Başarılı Sürdürülebilir Üretim ve Tüketim uygulamaları için

Başarılı Sürdürülebilir Üretim ve Tüketim uygulamaları için

Doç.Dr. Nilgün Kıran Cılız,

Aydın Mammadov, Gülden Baydar

Boğaziçi Üniversitesi Sürdürülebilir Kalkınma ve Temiz Üretim Merkezi Boğaziçi Universitesi Çevre Bilimleri Enstitüsü

34342 Bebek, İstanbul, Türkiye

Boğaziçi Üniversitesi, Sürdürülebilir Kalkınma ve Temiz Üretim Merkezi (R.G. 29.11.2007) disiplinlerarası bilgi ve deneyim aracılığı ile sürdürülebilir kalkınma ve ilgili paydaşlar ile yakın işbirliği içerisinde

yenilikçi teknoloji ve yönetim

sistemleri

öncelikle “sürdürülebilir kampüs hayatı”...

sürdürülebilir üretim ve tüketim konuları kapsamında çevresel, ekonomik, sosyal ve kültürel yönleri ele alarak

• uygulamalı araştırmalar gerçekleştirmek, desteklemek,

• ilgili hissedarlar arasında bağlantılar, işbirliği ve ağ kurmak (ulusal ve uluslararası)

Çalışma grupları;

•Bir yaşam döngüsü bakış açısı ile sürdürülebilir üretim 1.Tedarik zincirlerinde kurumsal sosyal sorumluluk

2.Yaşam Döngüsü Değerlendirmesinde Yaşam Döngüsü Yönetimi

3.Sürdürülebilir Ürün/Hizmet Sistemleri 4.Stratejik Sürdürülebilirlik Yönetimi

•Belirli sektörler için sürdürülebilirlik-temiz üretim-

uygulamaları; enerji; yeşil binalar; turizm; üretim sektörleri (tekstil, çimento, gıda, kimya, deri ,eletronik vb).

Merkez, disiplinler arası bilgi ve deneyim aracılığıyla küresel toplum için sürdürülebilir kalkınma ve ilgili

paydaşlar ile yakın işbirliği içerisinde yenilikçi teknoloji transferi sağlamaktadır.

Yurtiçi ve yurtdışı esaslı çeşitli kurum ve kuruluşlar Merkeze desteklerini belirtmiş ve temsilcilerini

görevlendirmişlerdir.

Ulusal; T.C.Çevre ve Orman Bakanlığı, REC-Türkiye, TTGV, TÜBİTAK, TÜSİAD,İSO, KSO, KAKAD, bazı STK Uluslararası; UNEP, RAC/CP, PREPARE, erSpc

Sürdürebilirlik nedir?

Sürdürülebilir kalkınma, gelecek nesillerin kendi ihtiyaçlarını karşılama olanağını ortadan kaldırmadan, bugünün ihtiyaçlarını karşılamaktır”

Figure: the triple bottom line approach

“Üçlü bilanço” yaklaşımı

• Ekonomik,

• Çevresel,

• Sosyal

faktörler arasındakı karşılıklı ilişkiyi gösteriyor.

Bu fakörlerin birleşimi sürdürülebiliği oluşturuyor

Sürdürülebilirlik, ürünün tüm yaşam döngüsü boyunca ekonomik, çevresel ve sosyal hususlar arasında uygun dengenin oluşturulmasını hedefliyor

Sürdürülebilirlik ve Sürdürülebilir Ürün Sürdürülebilirlik ve Sürdürülebilir Ürün

Son yıllarda, hükümetlerin ve sanayinin çevre sorunlarına

yaklaşımında önemli değişiklikler kaydedilmiştir.

Çevre sorunlarına yaklaşım üç

temel strateji ile özetlenebilir…

STRATE

STRATE J J İ İ # 1 # 1

Pas Pas if if ç ç evresel stratejiler evresel stratejiler

Atık miktarının

•Seyreltilmesi ve yayılması

•Yoğunlaştırılması ve depolanması

Problemleri çözmek yerine sorunlardan kaçınılma

ve uzaklaşılmaktadır.

Bu stratejideki iki

düşüncede uzun vadede

başarısız olmuştur ve yeni bir stratejinin

uygulanması gündeme

gelmiştir...

Tesis içi geri kazanım

STRATE

STRATE J J İ İ # 2 # 2

Rea Rea ktif ktif ç ç evresel evresel strate strate jiler jiler

Üretim sonucu oluşan atık ve emisyonların firmanın genel arıtma tesisinde arıtılması

Boru sonu yaklaşımları

UNEP/DTIE

Arıtım faaliyetlerinin, üretimdeki değişikliklere, su temini ve enerji kaynaklarındaki fiat artışlarına bağlı

olarak yüksek maliyetlere sonuç

vermesi nedeni ile kirlilik önleme ve

atık azaltma yönündeki çözümlerin

benimsenmesi öncelik kazanmıştır...

STRATE

STRATE J J İ İ # 3 # 3

Proa Proa k k ti ti f f ç ç evresel stratejiler evresel stratejiler

• Temiz Üretim

Çevre sorunlarını reaktif çözümler yerine kirliliğn kaynağında çözümlenmesi vurgulanmaktadır.

UNEP/DTIE

prosesler

ürünler

hizmetler

Ç Ç evresel Stratejilerin evresel Stratejilerin Geli Geli ş ş imi imi : :

T T emiz emiz Ü Ü retime Do retime Do ğ ğ ru ru

Birçok Temiz Üretim uygulamaları birçok çevresel, ekonomik ve

sosyal faydaları sağlayacak

ş ekilde uygulanır...

