İNEKLERDE TRANSREKTAL ULTRASONOGRAFİ, SERUM PROGESTERON ANALİZİ VE VAGİNAL SMEAR MUAYENESİ İLE ERKEN GEBELİK TANISI

Vet.Ril. Derg.(2005), 21,1·2:39.44

INEKLERDE TRANSREKTAL ULTRASONOGRAFI, SERUM PROGESTERON

ANALizi VE VAGINAL SMEAR MUAVENESi ILE ERKEN GEBELiK

TANısı

DenizNak1@ Yav uz Na k t DilekArsoy Başaran2 Abdülkadir Keskin1

Early Pr

egnancy

Diagnosis in

C

ows b

y

mean

s

of Transrectal

U

lt r asonogr ap hy,

Analysi

s

of Serum Progesterone and Examination of Vaginal Sm

ear

Özel : Bu çalışma ineklerde erken gebeliğin tanısı için tohumlama sonrası 21., 38. ve 46. gunlerde transrektal uh -rasorıografi. serum progesleronanalizivevaginal smeannsilolojik muayenesi gibi

oç

farklı metodunkarşılaştınlması

ve

embriyonikOlumlerinbelirşenmes iamacıyla yapıld ı .Çalışma damateryalolarakHolsteinırkı ndan,3-6yaşlı.44adetinekkıJI.. lanıldı .Uhrason muayeoesinin 21. gOndesensnvıteve speeütesrsırasıyla%82.3 ve %59.2idi, fakat 38.ve 46.günlerdesı­ rasıyla%1QO.100 ve%1QO.100Oıarakbulundu(P<0.05).21. gündegebe ve gebe olmayanineklerde progesteron kon-santrasyonlan Onemlideğişildikler gösterdi (P<: 0.001). Gebeve gebe olmayanineiderdetoplam intermedierve parabasal

hücresayılarında21.,38.ve 46.gunlerde önemlideğişiklilde rbelirlendi.Sonuçolarakgebeliğin38.ve 46.gOnlerindeinek· lerde transrektal ul1rasonografinin kullanımı ile gebelikteşhisinin hızlı , doğru ve güvenilirolarakyapılabileceği saptandı. Ineiderde21.gCJnde serum progesteronundanyarar tanarak_yapılangebelikteşhisinin gOvenilir bir metotOIdı.JOU tespil edil-di.Gebelikteşhisindeminimum

ve

maksimuminteımedier+parabasalhücresayıları nıngebe ve gebe olmayan ineiderde benzerotması ndan dolayıvaginal smeann muayenesi metodu gOvenilirbulunmad ı.

AnahlarKelimeler: lnek, GebelikTeşhisi, Ullrasonograli,Progesteron,Vaginal Smear

Summary: Thisstudywas doneto compare three method for diagnosing earfypregnancyastrenereeter ullrasonography,

serum progesteroneassay, cytological examinationol vaginal smear ondays21ttı,38thand 46thpost-inseminaledandof the embriyoniclosses inthecows. Fourtyfour HoIstein

cows

.

between 3-6years oldwere used as materials.The sen-sitivityand specifityoltheul1rasound examination inthe 21lh were82.3"k and 59.2%,respectivety, butwere 100%·100%

and 100%-100%inthe 361hand 46th days, respectivety(P<:0.05).Progesteroneccocentretıcnin the nonpregnantand P(egnant

cows

showed significantdifterences on the 21thday (P< 0.001).Totallntermediateandparabasal cellcount in

thenon pregnantandpregnant

cows

determinedsignirıcantdiffences on the 21th, 38th and46th days.tn conclusion,the use olırensrecteı ul1rasonographyol

cows

ondays 38th and46lhof gestalion olfers a rapid, accurale and reliabledi· agnosis01pregnancy.InCO'NS, diagnosispregwıcyusingserumprogesterone was detectedas reliable method on 21th days. Pregnancy diagnosisby examinationol the ceDulercontentolvaginal smear wasnotreliable because01minimum

andmaximum intermediate and parabasalcencountwere similarin thenonpregnanlandpregnantcows. Key Words: Cow,Pregnancy Diagnosis,Ultrasonography,Progesterone,VaginarSmear

