İş Dünyasının
Sürdürülebilir Üretim ve Tüketim’e geçişindeki İç ve Dış Kaynaklı Etkiler
Doç.Dr. Nilgün Kıran Cılız
Müdür, Sürdürülebilir Kalkınma ve Temiz Üretim Merkezi 34342 Bebek, İstanbul, Türkiye
Öğretim Üyesi, Boğaziçi Universitesi Çevre Bilimleri Enstitüsü 34342 Bebek, İstanbul, Türkiye
cilizn@boun.edu.tr, fax: 0212 257 5017, tel: 0212 359 6947
1. EKO-TASARIM’ın önemi
- Neden iş dünyası için ürün geliştirme
aşamasında çevresel kriterleri entegre
etmek önemlidir?
1. EKO-TASARIM
1.1 çevresel bakış açısı 1.2. iş dünyası bakış açısı 2. Eko-tasarımın temeli
2.1 eko-tasarım ve diğer çevresel yaklaşımlar (i) sürdürülebilir kalkınma,
(ii) Temiz Üretim ve
(iii) “Yaşam Döngüsü Değerlendirmesi”
yaklaşımları
1.1. çevresel bakış açısı
• The Brundtland Committee’ne ait “Our Common Future (1987)”
• Sürdürülebilir Kalkınma
SÜRDÜRÜLEBİLİR KALKINMA
Gelecek nesillerin ihtiyaçlarından fedakarlık etmemelerini sağlayacak
şekilde günümüz ihtiyaçlarının
karşılanması…
• Pasif
• Reaktif
• Aktif
• Proaktif
1.2. İş dünyası bakış açısı
Firma
Firma - - Ç Ç evre yakla evre yakla şı şı mlar mlar ı ı ; ;
çevre bilincinin olmaması rutin
boru sonu arıtım
Pasif, reaktif ve aktif
Pasif, reaktif ve aktif
İlgili yönetmeliklerin kismi uygulanması
Çevre maliyetlerine ayrılan bütçenin yanlış ve yetersiz değerlendirilmesi
Pasif, reaktif ve aktif
Pasif, reaktif ve aktif
kirlilik kaynakları ve yükleri hakkında yetersiz bilgi
gelecekteki çıktılardan habersiz olunması
Pasif, reaktif ve aktif
Pasif, reaktif ve aktif
⇒Yönetim ve arıtım maliyetlerinin azaltılması
⇒Alımlarda tasarruf sağlanması
⇒Enerjide tasarruf sağlanması
⇒Rekabetin iyileştirilmesi
⇒Olası risklerin azaltılması
proaktif
proaktif
1.2. iş dünyası bakış açısı (devam)
• iş dünyası için “çevre” nin sosyal boyutu ile ilgili gelişmelerden haberdar olmak
•Eko-tasarım gelişmiş ülkelerde iş dünyası gündeminde yer tutmakta ve bu durum
gelişmekte olan ülkelerdede meydana gelmekte.
•İş dünyası ekonomisinde eko-tasarımın
uygulanmasını sağlayacak motivasyon iki farklı etki yolu ile gelmektedir.
iç kaynaklı etkiler
dış kaynaklı etkiler
iç kaynaklı etkiler
“Sürdürülebilir Kalkınma” nın önemine dair bilinçlenme genellikle etik kapsamda
yöneticinin çevreyi ve tabiatı korumak için taşıdığı sorumluk kapsamındadır.
•Bu artan bilinçlenme (a) biyoçeşitliliğin yok olma tehlikesinin var olması, (b) gelecek nesillerin ihtiyaçları (c) bölgesel eşitlilik
konuları ile ilişkilendirilebilir.