İleri Teknoloji

Basit Teknoloji

Faydalar Faydalar Temiz

Temiz ÜÜretim uygulamalarretim uygulamalarıı

Ekolojik

Çevresel durumun iyileştirilmesi

Sürekli çevresel iyileştirme

Ekonomik

Rekabet ortamında avantaj

Verimliliği arttırma Ekonomik avantajları arttırma

Özel vergi indirimleri veya krediler

Sosyal

Sağlık risklerinin azaltılması

Şirket imajının arttırılması Ürünün revizyonu

Girdilerin değiştirilmesi

Proses değişimi Ekipman/Teknoloji Değişiliği

Proses içi tekrar kullanım /geri dönüşüm

Faydalı ara ürün/ara çıktıların üretimi

Basit işletme tasarrufları

Temiz Üretim uygulamalarının başarıya ulaşması için

üst yönetimin katılımı ve taahüdü

gerektirir...

Üst yönetimin taahüdünün ve katılımının sağlanması

DEĞDEĞERLENDERLENDİİRR

KONTROL KONTROL

ETET

YAPYAP

PLANLAPLANLA Atık azaltma gereksinimlerinin

belirlenmesi

Planlama ve proje organizasyon

Değerlendirme

Temiz Üretim seçenekleri

Temiz Üretim uygulaması İyileşmenin ölçülmesi

Üst yönetimin incelemesi

Sürekli gelişim döngüsü

Yapılanma ve Sorumluluk dağılımı Eğitim, Bilinçlendirme ve Yetkinlikler

Bir proje ekibinin kurulması, hedeflerin belirlenmesi

Temiz Üretim, üretim prosesleri, ürünler ve hizmetler için sürekli

iyileştirme yaklaşımıdır

Bir defalık veya reaktif bir

çözüm değildir!!!

2. Ünite

Temiz Teknolojiler, Boru Sonu Arıtım

Yaklaşımları ve

Mevcut En İyi Teknolojiler

(BAT)

Temiz Teknolojiler

Temiz Teknolojiler Temiz Teknolojiler

Atık ve kirletici akımları kaynağında azaltmak için tasarlanmış tüm tesis içiçevresel prosedürleri ve prosesleri

kapsamaktadır.

•Faydalı ara ürünlerin tekrar kullanımı/geri kazanımı

•Verimi düşük, çevresel etkisi olmayan arıtma proseslerinin kullanılmaması

Bu durumu değerlendirmek için iki prensipden

faydalanılır:

Temiz Üretim uygulamalarında Temiz Teknolojiler:

•Ürünün revizyonu

•Faydalı ara ürünlerin üretimi Temiz Üretim uygulamaları

•Ekipman/teknoloji değişimi

•Proses değişimi

•Proses girdilerinin değiştirilmesi

•Proses içi tekrar kullanım/geri kazanım

•Basit işletme tasarrufları

Temiz Teknolojiler

Boru Sonu Arıtım

Yaklaşımları

Spesifik olarak…

Teknikler = “(…) hem kullanılan teknoloji hem kurulumun hangi yolla tasarlandığı, yapıldığı, bakıldığı, işletildiği ve tasfiye edildiği”

Mevcut = “(…) ekonomik ve teknik açıdan uygun koşullar altında, maliyetleri ve avantajları dikkate alarak, ilgili endüstriyel sektörde uygulamaya izin veren bir ölçekte geliştirilmiş(…)”

En iyi = “(…) çevrenin küresel olarak ileri düzeyde korunmasında en etkin olan”

- IPPC Yönergesi, Madde 2

En uygun teknikleri belirlerken dikkate alınması gereken noktalar IPPC Yönergesi Bölüm IV’te listelenmiştir.

Mevcut En

Mevcut En İİyi Teknolojiler hem temiz yi Teknolojiler hem temiz teknolojileri hem boru sonu ar

teknolojileri hem boru sonu arııttıım m yakla

yaklaşımlarşımlarınınıı kapsamaktadkapsamaktadıırr……

Mevcut En

Mevcut En İyi Teknolojilerİyi Teknolojiler

Temiz Teknolojiler Boru Sonu Arıtım Yaklaşımları

İleriye yönelik kirlilik tahmin eden ve önleyen yaklaşım

Olaydan sonra, reaksiyon gösteren ve

temizleyen yaklaşım

Me v cut En

Me v cut En İ İ yi Teknolojiler boru yi Teknolojiler sonu yaklaşımları da içerdiği için,

ekolojik, ekonomik ve sosyal bakış açısından daima optimum

çözümler olmayabilirler…

Avrupa Birliği

Mevzuatı ve Çevre

Avrupa`da önlenmesi gereken toplam kirliliğin

büyük bir kısmı

endüstriyel proseslerden

kaynaklanmaktadır…

AB Çevre Konseyi “sürdürülemezliğe”

Avrupa endüstrisinin katılımını

azaltmak amacı ile bir takım genel yönetmelikler getirmiştir:

24 24 Eyl Eyl ü ü l l 1996 1996 tarihli tarihli 96/61/EC 96/61/EC

Konsey Yönergesi, Entegre Entegre Kirlilik

Kirlilik Ö Ö nleme ve Kontrol nleme ve Kontrol ü ü

EK EK Ö Ö K K Y Y ö ö nergesi nergesi

IPPC Özetle

•Amaç Nedir?

Daha üst düzeyde çevre korunmasını sağlamak amacı ile genel “entegre izinlerin” yaratılmasına dair ihtiyacın vurgulanmasıdır.