Gı rı ş

Erken gebelik teşhisinde amaç, gebe olanlann

belirlenmesidc{ıil,dahad~nJbiryaklaş ımlagebe

ol-mayan hayvanların olabildiQince erkenden be-hrlenmesidir.Böylece gebeolmayan hayvanlann ye-niden gebe kalma şanslan araştı nlabilir veya

istenmiyoı1arsa sürüden çıkartrlabitrler (Youngquist,

1997; Alaçam,2002 ).

[neklerce bugüne kadar gebeliktanısı amacıyla;

plazma ve sütte progesteron konsantrasyonu, kan veya sütleöstronsülfat, erken gebelik faktölÜ (EPF),

gebetik spesifikanıfjenler,placentallactogen (PL), ge-balik spesifikprotein B tayinigibi laboratuar, rektal palpasyon, ultrasonografik metotlar; fötal etek!'

rokardiyografi gibi klınik metotlar kuııanılmıştır (y

o-ungquist, 1997; Ncakes ve ark.,2001,Alaçam, 2002),

Ineklerde gebeliğin teşhisinde ultrasonografi y

ön-temiyaygınolarak kullanılmaktadır. Erken gebelikteş -GelişTarihr:10.03.2005 @;dnak@uludag.edu.ır

I.UludağÜniversitesi VeterinerFakültesi,Doğumve Jinekolojl AnabilimDalı,BURSA 2.Nüklee r Tanm veHa y vancı lı k AraştırmaMerkeıi ,TAEK. ANKARA

~AK. :-.oA K,BAŞ A R AN.KESKIs

hisi için ultrason rek1al palpasyona nazaran daha az

zararlı bir tekniktir ve rektal palpasyonda nadiren gOzlenen abort insidansı daha da azaltılabilir. Bu yöntem muhtemelen standa rt olan rekta! p al-pasyonun yerine geçecektir (youngquist, 1997;Fri c-ke. 2002).Düveıeroe7.5MHz'likproplayapılant

rans-tektat ultrasonografi ile tohumlamadan sonra en erken 9 günden itibaren gebelik tanısı

ya-pılabilmektedir(Boyd ve ark.., 1988).Yine düvelerde 5 MHz1ik propia yapılan transrektal ultrasonografi ile 12-20. günler arasında embriyonik vezikülOn(

Pi-erson ve Ginther, 1984;Toıeyve

are

.

1991).24 ·29.

gunden itibaren ise embriyo ve kalp atımlannın be-Iırlenebildi{Ji ifade edilmektedir (Pierso n ve Ginttler,

1964; Muller ve ark., 1986). Ultrasonografi ile g e-beli{Jinerken tanısının yanı sıra embriyo-fötusunca n-IrIr {Jıve sayısı, gebelikanomalileri,gebelikyaşı vef ö-tusun cınsiyeti de belirlenebilmektedir (Youngquist, 1997; Noakes ve ark., 2001; A1açam, 2002; Fricke.

20(2).

Ineklerda erken gebelik tanısı arnaıcıyta kan ve

süt progesteron horrnonu dDzeylerinin O'çülmesine sıkl ıkla başvurulmaktadır(Alaçam, 1987; Pieterse ve

a

rk.