EKO-TASARIM
yöneticilerin sorumluluk duygusu
çalışan kalitesinin ürün kalitesinin arttılması gereği arttırılması gereği
(OH&S)
EKO-TASARIM EKO-TASARIM
daha yenilikçi önderliğe firma ve ürün için
gerek duyulması imaja
gerek
mailyetleri azaltma gereksinimi duyulması EKO-TASARIM
Şekil 1.3 İç Kaynaklı Etkiler
Dış kaynaklı etkiler
Firmanın etrafında çevresel iyileşmeyi destekleyecek en önemli faktörler:
a)devlet kurumları (yönetmelikler)
b) pazar talepleri ( endüstriyel tüketiler ile nihai tüketiciler). genellikle endüstriyel
tüketiciler nihai tüketiciden daha etkilir.
c) Tüketici organizasyonları yada çevresel STK.
d)Sosyal çevre
• Pazar; nihai tüketiciler
• yöneticiler ve çalışanlar rekabet
e)Çeşitli ticari ve sanayi organizasyonlari f)tedarikçiler
g)AR-GE h)Ödüller
ISO, EBAE
DIŞ KAYNAKLI ETKİLER VE SOSYAL DEĞİŞİM Dış kaynakları etkileyen faktörler
1. Çeşitli baskıların artması 2. Halkın görüşü
Enerji maliyetleri
Atık yonetimindeki bazı uygulamalar
“kirleten öder”
Daha ekonomik çözümler
Nihai tüketiciler kendilerinden kaynaklanan çevresel bedeli öderler
5. Geri alma zorunluluğu
6. Bilgi temini ile ilgili zorunluluk 7. Standartlar
standart organizasyonları
8. eko-etiketleme 9. Çevresel rekabetler
üçlü sorumluluk programları 10.Tüketici testleri
çevresel gereklilikler “tüketici dernekleri ürün
testleri” ne girmiş bulunmakta. Ürün etiketlerinde bazı uygun cümlelerle belirtilmekte. Bu cümleler puanlara göre belirlenebilir.
11. Tasarım ödülleri icin çevresel gereklilikler 12. Tedarikçiler ile artan işbirlikleri
firmalar ürün geliştirilmesi sırasında zaman
tasarrufu açısından da tedarikçileri ile işbirliğine
girebilirler.
RECREC--TÜTÜRKRKİYE ; İYE ;
AVRUPA B
AVRUPA B İ İ RL RL İĞİ İĞİ İŞ İŞ D D Ü Ü NYASI NYASI Ç Ç EVRE EVRE Ö Ö DÜ D Ü LLER LLER İ İ DEĞ DE Ğ ERLEND ERLEND İ İ RMES RMES İ İ
TTüürkiye Koordinatrkiye Koordinatörörüüddüür.r.
Ekteki bilgiler 2006 Br
Ekteki bilgiler 2006 Brüüksel EBAE ksel EBAE öözetzet bilgilerini icermektedir. bilgilerini icermektedir.
SeSeççim ile ilgili detaylar EBAE Brim ile ilgili detaylar EBAE Brüksel Avrupa jüksel Avrupa jüüri ri üüyeliyeliği gği göörevim revim kapsam
kapsamıında tabi olduğnda tabi olduğum gizlilik anlaum gizlilik anlaşmasşmasıı nedeni ile nedeni ile verilememektedir.
verilememektedir.
Kategoriler; y
Kategoriler; yönetim, önetim, üürrüün, sn, süürereçç ve uluslararasve uluslararasıı iişşbirlibirliğği olarak i olarak tantanıımlanmmlanmıştıştıır. Her kategorinin bar. Her kategorinin başarşarıı değdeğerlendirme kriterleri erlendirme kriterleri ayrayrıı ayrayrıı belirtilmibelirtilmiştir. ştir.
1
1--10 aras10 arasıınot vererek denot vererek değğerlendirme (10 en yerlendirme (10 en yüüksek deksek değğer)er) genel kapsamda yorumlar
genel kapsamda yorumlar yaygıyaygınlanlaşşttıırma rma
imkan imkanıı ikna
ikna
ekonomik kazan ekonomik kazançç sosyal kazan sosyal kazançç çevresel kazançevresel kazançç yenilik
yenilik
D
DÜÜŞŞÜÜNCELERNCELER YETERS
YETERSİİZZ YETERL
YETERLİİ Ç
ÇOK OK İİYYİİ KR
KRİİTERLERTERLER BaşBaşvuruvuru’’nun isminun ismi Şirket ismi :Şirket ismi : Aday kay Aday kayıt no : ıt no : Tablo 1.