•Kimlere Yöneliktir?

Avrupa Birliği dahilinde EK 1`de tanımlanan tüm endüstriyel ve zirai kuruluşlara yöneliktir.

•Ne zaman uygulamaya geçer?

- Yönerge gerekliliklerine 2007 Ekim’e kadar mevcut diğer tüm tesisler uygulayacaktır.

- Ekim 1999`dan bu yana, tüm yeni tesisler ile birlikte çevre ve insan sağlığı üzerinde etkisi olan mevcut tesislere uygulanır..

EKÖK Direktifi (2008/1/EC)

Mevcut En İyi Teknik’lerin Avrupa Sanayisinin Rekabet gücü üzerindeki etkileri

¾¾ sadece boru sonu sadece boru sonu çöçözzüümler smler süürdrdüürrüülebilir kalklebilir kalkıınma nma kapsam

kapsamıına girmemektedir. na girmemektedir.

¾¾ ssüürdrdüürrüülebilir lebilir ççevresel performans sergileyenlerevresel performans sergileyenler (BAT(BAT’’i i erken kabul etmi

erken kabul etmişş olanlar)olanlar) rekabet gürekabet gücücü aaçıçıssıından ndan avantajl

avantajlıı olmaktadolmaktadıırlar. rlar.

EKEKÖÖK Direktifi (2008/1/EC) K Direktifi (2008/1/EC)

İzin alabilme koİzin alabilme koşşullarıulları

¾¾Yetkili bir merci tarafYetkili bir merci tarafıından bndan büüttüün kon koşşullarullarıın san sağğlandlandığıığınnıın n tespit edilmesi

tespit edilmesi

¾¾BBüütütün kon koşullarşullarıın sağn sağlanmışlanmış olmasıolması

¾¾ÇÇevre kirliliğevre kirliliğine karine karşışı bbüütütün tedbirlerin alın tedbirlerin alınmnmışış olmasolmasıı

¾¾Mevcut en iyi teknikleri (BAT) kullanMevcut en iyi teknikleri (BAT) kullanıılmasılması..

EKEKÖÖK Direktifi (2008/1/EC) K Direktifi (2008/1/EC)

İzin alabilme koİzin alabilme koşşullarıulları

¾¾Ciddi bir kirlilik olmamasCiddi bir kirlilik olmamasıı

¾¾AtAtııklarla ilgili bir yklarla ilgili bir yöönetim plannetim planıı olmasolmasıı

¾¾AtAtıklardan kazanıklardan kazanıım sağm sağlanmaslanmasıı veya veya çevre çevre üüzerine zerine çok çok daha az bir at

daha az bir atıık etkisi yaratık etkisi yaratılmaslmasıı

IPPC Yönergesi

Mevcut En İyi Teknolojiler ve

(BAT)

Çevre koruma amacı

kapsamında daha yüksek seviyelere erişebilmek için

işletmeciler en uygun

seçeneği belirlemelidirler...

Hangi tekniklerin BAT kavramı dahilinde olduğunu belirlemek için, BREFler lisanslama ile ilgili yetki makamlarına ve

işletmecilere yol gösteren destek araçlarıdır...

Karar Verme Mekanizmalar

Karar Verme Mekanizmalar ı ı : :

BREF BREF ler ler

BREFler Avrupa teknoloji veri tabanını temsil eden ve sektörlere yönelik kaynak evraklardır.

BREF BREF ^{ler ler}

BREFler doğrudan

hukuki olarak bağlayıcı değildir!!!

Endüstriyel ve zirai kuruluşların çevresel durumlarını iyileştirmek amacı ile teknik ve ekonomik mevcut imkanlarını ilgili yetki

imekanizmalarına bilgilendirme amacını hedefler.

BREF BREF ^{ler ler Ö Ö zetle zetle}

Temiz Üretimin (CP)

Ekonomik Faydaları

Temiz Üretim, çevresel problemlere kaynağında mudahale etmek; kirlilik önleme, atık azaltma

stratejilerinden meydanan

gelmektedir. Bu nedenle arıtım işlemleri için gerekli olan

maliyetlerde tasarruf sağlar.

Atoğın çok fazla bileşeni

olduğundan, firmalar genelde atığın kendilerine olan maliyetini

azımsarlar.

“Atık negatif

ekonomik değeri olan bir üründür!!!”

- UNEP, 2001

Temiz Üretim Atık Yönetiminin

İ lerisindedir!!!

Firman

Firmanıız proses atz proses atııklarklarıınnıın neden oldun neden olduğğu gizli u gizli masraflar

masraflarıın azaltn azaltıılmaslmasıı\\ ssııffıırlanmasrlanmasıı iiççin Temiz in Temiz ÜÜretimden ne retimden ne şekilde faydalanşekilde faydalanıır?r?

Temiz Üretim

İnsan

Kaynakları Firma İmajı Uyumsuzluklar Yükümlülükler Doğal Kaynaklar

Çalışan

motivasyonunu

\ üreticiliğini arttırır

Firma İmajını

Geliştirir Yönetmeliklere uyum kapsamındaki

masrafları önler

Hammadde ve enerji

kullanımı verimini arttırır

Hukuki

Yükümlülükleri Azaltır

Temiz

Temiz ÜÜretimin Diretimin Diğğer POtansiyel Faydalarer POtansiyel Faydalarıı::

Düşük Maliyetli Opsiyonlar

Vergi İndirimleri veya Krediler

Rekabet Gücü Artar!!!