1990). Alaça m ve ark. (1987), progesteron dü -zeylerinin ölçülmesi için aşımı izleyen 21-23. gü n-lerdeki öıçürraer avantajlı olma kla birlikte, bazı araş­

tmcnann

38 ve 46. günlerde toplanan öme kler ile daha do{Jru sonuçtar ahnabileceQini ifade ettiklerin i

ilerisürmektedır.Aşımı izleyenikinci östrusdOOemine

rastlayan bu günler arasındaki

8

gOnKsk arahO ın, sik -luslann uzayabilmeihtimali ~e lohurrWnadaki yanlıŞ

zamanlamaJanda gOzOnünde tuttu{ıunu. yine ço{Ju erken embriyonik OlUmOn 42. gOnden önce ş&­

kirlenme si nedeniyle fertilite yönünden 36-46.

gün-lerdeyapılanOIçOmlerin 21.gündeyapılanlarakıyasla

daha sa~lrkh sonuçlar vereceğiniifade ettikleri ni bil· dirmektedirler.

Ineide rde vaginal sitolojireproduktifdurumlardaki spesifik ~işikliklen gOsterir. Vaginal

si-tOOjide.6strustasüper1isiye{ ve kOmifiye hücrelerin,d i-öst rustanötrofilve intennediyer hücrelerin,anöstnısta

l"KJkleuslann. gebelikte nuldeusve parabasal hüc-relerin,endometritiste nOtrofiller ve eodoservikal hüc -telerin ve ovaryum kistlerinde kısmen komifiye

s

ö

-pertisiyel inlermedıyer hücrelerin sayılannda artış görüldüğü ifade edilme kted ir (Subramanıan ve P at-tabnaman.1986).

Bu çalışma da. jneklerde erken gebeliCin teş­

hisinde transrektal ultrasonografi, serum progesteron analizi ve vaginal smeann sitoloj ik m.ıayenesigibi üç

farklı metodun etkinli~inin karşılaştırmalı olarak

de-~er1endirilmesi ve embriyonik OlCmlemberırlenmesi arnaçıardı.

Materyal ve Metod

Bu çalışma da, U.Ü. Vetermer Fakültesi Uy

-guıama ve Araştırma Çiftli~inde bulunan 3-6 yaşlı,

Holstein ırkı 44 adet inek araştuma materyaliolarak

kullanıldı.

Işletmedebulunan hayvanlann sooitohumlarna

kayıtlangOzden geçirilerek, 21 gün öncetohumlanmış

inekler çalışmayaalındı. Bütün ineklere lotıumlamayı takiben 21.,38.

ve

46.günlerde ultrasonografik

mu

-ayene, serum progesteron deOerlerinin tayini ve va-ginal sitolojinin m.ıayenesi yapıldı. Ultrason

mu

-ayeneleri 5 MgHz'lik Iinear array proplu, real lime ultrasonografi cihazı ile trans rektal yolla çer

-çekleştirildi. Serum progesteron düzeylerinin tayini

için aynı gOrUerde kan örnekleri toplandı. Kan Or

-nelderinin +4 o

c'oe.

3000rpm 'de, 15 dakika santrifüj

edilerek serumlan ayrıldı. serumlar -20"

C

'de analiz

yapilana.kadarsaldandı.Serum progesterondüzeylen

• rricro-trtrasyon pıek enzymeirrmunoassay" tekniOi

(Ml6lro

ve

Stabenfekıl 1984; Van de Wıel ve ark.,

1986; Güven. 1988) kullanılarak Anka ra Nükleer Tanm ve Hayvancılık Araştırma Enstitüsünde be -lirlendi. Vaginal sitOıoji için yaklaşık 15-20 cm uzun-lu{ı und aki çubuğun ucuna sarıl ı pamu k eküvyon serum fizyolojik ile ısıauldrktan sonra vestibulum v a-ginaya kadar ilerletildi. Pamuklu çubuk, ekseni et-rafında dOndürOlerek mukozaya sürtüldü

ve

geri

çe-kildi. Parooklu çubuk lam Dzernde bastrnlıp, yuvarlandı. Hazırlananpreparat etil alkolde 15 dakika SOre iletespit edilip, Giemsa ile 30 dakika boyandı. lmmersiyon objeldifında incelendi. Anuklear

su-pertceı. superficial, intermedier ve parabasal hücre tipleri deQerlendirildi. DeOer1endirme toplam 100

hücre üzerinden yapıldı.