Tablo 1. ÜÜrrüün Kategorisi in Kategorisi iççin in Genel DeGenel DeğğerlendirmeerlendirmeTablosuTablosu
1-10 arası not vererek değerlendirme (10 en yüksek değer) genel kapsamda yorumlar
yaygınlaştırma imkanı sinerji eşitlik
sürdürülebilir kazanç kaynak kullanımı ve
planlama amaç ve hdef
DÜŞÜNCELER YETERSİZ
YETERLİ ÇOK İYİ
KRİTERLER Başvuru’nun ismi Şirket ismi : Aday kayıt no :
Tablo 2. Uluslararası İş Birliği Kategorisi için Genel Değerlendirme Tablosu
Ürün Kategorisi Değerlendirmeleri 1. Teknolojik/yenilik açısından;
a. Ürün/servisin rakipleri arasında kıyaslandığı zaman onlara karşı üstünlüklerinin net bir şekilde özellikle yenilik ve çevre açısından belirlenmiş olması,
b. Ürün/Servisin patent sahibi/başvurusu olup olmadığı, c. Ürün/servis için kullanılan teknolojinin eski olmaması,
d. Avrupa Birliği standarları çerçevesinde ürünün/servisin uyum sağladığı bir standardın mevcut olması,
e. Ürün/servis için bundan sonraki yıllar çerçevesinde hedeflenen araştırma çalışmalarının, yeniliklerin özetle bahsedilmesi, bu alanda çevre kapsamında hedefler mevcut ise kantitatif olarak bilgi verilmesi,
2. Çevre Kirliliğinin önlenmesi ve doğal kaynakların korunması açısından;
• Ürünün/servisin yenilenebilir kaynakların kullanımı ile üretilmiş olması,
• Ürün/servisin yaşam döngüsü değerlendirmesi verilerinin; “beşikten mezara kadar” prensibi ile başvuru formunda yer alması; yaşam döngüsü değerlendirmesi veriler kapsamında
– özellikle yüzde yüz ya da belirli miktarda geri kazanılabilir/geri kazanılmış malzemelerin kullanımına öncelik verilmesi,
– ürün/servis kapsamında tehlikeli kimyasal kullanılmamış olması, – aynı amaca yönelik diğer ürün/sevislere oranla daha az
hammadde kullanılarak üretilmiş olması, yada hammaddenin yüksek oranda (yüzde yüze yakın) ürüne dönüştürülmesi,
– benzeri diğer ürünlere oranla ne kadar daha fazla doğal kaynak tasarrufu sağladığı,
– çevre kirliliğinin önlenmesi çerçevesinde kalitatif olarak ne kadar miktarda kirletiçi atık/emisyon azaltımı sağladığı
3. Ekonomik açıdan;
a. Ürün/servisin geri ödeme süresinin mümkün olduğunca kısa olması,
b. Ürün/servis pazara sunum yılını da içererek yıllara bağlı olarak firmaya ekonomik getirisinin belirlenmiş olması;
c. Ürün/servisin mevcut Pazar bilgilerine ve şirket politikalarına bağlı olarak gelecek yıllar için Pazar bilgileri;
d. Ürün/servise ait Yaşam Döngüsü Yönetimi
verilerinin daha düşük maliyete neden olduğunu
gösteriyor olması,
4. Sosyal avantajlar açısından;
a. İş sahası olması, yeni istihdamı sürekli sağlaması,
b. Ürün/servisin görüş için tüketici yorumuna açık olması.
