Mimar Sinan'a Siparişte Bulunanlar

AYRIBASIM

·

Mirnar Sinan'a

Sipari~te Bulunanlar

Do~. Dr.

Abdiilkadir

OZCAN

•

nee asker! meslege giren, burada zenberekc;iba~nhga kadar ytik-selen Sinan, gerek Yavuz Selim'in gerekse Kanuni Sultan Stiley-man'm hemen bi.ittin seferlerine ka. tllmJ~ bu seferlerde gosterdigi koprti kurma vs. gibi pratik maharetlerle c;evresinin dikkatini

c;ek-mi~Ltitfi Pa~'nm sevkiyle Kanuniye tamtllmJ~ bu vezirin sadrazamhg1 sJrasm-da sJrasm-da 1539'sJrasm-da mimar ba~1hga getirilmi~tir. Bu tarihten itibaren korkunc;bir'stir' -atle mimari eserler veren Sinan, c;ogu istanbul'da olmak tizere, imparatorlugun ba~hca oteki onemli merkezlerinde camiler, mescidler; medreseler, ttirbeler, su yollan, kemerler, koprtiler, hanlar, hamamlar, kervansaraylar, saraylar in~

et-mi~ boylece adm1 ebedile~tirmi~tir. Ta~radaki Eserlerinin tamamma ba~ mimar

olarak bizzat gidememi~e de, nezaret ic;in maiyetindeki bir hassa mimanm

gon-dermi~ bu yap1lar hep onun c;izdigi planlara gore yapJ!mJ~tJr. 1563 yllmda So-kullu Mehmed Pa~'nm te~ebbOsOyle Sapanca Golti'nti izmit korfezine ak1tmak ic;in mesafe olc;Omti de yapan Sinan, en btiytik eserlerini ya~hhgmda vermi~

bunlann en muhte~emi olan Edirne'deki Selimiye Camii ve ktilliyesini 80

ya-~mda yapm1~t1r.

Mimar Sinan'm bizzat kendi agzmdan kaleme ahnan Tezkiretii'l-ebniye (Tezkiretii~l-biinyan) 'da btittin eserlerinin say1s1 350 civannda gosterilmi~tir. Bu eserlerin banilerinin padi~h, vez:r, hamm sultan gibi onemli olanlan belli ise de, oteki ~hsiyetlerin kimlikleri hakkmda, hatta Mimar Sinan'm, adma eser yap: tlg1 kimseler hakkmda ~imdiye kadar mtistakil bir c;ah~ma yapJlmamJ~tJr. i~te burada kismen de olsa bu bo~luk doldurulmaya c;ah~JimJ~ c;ok kJsa da olsa, Ttirk tarihinin bu en btiytik mimanmn, oltimtinOn dort ytizOncti ytl dontimtin -de kendisine sipari~te bulunanlardan kimlikleri tespit edilebilenler teker teker

ele ahnm1~ ve k1saca biyografileri verilmi~tir. Yoksa bu k1sa yaz1da 0<; ytiz elliyi

a~km eserin miman olan Sinan'a sipari~te bulunanlann tamammm zikr olun-dugu iddia edilemez, hatta belki baz1 iltibaslar da yapiimi~ olabilir. Bu

bakJm-dan ileride bu konuyu daha geni~ c;apta, hatta bir kitap c;erc;evesinde ele ala -caklara bir rehber, bir hareket noktas1 sayiimasJ dilegi mOellifin tesellisi ve ba~­

hca amaCJdJr. Fazla uzun sayllmayacak bir sOrede haz1rlanan bu yaz1da oyle ~ah­

siyetler vard1r ki, haklannda degil kitap, ciltler yazJiabilir. A~g1da belli bir

ha-cim dahilinde once Mimar Sinan'a sipari~te bulunan padi~hlar, hamm sultan-Jar ve veziriazamlar ele ahnm1~ sonra da sJrasiyle vezirler, ilmiye, kalemiye ve seyfiye mensuplan, agalar ve digerleri tamt1lmaya c;ah~IImi~tlr. Bu zatlar da kendi aralannda mOmkOn mertebe kronolojik s1raya tabi tutulmu~tur. Burada, biyog-rafisi mOstakil olarak ele ahnmayan Mimar Sinan'm, kendisi ic;in de Fatih Yeni-bahc;e'de ktic;Ok bir mescid ile SOieymaniye ktilliyesinin bir ko~esinde mOtevazi bir tOrbe yaptigmi ilave etmeliyiz.

.

..

Kanurfnill Tugras1

MiMARBA~I KOCASiNAN, YA~ADICH

<;Aq

VEESERLERI 132 II.Selim

A-

Padi~ahlar

1) Kanf.mi Sultan Siileyman

Avrupahlar tarafmdan "muhte$em", fakat Osmanh kaynaklarmda "/< nuni"sJfatlariyle amlan I. Siileyman, Yavuz Sultan Selim'in Hafsa Sultan adh zt cesinden 1495 yllmda Trabzon'da dogmu~tur. ~ehzadeligi s1rasmda baz1 yerl• de sancak beyligi, saltanat naibligi yapm1~ 1520 yllmda babasmm olumil u: rine tahta g~mi~tir. Hukumdarhg1 boyunca devletin s1mrlan <;ok geni~lemi~ I tlya ve doguya yapllan seferlerin on il~ilnil bizzat kumanda etmi~tir. Bu sefer kronolojik olarak ~oylece sJralanabilir: 152l'de Belgrad, 1522'de Rodos, 1526' Moha~. 1529'da Viyana, 1532'de Alman, 1534'de lrakeyn, 1537'de Pulya, 1538 Kara Bogdan (Moldavya1154l'de lstabur, 1543'de Estergon, 1548'de iran, 1553 Nahc1van ve 1566'da Sigetvar seferi.

~on seferinde fethi goremeden olen Sultan Siileyman en az askeri ,

has1, kanun yapicihgi kadar, te~kilat~Ihgi, san'at~Ihg1 ve san'atseverligi ile de 1 mmr. Mimari sahada sadece Osmanh devletinin degil, dunya mimarhk tar nin onde gelen isimlerinden olan Sinan'1 hassa ba~ mimarhgma getirerek, ~ say1da cami, medrese, han, hamam, kervansaray, kopril vs. gibi sosyal tesi~ yaptJrtmi~ olmas1 bunun a~1k delilidir.

Bunlardan, oglu ~ehzade Mehmed'in gene; ya~ta olmesi ilzerine, or hat1rasma Mimar Sinan'a in~ ettirdigi ~ehzade killliyesi dort yllda tamaml m1~tJr. Medrese, tabhhane, imaret gibi bolilmlerden olu~n kulliyenin en one unsuru camidir. Haziresinde ba~ta ~ehzade Mehmed olmak uzere, Rustem, mat ibrahim, Husrev ve Destari Mustafa gibi pa~lann tilrbeleri de bulunan ~ zade kulliyesi i~in Sinan "praklik eserim" der. Tophane'deki Cihangir cam de yine Sinan'a oteki ~ehzadesi Cihangir; Vatan caddesindeki Sultan Selim rr resesini ise babas1'nm ruhunu taziz i~in yaptlrmJ~tJr.