46.gündeki ullrasonografik muayene bulgularına gOre gebe oIdu{ıu belirlenen 25 inek uygulama.gebe

ormadı~ı belirlenen 19 inek kontrol grubu oarak

de-oerlendirildi. Ultrasonografik muayenenin gebelik ta

-nısındaki etkriOi.C>oQ'ru p:ızitiftanı (a),Ya~.ş pozitif tanı (b),

000"'

negaliflanı (c),Yanloş negaliflanı (d), OoOru'uk oranı (%) (a+CIe)x100,Duyarlıhk.:Sensitivile

(%) (ata+d)x100, Ozgüııük:Spesifite (%) (cJe+b)x100.

Gebe olanlan belirleme deQeri (%) (ata+b)x100 ve Gebe olma yanlan belirleme deQeri (%) (cJc+d)x100

fonnülleri kullanılarak hesaplandl(Pieterse ve

ark.,l990).

Gruplararasında karşılaştırmayapllrr1<en Student t testi kuI1anlldı. Ultrasonografik muayene bulgulan

karşılaştınlırken xa testi uygulandı. Günler kerKli içe

-risinde varyans analizi ve tukey testi ilekarşılaştınldı

İneklerdeTransrektal U1trasonograli, Serum••• Bulgular

Transrektal ultrasonografi ilegebeliğin 21, 38 ve 46.günlerinde embriyo. amnion kesesi vesıvılarına

ait bulgular belirlenmiştir. Gebe ineklerde 21,38 ve 46. günlerdeki ultrasonografi görüntüleri şekiL. 1,2 ve 3'te verilmiştir.

Şekil3.46. günlük gebelik embriyo(e),embriyonikmernb -ranlar(e.m).

Tablo 2.Tohumlamayı izleyen 21, 38 ve 46. günlerde gebe ve gebe olmayan ineklerde kan serumu progesteron dü-zeyleri Istatistik Önemi P<O.OOl n.s n.s Gebelik(-) X± S.H. 0.83± 0.28 2.32± 0.33 2.91± 0.70 Progesteron(nglml) Gebelik(+) X±S.H. 2.75± 0.17 3.01± 0.25 3.57± 0.31

Çalışma bulgularıTablo.1-6'da özetlenmiştir. Gebe olan hayvanlarda 21. günde tespit edilen en düşük progesteron değeri 1.5ngımı eşik değer olarak alındığında progesteronun gebe olan ve ol-mayan hayvanların tanısındaki doğruluk oranları TabloA'teverilmiştir.

Gün

21 38 46 Şekil 1.21.günlük gebelik.embriyonikvezikül (e.v.), idrar

kesesi

Şekil 2. 38.günlük gebelik.embriyo(e), embriyonik rnemb-ranlar (e.m).

NAK, NAK,BAŞARAN,KESKIN

Tablo 1.lneklerde Oçfarklı dönemde ultrasonografik muayenenin gebeliktanısındaki etkinliği

Parametreler 21.g0n 38.gün 46.gün

Doğrupozitiftanı(a) 14 25 25

Yanlışpozitiftanı(b) 11

Doğrunegatiftanı(c) 16 19 19

Yanlışnegatiftanı(d) 3

Toplam (e) 44 44 44

Doğruluk oranı(%)(a+CIe)x100 68.18 _1()()b ıooe

•

Duyarlılık:Sensitivite(%)(a/a+d)x100 82.38 100b _{100b •}

ÖzgOl!ük:Spesifite(%)(c1c+b)x100 59.28 ₁₀₀b _{100b •}

Gebeolanlarıbelirlemedeğeri (%)(a/a+b)x100 568 1()()b 100b •

Gebeolmayanları belirlemedeğeri (%)(c1c+d)x100 84.28 _{10Qb 100b •}

•Aynı satırda farklıüst harftaşıyan değerler arasındaistatistikiaçıdanönemli farklılıksöz konusudur (P< 0.05).