Tüketici görüşü kapsamında yapılan çalışmaların kapsamı ve sonuçları; örneğin; anketler ve ulaşılan tüketici seviyesi ve sayısının belirtilmesi,
c. Ürün/servis için tüketici açısından montaj/kullanım kolaylığı, yedek parçalarının kolaylıkla değişmesi, garanti belgesinin uzun süre için geçerli olması ve bakım kolaylıklarının
sağlanması, kullanım ömrünün uzun olması ve aynı zamanda kolay taşınabilir olması,
4. Sosyal avantajlar açısından;
d. Ürün/servisin toplum ve toplum hayatı için faydali olması, sosyal ihtiyaçlarımız kapsamında önemli alanlarda; hastane, okul, restoran gibi yerlerde kullanım olasılığı,
e. Sosyal kavramlar çerçevesinde “gündem 21” e bağlı kalınması,
f. Ürün/servis ile ilgili hedeflerin firmanın gelişme planı içinde belirlenmiş olması ve bu kapsamda planlanan gelecek iki-üç yıla ait üretim/servis bilgilerinin
verilmesi,
5. Yaygınlaştırılması açısından;
a. Ürün/servis kapsamında uygulanan yeniliğin aynı teknolojinin kullanılabileceği başka amaçla kullanılan ürünlerin üretilmesinde kullanılabilmesi; örneğin; buzdolabına ait bir soğutma mekanizmasının klimalarda da kullanılabiliyor olması, yani diğer teknolojiler ile bağlantılı olabilmesi,
b. Ürün/servisin diğer ülkelerde, özellikle gelişmekte olan ülkelerde kullanılabilme özelliğinin olması ve
c. Ürün/servisin kullanımı kapsamında üstünlüklerini belirten;
özellikle çevreye duyarlılık kapsamında gerçekleştirilmiş olan seminerler, eğitim programları
önemli kriterler arasında yer almıştır.
6. Sonuç;
Değerlendirme sonucunda ödül için üç adet aday belirlenmiştir. Yukarıda özetlenen
• teknolojik/yenilik,
• çevre kirliliğinin önlenmesi ve doğal kaynakların korunması,
• ekonomik,
• sosyal avantajlar ve
• yaygınlaştırılma imkanları ‘nı kapsayan değerlendirme kriterleri “Avrupa Birliği İş Dünyası Çevre Ödülleri”
yarışması çerçevesinde aday gösterilen her üç aday içinde “çok iyi” olarak sağlanmıştır. Diğer taraftan bu üç adayın diğer başvurulara göre en çok ayrıcalık sağlayan motivasyon konuları şu şekildedir:
a) Ürün o bölge ve mevcut üretim için özel olarak gerçekleştirilmiş ve aynı zamanda başka bölgelerde çeşitli modifikasyonlar ile kullanımı uygun olarak nitelendirilmiştir.
b) Potansiyel pazar alanının ve miktarının belirlenmiş olması ürüne bir avantaj sağlamıştır.
c) Ürünün getirdiği entegre teknolojik çözüm ve diğer mevcut teknolojilerlerle uyumlu olması puan toplamıştır.
d) Ürünün imalatında geri kazanılmış malzemeler kullanılmıştır.
e) Ürünün fazla üretilmesi durumu halinde imalatçıyı ve pazarı zor durumda bırakmayacak şekilde uygun çözümler mevcuttur.
f) Ürünün fiyatı ve uzun ömürlü oluşu tüketici açısından bir avantaj sağladığından değerlendirmeler sırasında bu konular ürüne öncelik sağlamıştır.
g) Ürün insan sağlığı yönünden aynı servisi veren ve aynı kategoride yer alan pazardaki mevcut ürünler ile karşılaştırlıdığı zaman hiçbir tehlikesi bulunmamaktadır.
h) Okul, hastane, lokanta gibi yerlerde çok kolay kullanımı mevcuttur.
