Turistik merkezlerin sosyal taşıma kapasitesi: Beypazarı örneği

(1)

EĞİTİM BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ

TURİZM İŞLETMECİLİĞİ EĞİTİMİ ANABİLİM DALI

TURİSTİK MERKEZLERİN SOSYAL TAŞIMA KAPASİTESİ:

BEYPAZARI ÖRNEĞİ

DOKTORA TEZİ

Hazırlayan Azade Özlem ÇALIK

Ankara Mart, 2014

(2)

EĞİTİM BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ

TURİZM İŞLETMECİLİĞİ EĞİTİMİ ANABİLİM DALI

TURİSTİK MERKEZLERİN SOSYAL TAŞIMA KAPASİTESİ:

BEYPAZARI ÖRNEĞİ

DOKTORA TEZİ

Azade Özlem ÇALIK

Danışman: Prof. Dr. Azize TUNÇ HASSAN

Ankara Mart, 2014

(3)

T.C. Gazi Üniversitesi

Eğitim Bilimleri Enstitüsü Müdürlüğü’ne

Azade Özlem ÇALIK’ın "Turistik Merkezlerin Sosyal Taşıma Kapasitesi: Beypazarı Örneği'' başlıklı tezi, .... / .... / 2014 tarihinde, jürimiz tarafından Turizm İşletmeciliği Eğitimi Bilim Dalında Doktora Tezi olarak kabul edilmiştir.

Jüri Üyeleri Adı Soyadı İmza

Tez Danışmanı: Prof. Dr. Azize TUNÇ HASSAN ………...

Üye: Prof. Dr. Kurban ÜNLÜÖNEN ...………

Üye: Prof. Dr. Deniz BÜYÜKKILIÇ ŞEREN ...

Üye: Prof. Dr. Doğan Yaşar AYHAN ...

(4)

ÖNSÖZ

Bu çalışmada, Ankara’nın turistik bir ilçesi olan Beypazarı’nın sosyal taşıma kapasitesi ile ilgili yapılan anketlerle oluşturulmuş sonuçlar verilmektedir.

Çalışma sırasında benden yardımlarını esirgemeyen tez danışmanım Prof. Dr. Azize TUNÇ HASSAN’a, Prof. Dr. Kurban ÜNLÜÖNEN’e, Prof. Dr. Deniz BÜYÜKKILIÇ ŞEREN'e, Prof. Dr. Doğan Yaşar AYHAN'a ve Doç. Dr. Ahmet TAYFUN'a bana verdikleri destek için teşekkür ederim.

Ayrıca bu çalışmada bilgi birikiminden yararlandığım ve bana her zaman destek olan Yrd. Doç. Dr. İlker ÖZDEMİR, Dr. Cumhur AKBULUT, Yrd. Doç. Dr. Özlem ALTUNÖZ hocalarıma teşekkür ederim. Tez nedeniyle kendilerine yeterince vakit ayıramadığım, stresimi her zaman paylaşan sevgili aileme ve dostlarıma ayrıca teşekkür ederim. Sizler hayatı yaşanır kılıyorsunuz.

(5)

ÖZET

TURİSTİK MERKEZLERİN SOSYAL TAŞIMA KAPASİTESİ: BEYPAZARI ÖRNEĞİ ÇALIK, Azade Özlem

Doktora, Turizm İşletmeciliği Eğitimi Bilim Dalı Tez Danışmanı: Prof. Dr. Azize TUNÇ HASSAN

Mart - 2014, 142 sayfa

Turizm hareketlerine katılmak için farklı bölgelerden farklı kültürde, karakterde ve beklentide olan insanlar bir turistik merkezde bir araya gelirler. Bu merkezde yaşayan yerel halk ile ziyaretçiler arasında yaşanan etkileşim boyutunun mevcut turistik merkezdeki turizme etki edecek bir unsur olarak araştırılması, sürdürülebilir bir turizm sağlanması için önem arz etmekte, ancak sürdürülebilirlik boyutunda daha çok ekolojik ve ekonomik etkilerinin üzerinde durulduğu turizmin, sosyal boyutunun da incelenmesi gerekmektedir. Bu çalışmada, sosyal taşıma kapasitesi üzerinde durularak taşıma kapasiteleri açıklanmış ve popüler bir turistik merkez haline gelen Beypazarı’nın sosyal taşıma kapasitesi ile ilgili analizler yapılmıştır. Yerel halkın ve ziyaretçilerin turizme yönelik düşünceleri, turizmle oluşan yerel halk ve ziyaretçiler arası ilişkinin sosyo-kültürel yapıya etkisi ortaya koyulmaya çalışılmıştır. Araştırmanın amacı, taşıma kapasitesi sınırlarının aşılıp aşılmadığı konusunu Beypazarı’nda sosyal boyut açısından ele almaktır. Araştırmada, ziyaretçiler ve yerel halk üzerinde anket tekniği kullanılmıştır. Ziyaretçiler üzerinde gerçekleştirilen araştırmanın evrenini Beypazarı’na gelen ziyaretçilerin yıllık toplamı, yerel halkın ise toplam merkez nüfus oluşturmaktadır. Örneklem formülü uygulanarak örneklemin en az 384 olması gerektiği sonucuna varılmıştır. Beypazarı'nı ziyaret edenlerden 393, yerel halktan 390 kişiye ulaşılmıştır. Araştırma sonuçları, frekans dağılımı ve ki-kare testi ile değerlendirilmiştir. Araştırmada elde edilen bulgularda, Beypazarı'nın sosyal taşıma kapasitesinin aşılmadığı, yerel halkın ve ilçeye gelen ziyaretçilerin turizmin gelişmesiyle beraber olumlu düşünceler içinde olduğu belirlenmiştir. Ortaya çıkan sonuçların olumlu olmasının Beypazarı turizminin sürdürülebilirliğine olumlu bir katkıda bulunacağı düşünülmektedir.

Anahtar Sözcükler: Turistik Merkezler, Taşıma Kapasitesi, Sosyal Taşıma Kapasitesi, Beypazarı

(6)

ABSTRACT

THE SOCIAL CARRYING CAPACITY OF TOURISTIC CENTERS: BEYPAZARI CASE STUDY

ÇALIK, Azade Özlem

Doctorate, Discipline of Tourism Management Education Supervisor: Prof. Dr. Azize TUNÇ HASSAN

March - 2014, 142 pages

People from different regions and cultures and with different expectations and characters come together in the center of a tourist attraction to participate in tourism movements. It is important to investigate the size of the interaction, which is experienced between the local people and the visitors living in this center, for a sustainable tourism, as a factor that will affect the tourism activity at the tourist center mentioned. Tourism whose ecological and economic impacts have been emphasized up to now from the sustainability point of view needs to be examined for its social dimension aspect as well. In this study, the social carrying capacity has been emphasized and the carrying capacity has also been explained; in addition to these, a social carrying capacity analysis of Beypazarı, which has become a very popular tourist center today, has been made. In this study, the social carrying capacity of tourism, to determine the opinions of the local population and visitors for tourism, to examine the relationship between the local residents and visitors and to demonstrate the impact of tourism on socio-cultural structure are all of great importance. The purpose of the study is to understand - in terms of the social dimension in Beypazarı - the issue of whether the carrying capacity limits have been exceeded. In the study, a survey technique was used on local population and the visitors. The core of the research carried out on the visitors is, made up of the annual total of visitors coming to Beypazarı and the local public consists of the population. The sample formula was applied and everyone was of the opinion that there should be at least 384 samples were needed. 393 visitors and 390 local people were contacted. Results of the study were evaluated with frequency analysis, chi square tests. According to the results obtained in the study, it was stated that social carrying capacity is not exceeded in Beypazarı; together with the development of tourism, the local community and the visitors to the town are all said to be in positive thoughts of tourism. The results, being positive, will make a big contribution to the understanding that tourism in Beypazarı is sustainable.

(7)

İÇİNDEKİLER

JÜRİ ÜYELERİNİN İMZA SAYFASI ...i

ÖNSÖZ...ii

ÖZET...iii

ABSTRACT...iv

İÇİNDEKİLER...v

TABLOLAR VE ŞEKİLLER LİSTESİ...vii

KISALTMALAR LİSTESİ...xi 1. GİRİŞ...1 1.1. Araştırma Problemi...6 1.2. Araştırmanın Amacı...10 1.3. Araştırmanın Önemi...13 1.4. Araştırmanın Varsayımları...14 1.5. Araştırmanın Sınırlılıkları...15 2. KAVRAMSAL ÇERÇEVE...17

2.1. Taşıma Kapasitesi ve Türleri...18

2.1.1. Fiziksel Taşıma Kapasitesi...24

2.1.2. Çevresel Taşıma Kapasitesi...25

2.1.3. Psikolojik Taşıma Kapasitesi...27

2.1.4. Ekonomik Taşıma Kapasitesi...29

2.1.5. Politik Taşıma Kapasitesi...30

2.1.6. Sosyal Taşıma Kapasitesi...31

2.2. Turizmin Olumlu ve Olumsuz Etkileri...35

2.3. Yerel Halkın ve Ziyaretçilerin Karşılaşmaları...39

2.3.1. Kültürel Değişim...46

2.3.2. Hoşgörü Boyutunun Değişmesi...48

2.3.3. Yerel Sanatın Değişmesi...48

2.3.4. Anlaşabilme Becerilerini Geliştirme...49

(8)

2.3.6. Bilgilenme ve Yeni Deneyim Kazanma...51

3. ARAŞTIRMANIN YÖNTEMİ:BEYPAZARI İLÇESİ ALAN ARAŞTIRMASI...52

3.1. Beypazarı İlçesi Turizm Potansiyeli...52

3.2. Araştırmanın Modeli...53

3.3. Evren ve Örneklem ...57

3.4. Veri Toplama Yöntemi ...58

3.5. Verilerin Analizi ...61

3.6. Bulgular ve Yorumlar...62

3.6.1. Araştırmaya Katılan Yerel Halktan Elde Edilen Bulgular ve Yorumlar...62

3.6.2. Yerel Halk İlişki Analizleri...68

3.6.3. Araştırmaya Katılan Ziyaretçilerden Elde Edilen Bulgular ve Yorumlar...87

3.6.4. Ziyaretçiler İlişki Analizleri...91

4. SONUÇ VE ÖNERİLER...112

KAYNAKÇA...127

EK 1 Ziyaretçiler Anketi...137

EK 2 Yerel Halk Anket...139

EK 3 Ziyaretçiler Anket 2. Bölüm Frekansları...141

EK 4 Yerel Halk Anket 2. Bölüm Frekansları...142

(9)