21

Tablo3. Gebeve gebe olmayan ineklerde progesteron ölçümlerinin ömekleme günlerine göre istatistikseldeğerleri

GUNLER Istatistik 38 46 Önemi Gebe (+) Gebe (-) 2.75±0.17 0.83±0.28b 3.01 ± 0.25 3.57 ±0.31 n.s 2.32±0.338 _{2.91 ± 0.708 P<0.01} Gün Gebe (+) Gebe (-)

Tablo 4.Gebe olan ve olmayan hayvanlarda 21.gündeki progesterondeğerlerinin doğruluk oranları

Tablo 5. Embriyonik ölümolabileceği düşünülen vakalara ait 21,38 ve 46. gOnlerdeki progesterondeğerleri

Ultrasonografik muayenede 21. günde gebelik

teşhisi konan üç vakada, 38 ve 46. günlerde

ge-beliğin devam etmediği gözlenmiştir. Ancak 21. gün-deki doğruluk oranımız %100 olmadığı için ultrason bulgularını değerlendirirken gebe olmayan ineklerde gebe olarak değerlendirdiğimiz 3 vaka yanlış negatif

tanı olarak kabul edildi. Bununla birlikte bu vakaların

progesteron değerlerinin 21. günde yüksek olduğu, i

ve iinolu vakada 38 ve46.günlerde daha düşük

ol-duğu, IIInolu vakada ise 38. günden sonra düştüğü

gözlendi(Tablo.5). Bu üç vakanın ultrason ve pro-gesteron bulguları birlikte değerlendirildiğinde geç embriyonik ölümolabileceği düşünüldü.

Gün Intermedier + Parabasal HücreSayısı

Gebelik (+) Gebelik(-) Istatistik X±S.H. X±S.H. Önemi

21 59.08±4.97 37.26±4.97 P<O.004 38 77.80±3.49 49.63±5.78 P<0.0001

46 77.57±3.41 40.10 ±6.14 P<0.0001

Tablo 6.Tohumlamayı izleyen 21,38ve 46.günlerde gebe ve gebe olmayan ineklerde toplam intermediyer ve pa-rabasal hücresayıları

Tartışma veSonuç

Gebeliktanısı için en idealolan, tohumlama son -rasıilkolasıöstrustan öncegebeliğin doğruolarak be

-lirlenmesidir. Böylece zaman kaybı olmaksızın gebe olmayan inekler tekrar tohumlanabilirler. Ancak böyle bir test pratikte kullanım için henüz mevcut değildir. Gebeliği tespit etmek için bir çok metod gebeliğin 25 ve40. günleri arasında kullanım için uygundur ve bir çokaraştırıcıda gebe olmayan ineklerin tahmin edilen ikinci östrustan önce belirlenmesini tavsiye et-mektedirler. Nitekim ineklerde erken embriyonik ölümler gebeliğin ilk ayında daha sıklıkla meydana gelmektedir (Youngquist, 1997).

Sütçü düvelerde 5MHz'Iik transrektal ult

-rasonografi ilegebeliğin 18. gününden önce teşhisin dOğruluğunun%50'den

az

olduğu fakat buoranınge

-46.gün 0.8 0.35 2.5 %100.00 %89.28 3.1 2 3.5 2.2 3 4.1 21.g0n ii Hayvan No Progesteron(ng/ml) 21.g0n 38.g0n iii

İneklerdeTransrektal U1trasonografi, Serum ...