Suleymaniye kulliyesi Mimar Sinan'm istanbul'da yapt1g1 en buyilk deter manzumesidir. Tilrbelerle birlikte 18 ayn binadan olu~ur. Bir s1byan rr tebi ile ewel, sani, salis ve rabi medreselerini, darUihadis, t1p medresesi VE marhane (daril~ifa) tamamlar. Cami haziresinde Kanuni'den ba~ka, zevcesi.l rem Sultan'm da tilrbesi vard1r. A~hane, imaret, misafirhane, tabhane, ker saray, hamam ve darillkurra, killliyenin oteki tamamlayJcJ unsurland1r. Si maniye camii i~in miman, "kalfalik eserim"der.

Kam1ni Sultan Siileyman Mimar Sinan'a imparatorlugun bir <;ok yt de daha sipari~lerde bulunmu~tur. Ezcilmle Mekke'de medrese, ~am'da < ve imaret, <;orlu'da medrese ve imaret, Kefe'de hamam bunlann belli ba~l d1r. iznik'teki cami ise kiliseden ~vrilmedir. Bu muazzam tesisler i~in imr torlugun muhtelif yerlerinde gepi~ .vak1flar tahsis edilmi~tir.

2) II.Selim

Kanuni'nin Hurrem Sultan'dan 1524 yllmda dogan ogludur. Manisa cak beyi iken, babasmm olilmil ilzerine 43 ya~mda cilh1s etmi~tir. Hukilm< g1 boyunca her turlu dahili ve harid i~leri tek veziriazami olan damad1 Sol Mehmed Pa~ yilriltmil~tilr. Kendisinin, seleflerine gore zay1f, sefahate m mizacma, ordusunun ba~mda hi~bir sefere ~1kmamasma ragmen, bu dire vezir sayesinde, devri oldukc;a ba~nh gec;en II. Selim zamamnda Yemen ve ~ 1571'de, Tunus 1574'de Osmanh topraklanna katJimJ~tJr. 1574 yllmda istar da olen II. Selim'in adm1 olumsuzle~tiren, ~uphesiz, devrinin ba~ miman Sin <;ok sevdigi Edirne'de yaptJrttJg1 Selimiye camii ve killliyesidir. Kulliyeni onemli unsuru olan cami ile padi~h, ~inilerinin rengine vanncaya kadar b

ilgilenmis, Sinan ise 80 ya~mm ve daha once yapt1g1 yilzlerce eserin verdig rObe ile butiln hunerini dokturmil~ boylece bu muhte~em abide ortaya c;1~

t1r. Mimarhk tarihihin bu en san'atkarane eserlerinden biri olan yap1 i<;in Sinan

"usta!Jk eserim" der. Cami i<;inde banisine namaz k!lmak nasib olmam1~, eser

II. Selim'in olumunden k1sa sure sonra tamamlanmi~tir.

Bu Padi~ah'm aynca Konya'nm Karapmar kazasmda yine Sinan'a

yaptir-digi bir camii ve hamam1 daha vard1r. Topkap1 Saray1'ndaki mutfak ve kiler mah-zenlerini de II. Selim yaptirmi~tir. Ayasofya hazlresindeki II. Selim tilrbesini yi-ne Sinan yapm1~t1r. II. Selim Edirne'deki Selimiye kulliyesi i<;in buyuk vak1flar

ayirmi~tlr.

3) III. Murad

II. Selim'in Nurbanu Sultan'dan 1546'da dogan ~ehzadesidir. Uzun sure Manisa sancak beyligi yapan Murad, 157 4 yilmda babasmm olilmu ile bo~alan tahta <;Ikmi~tlr. Bu s1rada 29 ya~mda bulunuyordu. On ikinci Osmanh padi~ahi­ dJr. Yirmi yJ11 a~an saltanat1 doneminin ilk dart y1h Sokullu Mehmed Pa~a'nm sadrazamhgma rastlar. Bu devrenin en 6nemli olay1 Lehistan kralhgmm Osmanh himayesine girmesidir. Bu vezirin 1579 y1hnda bir suikaste kurban gitmesi ile ba~ladigi kabul edilen Duraklama doneminin ilk ba~ansizhklan devlet otorite-sini gerek merkezde gerekse ta~rada <;ok sarsm1~t1r. Uzun suren iran sava~lan­ nm hazineyi kurutmas1 yuzunden piyasaya ayan bozuk para surillmesi i<; kan-~Ikhklara sebep olmu~tur. 1593'te ba~layan Avusturya sava~lan sonunda Eflak, Bogdan ve Erdel beylikleri elden <;Ikmi~tir. Asker! te~kilattaki bozukluklann da bu padi~ah zamanmda gorillmeye ba~lad1gmda hemen butiln tarih<;iler

mutte-fiktir. Babas1 gibi eglence ve sefahate du~kun bir kimse olan Ill. Murad hi<; bir seferde ordusuna kumanda etmemi~tir.

Devrinin ilk 10 yilmm ba~ mimarl olan Koca Sinan'a Manisa'da bir killli

-ye in~a ettiren Ill. Murad'm ba~hca eseri de budur. Daha ~ehzadeligi zamanmda burada bir cami yapt1ran Sultan Murad Saltanatmm u<;uncu yilmda bu

ibadet-hanenin yetersizligi yuzunden camiini tevsie karar vermi~, hatta y1kt1rarak yeni -den in~a ettirmi~tir. Muradiye caminin plamm Mimar Sinan <;izmi~, fakat ileri derecede ya~lanm1~ bulunan buyuk usta, yerine Manisa'ya hassa mimarlann-dan Mahmud Aga'y1 gondermi~tir. in~aat1 bu zat ba~latm1~a da, ikmali onun olumu ile yerine tayin edilen Mehmed adh mimar tarafmdan 1586 yilmda ger-<;ekle~tirilmi~tir. Kulliyenin medrese vs. gibi oteki imaret, han ve tabhane gibi unsurlannm in~as1 ise daha sonra tamamlanmi~tir. in~at tamamland1ktan sonra, giderleri i<;in geni~ vak1flar aynlmi~tir.

Ill. Murad, babas1 zamamnda ba~lat1lan Kabe duvarlannm mermerden tecdidini de ikmal ettirmi~, aynca buraya s1k s1k vuku bulan sel baskmlanm 6n-!emek amaciyle su yollanm temizlettirmi~tir. Aynca Sutluce civanndaki

isken-der <;elebi Bah<;esi'nin ko~klerini de Sinan'a Sultan Murad yeniletmi~tir.

