Şine-Usu Yazıtı'nda Geçen Yer Adları Üzerine

SAADETT~N GÖMEÇ'

Yer adlar~n~n bir milletin kültür tarihi için son derece öneme sahip ol-du~unu kimse inkar edemez. Her millet ya~ad~~~~ yerlere kendi benli~ini ak-settiren isimler vermi~tir. Bu isimlerde o milletin her türlü özelli~ini görmek mümkündür. Hiçbir millet Türk milleti kadar ya~ad~~~~ yerlerin adlar~na bu kadar çok sahip ç~kmam~~t~r. O ilk do~du~u yerlerin isimlerini dünyan~n ne-resine giderse gitsin götürmü~~ ve oralarda ya~atm~~t~r.

Eski atalar~m~z hepimizin bildi~i gibi bir kültür miras~~ olarak bizlere bir-çok metin b~rakm~~t~r. Zaman~n ~ardar~na uygun olarak bunlar kayalara, tah-talara, ka~~tlara, çanak-çömle~e hülisa her türlü nesnenin üzerine kayde-dilmi~tir. Bunlar~n üzerinde kimi zaman bir tarihi olay~, kimi zaman bir ayr~-l~~~, kimi zaman da herhangi bir mal~n sahibinin ismini görmek mümkün-dür. Bunun gibi atalar~m~z bu metinlerde zaman zaman ya~ad~klar~~ ve gör-dükleri co~rafyan~n da isimlerini kaydetmi~lerdir. Biz burada Uygur döne-mine ait olan bir yaz~tta geçen yer adlar~~ üzerine baz~~ bilgiler vermeye çal~~a-ca~~z.

~nceledi~imiz

~ine-Usu (Yeni

A.Ü. DTCF. Tarih Bölümü ö~retim Üyesi. Bu makalenin orijinal metinlerinin baz~~ yerleri Prof. Dr. O.F. Sertkaya taraf~ndan okunmu~tur.

~ine-Usu Yaz~ n için bk. G.J. Ramstedt, "Zwei Uigurische Runeninschriften in der Nord-Mongolei", Journal de la Socit Finno-Ougrienne, 30, Helsinki 1913/18, 12-37; H.N. Orkun, Eski Türk Yaz~dan, C.1, ~stanbul 1938, s. 164-183; S.E. Malov; Pan~yatniki Drevnetyurkskoy Pis~nennosti Mongoloii i K~rg~zii. Moskova-Leningrad 1959, s. 30-34; I. Aydarov, Yaz~k Orhonskogo Pamyatnikov Dremetyurkskoy Pismennosti, VIII ~rka, Alma-Ata 1971, s. 343-352.

428 SAADETT~ N GÖMEÇ

Yaz~~ tta ilk sat~rlardan ba~lamak üzere birçok yer ad~ na tesackif edilmetedir. Kar~~m~za birinci olarak kuzey taraf~~ 2. sat~rda Ötiiken tegiresi ili ç~ k-maktad~ r. Moyun-Çor'un esas konup-göçtü~ü yerler Ötilken'in önemli bir bölgesi olan Selerfge Suyu olarak geçmektedir3. Ötüken'in tam merkezi bir yer olmamakla beraber, geni~~ bir co~rafya)/ ifade etti~i kanaatindeyiz. En az~ ndan bu bölge Selefi~e Nehri kollar~ n~n uzand~~~~ bütün alanlar~~ içine al-makla beraber, Altun-Y~~'a yani Altaylara kadar uzanmaktad~ r. Selefi~e Nehri ise, Baykal Gölü'ne dökülen suyun ad~d~ r. Tarih boyunca Türklerin etraf~nda ya~ad~~~~ ve merkez tayin ettikleri yerdir.