beliğin 20-22. günlerinde %100'e ulaştığı ifade ed il-mektedir(Kastelic ve ark.,1989).Ancaknonnalşart­ laraltında, 5 MHz'likproplayapı lan ultrasonogafi ile yaklaşık gebeliğin 24 ila 26.gününden sonra ilk kez embriyo ve kalpatı mları nıntespitedilebildiğianda ge-beliğin hızlı ve doğru bir şekilde teşhis edilebileceği bildirilmektedir (Muller ve ark., 1986; Youngquist, 1997; Szenci veark.,2000).Badtram ve ark.(1991), 5MHz'lik transrektalultrasonografıilegebeliğin16ila 22.günlerinde gebelikteşhisinin doğruluk oranını ve sensitivitesini%50ve%25 olarak tespit ederken,bu oranları gebeliğin 23 ila 31.günleri arası nda %70.2 ve %68.8 olarakbeli rlemişlerdir. Başkabirçalışmada

da (Pieterse ve ark.,1990)sensitiviteve spesifite ge-beliğin 21-25.günlerinde%44.8 ve %82.3olarak bil-dirilirken gebeliğin 26-33. günlerinde bu oranlar sı­ rasıyla%97.7 ve %87.8 olarakbulunmuştur.Sunulan bu çalı şmada da, gebeliğin 21. gününde sensitivite ve spesifite sırasıyla%82.3 ve%59.2iken, bu oran -largebeliğin38 ve 46.günlerindesı rasıyla%100-100 ve %100-100 olarak bulunmuştur(P<0.05). Östrusta fizyolojik olarakuterussıvısınınmiktarınınartması ya da gebe olan hayvanlarda sonradan embriyonik ölümlerin şekillenmesi gibinedenler21. gündeki u lt-rasonografi bulgularımızın düşük çıkmasına sebep

olmuş olabilir. Ultrasonografik muayene gebelik

ta-nısının yan ı sıra aynı zamanda embriyo-fötusun canlılığı vesayıs ı hakkındada bilgivermiştir,

Progesteron normonu ölçümü tohumlamayı iz-leyenilk periyodiköstrus evresindeyapılmalıdır (Yo-ungquist, 1997; Noakes ve ark., 2001 Alaçam, 2002).Sunulanbuçalışmada, gebe olan ve olmayan hayvanlar arasında 21. gündeki progesteron dü-zeyleri38 ve 46 günlere nazaran istatistiksel olarak önemli düzeyde farklı çıkmıştır.(P<Ü.001). Günler kendi içerisinde karşılaştırıldığında, gebe olan hay-vanlarda günler arasında önemli bir fark göz-lenmezken,gebe olmayan grupta 21. gün diğer gün-lerdenistatistiksel olarak önem ifade edecekşekilde düşük çıkmıştı r(P<0.01). Ortalama olarak pro-gesteron düzeylerigebe olmayan hayvanlarda 1 ngl ml'nin altında iken gebe olanlarda 2-11 nglml ara-sındadeğişikliklergöstennektedir(Alaçam,2002).21. günde gebe olmayan hayvanlarda 3inek hariçdiğer

tüm ineklerde progesteron düzeyi 1 nglml'ninaltında

iken, gebe olantüm ineklerde 1.5nglml 'nin üzerinde ölçülmüştür. 21. günde tespit edilen en düşük pro-gesterondeğeri1.5 nglml eşik değer alındığındapro -gesteronun gebe olanları %89.28, gebe olmayanlan ise%100doğruluktatespitedebildiğigözlenmiştir.Bu oranlar kan ve sütte progesteron ölçümü ile elde edilen literatürlerde (Inaudi ve ark.,1982; Pen-nington ve ark.,1985; Youngquist, 1997; Arthur ve ark.,2001; Alaçam,2002) verilen oranlarla

uyum-43

ludur. Embriyonikölümler21.gündensonraşekillenir ise, corpus luteumunyaşam süresi uzayacağı için yanlış pozitif sonuçlara neden olabilmektedir ( Yo-ungquist, 1997; Arthur ve ark.,2001; Alaçam,2002). Yinnibirincigündegebe olmayan ineklerde 1nglml'nin üzerinde progesteron değerine sahip ve ultrasonda da gebelik tanıs ı konan, ancak 21. gündeki b

ul-gularımız%100olmadığıiçinyanlış negatiftanıolarak kabulettiğimiz bu üçinekte ultrasonbulguları ve tüm günlerdeki progesteron bulguları birlikte de

-ğerlendirildiğinde geç embriyonik ölüm olabileceğini

düşündünnektedir.