B- Hamm Sultanlar

1) Haseki Hun-em Sultan

Kanunl Sultan Silleyman'm gozdesi ve <;ok sevdigi zevcesidir. Cariye

olq_-MiMARSiNAN'A

SiPARi~TE BULUNANLAR Doc;.Dr. Abdulkadir OZCAr

133

Manisa Muradiye Camii

rak saraya giren Hurrem Sultan iyi bir islam! Turk terbiyesi alarak yeti~ti. K1la Manisa Muradiye Camii K!illiyesi si.irede padi~ahm dikkatini <;ekmeyi becerdi ve onun nikahh kans1 oldu. Zekasi

-ve cazibesi sayesinde Kanunl uzerinde buyuk etkisi olan bu hamm, ogullan Ba -yezid ve Selim hesabma teker teker rakiblerini bertaraf etmeye ba~lad1.

ilk

etapta padi~ahm eski zevcesi ve ~ehzade Mustafa'nm annesinin saraydan uzakla~ma-sml ve Makbul ibrahim Pa~a'mn ortadan kaldmlmasm1 saglad1. Daha sonra

bu-tun gucuyle tahtm tek varisi gibi gorillen ~ehzade Mustafa'nm aleyhine <;ah~t1. Damad1 Rustein Pa~a da onun bu entrikalpnnda ba$ yardimciSI idi. Nitekim bu

~

_.

1

_•

~·,

'?::.:

_I ,· .,,,\ . ... I;.. MiMARBA§I KOCASiNAN, YA§ADICH

<;Aq

VEESERLERI 134

~balar ~k gec;meden sonuc; vermi~ Mustafa 1553'te oldOrOlmO~ttir. Boy Haseki Sultan muradma ermi~, oglu Selim'e tahtm yollanm ac;mi~tir. 155~

hnda olen Hurrem Sultan'm, Sinan'm eseri olan tOrbesi, SOleymaniye camii

iiresindedir.

istanbul'da Avrat-pazan'nda (bugOnkO Haseki semti) Mimar Sinan'a ~ tJrttigi ve bemisine izafetle "Haseki kiilliyesi" olarak bilinen manzume, Sina istanbul'daki ilk eseridir. Haseki kOlliyesi cami, medrese, imarat, darO~ifa, n

tep ve ~d1rvandan olu~ur. Aynca Kanuni bu sevgili e~i ic;in Mekke ve Medin

imarethaneler, Edirne'de kervansaray, cami ve a~hane yaptirtmi~tir.

2) Mihriimah Sultan

Kanuni Sultan SOleyman ve Hurrem Sultan'm tek kizlandir. 1539'da I

tern Pa~a ile evlenmi~tir. Bu Oc; ki~i padi~ah Ozerinde kuwetli bir nOfGz

mu~tur. Devrinin en zengin kadmlanndan olan MihrOmah Sultan, karde~i

lim'in tahta gec;mesi Ozerine ona, ilk gOnlerin acil giderleri ic;in 50 000 c

bore; vermi~ ve gonlOnO almi~tir. MihrOmah Sultan 1578'de olmO~ ve babas

tOrbesine defn edilmi~tir. <;ok varhkh olan ve refah ic;inde ya~ayan MihrOr

Sultan bOyOk servetinin onemli kismim hay1r i~lerine sarf etmi~. boylece a

bir dereceye kadar ebedile-?tirmi~tir. 0 da devrinin oteki ileri gelenleri gibi,

10 mimar Sinan'a istanbul'un Edirnekap1 ve UskOdar semtlerinde cami, me

se, hamam, c;e~me ve imaretlerden olu~n iki kOlliye in~a ettirmi~tir. Bu he

sever sultan aynca, Ayn-1 ZObeyde suyunu Mekke'ye nakl eden su yollann

mir ettirerek, gerek bu mukaddes belde halkmm gerekse hacJlann refahm

min etmi~tir.

Tesisleri ic;in Rumeli'de bir ~k kay, mezraa ve gelir getiren ocaklar

Hurrem Sultan basi tarafmdan kiZina temlik edilmi~tir. MihrOmah Sultan bunlan diledigi

tasarruf edebilecekti. 3) Nurbanu Sultan

II. Selim'in e~i ve Ill. Murad'm annesidir. Osmanh devletinin nOfuzlu ·

de sultanlanndandir. 1583'te olmO~ Ayasofya haziresindeki zevcinin tOrbe:

gomOlmO~tOr. OldOgO y1l tamamlanan UskOdar'daki kOlliyesinin mimari Sir

d1r. Bu yapJlar manzumesi cami, medrese, darOlkurra, darO~ifa han ve im~

ten olu~ur. Nurbanu Sultan'm aynca c;e~itli yerlerde hamamlan da vard1r.

4) ~ah Sultan

II. Selim'in kiZidir. Zal Mahmud Pa~a ile evlenmi~ ve kocasiyle ayn

rihte vefat etmi~tir. Bir~k hay1r eseri vard1r. Merkez Efendi camiini ve hamc m Mimar Sinan'a bu hamm yaptirtmi~tir. Aynca kocas1yla birlikte EyOp'te i

ettirdigi cami ic;in Filibe'de 12 kay vakf etmi~tir.

C-

Vezirazamlar

1) Liitfi Pa~a

Enderun'dan yeti~mi~tir. Yavuz Selim devrinde baz1 saray hizmetleri1

, bulunduktan soma, kapiciba~IIIk ve mir-i alemlik gorevlerinde bulunmu~ t

yerlerde sancak beyligi ve 1533'te Karaman beylerbeyiligi yapm1~t1r. Bu val

de iken Kanuni'nin lrakeyn seferine kat1lan LOtfi Pa~. istikbalin ba~ mimari c

cak Sinan'm dehasm1 ke~f etmi~ ona Van GolO'ndeki harekat ic;in gemiler i

ettirtmi~tir. Bir sOre Anadolu ve Rumeli beylerbeyiligi yapan pa~a. Oc;OncO

zirlige getirilmi~ ve bu s1fatla 1537'de Babaros Hayreddin Pa~ ile Akdeniz rekatma katilmi~tir. Bu s1rada italya sahillerindeki Otranto ve Castro kalele vurmu~ Barbaros ile birlikte Korfu'yu muhasara etmi~tir. Kanuni'nin Bogc

seferine ikinci vezir olarak katiian LOtfi Pa~a bu Strada Sinan'm , Prut nehri Oze-rinde ktsa sOrede kurdugu koprO mOnasebetiyle padi~ahla tam~masma vesile

olmu~tur. 1539'da sadrazam olduktan sonra da Sinan't hassa ba~ mimarhgma getirtmi~tir. iki ytl kadar sOren sadrazamhgt strasmdaki en onemli dahili hiz-meti "ulak" sistemini tslah etmesidir. Harid hizmetlerinin en onemlisi ise Vene-diklilerle ba~anh bir sulh yapmt~ olmastdtr. 1541 ythnda zevcesi Yavuz'un ktzt ve devrin padi~ahmm hem~lresi ~ah Sultan'la arasmda c;tkan bir anla~mazhk

yOzOnden gorevinden ve zevcesinden aynlan LOtfi Pa~a Dimetoka'daki c;iftligi-ne c;ekilmi~, bir ara hacca gitmi~ ve hayatmm sonuna kadar telifatla me~gul

ol-mu~tur. Din! mahiyetteki eserlerinden ba~ka Tevarih-i al i Osman admda bir Osmanh tarihi de kaleme alan pa~amn en oli.emli eseri Asafname adh kOc;Ok risalesidir. MOellifin uzun idarl hayatmm tecrObelerini aks ettiren bu risale o de-vir ic;in tarihl bir vesika degerindedir. LOtfi Pa~a 1563'te olmO~tOr. Yenibahc;e'de olup da Sinan'm eserleri arasmda zikri gec;en hamamm banisi bu zat olmahdtr. Keza, Tire'deki LOtfi Pa~a medresesinin de banisi muhtemelen yine aym zatttr. (Atayl, s. 16). LOtfi Pa~a'mn Dimetoka'nm MOsellem koyOndeki mescidi ve mek -tebi ic;in bazt vaktflan oJdugu bilinmektedir.