Yeni Pazarlara Giriş

Çok küçük temiz üretim yatırımları bile yüksek kazançlara olanak sağlar.

Temiz Üretim yatırımı yapan firmalar özel vergi indirimlerinden yararlanır.

Çevresel standart uygulamaları ile(ISO 14001 gibi), firmalar yeni pazarlara açılabilir.

Temiz Üretim uygulamaları firmanızın rekabet gücünü arttırır.

Temiz

Temiz ÜÜretim tretim tüm katüm katııllıımcmcılarılarıına finansal fayda na finansal fayda sasağğlarlar!!!!!!

FİRMALAR

FINANSALKURULUŞLAR

HÜKÜMET BİRİMLERİ

Temiz Üretim uygulayan firmalar kaynaklarını daha verimli kullandıklarından maliyetlerinde avantaj sağlarlar.

Temiz Üretim startejileri uygulayan firmalara yatırım yapmak daha iyi bir yatırım döngüsü (geri ödeme) sağlar.

Temiz üretimi destekleyen hükümet temsilcileri ekonomik büyümeye katkıda bulunur..

Gıda Endüstrisi için Teknolojik Modifikasyon kapsamında mevcut, modifiye ve yeni PHE’lerin karşılaştırması

Parametreler

Mevcut

PHE Önerilen Modifiye PHE Önerilen Yeni PHE Tüketim Tüketim Tasarruf

Tasarruf maliyeti (€ / yıl)

Tüketim Tasarruf

Tasarruf maliyeti (€ / yıl )

Fuel oil ( kg/saat ) 15 11.43 3.57 5 290 8.0 7 7 691

Electrik enerjisi( kWh ) ^{30.8 37.4 - 6.6 - 1 619 10.56 20.24 7 416}

Kostik ( kg/gün) 80 80 0 0 48 32 600

Nitrik asit( kg/gün ) ^{60 60 0 0 36 24 380}

Yıllık toplam tasarruf

(€ / yıl) 3 671 € / yıl 16 087 € / yıl

Yatırım maliyeti (€) Geri ödeme süresi (yıl)

22 080 € 6.01 yıl

32 350 € 2.01 yıl

Gıda Endüstrisi’nde Temiz Üretim Opsiyonlarının Değerlendirilmesi

Temiz Üretim Opsiyonu Mevcut Sistem Yeni Sistem Yıllık

Tasarruf Yatırım mamliyeti (€) / Geri ödeme süresi (yıl)

Enerji Tasarrufu (PHE sistem tasarımıyla sıcak temizleme atıksuyundan enerji

kazanımı)

Enerji kaybı

= 2,154,840,000 kcal/y

= 208,888 kg/y fuel oil

= 41,987 €/y

PHE sistemiyle

enerjinin geri kazanımı 41,987 €/y 27,765 € / 8 ay (İşletme gideri – 6,000 €/y)

Hammadde Tasarrufu (Otomatik yağ standardizasyonu sistemi)

Süt için standart sapma:

0.1 %

Süt için standart sapma:

0.025 % 153,188 €/y 50,000 € / 4 ay

Yan ürün geri kazanımı (peynir üretim ünitesinde değerli yan ürünlerin – protein

ve laktoz - geri kazanılması)

Kaybedilen laktoz = 242 t/yıl

Kaybedilen protein = 31.7 t/yıl

Geri kazanılan laktoz = 242 t/yıl

Geri kazanılan protein = 31.7 t/yıl

178,462 €/y 240,010 € / 17 ay (İşletme gideri – 10,500 €/y)

Tüm opsiyonlardan elde edilen toplam tasarruf = 389,724 €/yıl

Yaşam Döngüsü Değerlendirmesi (YDD)

• Üretim yeri ve proseslerine odaklanarak ürünün tüm yaşam döngüsü boyunca (“beşikten mezara”) çevresel, sosyal ve ekonomik etkilerini geliştiriyor

Resim: ürünün yaşam döngüsü

Yaşam Döngüsü Düşüncesi Yaşam Döngüsü Düşüncesi

• Ürünün tüm gelişim

aşamalarında performasını iyileştirmeyi hedefliyor:

- Hammadde çıkartılması, - Üretim,

- Taşıma, -Tüketim,

- Tekrar kullanma ve imha.

Neden YDD ? Neden YDD ?

• Bir ürünün tüm yaşam döngüsü ile ilgilenir (beşikten mezera )

• küresel ölçekte değerlendirir

• ürün/servis karşılaştırması temeline dayanır.

çevresel etki değerlendirmedeki en etkin araçtır.

Ya Ya ş ş am D am D ö ö ng ng ü ü s s ü ü De De ğ ğ erlendirmesi erlendirmesi Kot giysiler i

Kot giysiler i ç ç in YDD in YDD

Source:

Pamuk eğirme Ülke B

Kot üretimi Ülke C

Pazarlama ve satış Ülke D

Pamuk ekimi Ülke A

Tüketici tarafından kullanım

Atık toplama Düzenli depolama veya geri dönüşüm

İkinci-el kullanım için toplama

Nakliye Nakliye

Nakliye

Nakliye Nakliye

DOĞA

Yaşam Döngüsü Yönetimi Yaşam Döngüsü Yönetimi

YDY, Yaşam Döngüsü perspektifinde sürekli çevresel gelişim elde etmek için ürünlerin ve kuruluşların çevresel, ekonomik, teknolojik ve sosyal yönlerine hitap eden esnek, entegre kavramlar, teknikler ve prosedürler çevçevesidir (SETAC, 2003)

Yaşam Döngüsü Yönetimi nedir?