Yine kuzey taraf~~ 6. sat~ rda geçen Keyre ile 7. sat~rda geçen Keyre-Ba~~~ ve Üçbürkii ye (veya Üç-bir-ekü) tesadüf etmekteyiz. Keyre-Ba~~~ ve Üçbürkii hu-susunda bugüne kadar bir~ey söylenmemi~tir. Ancak, daha sonraki sat~rlarda geçen yer adlar~na bakacak olursak bu yerler Ongin Irma~~ en~ n güney-do~u taraf~nda olmal~d~ r. 739-40 y~ llar~ nda On-Uygur ittifak~~ meydana gelmi~ ', Moyun-Çor da babas~~ Köl Bilge'ye ba~l~~ olarak, Kök Türk Kaganl~~~ na tabi olan topraklar üzerinde faaliyetlere giri~erek, Keyre, Keyre-Ba~~~ ve Üçbürkü'de babas~n~n askerleriyle birle~mi~, Y~lan y~ l~nda (741) Türk toprak-lar~nda bir kar~~~kl~~a sebep olmu~tur5.

Kuzey taraf~~ sekizinci sat~rda geçen Kara-Kum 'u biz ba~ka yaz~~ tlarda da görmekteyiz". Çogay-Kuz~, Kara-Kum ve Kök-Öng hakk~nda bir makale yazan, K. Czegledy, bu konu üzerindeki varsay~mlar' özetlemi~~ ve buran~ n Hangay Da~lar~ n~n güney yamaçlar~~ ile Huang-ho Nehri'nin kuzey bölgeleri aras~ nda bir mevki olabilece~ini söylemi~tir7. Genelde Kara Kum'un Y~n-shan.~ n he-men kuzeyinde, Çin kaynaklar~ndan Hei-sha-ch'eng ~eklinde geçen yer ad~yla birle~tirildi~i görülmektedir8. Kara-Kum yer ad~n~~ biz Çogay-Kuz~~ ile birlikte 3 Bk. ~ine-Usu Yaz~n, Kuzey taraf~, 2. sat~r: Ötiiken tegresi eli ikin ara olur~n~~~ st~b~~ selenge ermi~. ~ine-Usu Yaz~ t~'ndaki olaylar~ n anlat~ld~~~~ ve yine Moyun-Çor Kagan'a ait Terhin

Yaz~ u'uda da ayn~~ ciimleye benzeyen sat~rlar vard~r. Bakma, Terhin Yaz~n, Do~u taraf~, 3.

4 _{S. Gömeç, Kök Türkçe Yaz~l~~ Metinlerin Türk Tarihi ve Kültürü Aç~s~ndan} De~erlendirilmesi, Doktora Tezi, Ankara 1992, s. 117.

5 _{Bk. Sine-Usu Yaz~ n, Kuzey taraf~, 6-7. sat~r: Sü yor~td~. Özimin öngre b~nga ba~~~ ~dt~...}

~çgerip yana yor~dun. Keyre Ba~~n~n, Üçbürküde kan süsi bine kat~ld~m.

Tunyukuk Yaz~n, I. Ta~~ Bat~~ taraf~, 7. sat~r; Terhin Yaz~n, Do~u taraf~, 7. sat~r.

7 K. Czegledy "Çogay-Quz~, Kara Qum, Kök-Öng", Acta Orientalia, Tom.15, Budapest 1962,

s. 57-60.

8 _{M.T. Liu, Die chinesischen Nachrichten z~~~- Geschichte der Ost-Türken (Tu-Ktie), I.}

Band, Wiesbaden 1958, s. 162; J.T. Chang, T'ang Devrindeki Do~u Göktürkleri Hakk~nda Yeni