2) Riistem Palla

Kanunl'nin damadt ve veziriazamt alan bu zat Bosnasarayt civannda

dog-mu~tur. Enderun'da yeti~mi~. bazt saray gorevlerinde bulunmu~. padi~hm goz-One girerek once Diyarbekir sonra Anadolu beylerbeyiligine getirilmi~tir. 1539'da

padi~ahm biricik ktzt MihrOmah Sultan ile evlendirilerek once Kubbe veziri

ol-MiMAR SiN AN' A SiPARi~TE BULUNANLAR

D04S·J?r. Abdulkadir OZCA

mu~. ktsa sOre sonra da 1544'te veziriazamhga atanmt~ttr. ~ehzade Mustafa'ya istanbul Rlistem Pa~a Camii kar~t, kaymvalidesi ve zevcesinin faaliyetlerine kattlan ROstem Pa~a. bu

~ehza-denin katlinde onemli rol oynamt~tir. Daha soma Selim-Bayezid arasmdaki mO-cadelelere de adt kan~an pa~a. bir ara gorevinden ahnmt~ da 1555'de tekrar sadarete getirilmi~ ve 1561' de olOnceye kadar mevkiini muhafaza etmi~tir. TOr-.besi ~ehzade camii hazlresindedir.

ROstem Pa~a Osmanh Devleti'nde memuriyetlerin parayla sattlmast usu-IOnO ihdas etmi~. hesapstz bir servetin sahibi olmu~tur. Mimar Sinan'a yapttrttt-gt pek c;ok haytr kurumu ve sosyal tesisler, admt bir nebze olsun olOmsOzle~tir­ mi~tir. ROstem Pa~a devrin ba~ miman Sinan Aga'ya istanbul'un birc;ok yerin-de, Edirne, Tekirdag, Sapanca, Bolvadin, Konya Ereglisi ve Bosna'da cami, med-rese, mescid, han, hamam, saray, kervansaray, imaret ve koprO yapttrtmt~ttr. Ev-kaft arasmda ipsala'da Akpmar koyO ile bazt c;iftlik ve c;aytrlar gorOlmektedir. Pek c;ok tesisi ic;in daha ba~ka yerlerde dahi vaktflan oldugu muhakkakttr. ~eh­

zade camii avlusundaki muhte~em tOrbesi yine Sinan'm ~heserlerindendir. <;ok zengin bir kOtOphaneye de sahip oldugu bilinen ROstem Pa~a'mn adma izafe

edilen Tevarih-i Al-i Osman'm Matrakc;t Nasuh'un eserinin bir bolOmO oldugu arttk bilinen bir gerc;ektir.

3) Kara Ahmed Palla

Enderun'da yeti~mi~, mir-i alemlik ve yenic;eri agahgt yapmt~ daha son-ra da vezirlikle Rumeli beylerbeyiligine getirilmi~tir. KanGnl'nin Macaristan se-ferine kattlan Ahmed Pa~a bu strada bazt yerlerin fethini gerc;ekle~tirmi~tir. Da-ha sonra ~ark serdan olarak doguda da birc;ok kaleyi feth eden pa~a. i553'te ROstem Pa~a'nm yerine sadrazam olmu~. iki ytl sonra da bazt saray entrikalan-na kurban gitmi~tir. BOyOk bir sava~c;t ve kumandan oldugunu doguda ve batt-daki ba~anlariyle ispatlamt~ alan Kara Ahmed Pa~a. c;agda~lan tarafmdan ada-let sever, dindar ve haytr sever bid olarak nakl edilir. BugOn istanbul'un Topka-pt semti dahilindeki kO\\iyesi bunun ac;tk ~ir delilidir. Vakitsiz olOmO yOzOnden, vefatmdan sonra kethudast Husrev Bey tarafmdan ikmal edilen bu kOllliye Mi-mar Sinan'm eserlerindendir. Cami, medrese, mektep, c;e~rne ve biraz arka

ta-MiMARBA~I

KOCASiNAN, YA~ADIGI

<;Aq

VEESERLERJ 736

rafta kalan Ahmed Pa~'nm ti.irbesinden olu~an manzumenin en onemli uns ru camidir. Sinan'm eserlerinin listesinin bulundugu Tezkire'de Ahmed Pa~a'n

Ta~ra <;iftlik'te, Eyi.ip ve At Meydam'nda i.i~ saraymdan, izmit'te de bir medrel sinden bahs edilir.

4) Semiz Ali Pa~a

Hersek'te dogmu~,dev~irme yolp,yla istanbul'a getirilerek saraya ahnn ve burada yeti~mi~tir. Once mir-i alem ve yeni~eri agas1 alan bu zat, sonra ~ meli ve M1s1r beylerbeyiliklerinde bulunmt.i~ nihayet 1561'de Ri.istem Pa~a·r yerine veziriazam ohnu~tur. Sadrazamhg1 s1rasmda Avusturya ile ban~ i~in ya~anm1~ ve Malta seferi yapilmi~tir. 1566 yilmda olen Ali Pa~a. ~gda~larm ~k ~i~man, gayet zeki ve ni.iktedan, diplomaside ba~nh bir devlet adam1 o rak nakl edilir. Banisi oldugu istanbul Karagi.imri.ik, Babaeski ve Eregli'deki c milerinin ve medreseleriniri; Bursa'daki ve Bit-pazan'ndaki kervansaraylarm Edirne'deki ~~~ ve kervansaraym; Uski.idar ve Eyi.ip'teki saraylannm mimfm Kc Sinan'd1r. Ali Pa~a bu eserler i~in Babaeski, Filibe ve ba~ka yerlerde vak1f birakm1~t1r.