Gebelikesnasındavaginal sitolojidekihücret ip-lerigebeliğin nonnal gidişini ve genitalbezlerinfonk

-siyonlarını iyi birşekildeyansıtmaktadır(Subramanıan ve Pattabıraman, 1986; Kostov,1972).Ineklerde ge -belik esnasında, vaginalsmearın muayenesindege

-beliğin birinci ve ikinci üç aylık periyodu esnasında hücre tipleri progesteronun varlığını göstennektedir.

7.8.ve 9.ayda östrojeniktiptekihücrelerinsayıları a r-tarak toplam hücre sayısının %71.4'üne u

la-şabilmektedir. (Kostov, 1972). Sunulan bu ça -lışmada, gebe hayvanlardaki toplamintennediyer ve parabasal hücre sayıları gebe olmayan hayvanlarla

karşılaştırıldığında tüm günlerde istatistiksel olarak önemifade edecekşekildeyüksekçıkmıştır.

Sonuç olarak, gebelik teşhisinde ultrason bu

l-gularının doğruluk oranlarının gebeliğin21. gününden sonra hızla yükseldiği, progesteron değerlerinin 21. gündegüvenilirolduğu,vaginalsitolojibulgularınınise gebe olan ve olmayan hayvanlarda minimum ve maksimum hücre sayılarının benzer olmasından do

-layı çok güvenilir olmadığı belirlendi. Ayrıca emb -riyonik ölümoranının önemsenmeyecek düzeyde az olmadığı bu nedenle erkenteşhisinönemi kadar, son-raki günlerde hem gebelik teşhisinin bir kez daha doğrulanması ve fötusun gelişimi hemde gebelik anomalileri yönünden ultrason muayenelerinin tek

-rarlanması gerektiği kanısına varıldı. Kaynaklar

Alaçam,E.(1987). lnek/erdeErken GebelikTanısı Amacıyla Kan ve Sü_tle Progesteron Hormonu Düzeylerinin Araş­ tınlması.S.U.VeL.Fak.Derg.,3,1,13-24.

Ataçarn, E. (2002). Gebelik Tanısı.. alınmıştır "Evcil hay

-vanlardaDoğum ve Infertilite", Ed. E.Alaçam,SI.109-120,

MedisanYayınSerisi No.30,4.Baskı,Ankara. Badtram,GA,Gaines,C.B.,Thomas,C.B.,Bosu,W.TK

(1991).Factorsinfluencing the accuracy of early pregnancy detection in catlle by real-time ultrasound scanningof the uterus.Theriogenology,35,6, 1153-1167.

Boyd, J.S.,ümran,S.N.,Ayliffe,T.R.(1988).Use of a high

AK.NAK.BAŞARAN,KESKIN

scanning to identify early pregnancy in cows. Vet. Rec.,

123,1,8-11.

Curran, S., Pierson RA, Ginther, 0.J.(1986). Ult-rasonographic appearance of the boyine conceptus from days 10 through 20. J. Am. Vet. Med. Assoc., 189,10,1289-1294.

Fricke,P.M.(2002).Scanning the future- Ultrasonography as a reproductive management tool for dairy cattle.J.Dairy ScL,85,1918-1926.

Güven, B.(1988). Mikrotitrasyon Plak enz-ymeimmunoassay yöntemiyle ineklerdedoğum sonrası süt progesteron düzeylerinin tayini. Ankara Üniversitesi_Sağı' BiL.Enst.,Ankara.