Uygur yaz~dan ~ine-Usu ve Terh yaz~danmn d~~~nda Tunyukuk Yaz~u'nda da rasdamaktaya. ~l-teri~~ ve Tunyukuk hürriyet hareketine kalk~~madan önce di~er Türklerle birlikte Çogay-Kuzu ve Kara-Kum civar~nda oturmaktayd~lar: Çogay Kt~z~n, Kara K~~m~g olt~rur ertimiz. Keyik yiyü, tab~skan yiyit ohwur er-dmiz9. Çogay-Kuz~'n ise bizzat Y~n-~an'~~ ifade etti~i söylendi~i (Y~n kelimesi-nin anlam~n~n kuzey yamac~, gölgelik, gölgeyi ifade etti~i) gibi, buran~n Yin-~an bölgesinde, P'ing-Liang'~n kuzey-do~usunda, Ordos'un kuzeyinde, Ya~~l-Ögüz'iln (San Su) yata~~n~n en kuzey k~y~s~nda, Gobi Çölü'nün s~n~flar~nda oldu~u da belirtilmi~tir". Sekizinci saurdaki cümlede geçen di~er yer adlar~~ Kögür, Kömür-Tag ve Yar -Ög~lz'dür. Moyun-Çor, son Kök Türk kaganlann-dan Ozm~~'~n hareketine engel olmakaganlann-dan önce, Üç-Tugl~g Türk Bodunly~n ba~~nda olarak, Kara-Kum'u a~~p gelen Kutlug Yabgu ile kar~~la~m~~~ ve yap~-lan sava~lar sonunda onu ortadan kald~rm~~ur". Ad~~ geçen yer adlar~n~n Ya~~l-e~güz'ün kuzeyinde, Y~n-~an bölgesinde oldu~unu tahmin ediyoruz. Zaten tarihi hadiselere ve di~er yer isimlerine bak~lacak olunursa bu sonuç ç~kar~labilir. L. Bazin, Kögiir'ün, Ta-ch'ing-shan (41. paralel ile 108. merid-yenin kesi~ti~i yer); Kömür-Tag'~n, Kara-Tag (belki Lang-shan'~n güney-do-~'usu); Yar-Ögüz'ün de, Huang-ho'nun kuzeyi oldu~unu söylemektedir".

Yaz~un do~u taraf~ndaki tarihi bilgileri ba~ka hiçbir yerde görmek müm-kün de~ildir. Babalar~~ Kutlug Bilge öldükten sonra, Moyun-Çor ile a~abeyi Tay Bilge Tutuk aras~nda k~yas~ya bir mücadele ba~lad~. Çin kaynaklarmda fazla bir malümata rastlanmamas~na ra~men, Kök Türkçe belgelerde bu kavga teferruauyla anlaulm~~ur. Moyun-Çor ile a~abeyi Tay Bilge Tutuk ara-s~ndaki ilk çarp~~ma Bürgiik'de olmu~tur; ...anta Bürgiikke yetclim. Kiçe ya-n~k Tatar erkli süngüsdim. Ama sançd~m... Bürgükde Sekiz-Oguz, Tokta-ta- on the Inscription of Tofiuquq"; Studia Turcica, Budapest 1971, s. 127; M.Mori, "A-Shih-te Yilan-chen ve Tonyuquq", ~slam Tetkikleri Enstitüsü De~gisi, C. 5, ~stanbul 1973, s. 91.

9 Bk. Tunyuk~~k Yaz~n, I. Ta~, Bat~~ taraf~, 7; Güney taraf~~ 1; Çogay-Kuz'da (veya Çogayin

kuzeyinde) ve Kara-Kun~'da oturuyorduk. Geyik yiyerek, ta~~an yi,verek oturuyorduk. Czegledy, a.g.m., s. 57-58; Mori, a.g.m., s. 91.

Il üç Tugl~g Türk Bodun için bk. Gömeç, a.g.t., s. 242-243.

12 Bk. _{Sine-Usu Yaz~n,} Kuzey taraf~, 8; Terhin Yaz~n, Do~u taraf~, 8; Kara-Kum a~m~~, Ke~giirde, Kö~nür-Tagda, Yar-ögüzde (Iç Tughg Türk Bodunka yitinç ay t ört yigirmikte...anta to-k~turchm.

Bk. L. Bazin, "Notes de Toponymie Turque Ancienne", Acta Orientalia, 36/1-3, Budapest 1982, s. 58-60.

430 SAADETT~ N GÖMEÇ

tar kalmaduk. Eki yang~ka kül] togru si~ngi~dim". ~kinci gün sabah~ n erken saatlerinde ba~layan sava~~~ Moyt~ n-Çor kazanm~~t~r. Sava~~n yap~ ld~~~~ mevki olan Bürgiik, Selenge k~y~lar~ nda olmal~d~ r.