TABLOLAR VE ŞEKİLLER LİSTESİ

Tablo 1: Sürdürülebilir Turizmin 12 Hedefi...4

Tablo 2: Yerel Halkın Turistlere Yönelik Tutum Evreleri...41

Tablo 3: Beypazarı'ndaki Turizm İşletmeleri ve Girişimler...52

Tablo 4: 1999-2012 Yılları Arasında Beypazarı’na Gelen Ziyaretçi Sayısı...57

Tablo 5: Araştırmaya Katılan Yerel Halkın Demografik Özelliklerine göre Dağılımı...63

Tablo 6: Araştırmaya Katılan Yerel Halkın Gelir Özelliklerine ve Beypazarı'nda Yaşama Sürelerine Göre Dağılımları...64

Tablo 7: Araştırmaya Katılan Yerel Halkın Turist Davranışları İle Karşılaşma Sıklığı ve Tutumlarına Göre Dağılımları...65

Tablo 8: Araştırmaya Katılan Yerel Halkın Turistlerle İletişim ve Davranış İle İlgili Görüşlerinin Yüzdeleri...66

Tablo 9: Araştırmaya Katılan Yerel Halkın Beypazarı'ndaki Mevcut Turizm İle İlgili Görüşlerine Göre Dağılımları...67

Tablo 10: Araştırmaya Katılan Yerel Halkın Cinsiyetleri İle Turizm Yerel Halkın Gelirlerini Artırmıştır İfadesine İlişkin Görüşleri...69

Tablo 11: Ki-Kare Testi...69

Tablo 12: Araştırmaya Katılan Yerel Halkın Eğitim Düzeyi İle Turizm Yerel Halkın Gelirlerini Artırmıştır İfadesine İlişkin Görüşleri...70

Tablo 14: Araştırmaya Katılan Yerel Halkın Aylık Gelirleri İle Turizm Yerel Halkın Gelirlerini Artırmıştır İfadesine İlişkin Görüşleri...71

Tablo 16: Her Gelir Düzeyinde Görüşlerin Yüzdesi...72

Tablo 17: Araştırmaya Katılan Yerel Halkın Cinsiyetleri İle Turizm Geleneksel El Sanatlarını Canlandırmıştır Artırmıştır İfadesine İlişkin Görüşleri...73

Tablo 19: Araştırmaya Katılan Yerel Halkın Eğitim Düzeyleri İle Turizm Geleneksel El Sanatlarını Canlandırmıştır İfadesine İlişkin Görüşleri...74

Tablo 21: Araştırmaya Katılan Yerel Halkın Cinsiyetleri İle Turizmin Üretime Katılan Kadın Sayısını Değiştirdiğine İlişkin Görüşleri...75

(10)

Tablo 23: Araştırmaya Katılan Yerel Halkın Eğitim Düzeyleri İle Turizmin Üretime Katılan

Kadın Sayısını Değiştirdiğine İlişkin Görüşleri...76

Tablo 25: Her Eğitim Düzeyinde Görüşlerin Yüzdesi...77

Tablo 26: Araştırmaya Katılan Yerel Halkın Turizmden Elde Ettiği Gelir İle Turizm Yerel Halkın Gelirlerini Artırmıştır İfadesine İlişkin Görüşleri...78

Tablo 28: Gelirin Turizmden Olup Olmaması Düzeyinde Her Görüşün Yüzdesi...79

Tablo 29: Araştırmaya Katılan Yerel Halkın Turizmden Elde Ettiği Gelir Düzeyi İle Turizm Geleneksel El Sanatlarını Canlandırmıştır İfadesine İlişkin Görüşleri...80

Tablo 31: Araştırmaya Katılan Yerel Halkın Turizmden Elde Ettiği Gelir Düzeyi İle Turizmin Üretime Katılan Kadın Sayısını Değiştirdiğine İlişkin Görüşleri...81

Tablo 33: Araştırmaya Katılan Yerel Halkın Turizmin Devam Etmesi Konusundaki Görüşleri İle Turizm Yerel halkın gelirlerini artırmıştır İfadesine İlişkin Görüşleri...82

Tablo 35: Turizmin Devam Etmesi Konusunda Her Görüşün Yüzdesi...83

Tablo 36: Araştırmaya Katılan Yerel Halkın Turizmin Devam Etmesi Konusundaki Görüşleri İle Turizmle Gelenek ve Göreneklerde Değişim Olmuştur İfadesine İlişkin Görüşleri...84

Tablo 39: Araştırmaya Katılan Yerel Halkın Turizmin Devam Etmesi Konusundaki Görüşleri İle Turizmin Üretime Katılan Kadın Sayısını Değiştirdiğine İlişkin Görüşleri...86

Tablo 42: Araştırmaya Katılan Ziyaretçilerin Demografik Özelliklerine Göre Dağılımı...88

Tablo 43: Araştırmaya Katılan Ziyaretçilerin Beypazarı’nı Ziyaret Etme Sebeplerine Göre Dağılımı...89

Tablo 44: Araştırmaya Katılan Ziyaretçilerin Beypazarı’na Geliş Sayılarına Göre Dağılımları...90

Tablo 45: Araştırmaya Katılan Ziyaretçilerin Beypazarı Hakkında Bilgi Kaynaklarına Göre Dağılımları...90

(11)

Tablo 46: Araştırmaya Katılan Ziyaretçilerin Yerel Halk İle İletişim Kurabilme Görüşlerine Göre Dağılımları...91 Tablo 47: Araştırmaya Katılan Ziyaretçilerin Yaşları ile Beypazarı Halkının Misafirperver Olduğu İfadesine İlişkin Görüşleri...92 Tablo 48: Ki-Kare Testi...92 Tablo 49: Her Yaş Düzeyinde Görüşlerin Yüzdesi...93 Tablo 50: Araştırmaya Katılan Ziyaretçilerin Gelir Düzeyleri ile Beypazarı Halkının Misafirperver Olduğu İfadesine İlişkin Görüşleri...94 Tablo 51: Ki-Kare Testi...94 Tablo 52: Her Gelir Düzeyinde Görüşlerin Yüzdesi...95 Tablo 53: Araştırmaya Katılan Ziyaretçilerin Cinsiyetleri İle Beypazarı'nı Yakınlarına Tavsiye Etmeyi Düşünmeye Dair Görüşleri...96

Tablo 54: Ki-Kare Testi...96 Tablo 55: Her Cinsiyet Düzeyinde Görüşlerin Yüzdesi...96 Tablo 56: Araştırmaya Katılan Ziyaretçilerin Gelir Düzeyi İle Beypazarı'ndaki Turist Yoğunluğundan Memnuniyet Duyduğuna Dair Görüşleri...97 Tablo 57: Ki-Kare Testi...98 Tablo 58: Her Gelir Düzeyinde Görüşlerin Yüzdesi...98 Tablo 59: Araştırmaya Katılan Ziyaretçilerin Gelir Düzeyleri İle Beypazarı'nda Halkının Hoşgörülü Olduğu İfadesine İlişkin Görüşleri...99 Tablo 60: Ki-Kare Testi...99 Tablo 61: Her Gelir Düzeyinde Görüşlerin Yüzdesi...100 Tablo 62: Araştırmaya Katılan Ziyaretçilerin Yaşları İle Yerel Halkla İletişim Kurabilme İfadesine İlişkin Görüşleri...101 Tablo 63: Ki-Kare Testi...101 Tablo 64: Her Yaş Düzeyinde Görüşlerin Yüzdesi...101 Tablo 65: Araştırmaya Katılan Ziyaretçilerin Cinsiyetleri İle Yerel Halkla İletişim Kurabilme İfadesine İlişkin Görüşleri...102 Tablo 66: Ki-Kare Testi...103 Tablo 67: Araştırmaya Katılan Ziyaretçilerin Eğitim Düzeyleri İle Yerel Halkla Kültürünü Tanıtma Konusunda Başarılı Olduğuna İlişkin Görüşleri...104 Tablo 68: Ki-Kare Testi...104 Tablo 69: Araştırmaya Katılan Ziyaretçilerin Eğitim Düzeyleri İle Yerel Halkın Kültürünü Tanıtma Konusunda Başarılı Olduğuna İlişkin Görüşleri...105

(12)

Tablo 70: Ki-Kare Testi...105 Tablo 71: Araştırmaya Katılan Ziyaretçilerin Yaş Grupları İle Turizmin Halka İstihdam Sağladığına İlişkin Görüşleri...106 Tablo 72: Ki-Kare Testi...107 Tablo 73: Araştırmaya Katılan Ziyaretçilerin Eğitimleri İle Turizmin Halka İstihdam Sağladığına İlişkin Görüşleri...108 Tablo 74: Ki-Kare Testi...108 Tablo 75: Araştırmaya Katılan Ziyaretçilerin Cinsiyetleri İle Beypazarı'nda Turizmin Devam Etmesi Gerekti İfadesine İlişkin Görüşleri...109 Tablo 76: Ki-Kare Testi...109 Tablo 77: Araştırmaya Katılan Ziyaretçilerin Eğitim Düzeyi İle Beypazarı'nda Turizmin Devam Etmesi Gerektiğiİfadesine İlişkin Görüşleri...110 Tablo 78: Ki-Kare Testi...110 Şekil 1: Turistik Taşıma Kapasitesi Başlangıç Faktörleri...21 Şekil 2: Bir Turistik Alanın Rekreasyonel Kullanımından Kaynaklı Turistler Üzerindeki Etkileri ...32 Şekil 3: Araştırma Modeli...54

(13)

KISALTMALAR LİSTESİ

f. : Frekans

BTO: Beypazarı Ticaret Odası

S.D. : Serbestlik Derecesi

TUİK: Türkiye İstatistik Kurumu

TÜSİAD: Türk Sanayici ve İşadamları Derneği

(14)

1. GİRİŞ

Avrupa'da başlayan Sanayi Devrimi'nin ardından artan refah seviyesi, boş zaman değerlendirme çabaları, artan gelir oranı ve teknolojik gelişmelerin sağladığı kolay erişim ile beraberinde gelen konfor, turizm sektörünün hızla gelişmesine neden olmuştur. İkinci Dünya Savaşı'ndan sonra ise hızla gelişen teknolojiyle birlikte, grup halinde seyahat etmek, bireysel seyahate oranla artış göstermiştir. Teknolojik gelişmeler, ulaştırma sektöründe hız ve kapasite artışı sağlamış, hizmet olanaklarının gelişmesi ile insanlar kısıtlı tatil süreleri içinde konaklamaya daha fazla zaman ayırarak, farklı yerleri ziyaret etme şansına sahip olmuşlardır.