Inaudi,P., Bacigalupo, M.,Monittola, C.,Lugaro,G., Ge-nazzani, A.R.(1982).Pregnancy diagnosis in cattle by a rapid and highly reliable method for progesterone de-termination in milk.J.Reprod Fertil,65,2,265-273.

Kastelic,J.P.,Curan,S.,Ginther,O.J.(1989).Accuracy of ultrasonography for pregnancy diagnosis on days lOto 22

inheifers. Theriogenology,31,4,813-820.

Kostov, L., Gospodinov, G., Kassabov, R.(1972). His-tologic and cytologic studies on the vaginal mucosa in cows.II. During pregnancy and the puerperium.Vet. ScL,

VoI.IX,NoA,41-47.

Muller, E.,Rath,D.,Klug, E.,Merkt,H.(1986).Usefulness of ultrasound for gynaecological diagnosis in cattle. Ber-liner-und-Munchener-Tierarztliche-Wochenschritt, 99,9,

311-318.

Munro, C., Stabenfeltdt,G.(1984). Development of

mic-rotitre plate enzymeımmunoassayfor the determinationof progesterone.J.Endocr.101,41-49.

Noakes, D.E., Parkinson, T.J., England, G.C.w., Arthur, G.H.(2001).Arthur's Veterinary Reproduction and Obs-tetrics. Eight Edition, pg. 69-118, W.B.Saunders,

Phi-ladelphia.

Pennington, JA, Schultz, L.H., Hoffman, W.F. (1985). Comparision of pregnancy diagnosis by milk progesterone

on day 21 and day 24 post breeding:field study in dairy

cattle. J Dairy SeL,SB,10,2740-2745.

Pierson,RA,Ginther,0.J.(1984). Ultrasonography for de-tection of pregnancy and study of embriyonicdevelopment in heifers. Theriogenology,22,2,225-233.

Pieterse, M.C.,Szenci,O.,Willemse, A.H.,Bajcsy,C.S.A.,

Dieleman, S.J., Taveme, MAM.(1990). Early pregnancy diagnosis in cattle by means of linear-array real timeu

rt-rasound scanningof the uterus and a qualıtatıve and qu-antitatiyemilk progesterone test. The

riogenology,33,3,697-707.

Santos, J.E.P., Thatcher, W.w., Chebel, R.C., Cerri,

R.L.A., Galvao,K.N. (2004). The effect of embriyonicdeath rates in cattle on the efficacy of estrus synchronization

programs. Anim.Repro. ScL,82-83,513-515.

SPSS, 10.00 Computer Software (1999).SPSS Inc, He-adquarter, 233 s.,Wocker Drive, Chicago, lIIinois 60606,

USA.

Subramanıan,A.,Pattabıraman,S.R.(1988).Exfoliativev

a-ginal cytology in bovines. Indian Joumal of Animal S

ci-ences,58,2,209-211.

Szenci,O.,Beckers,J.F.,Varga,J.,Bajcsy.A.C.(2000). The

accuracy of the diagnoses of early pregnancy and Iate

embriyonicmortality in the cow:a review.Folia-Veterinaria,

44,4,199-201.

Totey SM,Singh G.,Taneja, M.,Talwar, G.P.(1991). Ult

-rasonography for detaction of early pregnancy following

embriyo transfer in unknown breed of Bos Indicus cows,

Theriogenology,35,3,487-497.

Van De Wiel, D.F.M., Koops,W., Vos, E.(1986). Enzyme and radioimmunoassay techniques for hormone de

-termination inüvestock,IAEA.,SM-29217,243-253.

Youngquist, R.S. (1997). Pregnancy Diagnosis, In Ya

-oungquist, R.S. (Ed.), Current Therapy in Large Animal

Theriogenelogy, W.B. Saunders Company, Philadelphia,