Moyun-Çor birçok ça~~r~ lar yapm~~~ olmas~ na ra~men, karde~i ve yanda~-lar~ n~~ ikna edememi~~ ve B~ l~gu'da, haziran ay~n~ n 15. günü bir mt~harebeye daha girdikten sonra, önemli miktarda insan ve hayvan ele geçirip, Sele6~e'llin bat~s~ ndaki (veya gerisindeki) Y~ lan-Koldan güney taraftaki ~~ p-Ba~~'na kadar asker ç~ karm~~t~r: "Kendi bodumm" tidim. "Udu keling" tidim. Kodup bard~m. Kelmedi. Yiçe ertim. B~ngu'da yetdim. Törtiinç ay tokuz yan-g~ka süngii~dim, san çd~m. Ama y~lk~sn~, barun~n, k~z~n-koduz~n kelürtim. Bi~inç ay l~du kelti. Sekiz-Oguz, Tokuz-Tatar kalmat~~ kelti. Selerig e kidin, Y~lan-Kol bildin sn~gar ~~p-Ba~~riga tegi çerig itdim15. Yukar~da ad~~ geçen Burg~fnun Ka-Kem oldu~u iddia edilmi~tir'". Zaten yaz~ tta Y~ lan-Kol ve ~~ p-Ba~~ n~ n yeri tarif edilmi~tir. Yaz~ ttan öyle anla~~lmaktad~ r ki; Tay Bilge Tutt~k'un maiyeti Kergü, Sak~~~ ve ~~ p-Ba~~~ taraflar~ndan yürüyerek gelmi~ler-dir: Kergii, Sak~sm, ~~p Ba~~ng yöre keltit7. Kergü ve Sak~~'~ n co~rafi mevkile-rinin biz Selefi~e'nin do~usunda veya Baykal'a yak~ n k~s~ mlar~ nda oldu~unu tahmin ediyoruz. Ancak gerçek olan bir nokta var ki, bütün bu yerler ya Selenge'nin k~y~s~ nda veya Selenge'ye yak~n çevrelerdir.

Yine yaz~ m~~ do~u taraf~~ 6. sat~ rda, sekizinci ayda Tar~m Irma~~'n~ n kay-naklar~~ bölgesinde oldu~unu dü~ündü~ümüz Ac~~ Alur Gölii'nden Ka~uy'~ l (Aksu) dolanarak, Moyt~n-Çor'un bir muharebeye daha girdi~ini ve ay~ n on-be~inde Keyre-Ba~~~ ve Üçbürkii'de Tay Bilge Tutuk taraf~ n~~ tutan Tatarlarla k~yas~ya bir sava~~ yapt~~~n~~ ve onlar~~ takip etti~ini görüyoruz: Sekizinç ay eki yang~ka Aç~g Alt~r-Köle, Kasuy kezii siingii~dim. Ama sançdm~. Anta ~~du yo-

Bk. ~ine-Usu Yaz~n. Do~u taraf~, 1: ...ondan sonra Bürgiik'e ula~tnn. Gece ayd~nhkta

güçlü Tatarlarla. Orada m~zraklad~m... Bürgiik'de Sekiz-Oguz, Tokuz-Tatar kalmad~. ~kinci gün güne~~ do~arken sava~um.

15 Bk. ~ine-Us~l Yaz~n, Do~u taraf~, 2-3; "Kendi halk~n~" dedim. "(Beni) takip edin" dedim.

Koyup lardnn. Gelmedi. Tekrar ula~um. Burgu'da yeti~tim. Dördüncü ay~n dokuzuncu günü sa-va~um. ~n~zraklad~m. At siirüsünü, malm~-mülkünü, k~zlar~n~, dullarm~~ getirdim. Be~inci ayda takip ederek geldiler. Sekiz-Oguz, Tokuz-Tatar kalmad~~ geldi. Selenge'nin gerisindeki (bat~s~nda) Y~lan-Koldan güney taraftaki ~~p-Ba~~~ 'na kadar asker diizdüln.

Klyastormy, "Terhinskaya Nadpis", s. 94.

~~d~m. 01 ay bi~~ yigirmike Keyre-Ba~~, 1:kbürküde Tatar bine kat~~ tok~d~m.