YDY sürdürülebilir kalkınmanın ticari seviyede uygulanması için geliştirilmiş çevçevedir

Yaşam Döngüsü Yönetiminin ana sürükleyicileri Yaşam Döngüsü Yönetiminin ana sürükleyicileri

YDY’nin ana sürükleyicileri YDY’nin avantajları

İş stratejisi •Rekabet avantajı

•İyileşen ürün kalitesi /ürün innovasyonu potansiyeli

•Çevresel ve sağlık mevzuatına uymama nedeniyle ceza alma riskinin azalması

•Kamuda yaratılmış imajının iyileşmesi

•Risk yönetiminin iyileşmesi

Pazar gereklilikleri •Pazar payının artması, yeni iş fırsatları

•tedarik zincirmarket sharei yönetimi

•Çevre dostu ürün deklarasyonu

Mali sektör gereklilikleri •Düşük maliyet

•Paydaş ilişkilerinin iyileşmesi Ulusal mevzuatlar/ Bölgesel yönetmelikler •Atık önlenmesi

•Eko-etiketleme şemaları, yeşik kamu ihalesi ve ürün yaşam döngüsüne dayanan diğer konseptlere katılma fırsatı

•Mevzuata tam uyum nedeniyle düşük ceza alma riski Uluslararasın anlaşmalar/ Kurumsal faktörler •Ürünlerde tehlikeli madde kullanımının azaltılması

Yaşam Döngüsü Yönetimi Araçları Yaşam Döngüsü Yönetimi Araçları

(kaynak: UNEP)

Sürdürülebilirlik ve yaşam döngüsü düşüncesini günlük karar alma prosesleri yönetimine entegre etmek ve ticari faaliyetlerin sonuçları hakkında değerli bilgiler ürütmek için birçok farklı model, metot ve araçlar kullanılabilir

Yaşam Döngüsü Değerlendirmesi (YDD) bir ürün, proses ya da hizmet için kullanılan enerji, ham madde ve bundan dolayı oluşan atık ve emisyonların çevresel etkilerini ve bu süreçte doğal kaynakların tüketimini ve çevresel iyileştirme fırsatlarını değerlendiren bir araçtır, (SETAC).

YDD çoğu zaman karar verme aracı olarak kullanılmaktadır;

metodoloji hala geliştirilmektedir..

Yaşam Döngüsü Değerlendirmesi (YDD) YaşYaşam Dam Döngöngüüsüsü DeğDeğerlendirmesi (YDD)erlendirmesi (YDD)

Yaşam Döngüsü Değerlendirmesi YaYaşşam Dam Dööngngüüssüü DeDeğğerlendirmesierlendirmesi

emissions

waste

Hammadde çıkarılması ve işlenmesi

Üretim materials

water Kullanım

Yeniden kullanım ve geri dönüşüm

imha

YDD “beşikten mezara” yaklaşım olup ürünü üretmek için doğadan hammaddelerin çıkartılmasıyla başlıyor ve ürünün tekrar doğaya geri dönmesiyle bitiyor

Yaşam Döngüsü Değerlendirmesinin Tarihi YaYaşşam Dam Dööngngüüssüü DeDeğğerlendirmesinin Tarihierlendirmesinin Tarihi

• YDD, başlangıçta ürün veya prosesin tüm yaşam döngüsü boyunca enerji tüketimini araştırmak amacıyla 1970 yıllarında geliştirilmiştir

• Emisyonlar ve atıklar daha sonra eklenmiştir

• 1993 yılında “Society for Environmental Toxicology and Chemistry”

(SETAC), LCA çalışması gerçekleştirmek için tanımlar ve yönetmelikler serisini yayınladı:

Guidelines for Life-Cycle Assessment: A ‘Code of Practice”

• 1997-2000 yılları arasında Uluslararası Standardizasyon Örgütü (ISO) YDD metodolojisi için prensip ve yönetmeliklerin geliştirilmesi çalışmasını başlatmıştır

• 2000 yılında UNEP ve SETAC “Yaşam Döngüsü Girişimi”’ni oluşturdu

• Günümüzde ISO 14040:2006 ve ISO 14044:2006 YDD standartları kullanılıyor

Geliştirme Aşamasında YDD’in Uygulanması GelişGeliştirme Atirme Aşşamasıamasında YDDnda YDD’’in Uygulanmasıin Uygulanması

Ürünün tasarım/geliştirme aşaması çoğu zaman kapsam dışında bırakılmaktadır ama ürünün tasarımı onun sonrakı aşamalardaki davranışını güçlü şekilde önceden belirlemektedir.

Çevresel Stratejilerin Gelişimi: Temiz Üretime Doğru

60

Yazılım Programları Yazılım Programları

• Literatürde 54 YDD aracının ismi geçmektedir

• Bunlardan yalnız birkaçı karmaşık YDD çalışması için uygundur,

• Bu araçlar üniversitelerde yapılan araştırmalar sonucu geliştirilmiştir,

• Ürünlerin madde ve enerji balanslarını kullanarak potansiyel etkilerinin değerlendirilmesi

Yaşam Döngüsü Değerlendirmesinin Yapısı YaYaşam Dşam Dööngüngüsüsü DeğDeğerlendirmesinin Yaperlendirmesinin Yapısısıı