Sanayi üretiminde gelişmiş olan ülkeler vatandaşlarını, seyahate etme konusunda desteklerken, gelişmekte olan ülkeler ise turizmin gerek ekonomik, gerekse sosyal alanda sağladığı getirileri fark ederek, turistik arz kaynaklarını daha etkili kullanmanın yollarını aramaya başlamıştır. Böylece turizm, gelişmekte olan ülkeler için gerçekleştirilebilir ve tercih edilebilir bir gelir kaynağı haline gelmiştir (Holjevac, 2003: 130).

Sanayileşmenin getirdiği yoğun göç ve şehirleşme, üretimde insan etkeninin değer kazanması, teknolojiye bağlı olarak artan iş temposu ile birlikte insan ilişkilerinde yaşanan yabancılaşma, yoğun rekabet yaşanmasına neden olmaktadır. Bu ortamlarda insanlar, zaman içerisinde bedensel ve zihinsel gerginlikler yaşayabilmekte, kendilerini baskı altında hissedebilmektedirler. Yaşanan olumsuz koşullar, insanları şehirlerin yorucu ortamından kaçmaya, hafta sonları, doğayla iç içe olabilecekleri yakın mesafelere ziyaretlere yöneltmeye başlamıştır. İşletmeler de verimliliklerini artırmak amacıyla, çalışanlarını kısa süreli tatillerle desteklemeye başlamıştır. Bu nedenlerle şehirlere yakın, kısa süreli de olsa tatillerini geçirebilecekleri turizme açık olan bölgeler giderek daha fazla önem kazanmış, hatta bu pazar, büyük şehirlere yakın olan bölgeler arasında da bir rekabet alanı haline gelmiştir.

"Dünya'da 2000'li yıllardan sonra yaşanan gelişmelere bağlı olarak tüketicilerin tercihlerinde değişiklikler meydana gelmesi ile birlikte, müşterilerin tatil seçenekleri

(15)

konusunda daha bilinçli oldukları görülmekte; seçecekleri ürünlere ait beklentileri de gittikçe yükselen bir eğilim göstermektedir" (Tunç ve Uygur, 2002: 2).

Tüm bu gelişmeler sonucunda turizm sektörü, Türkiye için özellikle ekonomik açıdan en önemli sektörlerden biri haline gelmiş, Türkiye Turizm Stratejisi 2023 Eylem Planı'na (Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları: 2007) göre "değişen turist profili gözeterek oluşturulan turizm ürünü kavramı, Türkiye için önem kazanmaya başlayan bir konu olarak ele alınmaya başlanmıştır."

Turizm kalkınma planlarının sadece ekonomik hedefli olması ile gerçekleşen kontrolsüz gelişmeler ya da yerel halkın gereksinimlerinin yeterince önemsenmemesi gibi nedenler, turistik çekim merkezlerinde turizmi olumsuz yönde etkileyebilmektedir.

Türkiye’de, 1980’li yıllardan sonra özellikle Akdeniz ve Ege bölgelerine yapılan turizm yatırımları artmış ve turizm sektörünün kitleselleşmesi sonucuna bağlı olarak farklı etkiler ortaya çıkmaya başlamıştır. Ortaya çıkan kitle turizmi, turist kabul eden bölgeler üzerinde olumlu olduğu kadar, olumsuz etkiler de oluşturmaya başlamıştır.

Günümüzde turizm sektörü ile birlikte ekonomik üstünlüklere ulaşmaya başlayan herhangi bir bölge, zaman içinde turizmin diğer getiri ve götürülerini göz ardı edebilmekte, sadece ekonomik getiri üstünlüğüne odaklanabilmektedir. Böylece farklı sınırlılıklar ortaya çıkmakta, taşıma kapasiteleri zorlanabilmekte ve o bölgenin fiziksel, çevresel, sosyo-ekonomik taşıma kapasiteleri sınırlarının zorlanması, bölgedeki turizmin sürdürülebilirliğini etkileyebilmektedir. Turizm sektörüyle elde edilen ekonomik getiriler kadar, turizmin sosyal ve kültürel etkileri de farkına varılmaya başlanmış ve bu farkındalıklar, araştırmacıların dikkatini çekmeye başlamıştır. Turizm sektörünün gelişimi üzerine yapılan çalışmaların önem kazanmasıyla birlikte ayrıca, turizmin olumsuz etkilerini en alt düzeye indirecek tespit ve önerilerin yer aldığı çalışmalara da gereksinim giderek artmaktadır.

Bir bölgenin turizm sektörü için kullandığı değerlerinin esas yapısını bozmadan, bu değerleri geliştirerek sürdürülebilirliğini sağlanması için turizmin olumsuz etkilerini en alt seviyede tutmak ve turizm için kabul edilebilirlik ortam gerekmektedir. Bu ortam için bölgede yaşayan yerel halkın ve bölgeye gelen ziyaretçilerin çatışma yaşamaması,

(16)

yerel halkın turizmi kabul etmesi önemli hale gelmektedir. Aksi durumda turizmin sürdürülebilirliği tehlike altına girebilecektir.

Sürdürülebilir turizm kavramı; bir bölgede doğal, kültürel ve sosyal kaynakların uzun vadede korunarak, olumlu bir ekonomik gelişmeye imkân tanıyan turizm hareketlerini ifade etmektedir. Sürdürülebilir turizmle, ziyaretçilerin ve ziyaret edilen alanın bugünkü gereksinimlerinin artırarak karşılanması amaçlanmaktadır. Bu nedenle söz konusu yaklaşım, ekonomik, sosyal ve estetik gereksinimlerin,kültürel bütünlüğün, gerekli çevresel süreçlerin, biyolojik çeşitliliğin ve yaşam destek sistemlerinin devam ettirilerek karşılanabilmesi sayesinde bütün kaynakların yönetimine zemin oluşturacak bir neden olarak görülmektedir (Güneş, 2008: 17).

Pekin'e (2011) göre "sürdürülebilir turizm, doğal, biyolojik, çevresel, kültürel ve toplumsal tüm yenilenebilen kaynaklara süreklilik sağlayacak, turistik ürünlerin uzun yıllar arza konu olabilme koşullarını yaratacak, başta çevre olmak üzere kaynaklarını geliştirerek korumak üzere en yüksek faydayı sağlamak için kullanılacak bir planlama ve uygulama anlayışıdır" (Pekin, 2011: 55). Inskeep'e (1991) göre ise "sürdürülebilir turizm; turistik kalkınma açısından önem arz eden taşıma kapasitesi analizlerini ortaya koyan, turizm ve rekreasyon planlamalarında yaygın olarak kullanılan, turizm kaynaklarından en üst düzeyde fayda sağlayan ve bu faydada turistin rolünü ortaya çıkaran temel bir teknik olması nedeniyle, turizm araştırmaları açısından vazgeçilmez öneme sahiptir" (Inskeep 1991:144).

Türkiye Turizm Stratejisi 2023 Eylem Planı'na (2007: 30) göre sürdürülebilirlik; "turizm sektörünün uzun vadeli büyüme hedefleri açısından merkezi rol oynamaktadır. Sürdürülebilirlik anlayışı ile doğal kaynakların korunması, kitle turizminin yol açtığı çevresel baskının kırılması ve mevsimselliğin azaltılarak, turizmin yıl içinde her ay yapılabilmesi amaçlanmaktadır" (Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları: 2007, 30).

Bu tanımlardan da görülebileceği üzere, sürdürülebilirlik kavramı içerisinde sadece fiziksel ya da çevresel unsurlar ele alınmamakta; bölgedeki istihdam, refah seviyesi, bölgenin sahip olduğu tarihi değerler, bu bölgeye gelen ziyaretçilerin ve bölgede yaşayan yerel halkın tutumları, düşünceleri gibi konuları da içerebilecek sosyal ve kültürel unsurlara da işaret edilmektedir. Bu kavramları içeren "Sürdürülebilir Turizm" tanımı, Birleşmiş Milletler tarafından ortaya koyulan ve Tablo 1'de gösterilen "Sürdürülebilir Turizmin 12 Hedefi" ile detaylarıyla verilmektedir:

(17)

Tablo 1

Sürdürülebilir Turizmin 12 Hedefi

1-Ekonomik Sürdürülebilirlik

Çekim merkezlerinin uzun vadede fayda sağlamaya ve büyümeye devam etmesi için rekabet edilebilirliğini sağlamak 2- Yerel Refah Ziyaretçilerin yerel harcama oranını artırmak da dâhil olmak

üzere turizmin ev sahibi çekim merkezine katkısını azamiye çıkartmak

3-İstihdam Kalitesi

Irk, cinsiyet, engelli olma gibi konularda ayrımcılığa mahal vermeden, ücret ve hizmet kalitesinin artırılması da dâhil olmak üzere turizm tarafından yaratılan yerel istihdamın sayısını ve kalitesini artırmak