Sn~gan bodun içikdi18.

Moyun-Çor hakimiyetini sa~lamla~t~rd~ktan sonra yapm~~~ oldu~u i~ler hakk~nda bilgi vermektedir. 750 y~l~nda Çiklere kar~~~ bir sefer düzenleyen Uygur kagan~~ Kem'de onlar~~ ma~lüp ettikten sonra, 751 senesinde Kasar'~n bat~s~nda, ki muhtemelen Tez Nehri'nin bat~s~, ota~~ kurdurmu~tur. Do~u ta-raf~~ dokuzuncu sat~rda anlat~lan bu hadiselere göre; yaz~~ burada geçirerek, kitabesini yazd~rm~~~ ve herhalde bu s~rada Tatarlarla küçük bir mücadele yapm~~t~r. Daha sonra, K~rk~z veya Ubsu Köl'e dökülen Yaba~~ (Ayba~) ve Toku~~ adl~~ sular~n kav~a~~nda yaz~~ geçirmi~~ ve yine bu yerde yaz~t~n~~ diktir-mi~tir: Anta Kasar kurdan örgin ititdim. Ç~t anta tok~td~m. Yay anta yaylad~m.

Yaka anta yakalad~m. Belgümin bitigimin anta yaratud~m. Anç~p ol y~l küzün ilgerü yor~d~m. Tatar~g ayud~m. Tab~~kan y~l bi~inç ayka tegdim. Ulu y~lka Ötüken Y~~~ ba~~ma Süngüz-Ba~~nta ~duk-ba~~ kidinte Ayba~, Toku~~ beltirinte anta yaylad~m. Örgin ama yaratud~m. Ç~t anta tok~td~m. Bing y~ll~k tümen künlik bitigimin, belgümin yass~~ ta~ka yaratud~mi".

752 y~l~nda Tokuz-Oguzlar ile K~rg~zlar bir ittifak meydana getirmi~ler, Ürüng-Beg ve Kara Bulak'da otururlarken K~rg~zlara elçi göndermi~lerdir:

Yime yurt~n yag~d~p gelmi~. tl rüng-Begig, Kara-Bulak~g an~~ olurm~~. K~rk~z tapa e~- ~dm~~". Bu cümlede geçen Ürüng-Beg ve Kara-Bulak, kitabenin ilk

de~erlendirilmesi s~ras~nda asil begleri ve avam buluk~~ (?) ~eklinde mana-land~nlm~~u21. Fakat biz bu iki kelimenin de yer ad~~ oldu~unu ve Abakan'~n kuzeyinde bulundu~unu tahmin ediyoruz22. Bir Tutuk'un ba~kanl~~~nda Çiklere bin ki~ilik bir kuvvet gönderen Moyun-Çor, ~silere de Azlardan bir adam~ n~~ yollayarak, onlara bakmas~ n~~ istemi~tir. K~rg~z Han~ n~n da

18 Bk. ~ine-Usu Yaz~ n. Do~u taraf~, 6; Sekizinci ay~n ikinci gününde Ac~~ Alur-Körden

Ka~uy'u (Aksu) dola~t~m ve sava~um. Orada ~n~zraklad~m, orada arkas~ndan yürüdüm. O ay~n onbe~inde Keyre-ba~~, tkbürkü'de Tatarlarla k~yas~ya vuru~tum. Halk~n yar~s~~ tabi oldu.

Ul _{Bk. ~ine-Usu Yaz~n, Do~u taraf~, 8-10: Orada Karar ~n bat~s~nda ota~~~ orada yapt~rd~m.}

Yaz~~ orada geçirdim. Hududu orada tayin ettim. i~aretimi, yaz~n~n] orada yapt~rd~m. öylece o y~l güzün do~uya yürüdüm. Tatarlar~~ soru~turdum. Ta~~an y~l~~ be~inci ay~nda ula~tun. Ejder y~l~nda ötiiken-Y~~ in zh~rsindeki Siingiiz-Ba~~ n merkezinin bat~s~nda Ayba~~ ve Toku~'un kav~a~~nda orada yaz~~ geçirdim. Ota~~m~~ orada yapt~rd~m. S~n~r~~ o~-da yapt~rd~m. Bin y~ll~k, on binlik yaz~-unn ve i~aretimi yass~~ ta~a yapt~rd~m.