5) Sokullu Mehmed Pa~a

Babaeski Semiz Ali Pa§a Camii Bosnahd1r. Dev~irme olarak Edirne'ye getirilmi~. burada gordi.igi.i e timden sonra istanbul'da Enderun'a ahnm1~ ve saray hizmetlerinde silahdarh kadar yi.ikselmi~tr. Daha sonra d1~ hizmete ~1karak kaptanpa~hk ve Rumeli b lerbeyiligi yapm1~, ~ehzade Selim'in k1z1 ismihan Sultan'la evlendirilmi~ ve 156: veziriazamhga getirilmi~tir. Bu s1rada bir yandan Malta seferi devam ediyor, i yandan Kanuni Sigetvar seferine haz1rlamhyordu. Ya~h ve hasta padi~ahm katildigi bu sefer ba~tan sana fiilen Sokullu tarafmdan idare edilmi~tir. II. Sel doneminin tek veziriazam1 alan Sokullu, dirayetli idaresi sayesinde devleti di dik ayakta tutabilmi~ ve Kanuni'yi aratmam1~t1r. Sadareti si.iresince genellil

.ban~~~ birsiyaset gi.iden, fakat imparatorlugun menfaati soz konusu oldugur sava~tan ~kinmeyen Mehmed Pa~ zamanmda K1bns feth edilerek bir Osm h vilayeti haline getirilmi~tir. Avrupahlann deniz yoluyla Hindistan'a ula~rak ( manh iktisadiyatmm aleyhine olabilecek menfi tesirleri k1rmak amaciyle isli alemi ile iyi ili~kiler kurmak niyetinde alan pa~a. Sumatra'daki A~ sultan! na askeri yard1mlarda bulunmu~ Sinan Pa~'y1 Yemen'e gondererek ba~nh nu~lar ahnmasm1 saglami~tir. Aynca Don ve Volga nehirlerini birbirine ba~ mak amaciyle ba~lattigi kana! a~ma giri~imi kubbe vezirlerinin ve Kmm he Babaeski Semiz AW Pa§a Camii (i~ Mekan) nm muhalefeti yi.izi.inden a kim kalmi~tir. Onun bu ileriye doni.ik projesi ~ ~kle~mi~ olsayd1, hem Osmanhlar i~in her zaman bir tehlike alan iran kU2 den, hem de gittik~ bi.iyi.imekte alan Rus ~rhg1 gi.iney-dogudan ku~tilm1~ <

cakt1. Aym ~ekilde Si.ivey~ kanahm a~ma tasans1 da yine Divan-1 Humayur sert bir ~ekilde ele~tirilmi~ alan Sokullu, Ill. Murad zamanmda da ban~~~ po kasm1 si.irdi.irmi.i~ti.ir. Fakat baz1 rakiplerinin menfi telkinleri yi.izi.inden gittil gozden di.i~mi.i~ alan bu tecri.ibeli vezirin bir~k yetkisi elinden ahnm1~t1r. Bt ragmen ispanya mi.isli.imanlannm meseleleriyle de me~gul olmu~. fakat 1: y1hnda, bir rivayette saraydaki muhaliflerinin entrikas1 sonucu bir suikast so cu ~ehid olmu~tur. Onun oli.imi.inden sonra genellikle Osmanh imparatorlui nun Duraklama donemine girdigi kabul edilir.

Yillarca si.iren devlet adamhg1 ve sadareti boyunca c;ok zenginle~mi~ a Sokullu, bu servetiyle devletin bir ~k yerinde sosyal tesis yaptirmi~tlr. Ezci. le ba~ta istanbul olmak i.izere Bosna, Li.ileburgaz , Hafsa, Payas ve Bi.iyi.ik

<;

mece'de cami, mescid ve medrese, imaret, kervansaray, kopri.i, saray ile E ne'deki hamam ve di.ikkanlannm mimarl hep Koca Sinan'd1r. qi ismihan ~ tan'la birlikte ihya ettigi Azapkap1, Kad1rga ve Eyi.ip'teki medreseleri uzun y1 egitime hizmet etmi~ mi.iesseselerdir. Sokullu'nun ve ~cuklarmm ti.irbeleri

Sinan'm eseri olup, Eyup'tedir. Vine Buradaki ibrahim Han-oglu medresesini Si

-nan in!?a etmi!?tir. Sokullu, hay1r kurumlan ve sosyal tesisleri i~in muazzam va

-kiflar ayirtmi!?tir.

6)Had1m Mesih Pa~a

Ill. Murad devri veziriazamlanndand1r. Enderun'da yeti!?mi!?, M1s1r valiligi yapmi!? ve 1585 y1hnda Ozdemiroglu Osman Pa!?a yerine veziriazam olmu!?tur. Bir arz tezkiresinin padi!?ah tarafmdan geri ~evrilmesi uzerine istifa etmi!? ve 1592'de olmu~tiir. Sinan'm Tezkire'sinde ad1 ge<;tigine gore Fatih H1rka-i ~e­ nrteki biiyiik camiinin mimari Sinan olsa gerektir. Cami 1586 yllmda tamam-lanmi~tJr. Mesih Pa~a'nm tiirbesi de cami avlusundad1r.

7) Ferhad Pa~a

Enderun'dan yeti!?mi~ daha sonra seyfiye meslegine suluk etmi!? ve bir sure yeni~ri agahg1 yapmi!?tir. Sehzade Mehmed'in k1z1 Huma!?ah Sultan'la ev

-lenmi~ 1583 ve 1586 y11lannda iki defa iran seraskeri olmu!?, Gience'yi almi!? ve Safevilerle ba~anh bir ban!? andla!?mas1 yapmi!?tir. 1590 ve 1595 y11Iannda iki defa veziriazamhk yapan Ferhad Pa!?a, 1595'te Kot:a Sinan Pa!?a'nm baz1 ent-rikalan yuzunden katl edilmi!? ve Eyup'teki turbesine gomulmu!?tiir.

Getirildigi her vazifede ba~nh alan bu degerli vezirin Bolu, <;atalca ve istanbul'un Bayezid civannda camileri olup, isjmleri Mimar Sinan'm Tezkiretii'

l-biinyan'mda ge~mektedir. 6) Siyavu~ Pa~a

Kanije'lidir. Enderun'da egitilmi!?, mirahurluk ve yeni~ri agahg1 yapmi!?, Rumeli beylerbeyi olmu!?tur. II. Selim'in kiZI Fatma Sultan'la evlendikten sonra Kubbe veziri alan Sivayu!? Pa!?a 1582, 1586 ve 1592'de u~ defa veziriazam!Jga

getirilmi~ 1602'de olmu~tiir. Eyup'teki turbesinde medfundur. istanbul'daki bir, Uskudar'daki iki saray1, Eyup'teki kendisinin ve ~cuklannm turbeleri Sinan'm eserleridir.