4- Sosyal Eşitlik Yoksullara sunulan fırsatların, gelirin ve hizmetlerin iyileştirilmesi de dâhil olmak üzere turizmden elde edilen faydaların adil dağılımını gözetmek

5-Ziyaretçi Memnuniyeti

Irk, cinsiyet, engelli olma gibi konularda ayrımcılığa mahal vermeden, bütün ziyaretçilere güvenli ve tatmin edici bir deneyim sunmak

6- Yerel Kontrol Turizmin paydaşları ile istişare içerisinde planlama, yönetim ve gelişim konusunda yerel yönetimleri süreçlere dâhil etmek ve yetkilerini artırmak

7-Toplumsal Refah

Sosyal bozulma ve istismara yol açmadan sosyal yapı ve kaynaklara, imkânlara ve yaşam destek sistemlerine erişim de dâhil olmak üzere yerel halkın yaşam kalitesini muhafaza etmek ve iyileştirmek

8-Kültürel Zenginlik

Ev sahibi topluluklara özgü kültür, gelenek ve tarihi mirasa saygı duymak ve güçlendirmek

9-Fiziki Bütünlük Kentsel ve kırsal alanların kalitesini muhafaza etmek, güçlendirmek ve çevrenin fiziksel açıdan bozulmasını engellemek

10-Biyolojik Çeşitlilik

Doğal alanların, yaban hayatın korunmasını desteklemek ve olası zararı asgariye indirmek

11-Kaynak Verimliliği

Turizm firma ve hizmetlerinin gelişim ve işletmesinde sınırlı ve yenilemeyen kaynakların kullanımını asgariye indirmek

12-Çevresel Arınma

Turizm işletmelerinden ve ziyaretçilerden kaynaklanan hava, su, kara kirliliğini ve atık üretimini asgariye indirmek

Kaynak: http://www.unep.fr (23.09.2012)

Tablo 1, sürdürülebilir turizm kavramının sadece çevresel etkenlere bağlı olarak sürekliliği değil, sosyal, ekonomik, kültürel, fiziksel sürekliliği de içerdiğini göstermektedir. Sürdürülebilir turizmin sağlanabilmesi için birçok ölçütün bir araya gelerek bir bütün oluşturması gerekmektedir. Belirtilen 12 hedefte sosyo-kültürel

(18)

boyutların da olduğu görülmektedir. Bu nedenle bir bölgede yapılan turizmin sürdürülebilirliği sosyal boyutun ne olduğuna ve hangi aşamaya geldiği ile ilgili olabilmektedir.

"Turizm hareketlerinin yoğunlaştığı çeşitli bölgelerdeki çevresel ortamda değişiklikler olduğu yapılan bilimsel araştırmalar sonunda ortaya konulmuştur. Turizm ve çevre arasında çok sıkı bir bağ vardır" (Sezgin, 2001: 129). "Bir bölgede turizmin gelişmesi için, halkın çevre değerlerine önem vermesi ve bölgenin taşıma kapasitesi sınırlarını aştırmaması gerekmektedir. Genel anlamıyla ekonomik açıdan kıt kaynakların etkin kullanılmasını ifade eden "çevresel sürdürülebilirlik" olgusuna odaklanılması sayesinde, bölge varlığını koruyarak, gelecek nesillerin kullanımına sunulabilir" (Demir ve Çevirgen, 2006: 133).

Görüldüğü gibi turizm hareketlerinden elde edilecek ekonomik, sosyal ve kültürel tüm faydaların artırılmasında ve devamlılığında sürdürülebilirlik kavramı ön plana çıkmaktadır. Turizm hareketlerinin sürdürülebilirliğini sağlamak ise yoğun bir planlama ve dikkatli bir uygulama sürecini gerektirmektedir.

Karaman’a (1996: 104) göre; sürdürülebilir turizmin hazırlık süreci, tanıtım aşamasıyla birlikte tamamlandığında, "Sürdürülebilir Turizm Uygulama Süreci" başlar. Hedef olarak belirlenen bölge artık turist karşılamaya hazırdır ve bu aşamadan sonra yerel halk, konuklarla etkileşime girer. Kitle turizminde üzerinde çok fazla durulmayan sosyal ve psikolojik boyut, turizmde beklenen başarıya ulaşılamamasında birinci etken olarak görülmektedir. Bir turistik merkezin, faaliyete geçmeden önce sosyal ve psikolojik taşıma kapasitesini belirlemek kolay olmamaktadır.

Bahsi geçen çerçevede bir turistik merkezin sosyal taşıma kapasitesi ilgili sonuçlar için yerel halk ve ziyaretçilerin birbirleriyle etkileşimleri sonucunda ortaya çıkacak veriler fikir verebilecektir.

"Sürdürülebilir turizm, yerel halkın ve turistlerin deneyimlerinde çevreye karşı sorumlu davranışları desteklemeyi, sürdürülebilir dengede turizm ürünü sağlamayı, yerel ortaklıkları desteklemeyi içermelidir. Amaç; fiziksel, sosyal bedelleri en aza indirgemek iken, ekonomik ve sosyal faydaları en yükseğe çıkarmak arasında sürdürülebilir denge kurmak olmalıdır" (Douglas, 2001: 1).

(19)

Turizmin sürdürülebilirliğini sağlamak için bahsi geçen anlayışı benimseyen işletmelerin desteklenmesi, sorun yaratabilecek bürokratik süreçlerin kısaltılması, kamu ve özel sektör tarafından sürdürülebilir şehirler için doğru göstergelerin belirlenmesi, turizmde istihdam politikalarında kayıtdışı olmak başta olmak üzere mevsimsellikten kaynaklanan sorunların asgari düzeye indirilmesi önem arz etmektedir.

1.1. Araştırma Problemi

Turizm sektöründe küresel pazarlar, yeni taleplere yanıt vermek durumundadır. Küresel pazarlara yön verenler, bireylerin yaşamında ortaya çıkan değişikliklerin farkında olmakta ve bu yeni yaşamın ortaya çıkardığı yeni gereksinimlere göre stratejilerini oluşturmaya çalışmaktadır. Bireylerin; güvenlik, sağlık, terör hakkındaki endişelerine rağmen, küresel turizm pazarlarında farklı arayışlar yakın gelecekte çok daha belirgin hale gelebilecektir. Derrett’e (2002) göre "uluslararası uzun mesafeli turizm hareketleri, kısa mesafeli turizm hareketlerinden daha hızlı gelişmektedir" (Derrett 2002: 2).

Turizm sektörünün gelişme göstermesi, Türkiye’de turizm sektörüyle kendini tanıtmak isteyen ve gelir kazanmayı hedefleyen bölgeleri de yakından ilgilendirmektedir. Beypazarı, özellikle 2000’li yıllardan sonra Türkiye’nin önemli bir turistik çekim merkezi haline gelmiş bir turizm ilçesidir. İlçe, ağırladığı ziyaretçi sayısı, sahip olduğu doğal ve tarihi varlıkları ile, benzer özelliklere sahip olan diğer ilçelerden farklı olarak, turizmde rekabet gücünü artırmış, yeni ve özgün niteliklere sahip, gelişen bir turizm merkezi olma potansiyeli taşımaktadır.

Beypazarı; Ankara, İstanbul ve Bolu’ya mesafe olarak yakın olma avantajına sahiptir. Her yıl yapılan festivalde ağırladığı yabancı konuk sayısında ve yurtiçi tur programlarında konaklama noktası olarak alınmasında yaşanan artışla, önemli bir çekim merkezi haline gelmiştir. Ayrıca sahip olduğu bitki örtüsü, Türkiye’de nesli tükenmekte olan kuşların yaşam alanı olması ile henüz yeni keşfedilmeye başlanan doğal varlıklara sahiptir. Ancak Beypazarı’nın var olan kaynaklarının yanında sadece kültür turizmi ile gelişmesi, deniz turizmine hitap edememesi, turist gecelemesinin az olması, özellikle hafta sonları ve bayram dönemlerinde ziyaretçi alması gibi dezavantajlara da sahip olduğu görülmektedir.

(20)

Beypazarı'nın tüm bu özelliklerin yanında turizmle ortaya çıkan ziyaretçi ve yerel halk deneyimleri ve düşünceleri farklı boyutlarda olabilmekte, bu deneyimleri yaşarken de Beypazarı, ekonomik, sosyal, kültürel, fiziksel anlamda değişiklikler yaşayabilmektedir. Beypazarı'nın taşıma kapasitesi sınırlarının aşılıp, aşılmadığı önem kazanmaya başlamakta ve turizmle yaşanan değişiklikler ziyaretçi ve yerel halkta etkisini gösterebilmektedir.

Turistik bölgelerde taşıma kapasitesini belirlemenin zorluğu, bu alanda yapılan çalışmaları güçleştirebilmektedir. Bu alanlarda öncelikli olarak hedef, sürdürülebilir bir gelişme olmalıdır. Sürdürülebilirlik kavramı kaynakların etkin kullanımı ile ilgilidir ve ilişkilendirilen kavramın ekonomik ömrünün en üst düzeye ulaştırılmasını amaçlamaktadır.