2() Bk. Sine-Usu Yaz~n, Do~u taraf~, 10: Yine itaat etmeyerek dü~man olmu~. Ürüng-Beg ve

Kara-Bulak'da oralarda oturmu~. K~rk~zlara do~ru adam göndermi~.

21 Orkun, a.g.e., s. 172; Rarnstedt, a.g.m., s. 23.

432 SAADE1T~N GÖMEÇ

Kögmen'de oldu~unu tesbit etmi~tir: Tutuk ba~~n Çik tapa bmga ~td~m. ~si-yir23 tapa Az er ~td~m. "Kör" tidim. K~rk~z kan~~ Kögmen irinte eb bark~nda ermi~24. K~rgalann tarihi yurdu olan Kögmen, bugünkü Tuva ülkesindeki, Sayan Da~lar~~ m~nt~kas~chr.

Yaz~un güney taraf~, 1. saurda geçen Kem'den sonra Karguyu, daha sonra ~rti~~ Nehri'ni, nihayet Arkar-Ba~~~ co~rafi adalar~n~~ görüyoruz25. Kem'den sonra gelen Kargu, ~rti~~ ve Yenisey aras~nda olmal~d~r ki, buras~~ Ob Nehri olabilir. ~rti~-Ogüz'den sonra gelen Arkar-Ba~~~ da, ~rti~'in güney kolla-r~ndan biri olsa gerek. Altun-Y~~'~n bat~s~nda kalan Zay~an'a dökülen nehir-lerden biri olan Bolçu'da ise, üç-Karluklar ma~lüp edilmi~lerdir: Bolç~~-ögüzde üç-Karh~lug ama tok~d~m26. Çiklere gönderilen bin ki~ilik kuvvet on-lar~~ sürüp geldikten sonra, Çiklere tutuk, ~~bara ve tarkanlar verilmi~tir. Burada, yaz~un ikinci ve üçüncü saurlar~nda iki göl ad~na rastlamaktapz ki, bunlar~n önemli tarihi olaylara sahne oldu~u aç~kt~r. Ancak, yaz~tm bu yer-leri maalesef silik oldu~u için bu hadiseyer-leri ortaya ç~karmak mümkün de~il-dir. Lakin burada ad~~ geçen Kazluk-Köl ve Taygun-Köl, Altun-Y~~'~n bat~~ taraf-larmda, yani Karluk, Basm~l sahas~ndaki göllerden birisidir". Ancak, Taygun-Körün özelli~i Karluklara sald~nya geçilmeden önce Uygurlann topland~~~~ yer olmas~d~r. Karluklar, Uygurlann üzerine Kara-You~lkan'~~ geçerek gelmi~-lerdir: Bidgüçi er anta ~td~m. Er kelti. Yotulkan keçip keffirti29. Kara-Yotulkan'da herhalde Altun-Y~~'~n tepelerinden birisidir. Türgi~~ ve Karluklarm mallar~~ ya~maland~ktan sonra Uygur kagan~, ailesini Ersegün denilen yerde, Yula-Köl'de b~ralun~~~ olmal~d~r: Ebimin Ersegünte Yula-Költe koum29. Ersegiin ve Yula-Köl de Cungarya'ya varmadan önceki bir yer olma-l~d~r.

23 _{Altay-Sayan Da~lar~~ bölgesinde olduklann~~ tahmin etti~imiz ~siler (veya Apa-isiler) için}

bk. S. Gömeç, "isiler-Apa isiler", Türk Kültürü, 31/364, Ankara 1993.

21 _{Bk. ~ine-Usu Yaz~n, Do~u taraf~, 11-12: Tutuk'un ba~kanl~~~nda Çiklere do~ru bin adam}

göndenlim. IsI ülkesine AzIardan birini günderdün. "Bak" dedim. K~rk~z ham Kögmen in kuze-yinde, elinde-bark~nda imi~.