D- Vezirler Ve

Pa~alar

1) <;oban Mustafa Pa~a

Aslen Bosnahd1r. Saray'da yeti!?mi!?, kapiciba!?Ihktan beylerbeyl olmu!?, Rumeli beylerbeyiligi yapm1~ vevziriazam Piri pa~'nm tavsiyesiyle vezir olmu!?tur. Bir sure M1s1r valiligi de yapan Mustafa Pa!?a, tekrar ikinci vezir olmu!? 1529'da olmu~tur. 1523 yilmda in~ edilen Gebze'deki kulliyesi cami, medrese ve ima-rettem olu!?ur. Mimar Sinan'm eserlerinin siralandigi Tezkire' de ad1 ge~iginden kulliyenin mimari Sinan olmahd1r. Mustafa Pa!?a'mn mezan da camiinin avlu

-sundadir. Pa~'nm ba!?ka yerlerde de sosyal tesisleri vard1r. Mustafa Pa~'nm Meri~ Nehri uzerinde yaptirdigi koprii daha sonra bir yerle~im merkezi olmu~ ve "Cisr-i Mustafa Pa$<1" ad1yle yuzyiiiarca varhgm1 korumu!?tur. Mustafa Pa~ gerek bu kulliyesi, gerek Edime'deki ham vs. i~in Pa~ Livas1'nda buyiik vak1flar birakmi!?tlr.

2) Giizelce Kas1m Pa~a

Kad1rga Sokollu Camii ve Medresesi MiMAR SiNAN'A SiPARi~TE BULUNANLAR Do<;. Dr. Abdulkadir OZCAN 737

Enderun'dan yeti!?mi~ 1512'de rikab agas1 olmu!?tur. Kanuni devrinde Ha- ' Gebze Qoban Mustafa Pa~a Clmii

lep, Karaman, Anadolu beylerbeyiliginde bulunmu!?tur. Rodos'un fethinde ba-~anh hizmetler ifa etmi~ bir sure Misir valiligi yapm1~ daha sonra istanbul'a ~agnlarak vezir olmu!?tur. Bilahare Budin muhaf1zhgma getirilmi~ kaleyi kahra-manca savunmu~ bu ba~ns1 uzerine ikinci vezirlige yiikseltilmi~tir. Bugun is-tanbul'un buyuk bir semtini bu pa~ kurmu~ boylece daha o donemde nufusu artan bu !?ehrin kalabahkhgm?t ~are aranmi!?tlr. 1537'de geni!? yetkilerle Mora

... ..,. ... BA~I KOCASiNAN, YA~ADIGI

<;Aq

VEESERLERI 138

-sancak beyligine gonderilen Kasrm Pa~a Benef~e ve Anabalu'yu feth etmi~

1543'te olmi.i~tilr.

Kendi admr ta~ryan semtteki cami ve medresesi ile Hafsa'daki hamamr

mn mimari Sinan'drr. Kasrm Pa~a'nm aynca Anabalu'da cami, medrese, tekk~

ve srbyan mektebinden alu~an bir ki.illiyesi vardrr. Pa~a. sasyal kurumlan i<;ir geni~ vakrflar ayrrmr~trr.

3) Husrev Pa~a

Kanuni devri vezirlerinden alup, "Deli" srfatiyle tanmrr. Saray'da yeti~mi~

kaprcrlar kethudahgmdan sanra Diyarbekir, Halep, $am ve Rumeli beylerbeyi liklerinde bulunmu~ Mrsrr valiliginden vezir almu~ ve ikinci vezirlige kadar yOk

selmi~tir 1544 yrhnda olen Husrev Pa~a Yenibahc;e'de medfundur. En oneml eseri alan Husrev Pa~a ki.illiyesi Halep'tedir. Mimar Sinan'm 1536-37 yrllanndc ikmal ettigi bu kO!liye, anun mimarba~r se<;ilmeden once in~a ettigi eserlerder biridir.

4) Barbaros Hayreddin Pa~a

Osmanh kaptanrderyalannrn en bOyOklerinden biridir. Asrl adr Hrzr! alar bu zat aslen Yardar-Yenicesi'ndendir. Babasr Yakup Aga, sipahi alup, Fatih'ir 1462'de Midilli adasmm fethinde bulunmu~tur. Avrupa devletlerine kar~r kazan

-drklan zaferlerle c;ok kuwetlenen Barbaros karde~lerden Oru<; ve ilyas Beyler 1516'da ~ehid alunca, Hrzrr Cezayir beyi almu~tur. Yavuz Sultan Selim

zama-nmda Osmanh Devleti'nin hizmetine giren bu OnlO denizci, Cezayir beylerbeyi

-Barbaros ligine getirilmi~, bir Osmanh valisi alarak bi.iti.in Hristiyanhk di.inyasmm karku

-lu rOyasr almu~tur. Hrzrr Reis 1533'te Kanuni'n!n huzuruna c;rkmr~ ve Osmanh

dananmasmm ba~ma getirilmi~tir. Tarihe, Preveze zaferi ba~ta almak Ozere pek

c;ok altm sayfalar ekleyen Hayreddin Pa~a 1546'da istanbul'da vefat etmi~tir. Ga

-zalannr kendi agzmdan anlatan eseri, Seyyid Muradi tarafmdan derlenmi~tir.

ls-tanbul'un Taphane, Kemeraltr, KaragOmrOk ve Zeyrek semtlerindeki hamamla

-nnm, saghgmda in~a ettirdigi Be~ikta~'taki tOrbesinin miman Sinan'drr.

5) Sofu Mehmed Pa~a

Enderun"dan yeti~mi~. <;e~itli eyaletlerde valilik yapmr~. ikinci vezirligE

getirilmi~tir. Budin valisi iken 155l'de orada olmi.i~tilr. Hersek'te ve Safya'daki

camilerinin, istanbul'daki medresesinin ve yine istanbul Hacapa~a'daki sarayr·

nm mimari Sinan Aga'drr. 6) Sinan Pa~a ·

Yeziriazam ROstem Pa~'nm karde~idir. Enderun'da yeti~mi~ Hersek san·

cak beyliginden sanra, 1548'de kaptanrderya almu~, 1554'te vefat etmi~tir. Us·

kOdar'daki MihrOmahSultan Camii haziresin'de medfundur. Be~ikta~'taki cami

ve medresesi ile Yenibah<;e'deki mescidinin, At Meydanr'ndaki saraymm ve yine

Be~ikta~'taki hamammm miman Sinan'drr. Be~ikta~'taki bOyOk kOlliyesini, olil·

Hiisrev Pa~a Tiirbesi munden sanra ye ine ge<;en Kaptan Pi yale pa~a tamamlatmr~trr.

7) Cenabi Ahmed Pa~a

Enderun'dan yeti~mi~. bazr saray hizmetlerinde bulunduktan sanra

Ana-dalu beylerbeyiligine getirilmi~tir. Uzun yrllar bu gorevde kalan Ahmed Pa~a.

~ehzade Selim ve ~ehzade Bayezid arasmdaki rekabette Kanuni'nin emirlerin· den dr~an <;rkmamr~. 1561'de olmi.i~ti.ir. Ankara'da yaptrrdrgr camiinin mimarr Sinan'drr. Bu eser 1565 yrhnda tamamlanmr~trr.