Bir turistik bölgenin zaman içinde turizmle ilgili gücünü kaybetmesiyle ekonomik getiri azalacak, hatta yok olabilecektir. Çevresel etkiler de ele alındığında korunabilen alanlar gelişebilecekken, korunamayan alanlar geri dönülmesi zor, olumsuz sonuçlarla karşılaşabilecektir. Sosyal anlamda ise yapının değişmesi kolay olmayacak, değiştiğinde ise eskiye dönüş olanaksız hale gelebilecektir. Bu nedenle yerel halkın turizmle beraber bölgede gerçekleşen değişimlere, ziyaretçiye ve değişen yaşamına ilişkin düşünceleri önemsenmesi gereken bir konudur. Ancak ilgili turizm yazını incelendiğinde, turistik merkezlerin sosyal taşıma kapasitesini oluşturan unsurları ve sosyal taşıma kapasitesinin hangi düzeyinde olduğunu belirlemeye yönelik çalışma sayısının az sayıda olduğu görülmektedir. İlgili yazında görülen bu eksiklik, turizm sektörünün sosyal boyutu ile ilgili gelişimini aksatacak bir problem olarak görülmektedir. Ulaşılan çalışmalardan bazılarına ve çalışmalardan elde edilen önemli sonuçlara aşağıda yer verilmektedir:

Türkiye'de taşıma kapasitesi ile ilgili yapılan araştırmalar incelendiğinde; (Tayfun, 2000; Çavuş, 2002; Özdemir, 2007; Tokmak, 2008; Göktuğ, 2011) bu çalışmaların daha çok turizm sektörünün turistik bölge üzerinde oluşturduğu etkilerin fiziksel ve çevresel açıdan ele alındığı görülmüştür. Ancak turizmle birlikte ortaya çıkan sosyal değişimler de dikkate alınması gereken bir diğer konudur. Beypazarı’nın ziyaretçi sayısında ve arz kaynaklarında artış yaşaması da yerel halkı doğrudan veya dolaylı yoldan etkilediği görülmektedir. Sosyal taşıma kapasitesinin turizm boyutu ile

(21)

ilgili Türkiye'de yazılmış tezler araştırıldığında, yerel halk ile ziyaretçiler arasındaki yaşanan hoşgörüyü ve iletişimi inceleyen az sayıda çalışma olduğu görülmektedir (Tayfun, 2000; Çavuş, 2002; Tokmak, 2008).

Orhan İçöz, 1995 yılında turistik merkezlerin yaşam süreci ve taşıma kapasitesi kavramlarının Türkiye için yeni kavramlar olduğunu savunmuştur. Muzaffer Uysal ve Şeyhmus Baloğlu, 1994 yılında, "Destinasyonun Yaşam Süresi ile Taşıma Kapasitesi Arasındaki İlişki" başlığıyla araştırma yapmıştır.

Ahmet Tayfun, 2000 yılında yaptığı çalışmada turizmin sosyal, kültürel ve ekonomik etkilerini ele alarak, tüketici davranışlarını etkileyen etkenler ve turist ile yerel halk etkileşiminin tüketim davranışlarına etkisini incelemiştir. Turistik bir çekim merkezi olan Alanya’da ve turistik çekim merkezi olmayan Gazipaşa’da yaşayan yerel halk üzerinde anket uygulayarak, dış kaynaklı turizmin yerel halkın tüketim davranışlarına olan etkilerini ortaya koymaya çalışmıştır.

Şenol Çavuş, 2002 yılında taşıma kapasitesi le ilgili bir doktora çalışması ve 2004 yılında "Turizmde Taşıma Kapasitesi" başlıklı bir yayın yapmıştır. Şenol Çavuş yazmış olduğu doktora tezinde (2002) bir turistik merkezin taşıma kapasitesini sosyal, psikolojik, ekonomik, çevresel boyut olarak dört ayrı başlıkta ele almıştır. Bir turistik merkez olarak Kuşadası’nın çevresel, fiziksel, ekonomik, toplumsal ve psikolojik taşıma kapasiteleri ile Kuşadası turizminin yaşam evrelerini bir arada ele almış, konu ile ilgili karşılıklı ve çok yönlü ilişkiler ortaya çıkarmıştır. Bu ilişkiler yardımıyla Kuşadası’na ait turistik gelişme eğiliminin açıklanabileceğini iddia etmiş ve belirlenen ilişkilerden turistik merkezlerin yaşam süreçleri analizlerinden yararlanabileceğini öne sürmüştür.

Nilgün Avcı, 2007 yılında, "Turizmde Taşıma Kapasitesinin Önemi" başlıklı bir makale yayınlamıştır. Bike Özdemir, 2007 yılında yazdığı yüksek lisans tezinde "Çevre Koruma Kullanma Dengesinde Taşıma Kapasitesinin Önemi" başlığı ile yaptığı çalışmasında örnek olarak turizm sektörünü incelemiştir. Araştırmaların artarak devam etmesi bu konunun özellikle akademisyenler tarafından farkındalığını ortaya koymaktadır.

(22)

Cüneyt Tokmak, 2008 yılında, "Sürdürülebilir Turizm Açısından Taşıma Kapasitesi: Topkapı Sarayı Örneği" başlıklı doktora tezini tamamlamıştır. Araştırmacı, çalışmasında, Topkapı Sarayı’nda taşıma kapasitesi açısından problemlerin yaşandığını ortaya çıkarmıştır. Elde ettiği bulgular, Topkapı Sarayı’nda algısal taşıma kapasitesi ile fiziksel taşıma kapasitesi arasında önemli problemlerin olduğunu göstermektedir. Sosyal taşıma kapasitesi açısından çok önemli problemlerin yaşanmadığını da ortaya çıkarmıştır. Çevresel taşıma kapasitesi konusunda çalışanların tecrübeleri doğrultusunda kalabalık artışına paralel düzeyde sorunların ortaya çıktığı görülmüştür. Cinsiyet, milliyet, ikâmet yeri, eğitim düzeyi, ziyaret sıklığı gibi ölçütlere dayanılarak yapılan analizler neticesinde de ziyaretçilerin düşüncelerinde anlamlı farklılıklar tespit etmiştir. Ziyaretçilerin demografik bilgilerinden yararlanarak ortaya konulan hipotezlerde gruplar arasında farklı düşüncelerin varlığını tespit etmiştir. Ziyaretçilerin geliş amaçları, ziyaret sıklığı ve ziyaret zamanına dayalı olarak yapılan hipotezlerde de farklı düşüncelerin varlığını tespit etmiştir. Kültürel ve çevresel kaynaklarda oluşabileceği gibi Topkapı Sarayı’nda da oluşabilecek bozulmaların en alt seviyede kalmasını sağlama amacına ulaşılabilmesi için birtakım öneriler sunmuştur.

Turizm sektörünün varlığı ile meydana gelebilecek sosyal, çevresel, ekonomik, fiziksel problemler taşıma kapasitesinin kapsamı içerisine girebilmektedir. Bu alanlarda yaşanmış olan problemleri, bilimsel yazından yararlanarak ortaya koymak problemin boyutunu ortaya koymak bakımından oldukça önemlidir. Taşıma kapasitesi ile ilgili yapılan çalışmalar incelendiğinde, daha çok fiziksel koşulların ölçüldüğü, sayısal ölçütlerle yapılan araştırmaların ele alındığı görülmektedir. Türkiye’de, turistik alanlarda sosyal taşıma kapasitesi ile ilgili az sayıda çalışma yapıldığı belirtilmişti. Dolayısıyla, taşıma kapasitesi bakımından değerlendirilmemiş her turistik alan, aynı zamanda sürdürülebilirlik, çevresel problemler, iletişim sorunları, kültürel yozlaşma gibi birtakım problemleri beraberinde getirebilmektedir. İlgili bilimsel yazının incelenmesi sonucu tespit edilen ve çalışmanın konusu içeren bilgiler, kavramsal çerçeve bölümünde ayrıntılı olarak açıklanmıştır. Kavramsal çerçeve bölümüde açıklanan taşıma kapasitesi kavramlarının doğru anlaşılması, turizmin gerçekleştiği mekâna uygun stratejilerin geliştirilmesi ile mümkün olacaktır.

Araştırmanın problemi; "Beypazarı’nda var olan turizm hareketleri ile ilgili yerel halk ve ziyaretçilerin ekonomik, sosyal ve kültürel başlıklardaki düşünceleri" olarak

(23)

belirlenmiştir. Bu görüşler alınırken, turizmin bölgede oluşturduğu, birbirinden bağımsız olmayan, fiziksel, çevresel ve psikolojik konulardaki düşünceleri de sorulmaktadır. Bu görüşler de Beypazarı'nın sosyal taşıma kapasitesi ile ilgili fikir verecektir.

- Alt problem: Beypazarı’nda var olan turizm hareketlerinin bölgeye olan

ekonomik, sosyal ve kültürel etkilerine ilişkin yerel halkın kanısı ne yöndedir?

- Alt problem: Beypazarı’nda var olan turizm hareketlerinin bölgeye ekonomik,

sosyal ve kültürel etkilerine ilişkin bölgede turizm hareketlerine katılan ziyaretçilerin kanısı ne yöndedir?

- Alt problem: Yerel halkın; turizmin bölgede meydana getirdiği ekonomik,

sosyal ve kültürel değişimlere yönelik düşünceleri, sahip oldukları demografik ve diğer bazı özelliklere göre farklılık göstermekte midir?

- Alt problem: Ziyaretçilerin; turizmin bölgede meydana getirdiği ekonomik,

sosyal ve kültürel değişimlere yönelik düşünceleri, sahip oldukları demografik ve diğer bazı özelliklere göre farklılık göstermekte midir?

Bu problemlerin doğru bir şekilde çözümlenmesi ve taşıma kapasitesi kavramının doğru anlaşılması turizm merkezine uygun stratejilerin geliştirilmesi açısından oldukça önemli olduğu öngörülmektedir. İlgili bilimsel yazının incelenmesi sonucu tespit edilen ve çalışmanın konusunu içeren bilgiler, kavramsal çerçeve bölümünde ayrıntılı olarak açıklanmaktadır.

1.2. Araştırmanın Amacı

Bu araştırmanın amacı, Beypazarı’nda var olan turizm potansiyelinin ekonomik, sosyal, kültürel etkilerini Beypazarı'na gelen ziyaretçiler ve yerel halk açısından ortaya koymak ve bu sonuçlarla beraber Beypazarı'nda sürdürülebilir turizmin sağlanması için çözüm önerileri geliştirmektir.