Uluslararası İşbirliği Değerlendirmeleri:
1. amaç ve hedeflerin net bir şekilde ifade edilmesine, a) Bölgesel kirlilik önlenmesi,
b) Tüketicinin sürdürülebilir üretim talebi,
c) Sürdürülebilir üretim prensibi ile daha az atık oluşturan, doğal kaynakların korunmasını sağlayan işbrliği çalışmalarının olması,
d) Atıklardan üretim yapılıyor olması,
2. kaynak kullanımı ve planlama konularına
a) Proje ortakları için finansman dağılımı ve sorumlulukların açık ve net bir şekilde belirlenmiş olması,
b) Politik değişimlerden etkilenilmemiş olması,
c) Çalışma takviminin başarılı bir şekilde uygulanması,
d) Müşteri, tedarikçi ilişkilerine dikkat ediyor olması,
e) Konu kapsamındaki yatırımların sağlanması,
3. sürdürülebilir kazanç,
a) Atık azaltılması, kirlilik önlenmesi ve doğal kaynakların korunması,
b) Konu kapsamındaki tüm hissedarların katılımı, c) Bilgi dağılımı, eğitim verilmesi,
d) Çevre bilincinin arttırılması,
e) Sürekli olarak istihdam sağlanması, f) Bölgesel bir problemin çözülmesi g) İş kazalarının azaltılması
h) Konu kapsamında kalitenin arttırılması i) Tüketicinin katılımının sağlanması
4. eşitlilik,
a) Konu kapsamındaki tüm hissedarların kazanç sağlanmış olması,
b) Konu kapsamında belli zamanlarda toplantıların yapılması ve ilgili kişilerin (proje ortakları, hissedarlar) katılımı
c) Bu çerçevede proje ortakları ve hissedarlar arasında bilgi dağılımının sağlanması,
5. Sineji
a) uluslararası ortamda işbirliğinin ve pazarın sağlanmış olması,
b) araştırma kuruluşları, devlet, iş verenleri arasında konu çerçevesinde işbirliğinin gelişmiş olması,
c) bölgesel ekonomiye katkıda bulunulması,
6. yaygınlaştırma imkanları
a) iyi bir deneyim kazanılmış olması,
b) diğer ülkelerde/bölgelerde de uygulanabilirliğinin olması ve
c) ayrıca başka ürün/servis/prosesler/yönetimsel konular içinde farklı üretim/servis endüstrilerinde uygulanabilir olması
konuları öncelikler arasında yer almıştır.
7. Sonuç;
Değerlendirme sonucunda ödül için üç adet aday belirlenmiştir.
Yukarıda özetlenen
• amaç ve hedef,
• kaynak kullanımı ve planlama,
• sürdürülebilir kazanç,
• eşitlik,
• sinerji ve
• yaygınlaştırma imkanı değerlendirme kriterleri “Avrupa Birliği İş Dünyası Çevre Ödülleri” yarışmasında “uluslararası işbirliği”
kategorisinde aday gösterilen her üç aday içinde “çok iyi” olarak sağlanmıştır. Bu kapsamda bu üç adayın diğer başvurulara göre en çok ayrıcalık sağlayan motivasyon konuları şu şekildedir:
Sonuç;
a) Sağlanan iş geliştirme sisteminin sadece yardım amaçlı olmadığı, aynı zamanda gerçekleştirilen çalışmada bazı dış yardım kaynaklarından faydalanarak “kendi işini oluşturma” başarısının elde edildiği görülmektedir.
b) Üretilen ürünün Pazar açısından son derece potansiyel olan çarpıcı bir ürün olması görülmektedir.
c) Üretilen ürün sayesinde atık azaltımı sağlanmıştır.
d) Gelişmekte ve gelişmiş ülkelerin iş birliği sağlanmıştır.
e) KOBİ’lere yönelik olması bir ayrıcalık yaratmıştır.
f) Bölgesel bir sorunun çözülmüş olması, belirlenmiş bölgeye kirlilik önlenmesi açısından uygun çözüm getirilmiş olması jüri tarafından taktir toplamıştır.
g) Yüksek oranda istihdam sağlamış olduğu görülmektedir.
h) Ekonomik avantajlar da sistemi mevcut diğer sistemlerden farkedilir bir şekilde ayrılmasını sağlamıştır.
i) Batı Avrupa ülkelerindeki tekniklerin gelişmekte olan ülkelerde uygulanmasının sağlanması ve eğitim ve smeinerler ile gelişmekte olan ülkelerdeki teknik elemanların eğitilmesi sağlanmıştır