8) Had1m ibrahim Pa~a

Kanuni devri vezirlerindendi.r..__ Saray'da yeti~mi~ once darOssaade agasr,

daha sanra Anadalu ve Rumeli beylerbeyi almu~tur. Kanuni'nin krz karde~i Fat-rna Sultan'la evlenen ibrahim Pa~a 1562'de vefat etmi~tir. Devrinin i.inlO

mima-n Koca Simima-namima-n'a Silivrikap1'da cami, hamam; Ese-kap1s1'mima-nda medrese ve kilise-den ~vrilme mescid; yine istanbul'da medrese, kervansaray; At Meydam'nda

Saray yaptirtmi~tlr. Kendisi Silivrikap1'daki camiinin hazlresinde medfOndur.

Te-sisleri ic;in Rumeli'de baz1 koyler ve emlak vakf etmi~tir.

9) Haydar PaJ?a

Ak agalardand1r. Once kap1 agahg1 ile d1~ hizmete C,:Ikmi~, sonra

Kubbe-ni~ln veziri olmu~tur. 1553 yiimda uc;uncu vezirlikten tekaude aynlan Haydar

Pa~a 1563'te olmu~tl.ir. istanbul'un Kad1k6y'deki unll.i semt ve iskele onun

adm-Cl.an gelir. istanbul Zeyrek'teki hamamm1 Mimar Sinan in~a etmi~tir.

10) iskender PaJ?a

Diyarbekir valisi Husrev Pa~a'nm (6. 1544) kolelerinden olan bu zat,

ka-piciba~IIIk_tan sonra Halep, Anadolu defterdarhklannda bulunmu~, daha sonra

s1rasiyle Van, Erzurum, Diyarbekir, Bagdad ve M1s1r valiligi yapm1~t1r. 157l'de

olen iskender Pa~a'mn istanbul Kanhca'daki camii, medresesi ve hamammm

mi-man Sinan'd1r.

11) Pertev PaJ?a

Enderun'da yeti~mi~, kapiciba~IIIkla d1~ hizmete c,:Ikmi~ ve uzun yillar

yenic;eri agahg1 yapm1~t1r. 1554'te Rumeli beylerbeyi olan Pertev Mehmed Pa~a

ertesi yii kubbe veziri olmu~tur. $ehzadeler vak'asmda arac1hk yapm1~, iran'a

kac;an Bayezid'in iadesi ic;in oraya gitmi~tir. Daha sonra ikinci vezirlige

yukse-len pa~a, 1566'da Gyula (Gale) kalesini feth etmi~, Lala Mustafa Pa~a'nm K1bns

MiMAR SiN AN' A

SiPARi~TE

BULUNANLAR

D~.Dr. Abdulkadir OZCAN

139

seferi Sirasmda kaptamderya Muezzinzade Ali Pa~a ile birlikte Yenedik muda- Kasimpa~a Piyale Pa~a Camii

halesine engel olmak ic;in Ege'de baz1 sahillere c,:Ikartmalar yapm1~ ve baz1

ka-leleri feth etmi~tir. Donanmanm bak1ma muhtac; olup don Juan'la

sava~IIma-masmi tavsiye etmesine ragmen, inebaht1 bozgununun onune gec;ememi~tir.

1574 yiianda istanbul'da olmu~, Eyup'teki turbesine defn edilmi~tir. Degerli bir

devlet adam1 olan Pertev Pa~a'nm izmit'teki camii, oll.imunden sonra kethudas1

Sinan Aga'nm gayretleri ile bitirilmi~tir. Gerek bu kulliyenin gerekse

istanbul'-daki biri Yefa'da digeri ~ehir d1~mda iki saraymm, yine Yefa'daki

kervansarayi-nm ve Eyup'teki tl.irbesinin ve izmit'deki hamammm mimari Sinan'd1r.

12) Piyale Pa~a

Enderun'dan yeti~mi~. kapiciba~Ihktan sonra kaptamderya olmu~.

katii-digi birc;ok deniz sava~mdan hep zaferle donmil~. bu arada Sak1z ve Cerbe

ada-lanm feth etmi~tir. Uc;i.incu vezirligi s1rasmda II. Selim'in k1z1 Gevherhan

Sultan'-la evlenen Piyale Pa~a daha sonra ikinci vezirlige yukselmi~ ve 1578'de olmu~­

tl.ir. 1573'te Sinan'a in~a ettirdigi Kas1mpa~a'daki unll.i camii onundeki, yine

Mi-mar Sinan'm eseri alan tl.irbede medfundur. Piyale Pa~a Buyuk c;orapc;~

Ham'-nm da banisi olup, bunun da miman Sinan'd1r.

13) Maktul Mustafa PaJ?a

Sokullu Mehmed Pa~'mn amcazadesidir. Enderun'da yeti~mi~ ~~itli

da-hill hizmetlerden sonra uzun y11lar Budin beylerbeyligi yapm1~ 1578'de katl

edil-mi~tir. Tezkiretii'l-biinyan'da zikr edildigine gore, Budin'deki camiinin miman Sinan'd1r.

14) Zal Mahmud PaJ?a

Aslen Bosnah olup, Enderun'da yeti~mi~tir. Halep, Anadolu beylerbeyi

-liklerinde bulunmu~ 1564'de vezir olmu~tur. II. Selim'in kiZI $ah Sultan'la

evle-nen Mahmud Pa~a 1580'de olmi.i~, Eyup'teki tl.irbesine gomi.ilmii~tl.ir.

Eyup'te-ki cami, medrese ve tl.irbesinin miman Sinan'd1r.

15) Lala Mustafa PaJ?a

~1'

·f

'?

.

?

I. ' ····, MiMARBA~I KOCASiNAN, Y~ADIGI

<:;Aq

VEESERLERI 140

Tophane K1h9 Ali ~alia Camii

yeti~mi~ Slrasiyle Teme~var, Van, Erzurum, Halep ve ~am valiliklerinde bu mu~ vezirlikle Yemen, K1bns, ve ~ark serdarhg1 yapm1~ 1580'de olmil~tilr. E camii hazlresinde medfundur. Erzurum'daki camiinin miman Sinan'd1r.

16) ~emsi Ahmed Pa~a

Aslen isfendiyar ogullanndand1r. Enderun'dan yeti~mi~ baz1 dahill metlerden sonra, II. Selim'in musahibi olmu~. ~am, Anadolu ve Rumeli be~ beyiliklerinde bulunmu~tur. Daha sonra vezir olan ~emsi Pa~a Ill. Murad za1 nmda dev~irme usulUniln degi~mesinde milessir olmu~tur. Uskildar'da deniz narmdaki cami, medrese ve tilrbesinin miman Koca Sinan'd1r. Kap1smdaki k bede in~aatm 1580'de tamamlandJgl belirtilmektedir.