Bir bölgede gerçekleşen turizmin ekonomik, sosyal ve kültürel etkilerine dair görüşleri ele alınan taraflar kavramı ile yerel halk ve ziyaretçiler işaret edilmektedir. Çalışmada, Beypazarı turizminin ziyaretçiler ve yerel halk üzerindeki etkisi ekonomik, kültürel ve sosyal boyut olarak incelenmektedir. Beypazarı’nın taşıma kapasitesi sosyal

(24)

boyutları ile ele alındıktan sonra tüm bu etkenlerin Beypazarı’nın sosyal taşıma kapasitesine ve Beypazarı turizminin sürdürülebilirliğine ne şekilde etki edebileceği değerlendirilmektedir. Araştırmada aynı zamanda turizmin ekonomik, sosyal ve kültürel durumuna ilişkin katılımcı görüşlerinin demografik ve diğer farklı özelliklerine göre farklılık gösterip göstermediği de ortaya koyulmaya çalışılmıştır. Bu kapsamda kurulan araştırma hipotezleri aşağıda ele alınmaktadır.

Araştırmanın ana hipotezi; yerel halk ve ziyaretçi arasında etkileşimlerin olmasının yanında, yerel halkın ve ziyaretçilerin "Turizmin ekonomik, kültürel, sosyal ve çevresel olarak algılarının etkilendiği" yönündedir. Bu algıların demografik özelliklere göre de görüşlerin bazılarının olumlu, bazılarının ise olumsuz olduğu ileri sürülebilir. Demografik özellikler olarak yaş, cinsiyet, aylık gelir ve/veya eğitim düzeyi ele alınmaktadır. Yerel halka ve ziyaretçilere yönelik oluşturulan alt hipotezler aşağıda verilmektedir.

i) Araştırma amacını gerçekleştirmeye yardımcı olan yerel halka ait "araştırma hipotezleri" aşağıda verilmektedir:

H1a: Yerel halkın bazı demografik özellikleri ile turizmin ekonomik katkısına dair görüşleri arasında ilişki vardır.

H1b: Yerel halkın bazı demografik özellikleri ile turizmin kültürel katkısına dair görüşleri arasında ilişki vardır.

H1c: Yerel halkın bazı demografik özellikleri ile turizmin sosyal katkısına dair görüşleri arasında ilişki vardır.

H1d: Yerel halkın gelirini turizmden sağlama düzeyi ile turizmin ekonomik katkısına dair görüşleri arasında ilişki vardır.

H1e: Yerel halkın gelirini turizmden sağlama düzeyi ile turizmin kültürel katkısına dair görüşleri arasında ilişki vardır.

H1f: Yerel halkın gelirini turizmden sağlama düzeyi ile turizmin sosyal katkısına dair görüşleri arasında ilişki vardır.

(25)

H1g: Yerel halkın turizmin devam etmesi konusundaki görüşleri ile turizmin ekonomik katkısına dair görüşleri arasında ilişki vardır.

H1h: Yerel halkın turizmin devam etmesi konusundaki görüşleri ile turizmin kültürel katkısına dair görüşleri arasında ilişki vardır.

H1i: Yerel halkın turizmin devam etmesi konusundaki görüşleri ile turizmin sosyal katkısına dair görüşleri arasında ilişki vardır.

ii) Araştırma amacını gerçekleştirmeye yardımcı olan ziyaretçilere yönelik "araştırma hipotezleri" aşağıda verilmektedir:

H2a: Ziyaretçilerin bazı demografik özellikleri ile Beypazarı hakkında sosyal değerlendirmeleri arasında ilişki vardır.

H2b: Ziyaretçilerin bazı demografik özellikleri ile Beypazarı hakkında kültürel değerlendirmeleri arasında ilişki vardır.

H2c: Ziyaretçilerin bazı demografik özellikleri ile Beypazarı hakkında ekonomik değerlendirmeleri arasında ilişki vardır.

H2d: Ziyaretçilerin bazı demografik özellikleri ile Beypazarı'nda turizmin devam etmesi gerektiğine dair görüşleri arasında ilişki vardır.

Araştırmadan elde edilecek sonuçların, Beypazarı’nın turistik gelişimine ve sürdürülebilirliğine katkı sağlayabileceği öngörülmektedir. Bu çalışma ile ulaşılacak sonuçların hem kuramsal birikime katkıda bulunması, hem de alanda uygulanabilmesi için önerilerde bulunulmaktadır.

Bir bölge ile ilgili yapılan bir araştırmanın sonuçlarının o bölgenin yerel yönetimleri ve sivil toplum kuruluşları ile paylaşılması gerekmektedir. Bu çalışmada ortaya çıkan Beypazarı’nın sosyal taşıma kapasitesi profili Beypazarı Belediyesi, Beypazarı Kaymakamlığı, Beypazarı Ticaret Odası ve Beypazarı Turizm Derneği ile paylaşılacaktır.

(26)

1.3. Araştırmanın Önemi

Bir turizm merkezinin taşıma kapasitesi, o merkezde gerçekleşen turizmin sürdürülebilirliğinin sağlanması için önemli olabilmektedir. Turistik bölgeler her bir taşıma kapasitesinden farklı boyutlarda etkilenebileceğinden, bir turistik merkez ile ilgili sosyolojik, ekonomik ya da çevresel açıdan yapılan araştırmalar ayrı bir öneme sahip olabilecektir. Büyük şehirlerde yaşayan ve turizm hareketine katılan insanların, şehirlere yakın çevrede olan kültürlere hem özlem, hem merak duymaları, turizm sayesinde ekonomik kazanç elde eden halkın, üretime katılan kadınların toplumsal değişim yaşaması gibi değişimler bu araştırma için önemli görülmüş ve araştırmaya dâhil edilmiştir.

Beypazarı'nda turizmin oluşturduğu sosyo-kültürel etkiden daha çok, kültürel kimliğini koruma konusunda duyarlılığa sahip bir halkın varlığından söz edilebilmektedir. Ancak turizmin önemli olduğu bir yörede yerel halkın beklentilerinin odağında, ekonomik getiri sağlama amacı öne çıkabilmektedir. Beklentilerin sadece ekonomik olma olasılığı, her turistik bölge gibi Beypazarı’nın taşıma kapasitesini ve dolayısıyla turistik gelişim potansiyelini sınırlayabilecektir. Bu nedenle Beypazarı halkının turizme ve ziyaretçilere bakış açısı ve turizmin beraberinde getirdiği yaşam koşullarındaki değişiklerin gözlenmesi önem arz etmektedir.

Turizm planlaması, turistik çekim merkezlerindeki taşıma kapasitesi ile birebir ilgili olabilmektedir. Turistik planlama açısından büyük öneme sahip olan taşıma kapasitesi kavramı; kaynaklara olumsuz etki yapmadan, ziyaretçi memnuniyetini düşürmeden veya bölge ekonomisi ve kültürü üzerine istenmeyen etkiye neden olmadan en yüksek kullanım kapasitesi olarak da tanımlanabilir (Avcı, 2007: 490).

Bu tanımdan da anlaşılacağı üzere, turizm planlama politikalarını ortaya koyarken taşıma kapasitelerini doğru analiz edebilmek gelecekte sürdürülebilirlik için de önem arz etmektedir.

Bir bölgenin sosyal taşıma kapasitesinin bir boyutu yerel halkın ve ziyaretçilerin karşılıklı hoşgörü içinde olması ile ilgili olsa da, turizmden etkilenen tarafın daha çok yerel halk olması öngörüldüğünde, yerel halkın hoşgörü seviyesinin ölçülebilmesi daha da önem kazanmaktadır. Hoşgörü sınırının aşılması ile ortaya çıkabilecek olumsuz

(27)

tutumlar, bölgedeki turizm faaliyetlerini olumsuz anlamda etkileyecektir. Turizm ile birlikte yaşanan sosyal değişimlerin kabul edilir ya da kabul edilemez düzeyde olması belirlenebilirse, bu belirlemelere göre önlemler alınabilecek ve olumsuz tutumlarla karşılaşılma olasılığı en az düzeye indirilebilecektir.

Turizm hareketleri sırasında yerel halk ile turistin etkileşim içinde olduğu ve bu etkileşim sonunda yerel halkın sosyal davranışlarında ve yaşam tarzında değişiklikler olduğu bilinmektedir. Ancak bu etkileşim her zaman olumlu olmamaktadır. Genel olarak kabul edilen "turist, yerel halkın kültürünü geliştirir" yargısının aksine turist, yerel kültür konusunda yerel halk kadar bilgili olmayabilmekte, onu korumak için yerel halk kadar çaba gösterme ihtiyacı duymayabilmektedir. Yerel kültürü turizm uğruna bozmamak, yerel halktan bilgi almak, gerekirse yerel gelenekleri veya sanatları deneyimlemek ve yerelin turistlere karşı duyduğu hoşgörü seviyesi gibi konular üzerinde durulması gereken konular olmalıdır.

Bu çalışma, turizm açısından Türkiye'de tanınan bir konuma gelmiş olan Beypazarı’nı örnek almayı hedefleyen ilçelerin, kendilerini sosyal taşıma kapasitesi konusunda değerlendirebilmesi ve yapılacak sonraki çalışmalara yol gösterebilmesi açısından önemli görülmektedir. Ortaya çıkan sonuçların ve Beypazarı’nın turizm boyutuyla ilgili olan sürdürülebilirliğini sağlamak üzere geliştirilen bir takım önerilerin, kamu kurum ve kuruluşlarının ilgisini çekebileceği ve yeni turizm stratejileri belirleme konularında dikkate alınabileceği öngörülmektedir.

1.4. Araştırmanın Varsayımları

Bu araştırmanın varsayımları, araştırmanın temelini oluşturan konular bağlamında aşağıda belirtilmektedir:

- Bir bölgenin taşıma kapasitesinin incelenmesinin önemli olduğu,

- Yapılacak çalışmaların, turistik bölgede turizmden kaynaklanan olumsuz etkileri azaltabileceği ve turizmin sürdürülebilirliğini sağlayabileceğini,

- Bir turizm merkezinin sosyal taşıma kapasitesini en doğru değerlendirebilecek kesimin yerel halk ve turizm hareketlerine katılan ziyaretçiler olabileceği,

(28)

değişimlerin önemli olduğunu,

- Uygulama için hazırlanan anket formunda yer alan ifadelerin tüm katılımcılar (yerel halk ve ziyaretçiler) tarafından aynı şekilde ve doğru anlaşıldığı ve sorulara bağımsız yanıt verildiği,

- Beypazarı’nı ziyaret eden turist profilinin (gelir durumu, yaşı, ziyaret sıklığı, seyahat türü vb.) yıl içinde değişmediği, dolayısıyla araştırmanın yürütüldüğü zamanlarda ulaşılan ziyaretçi görüşlerinin tüm yıl ziyarette bulunanları temsil ettiği varsayılmaktadır

1.5. Araştırmanın Sınırlılıkları

Bu araştırma yürütülürken araştırma amacına ulaşmayı sınırlayacak bazı başlıklarla karşılaşılmıştır. Araştırma sırasında karşılaşılan sınırlılıklar aşağıda verilmektedir:

- Bir turizm merkezinin sosyal taşıma kapasitesini belirlemeye yönelik geçerliliği ve güvenirliliği kanıtlanmış bir uygulama ölçeği bulunmamaktadır. Kullanılan anketin oluşturulması için ilgili yazından yararlanılmış ve konu ile ilgili uzman görüşleri alınmıştır.