25 _{Bakma, ~ine-Usu Yaz~n. Güney taraf~, I...Kem, Ka~gu, ~rri~.Ögüzig. Arkar-Ba~~...}

Baluna. ~ine-Usu Yaz~n. Güney taraf~, 1-2: Bolçu-ögfiz'de Üç-Karluk orada vurdum.

27 _{Bk. ~ine-Usu Yaz~n, Güney taraf~, 2-3; ...Kaduk-Költe... Taygun-Költe tülltim.}

2" _{Bk. ~ine-Usu Yaz~n, Güney taraf~, 3. Yaz~c~p orada gö nderdim. Adam geldi.}

Kan-You~lkani geçerek getirdi.

Muhtemelen, bugünkü Cungarya bölgesinde olan Yogar~-Yar~~'da Karluk ordusu bir kez daha ma~lüp edilmi~tir". Kanaatimizce Uygur kuvvetleri Yar~~-Yaz~~ ve Agul~g aras~ ndaki m~ ntakada Karluklarla bil-kez daha kar~~ la~m~~~ olmal~ d~ r'. Burada geçen Agul~g'~ n Yar~~-Yaz~~ ile Bars Göl aras~ nda olmas~~ gerekti~ini dü~ünüyoruz. Da~~n~ k Uygur kuvvetleri herhalde Cunga~ya böl-gesinde biraraya gelmi~lerdir. Daha sonra Moyun-Çor Kagan, bildi~imiz Orkun Nehri ile Bal~ kl~~ Nehri'nin kav~a~~ nda Kaganl~ k ota~~n~~ kurmu~tur ki, buras~~ cla herhalde Orclu-Bal~ k'~ n oldu~u bölge olsa gerek: Ama yana tii~ip Orkun, Bal~kl~g beltirinte el ö~ginin ama ö~gipen ititdin~32. Karluk, K~ rk~ z, Bas~m! ve Çik gibi boylar~~ itaata alan Moyun-Çor, Kara-Bulak ve Sukak-Yull'nda Çigillere de bir darbe vurmu~tur: ...bir yigh~ninç ay yigirmike Kara-Bulak öngdin~, Sukak-Ii~l~~ anta Çigil Tutuk ama sançurn"3. Burada ad~~ geçen Sukak-Yul~'da Abakan civar~ ndad~ r.

Son olarak yaz~ t~ n bat~~ taraf~, 5. sat~ r~ nda geçen Bay-Bal~ k vard~ r ki, Moyun-Çor 758 y~ l~ nda Çinli ve Sogdl~~~ ustalara Selenge'nin kenar~ nda bu-ray~~ in~a ettirmi~tir: Sugdak, Tabgaçka Selengede Bay-Bal~k yap~ t~~ birtim3'. Buran~ n eski Süme Manast~ r' oldu~u söylemnektedi~"5.

3() Bk. Sine-Us~~~ Yaz~n. Güney taraf~, 7: Yogar~-Yansda süsin anta sançchn~. Yar~~-Yaz~~ ad~ n~~

ayr~ca Tunyukuk Yaz~n. I. Ta~, Kuzey taraf~ , 33 ye II Ta~, Bat~~ taraf~, 36. sat~ rda görmekteyiz.

31 Bk. ~ine-Us~~~ Yaz~n. Bat~~ taraf~, 6; ...üç on~zka al~ n sançd~ n~~ y;~ r~~~ aguhg...

32 Bk. ~ine-Us~~~ Yaz~ n. Güney taraf~, 10:

3:1 Bk. ~ine-Usu Yaz~ n. Güney taraf~~ 11: ...onbirinci ay~ n .~ir~nisinde Kara-B~~lak'~n

do~u-sunda. Sukak-Yuh'~~da orada Cigil Tun~k'~~~ o~ada sançd~n~.

Bk. Sine-Usu Yaz~ n. Bat~~ taraf~, 5: Sogdiar re Cinillere Selenge'de Bay-Bal~ k yapt~rd~ m. A.von Gabain, "Köktörklerin Tarihine Bir Bak~~", .4.Ü. DTCF. De~gisi, 2/5, Ankara 1944, s. 692.

'• '44 - • •

:1