Amaç & Kapsam Tanımlama

Enventer Analizi

Etki

Değerlendirmesi

Yorumlama

Uygulamaa

•Ürün geliştirme

•Stratejik planlama

•pazarlama

yorumlama

İnsan sağlığı Eko-sistem kalitesi Kaynakla r

Yaşam Döngüsü Envanter Sonuçları

smog formation carcinogenesis ozone layer depletion climate change radiation ecotoxicitiy acidification land usage effect on species fossil fuels depletion mineral depletion

envanter Orta nokta Son nokta

Orta nokta-Son nokta yaklaşım Orta nokta-Son nokta yaklaşım

YAŞAM DÖNGÜSÜ DEĞERLENDİRMESİ

0,00 0,50 1,00 1,50 2,00 2,50 3,00

Acidification Eutrofication Global warming

potential Photochemical oxidant formation

Impact categories

Total weighted impacts (for the targhet year 2010)

YAŞAM DÖNGÜSÜ DEĞERLENDİRMESİ

%50 geri kazanılmış ürün için CO₂ =7.30 & NO_x =4.60 (üretimden)

NO_x =0.1-0.9 (ulaşım)

AVRUPA B

AVRUPA B İ İ RL RL İĞİ İĞİ İŞ İŞ D D Ü Ü NYASI NYASI Ç Ç EVRE EVRE Ö Ö D D Ü Ü LLER LLER İ İ

DE DE Ğ Ğ ERLEND ERLEND İ İ RMES RMES İ İ

2006 Viyana değerlendirmeleri Nilgün Cılız ,

AB, EBEA jüri üyesi

Tablo 1. Ürün Kategorisi için Değerlendirme Tablosu Aday kayıt no :

Şirket ismi : Başvuru’nun ismi

KRİTERLER ÇOK İYİ YETERLİ YETERSİZ DÜŞÜNCELER

yenilik

çevresel kazanç

sosyal kazanç

ekonomik kazanç

ikna

yaygınlaştırma imkanı

genel kapsamda yorumlar

1-10 arası not vererek değerlendirme (10 en yüksek değer)

Tablo 2. Uluslararası İş Birliği Kategorisi için Değerlendirme Tablosu Aday kayıt no :

Şirket ismi : Başvuru’nun ismi

KRİTERLER ÇOK İYİ YETERLİ YETERSİZ DÜŞÜNCELER

amaç ve hedef

kaynak kullanımı ve planlama

sürdürülebilir kazanç

eşitlik

sinerji

yaygınlaştırma imkanı

genel kapsamda yorumlar

1-10 arası not vererek değerlendirme (10 en yüksek değer)

ÇÇevre Kirlilievre Kirliliğğinin inin öönlenmesi ve donlenmesi ve doğğal kaynaklaral kaynaklarıın korunmasn korunmasıı aaççısısıından;ndan;

¾¾ ÜÜrrüünnüün/servisin yenilenebilir kaynaklarn/servisin yenilenebilir kaynaklarıın kullann kullanıımmıı ile ile üüretilmiretilmişş olmas

olmasıı,,

¾¾ ÜÜrrüün/servisin yaşn/servisin yaşam dam dööngüngüssüü değdeğerlendirmesi verilerinin; erlendirmesi verilerinin;

““bebeşşikten mezara kadarikten mezara kadar”” prensibi ile baprensibi ile başşvuru formunda yer vuru formunda yer almas

almasıı; yaş; yaşam dam dööngüngüsüsü dedeğğerlendirmesi veriler kapsamıerlendirmesi veriler kapsamında nda

z

z özellikle yözellikle yüüzde yzde yüüz ya da belirli miktarda geri z ya da belirli miktarda geri kazan

kazanıılabilir/geri kazanlabilir/geri kazanıılmlmışış malzemelerin kullanmalzemelerin kullanıımmıına na öncelik verilmesi, öncelik verilmesi,

z

z üürrüün/servis kapsamn/servis kapsamıında tehlikeli kimyasal kullannda tehlikeli kimyasal kullanıılmamlmamışış olmas

olmasıı,,

z

z aynıaynı amaca yöamaca yönelik diğnelik diğer er üürürün/sevislere oranla daha az n/sevislere oranla daha az hammadde kullan

hammadde kullanıılarak larak üüretilmiretilmişş olmasolmasıı, yada , yada hammaddenin y

hammaddenin yüüksek oranda (yksek oranda (yüzde yüzde yüüze yakıze yakın) n) ürürüüne ne dödönnüşüşttüürrüülmesi,lmesi,

zz benzeri dibenzeri diğğer er üürrüünlere oranla ne kadar daha fazla donlere oranla ne kadar daha fazla doğğal al kaynak tasarrufu sa

kaynak tasarrufu sağğladladığı,ığı,

z

z çevre kirliliçevre kirliliğğinin inin önlenmesi önlenmesi çerçerçevesinde kalitatif olarak ne çevesinde kalitatif olarak ne

Avrupa Birli

Avrupa Birliğği i ÇÇevre Etiketi (Ekoevre Etiketi (Eko--etiket)etiket)

•• Avrupa Komisyonu tarafAvrupa Komisyonu tarafından hazından hazırlanan ırlanan AB AB ÇÇevre Etiketi evre Etiketi ((AB EKoAB EKo--etiketetiket) ) üürrüün veya servisin n veya servisin çevresel açevresel aççıından iyi ndan iyi

kaliteye sahip oldu

kaliteye sahip olduğunu ve teknik performansğunu ve teknik performansıınnıın yn yüüksek ksek olduolduğğunu garantilemektedir.unu garantilemektedir.