- Beypazarı, 2000 yılından sonra hızla gelişen bir turizm merkezi olmasına karşın özellikle yerli turistin tercih ettiği bir turistik ilçe olma özelliği taşımaktadır. Bu nedenle elde edilen sonuçlar yerli turistlerin görüşleri ile sınırlıdır.

- Beypazarı’nın geçmiş yıllara ait turist sayılarının abartılı değerlerde olma olasılığı ön hesaplamaların tam analizinin yapılması için bir sınırlılık oluşturmaktadır. Sosyal açıdan değerlendirmenin çok boyutlu olması gerektiğinden, önceden yapılmış araştırmalardan faydalanılmış ve ilgili kavramlar ankete eklenmiştir.

- Anketler yerel halka ve ziyaretçilere 2010 ve 2011 yıllarında yapılmış, yerel halka anket uygulaması ancak anket yapılırken ilçe merkezinde o sırada bulunan yerel halka ve ilçe merkezinde dükkânları bulunan esnafa yönelik olmuştur. Ziyaretçiler ise yine aynı yıllarda ve farklı zamanlarda Beypazarı’nı bireysel ya da grup olarak ziyaret edenlerden oluşmuştur. 2012 yılında ise eksikler tamamlanmış, analizler ve bu analizlerin yorumlamaları yapılmıştır.

- Bir turizm merkezine en az 24 saatlik bir süre kalmak için ailevi, eğlence, tatil, sağlık, din, spor, kültür, eğitim vb. nedenlerle veya benzer başlıklardaki toplantılara katılmak

(29)

amacı ile yolculuk edenler turist olarak kabul edilmektedir. "Günübirlikçi, ziyaret edilen turizm merkezinde 24 saatten az kalıyorsa, ''ziyaretçi'' olarak tanımlanmaktadır. Bu tanımlara göre turist, "en az bir gece konaklayan"; günübirlikçi ise "geceleme yapmayan ziyaretçi" olarak tanımlanmaktadır" (Kozak vd. 2000: 8). Beypazarı; Ankara, Eskişehir, Bolu gibi şehirlere yakınlığı ile ziyaretçilerin günübirlik ziyaret ettiği bir ilçe olabilmektedir. Bu açıklamalara bağlı olarak bu çalışmada, belirtilen turist tanımına uymayan kişilerin de anketi yanıtlama olasılığı nedeniyle turistler, "ziyaretçi" olarak adlandırılmıştır.

(30)

2. KAVRAMSAL ÇERÇEVE

Araştırmanın konusu seçilirken; taşıma kapasitesi konusu ile ilgili Türkiye’de az sayıda çalışmanın var olması, araştırmacının taşıma kapasitesi konusuna ilgi duyması, araştırmanın bilimsel ve toplumsal değerinin olması göz önünde bulundurulan etkenler olmuştur. Beypazarı'nın Türkiye'de turizm ile yaptığı atılımlar ile tanınan bir ilçe haline gelmesi, bozulmamış doğal yaşam alanı ile çok sayıda ziyaretçiye ev sahipliği yapması dikkati çekmiştir. Bahsi geçen ev sahipliği sürecinde ziyaretçilerle yaşanan iletişim boyutları, yerel halk ve ziyaretçilerin Beypazarı turizmi hakkındaki düşüncelerinin, sürdürülebilir turizm için, ortaya çıkarılması gerekliliği gibi nedenler çalışma alanı olarak Beypazarı ilçesinin seçilmesinde etkili olmuştur. Bu doğrultuda araştırmacının eğitimini aldığı turizm alanında doktora tez konusu belirlenmiştir.

Turizm, ekonomik, sosyo-kültürel açıdan güçlü bir toplum yaratmak için etkili araçların başında gelmektedir. Bunun sağlanabilmesi için, turizmin doğal ve kültürel temelleri sürdürmeyi amaçlayan ve bölgenin kaynaklarını tüketmeden kullanan bir yapıda olması gerekmektedir. Bunu sağlanmasının yolu, iyi bir turizm planlamasının yapılmasıdır (Avcı, 2007: 490).

Turizm planlamasının potansiyel turizme katılımın en iyi şekilde araştırılmasının, çevreyi ve koşulları iyileştirici özellikte olması bakımından önemli bir süreç olabileceği görülmektedir. Turizm planlaması, turistik çekicilikleri artırmak ve turistlerin deneyimlerini, toplumun yaşam kalitesinin ve sürdürülebilir çevre kaynaklarının artırılması açısından gerekli bir planlamadır. Planlamanın doğru şekilde yapılabilmesinin en önemli etkilerinden biri "taşıma kapasitesi" dir.

Taşıma kapasitesinin üzerinde durduğu konular; fiziksel-çevresel, sosyo-demografik ve politik-ekonomik olarak ele alınabilmekte ve bu üç bileşen, birbirleri ile ilişkili olabilmektedir. Turizm sektörünün bir bölgeye yapacağı tüm etkilerin bilinebilmesi ve olumsuz durumlarda gerekli önlemlerin alınabilmesi için taşıma kapasitesi gibi daha geniş kapsamlı planlama araçlarına gereksinim vardır (Sayan, 1998: 21).

Kapsamlı planlama ve taşıma kapasitesi ölçümleri sırasında bölgede var olan değerler, değişimler vb. ele alınsa da turizm bölgesinin yerel halkının ve bölgeye gelen ziyaretçilerin düşüncelerinin öğrenilmesi de önemlidir. Bu düşünceler, zamana, anlık psikolojiye, deneyime vb. göre değişken olmakla birlikte, genel olarak olumsuz

(31)

düşünceler olması durumunda, bölgenin turizm sektöründen elde ettiği getirilerin olumsuz verilere dönüşmemesi için gerekli önlemlerin önceden alınmasını kolaylaştırabilecektir.

Turizmde yerel halkın kendi içinde ve turistle arasında bir sosyal bağ olduğuna göre yaşanan iş bölümü, hizmet yayılımı gibi sosyal değerler çalışma değerlerinden farklıdır. Kültürel zenginleşme; sanayileşmiş toplumların çalışan kitlelerine çevre değiştirerek gerçekleştirdikleri seyahatlerle çalışma güçlerini canlandırma olanağı sunduğuna göre, birçok sosyal ihtiyaca da yanıt vermektedir (Lanquar, 1991: 44).

Araştırmanın bu bölümünde taşıma kapasitesi ve türleri, turizmin olumlu ve olumsuz etkileri, yerel halkın ve ziyaretçilerin karşılaşmaları ve turizmle birlikte ortaya çıkan değişimler gibi konular açıklanmıştır.

2.1. Taşıma Kapasitesi ve Türleri

Taşıma kapasitesi ve türleri detaylı bir şekilde le alınmadan önce turizm sistemini oluşturan öğelerle ilgili bilgiler verilmektedir.

Turizm, içinde var olduğu çevrelerle birlikte düşünülmelidir. Bu çevreler, turizmi etkiledikleri gibi, turizmden de etkilenmektedir. Sistemi oluşturan öğeler ve süreçler arasında zorunlu bağlantılar; örneğin ziyaretçilerin gereksinimleri ve turistik bölgenin düzenlenmesi arasında zorunlu bir ilişki olabilmektedir. Sistem değişimlerini kavrayabilmek için iç ve dış dinamiklerin etkisini kavramak gerekir. Sistem, iç süreçlerini gerçekleştirirken, aynı zamanda ekonomik, sosyal, kültürel, çevresel, teknolojik ve hukuksal çevresiyle de etkileşim halindedir (Bal, 1995: 27).

"Turizm sektörü için temel çekiciliği oluşturan doğal kaynakların, kendini yenileyebilmesi, koruma-kullanma dengesi içinde uzun dönemli kullanılarak, gelecek nesillere aktarılması büyük önem taşımakta, bu amacın gerçekleştirilmesinde taşıma kapasitesi kavramı önemli bir rol oynamaktadır" (Demir ve Çevirgen, 2006: 155). " Taşıma kapasitesi; bir bölgeyi ziyaret edenlerin yüksek düzeyde tatminini sağlayan ve kaynaklarda düşük düzeyde etkilere yol açan seviyedir" (WTO, 1981 ve Ünlüönen ve Tokmak, 2009: 18).

