a M e r k e z i G ı d a B i l i m i v e T ek n o lo jisi A ra ştırm a E n stitü s ü , İs ta n b u l, 2 0 0 3 :3 1 . 12. C h arlto n K E , B rew itt P , B o u m e L T . S o u rc e s an d cred -

ib ility o f n u tr itio n in f o r m a tio n a m o n g b la c k u r b a n South A frican vvomen, w ith a fo c u s on m e s s a g e s re la t­ ed to obesity. P u b lic H e a lth N u tr 2 0 0 4 ; 7 (6 ):8 0 1 -1 1 . 13. K ü çü k erd ö n m ez Ö , Ç ıta k A k b u lu t G , B ilic i S v e ark.

Y e t i ş k i n k a d ı n l a r ı n b e s i n h a z ı r l a m a v e p i ş i r m e teknikleri k o n u su n d ak i b ilg i, tu tu m ve d a v ra n ışla rın ın s a p ta n m a sı, IV . U lu s la ra ra s ı B e s le n m e v e D iy e te tik K o n g resi B ild irile ri, H a c e tte p e Ü n iv e rs ite s i, A n k a ra , 2003:192.

14. P o u lter JA . M en ü fo r ch o ice . H e a lth y E a tin g A t W o rk , P art 2, 1994:21.

15. F a r r a r & R i n e h a r t . M e a l p l a n n i n g . T h e G o o d H o u s e k e e p i n g C o o k B o o k , N e w Y o r k - T o r o n t o ,

1994:3-32.

16. B ro w n JE . F o o d a n d n u tr it io n : P r o b l e m s a n d p ro - gram s. N u tritio n N o w , W e st P u b lish in g U n iv e rs ity o f M in n eso ta, M in n eso ta, 1995:1-8.

Referanslar

Benzer Belgeler

mış olan Ahmet Mithat Efendi, elli yıllık yazı hayatında iki yüz kadar kitap yazmıştır.. Bunlar arasında romanlar, hemen her bilim kanusunda ansiklopedik

Hastalıkların görülme sıklığındaki artış, ilaçların farmakokinetiği ve farmakodi- namiğindeki değişiklikler, birden fazla ilaç kullanımı, ilaç etk- ileşimi

Dana Suskind bu iki gerçeklikten hareket ederek çocukların beyinlerinin tam potansiyeline ulaşması için erken çocukluk döneminde ebeveynlerin rolüne ve önemine

Bu çalışmada, B-mod ve doppler görüntüleme ile koyun dalağının ultrasonografik olarak lokalizasyonu, boyutları, görünümü ile dalak arter ve venlerinin akım özelliklerinin

Sonuç itibariyle Sinop ilinde aylık ve yıllık ortalama güç yoğunlukları 100 W/m 2 ’den küçük olduğu için rüzgâr enerjisi sistemleri tarafından şebekeye doğrudan

link bağlamak, birleştirmek Fiil İngilizce Türkçe

Ruminantlarda önemli ekonomik kayıplara neden olan göbek bölgesi lezyonları (omfalitis, onfalaoflebitis, omfaloarteritis, urakus fistülü ve hernia umbilikalis)

EK-3 Tablo 3’te cinsiyet açısından bulunan anlamlı χ2 farklılıklarıyla ilgili sorulardaki en düşük ve yüksek frekanslar incelendiğinde, şu farklılıkların