•• ÇÇevre Etiketievre Etiketi tataşışıyan yan üürrüünler hava, su ve toprak nler hava, su ve toprak ve insan sa

ve insan sağğllığıığı üüzerinde daha az zararlzerinde daha az zararlıı etkiye etkiye sahiptirler.

sahiptirler.

•• Bu Bu üürrüünlerin nlerin ççevresel etkileri, beevresel etkileri, beşşikten mezara ikten mezara

tantanıımlamasmlamasıı dahilinde, dahilinde, ürürüünnüün tn tüüm yam yaşşam dam dööngngüüssüü iiççinin hesaplanmaktad

hesaplanmaktadıırr

Avrupa Birli

Avrupa Birliğği i ÇÇevre Etiketi (Ekoevre Etiketi (Eko--etiket)etiket)

•• 1992 y1992 yııllıından itibaren uygulanan Avrupa Birlindan itibaren uygulanan Avrupa Birliğği ekoi eko--etiket etiket planplanıı ççererççevesinde, evesinde, ççevre etiketi edinilmesi bir zorunluluk evre etiketi edinilmesi bir zorunluluk

olmay

olmayııp, gp, göönnüüllllüü bir uygulamadbir uygulamadıır.r.

•• GGüünnüümmüüzde AB ekozde AB eko--etiket plantetiket plantıı birçbirçok üok ürrüün ve servis n ve servis gruplar

gruplarıınnıı kapsamaktadkapsamaktadır ve bunlara sır ve bunlara süürekli yenileri rekli yenileri eklenmektedir.

eklenmektedir.

•• EkoEko--etiket, temizlik etiket, temizlik üürrüünleri, tekstil, ev aletleri, kanleri, tekstil, ev aletleri, kağığıt t üürrüünleri nleri ve bir

ve birççok diok diğğer er üürrüün gruplarn gruplarıına uygulanmaktadna uygulanmaktadıır r

Avrupa Birli

Avrupa Birliğği i ÇÇevre Etiketi (Ekoevre Etiketi (Eko--etiket)etiket)

•• EkoEko--etiket tetiket tüüketicilere, keticilere, üürrüünlerin çnlerin çevresel evresel öözellikleri zellikleri

hakkhakkıında bilgi verdinda bilgi verdiği iği iççin, bu etiketi tain, bu etiketi taşışıyan yan üürrüünlere olan nlere olan eeğğilimi artilimi artıırmaktadrmaktadıırr

•• EkoEko--etiket planetiket planıı ggöönnüüllllüü bir uygulama olmasbir uygulama olmasıı nedeniyle nedeniyle ticaret i

ticaret iççin engel oluin engel oluşşturmamaktadturmamaktadıır ve aksine bu r ve aksine bu üürrüünlerin nlerin üüreticilerine rekabet reticilerine rekabet üüststüünlnlüüğğüü sasağğlamaktadlamaktadıırr

•• EkoEko--etiket planetiket planıı hakkhakkıında 1980/2000 (EC) Saynda 1980/2000 (EC) Sayılılıı

YYöönetmelik, Tnetmelik, Tüürkiyerkiye’’nin AB ile uyumlaşnin AB ile uyumlaşttıırma rma ççalalışışmalarmalarıı arasarasıında yer almaktadnda yer almaktadırır

Avrupa Birli

Avrupa Birliğği i ÇÇevre Etiketi (Ekoevre Etiketi (Eko--etiket)etiket)

•• TTüürkiyerkiye’’de ekode eko-etiket plan-etiket planıınnıın uygulanmasn uygulanmasıı, eko, eko-etiketli -etiketli üürrüünlerin uluslararasnlerin uluslararasıı pazarlara girmesi ipazarlara girmesi iççin avantaj in avantaj

sasağğlayacaktlayacaktıır.r.

•• Uygulama, Uygulama, üürrüünlerin AB ve AEA (Avrupa Ekonomik Alannlerin AB ve AEA (Avrupa Ekonomik Alanıı) ) üülkelerinde rekabet edebilirlik dlkelerinde rekabet edebilirlik düüzeyini yzeyini yüükseltecektirkseltecektir

•• TTüürkiye irkiye iççin bin büüyyüük k ööneme sahip neme sahip tekstiltekstil ve ve turizmturizm

sektsektöörlerinde ekorlerinde eko-etiket uygulamas-etiket uygulamasıına gena geççiişş pazarda pazarda rekabet g

rekabet güüccüünnüü artıartıracak ve racak ve ççevre koruma konularevre koruma konularına ilginin ına ilginin artmas

artmasıınnıı sasağğlayacaktlayacaktıırr

Ekonomik a

Ekonomik a ç ç ı ı dan; dan;

a. a. Ü Ü r r ü ü n/servisin geri n/servisin geri ö ö deme sü deme s ü resinin m resinin m ü ü mk mk ü ü n n oldu oldu ğ ğ unca k unca k ı ı sa olmas sa olmas ı ı , ,

b. b. Ü Ü r r ü ü n/servis pazara sunum y n/servis pazara sunum y ı ı l l ı ı n n ı ı da i da i ç ç ererek ererek y y ı ı llara ba llara ba ğ ğ l l ı ı olarak firmaya ekonomik getirisinin olarak firmaya ekonomik getirisinin

belirlenmi

belirlenmi ş ş olmas olmas ı ı ; ;

c. c. Ü Ü r r ü ü n/servisin mevcut Pazar bilgilerine ve n/servisin mevcut Pazar bilgilerine ve ş ş irket irket politikalar

politikalar ı ı na ba na ba ğ ğ l l ı ı olarak gelecek y olarak gelecek y ı ı llar i llar i ç ç in in Pazar bilgileri;