(32)

Wagar tarafından ilk olarak 1964 yılında ortaya konulan "Taşıma Kapasitesi" kavramı, ziyaretçi yönetim modellerinin temelini oluşturmuştur. Belli bir alanın dayanabileceği sınırların ve kullanıcı sayılarının tam olarak belirlenmesi yaklaşımlarından, bireylerin tercihlerine dayalı alternatif kapasite düzeylerinin kabul edildiği bir yaklaşıma doğru bir eğilim görülmektedir (Wagar, 1964: 4). Kaya’ya (1997) göre "taşıma kapasitesi, turizmin kabul edilebilir sınırlar içerisinde büyümesine izin veren bir yaklaşımı benimseyerek, turistik alanın tüm özellikleri ile turistlerin ziyaretleri ile kazanmış oldukları deneyimlerin kalitesinden ödün vermeksizin turistik gelişmenin sürdürülmesi çabasıdır" (Kaya, 1997: 58). Ürger’e (1992) göre "taşıma kapasitesi, en yüksek sayıda insanın, seyahatleri ile kazandıkları deneyimin kalitesinde herhangi bir azalma söz konusu olmadan ve fiziksel çevrenin herhangi bir değişikliği kabul edilmeksizin bir alanın kullanılmasıdır " (Ürger, 1992: 21)

Avcı, (2007) yapmış olduğu bir araştırmada; turistik bölgenin taşıma kapasitesini etkileyen faktörleri; değişime ve gelişmeye karşı duyarlı bölgeler, alt yapıyla desteklenmiş turizmin gelişme düzeyi, ziyaretçi sayısı, turist tipleri ve alışkanlıkları, turist ve yöre halkının çevre koruma bilincinin düzeyi, ekonomik çeşitlilik ve turizme olan bağlılığı, işsizlik ve yoksulluk düzeyi, yerel halkın çevreye karşı tutumları ve kısa dönem kârı için kullanımda iyi niyet, kültür ve dışarıdan etkilenen yaşam tarzı, yerel yönetim örgütlenmesi olarak vermektedir (Avcı, 2007: 493).

Yukarıdaki tanımlardan anlaşılacağı üzere, taşıma kapasitesi kavramı, turizmin etkilerinin ortaya çıkmasında önemlidir. Kazanılan deneyim kalitesinde azalma ve turistik bölgede sosyal, fiziksel değişimler yüksek oranda olmamalıdır. Taşıma kapasitesinin doğru belirlenmesi; turizm planları ve ziyaretçi faaliyetlerinin düzenlenmesi açısından da incelenmesi için gerekmektedir.

Kitle turizminin, yoğun turist nüfusunu aynı kısa sezonda genellikle kıyı mekânı üzerinde inşa edilen otellerde turistleri konaklatma, eğlendirme, gezdirme ve para harcatmaya dayanan pazar politikası, bu alanlar üzerinde taşıma kapasitelerini zorlayan ve bazen aşan kullanımları ortaya çıkarmıştır. Tüketim ağırlıklı bu turistik süreç; çevresel kirlilik oluşması, doğal dengenin bozulması, sosyo-kültürel farklılıkların oluşması ve beklentilerin uyuşmaması bakımından kültürel bozulma olarak kendini göstermektedir (Ovalı, 2007: 65). "Taşıma kapasitesini kavramlaştırarak, anlaşılabilir ölçü standartları oluşturmak, turizm planlamaları için temel bir unsurdur" (Simon, Narangajayana ve Marques, 2004: 277). "Taşıma kapasitesi kavramı turistik alanlarda yaşanan olumsuz gelişmeler

(33)

neticesinde önem kazanmıştır. "Kavram, dünyada gelişen insan aktiviteleri ile evrenin bu aktiviteleri taşıyabilme gücü arasındaki ilişkidir" (Ünlüönen ve Tokmak, 2009: 18).

Taşıma kapasitesi çalışmaları, gelişmemiş ve gelişmekte olan turizm bölgeleri için daha fazla önem taşıyabilir. Konu ile ilgili yapılan bazı araştırmalar (Sayan ve Ortaçeşme, 2005; WTO, 1992; Gülez, 1989) incelendiğinde, genel olarak fiziksel taşıma kapasitesinin ele alındığı görülmektedir. "Bu araştırmalar sahip oldukları olanaklarla, turistik merkezlerdeki ziyaretçi sayıları ile ilgili açıklamalar ortaya koymuştur. Bu çalışmalarda, "ne kadar fazladır?" sorusu zaman içinde yerini, "farklı düzenlemeler içinde ne çeşit kaynak ve sosyal koşul uygun ve kabul edilebilirdir?" sorusuna bırakmıştır" (Stankey ve McCool, 1989: 497). Ancak Williams ve Gill’e (1994) göre "turizm yönetiminin pratikteki anlamında, taşıma kapasiteleri çalışmaları, turistik merkezlerdeki tercih edilen koşullar ve sonuçları da belirtmelidir" (Williams ve Gill, 1994: 46).

"Turizmde taşıma kapasitelerinin sosyal boyutu, bir alanda bulunan yerel halk ile ziyaretçi sayısı arasındaki ilişkileri göz önüne alarak tanımlamaktadır" (Doorne, 2000: 116).

Turizmde yaşanmakta olan hızlı gelişmeler ve bu gelişmenin beraberinde getirdiği olumsuz çevresel, fiziksel, sosyo-kültürel ve ekonomik sonuçlar turizmde yeni yönetim teknik ve arayışlarını gündeme getirmiştir. Bu yönetim arayışlarından birisi de turizmin kendi başlangıç ve sınır koşulları olduğu ve turizmin bu koşulları kendisinin tayin edebileceğine yönelik olan "taşıma gücü kapasitesi" dir (Kaya, 1997: 55).

Tüm bu tanımlardan yola çıkarak taşıma kapasitesinin; sadece fiziksel taşıma kapasitesi ile ilgili olmayıp, sosyal, ekonomik ve çevresel taşıma kapasitelerini de içine alan bir kavram olduğunu söylemek mümkündür. Turizmle birlikte yaşanan olumsuz değişimler de araştırmacıları yeni yönetim teknik ve arayışlara yöneltmiştir.

Bir turizm bölgesinin özellikle ekonomik, sosyal ve çevresel sürdürülebilirliğini sağlayabilmesi için turistik taşıma kapasitesi başlangıç faktörlerini ortaya koyması önemlidir. Bahsi geçen turistik taşıma kapasitesi başlangıç faktörleri Şekil 1’de belirtilmiştir:

(34)

Şekil 1

Turistik Taşıma Kapasitesi Başlangıç Faktörleri

Kaynak: (Williams ve Gill, 1994: 179)

Şekil 1’de çevresel, fiziksel, siyasi, ekonomik, yerel halk ve ziyaretçi deneyiminin içinde olduğu sosyal, fiziksel, ekonomik, çevresel etkenler; alt sistemler olarak tanımlanmakta, taşıma kapasiteleri bu alt sistemler arasında farklı gerçekleşmektedir. Bu alt sistemlere katkıda bulunan etkenler arasında taşıma kapasiteleri farklı olacağı gibi herhangi birinin eşiğinin aşılması diğer unsurlar üzerinde de zincirleme etki yapabilecek ve diğer alt sistemlerin taşıma kapasitelerinin belirlenmesinde önemli rol alabilecektir.

Çevresel Sistemler -Yaban Hayatı -Bitki Örtüsü -Su -Hava -Toprak Ziyaretçi Deneyimi -Ziyaretçi Sayısı -Davranış -Hizmet Düzeyi -Yerel Eğilim -Beklentiler Turistik Taşıma Kapasitesi Başlangıç Faktörleri Fiziksel -Konaklama -Arazi Arzı -Su Arzı -Atık Kapasitesi -Ulaşım İmkânı -Görsel Donanımlar

Yerel Halk Deneyimi -Gizlilik/Erişebilme -Katılım -Fayda Sağlayanlar -Turistik Davranış Siyasi Yönetim -Yetenek -Yetki -Öncelikler -Amaçlar Ekonomik -Yatırım -Teknoloji -Turistik Harcama -İşgücü Maliyetleri -Geçinme Şartları

(35)

"Turizm planlama akımları, fiziksel taşıma kapasitesi sınırının aşılması, çevresel kirlilik, kendi kültürünü kaybetme açısından sosyo-kültürel değişim gibi kaygılar nedeniyle değişmeye başlamıştır. Turizmin bu kaygı boyutları; yeşil turizm, sorumluluk turizmi veya sürdürülebilir turizm gibi başlıklar altında araştırılmaktadır" (Prentice, 1993: 218).

Araştırmanın giriş bölümünde de açıklanan sürdürülebilir turizmin gerçekleştirebilmesi için yapılacak olan araştırmalar; taşıma kapasitesinin ve turizm alanının taşıyabileceği en yüksek seviyede kullanımın belirlenmesini içermelidir.

"Herhangi bir mekân üzerinde yapılan çalışmaların o alanın taşıma kapasitesini belirlemesi zor olabilmektedir. Bunun nedeni; çevrenin dinamik ve değişken oluşu, standart bir çözüm önerisi ya da modelinin bulunamaması ve insanların davranışlarının ve algılarının sürekli değişmesidir" (Avcıkurt, 2009:28). "Kapasitenin sınırlandırılması, kalabalık, gözlenebilir bozulma vb. gibi fiziki sınırlandırma ya da yerel yaşam tarzında kabul edilemez değişme vb. gibi sosyo-kültürel sınırlandırma olabilmektedir. Bir turistik çekim merkezinin taşıma kapasitesinin belirlenmesi oldukça zor olabilmektedir" (Kahraman ve Türkay, 2006: 58).

Bir bölgenin taşıma kapasitesinin ölçümünde karşılaşılan temel sorunlar Simon vd.'ne (2004: 277) göre aşağıda verilmektedir:

- Taşıma kapasitesi kişiden kişiye göre değişen tanımlara sahiptir ve dinamiktir. - Oldukça fazla sayıda standardı vardır.

- Taşıma kapasitelerine bağlı olarak çok az miktarda sayılabilir ölçüm vardır.

-Taşıma kapasitesinin bir bölge üzerindeki etkisini tahmin etmekte zorluklar yaşanmaktadır.

Kaya’ya (1997) ve Avcıkurt'a (2009) göre "turistlerin ve ziyaret edilen bölgelerin özellikleri, taşıma kapasitelerinin düzeylerini etkileyen iki önemli faktördür. Örneğin su ile ilgili kapasite sınırının aşılması yine aynı sistem içerisinde bulunan bitki örtüsü ve yaban hayatı olumsuz yönde etkileyebilecek ve bunların taşıma kapasitesi üst sınırını daha da sınırlayacaktır. Bu şekilde bir etkileşim sosyal alt sisteme de yansıyacak, böylece turistler ve yerel halk bundan olumsuz yönde etkilenecektir" (Avcıkurt, 2009: 19; Kaya,1997: 60).