Pazar bilgileri;

d. d. Ü Ü r r ü ü n/servise ait n/servise ait Ya Ya ş ş am D am D ö ö ng ng ü ü s s ü ü Y Y ö ö netimi netimi verilerinin daha d

verilerinin daha d ü ü şü ş ü k maliyete neden oldu k maliyete neden oldu ğ ğ unu unu

g g ö ö steriyor olmas steriyor olmas ı ı , ,

Sosyal avantajlar a

Sosyal avantajlar aççııssıından;ndan;

a. İşa. İş sahasısahası olmasıolması, yeni istihdam, yeni istihdamıı süsürekli sarekli sağğlamaslamasıı, ,

b. b. ÜÜrrüün/servisin gn/servisin göörrüüşş iiççin tin tüüketici yorumuna aketici yorumuna aççıık olmask olmasıı. . TTüüketici gketici göörürüşşüü kapsamıkapsamında yapnda yapıılan lan ççalalışışmalarmalarıın n

kapsam

kapsamıı ve sonuve sonuçlarçlarıı; ; öörnerneğğin; anketler ve ulain; anketler ve ulaşılan şılan ttüüketici seviyesi ve sayketici seviyesi ve sayısısıınnıın belirtilmesi,n belirtilmesi,

c. Üc. Ürrüün/servis in/servis iççin tin tüüketici aketici aççııssıından montaj/kullanndan montaj/kullanım ım kolayl

kolaylığı, yedek parığı, yedek parççalaralarıınnıın kolayln kolaylııkla dekla değğiişşmesi, garanti mesi, garanti belgesinin uzun s

belgesinin uzun süre iüre iççin gein geççerli olmaserli olmasıı ve bakıve bakım m kolayl

kolaylııklarklarıınnıın san sağğlanmaslanmasıı, kullan, kullanıım m öömrmrüünnüün uzun n uzun olmas

olmasıı ve aynve aynıı zamanda kolay tazamanda kolay taşışınabilir olmasnabilir olmasıı,,

Sosyal avantajlar a

Sosyal avantajlar a ç ç ı ı s s ı ı ndan; ndan;

d. d. Ü Ü rü r ü n/servisin toplum ve toplum hayat n/servisin toplum ve toplum hayat ı ı i i ç ç in in faydali olmas

faydali olmas ı ı , sosyal ihtiya , sosyal ihtiya ç ç lar lar ı ı m m ı ı z z kapsam

kapsam ı ı nda nda ö ö nemli alanlarda; hastane, okul, nemli alanlarda; hastane, okul, restoran gibi yerlerde kullan

restoran gibi yerlerde kullan ı ı m olas m olas ı ı l l ığı ığı , , e. Sosyal kavramlar

e. Sosyal kavramlar ç ç er er ç ç evesinde evesinde “ “ g g ü ü ndem 21 ndem 21 ” ” e e ba ba ğ ğ l l ı ı kal kal ı ı nmas nmas ı ı , ,

f. f. Ü Ü r r ü ü n/servis ile ilgili hedeflerin firmanı n/servis ile ilgili hedeflerin firman ın geli n geli ş ş me me plan plan ı ı i i ç ç inde belirlenmi inde belirlenmi ş ş olmas olmas ı ı ve bu kapsamda ve bu kapsamda

planlanan gelecek iki

planlanan gelecek iki - - üç üç y y ı ı la ait la ait ü ü retim/servis retim/servis bilgilerinin verilmesi,

bilgilerinin verilmesi,

YaygıYaygınlanlaşşttıırrıılmaslmasıı açaçııssıından;ndan;

a. a. ÜÜrrüün/servis kapsamn/servis kapsamıında uygulanan yenilinda uygulanan yeniliğin aynğin aynıı teknolojinin kullan

teknolojinin kullanıılabilecelabileceğği bai başşka amaka amaççla kullanla kullanıılan lan üürrüünlerin nlerin üretilmesinde kullanüretilmesinde kullanıılabilmesi; labilmesi; örneörneğğin; in;

buzdolab

buzdolabıına ait bir sona ait bir soğğutma mekanizmasutma mekanizmasıınnıın klimalarda n klimalarda da kullan

da kullanıılabiliyor olmaslabiliyor olması, yani diı, yani diğğer teknolojiler ile er teknolojiler ile babağğlantlantııllıı olabilmesi,olabilmesi,

b. b. ÜÜrrüün/servisin din/servisin diğer ğer üülkelerde, lkelerde, öözellikle gelizellikle gelişşmekte olan mekte olan üülkelerde kullanılkelerde kullanılabilme labilme öözellizelliğinin olmasğinin olmasıı veve

c. c. ÜÜrrüün/servisin kullann/servisin kullanıımmıı kapsamkapsamıında nda üüststüünlnlüüklerini klerini belirten;

belirten; öözellikle zellikle ççevreye duyarlevreye duyarlııllıık kapsamk kapsamıında nda gergerççekleekleşştirilmitirilmişş olan seminerler, eolan seminerler, eğğitim programlaritim programlarıı

öönemli kriterler arasnemli kriterler arasıında yer almnda yer almışışttıır.r.

teşekkür ederim

Doç.Dr. Nilgün Kıran Cılız

Boğaziçi Üniversitesi Sürdürülebilir Kalkınma ve Temiz Üretim Merkezi Boğaziçi Universitesi Çevre Bilimleri Enstitüsü

34342 Bebek, İstanbul, Türkiye