17) KIIJC; Ali Pa~a

Osmanh Devleti'nin II. Selim ve III. Murad devri kaptamderyalarmdan Barbaros Hayreddin Pa~'mn yanmda yeti~mi~ onunla birc;ok deniz sava~ma

tllml~tlr. Bir sure Cezayir beylerbeyiligi yapmli)571'deki deniz faciasmdan

~anyla kurtulduktan sonra, o zamana kadar "(]Ju~" olan s1fat1 "K11I~"a <;evrih ve aym y1l kaptamderyahga getirilmi~tir. Zamamnda Akdeniz'de Osmanh he miyeti peki~tirilmi~ ve Tunus feth edilmi~tir. 1587'de olilnceye kadar Osmc deniz kuwetlerinin ba~mda kalan Ali Pa~a. Mimar Sinan'a Tophane'de gilzel cami yaptlrml~tlr. Aym yerde bulunan tilrbesi ve hamam1 da yine Sinar eseridir.

18) Hac1 Ahmed Pa~a

isfendiyar ogullanndan olup, ~emsi Pa~'nm akrabas1d1r. Enderun'da E tim gormil~. s1rasiyle Konya, Rumeli, ~am beylerbeyiliklerinde bulunmu~. da sonra II. Selim ve Ill. Murad'm nedlmi olmu~. 1588'de olmil~tilr. Kayseri'deki ,

miinin ve Uskildar'daki mescid ve tilrbesinin, hatta yine Uskildar'daki sarayn mimarl Sinan'd1r.

E- ilmiye Mensuplan ve

~eyhler

1) Nureddin Hamza Efendi

Dogum yeri alan U<;ba~ koyilne izafetle "U~ba$" s1fatiyle amhr. Baz1 y Jerde milderrislik ve Amasya milftillilgil yapml~tlr. 1533-34 tarihlerinde olmi tilr. istanbul Karagilmrilk'te banisi oldugu U<;ba~ medresesinin mimarl Sina d1r. Kitabesine gore cami, medrese ve hilcrelerden olu~an bu manzur 939/1532-3'te tamamlanm1~tlr. Aym zatm Bursa'da bir de mescidi vard1r. (ME di, 401-402).

2) Sa'di ~elebi

Osmanh ~eyhillislamlanndan olup aslen Kastamonu'ludur. ilmiyeden ) ti~mi~ <;e~itli medreselerde milderrislik ve baz1 yerlerde kad1hk yaptlktan son 1533'te ~eyhillislam olmu~ be~ y!l sonra da olmil~tilr. qilp'te medfundur. canbul'un Fatih semtindeki dari1lkurras1 Mimar Sinan'm eseridir.

3) Abdiilaziz Efendi

Fatih'teki Ummillveled medresesinin banisidir. ilmiyeden yeti~en Abd laziz Efendi <;e~itli yerlerde milderrislik ve kad1hk yaptlktan sonra 1543'te i mil~tilr. Baz1 telifleri ve baz1 eserlere ha~iyeleri vard1r. Fatih Kil<;ilk-Karaman'da ad1 ge<;en medresesinin miman Sinan'd1r.

4) Molla ~elebi

As!l ad1 Mehmed olup, ~iirde kullandJgl "VusQJi"' mahlasmdan dolay1 Me med Vusull, <;ogu zaman da devrinin ilnlil hamm ~airlerinden Hubba Ay~e H

rinde bulun-nti~tiir. Eyilp 1an'd1r.

tun un damad1 oldugundan "Hubba Mollas1" olarak bilinir. ilmiyeden yeti~en,

~~itli medreselerde mOderrislik, baz1 yerlerde kad1hk, o~ellikle dart defa istan-bul kadillgi yapan Molla <;elebi 1568'de Anadolu kazaskeri olmu~ ve 1590 yi

-hnda olmO~tOr. Mezan Eyilp'tedir. istanbul Fmd1kh'daki camii onceleri Molla <;e

-lebi camii olarak me~hur olmu~a da gOnOmOzde Fmd1kh camii diye bilinmek-tedir. Mimar Sinan'm eserlerinin siralandigi Tezkire'de Molla <;elebi camii adiy-le zikr ediadiy-len bu cami Sinan'm ustahk eseradiy-lerindendir. Banisi Hubba Mollas1'nm aym yerde yine Sinan yapiSI bir de hamam1 vard1.

5) Ma'lul Emir Mehmed Efendi

AbdOlkadir Efendi'nin ogludur. ilmiye meslegine sOIQk etmi~. baz1 yer

-lerde mOderrislik ve kad1hk yapm1~, Anadolu kazaskerligine yOkselmi~ ve 965/1557-8'de olmO~tOr. istanbul'daki medresesinin mimarl Sinan'd1r.

6) Ebussuud Efendi

Osmanh devletinin en bOyOk $eyhOlislamlanndandir. iyi bir egitim gor-dOkten sonra, baz1 yerlerde mOderrislik ve kad1hk yapm1~tir. 1537'de Rumeli kazaskerligine, 1545'te ise ~eyhOlislamhga getirilen Ebussuud Efendi olOnceye kadar, yani 29 y1la yakm arahks1z bu onemli mevkiyi muhafaza etmi~tir. 1573'te olmO~, Eyup'te defn edilmi~tir. Kanunl Sultan SOleyman Ozerinde, bilgisi, ozel

-likle islam hukukundaki derin nOfGzu sayesinde kesin bir nOfGzu vard1. Baz1 or

-fi kanunlan ~er'l hOkOmlerle ba~nyla telif etmedeki mahareti sayesinde bu hO

-kOmdann "KanunT " s1fatm1 almasmda onemli ro!O oldugu muhakkakt1r.

Ebussuud Efendi istanbul'da ve iskilip'te birc;ok hay1r kurumu ve sosyal tesis birakmi~tir. Bunlardan Macuncu ~r~1smdaki hamam1 Mimar Sinan'm Tez-kire'sinde zikr edildigine gore, mimanmn bu bOyOk usta oldugu anla~Ilmaktad1r.

7) Hamid Efendi

Osmanh ~eyhOlislamlanndandir. Konya'da dOnyaya gelmi~, iyi bir tahsil gordOkden sonra <;e~itli yerlerde mOderrislik ve kad1hk yapm1~t1r. Bir ara hacca da giden Hamid Efendi 1540'ta istanbul kad1hgmdan Rumeli kazaskeri, 1574'de

~eyhOlislam olmu~, 0<; yii sonra da olmO~tOr. istanbul Zeyrek'teki medrese ve mescidinin mimar1 Sinan'd1r.

8) Perviz Efendi

itmiyeden yeti~mi~ baz1 medreselerde mOderrislik, Bagdad, Halep, $am, Misir ve istanbul'da kad1hk yapt1ktan sonra Anadolu kazaskerligine yOkselmi~­ tir. Bir sOre Mekke kad1hgi da yapan Perviz Efendi 1579'da olmO~ orada go

-mOlmO~tOr. Baz1 dlnl eserleri vard1r. istanbul Fatih camii civanndaki medres~i Mimar Sinan'm eserleri arasmda zikr edilmektedir.

9) Mahmud Baba

Ill. Murad devrinde Nak~l ~eyhidir. Aslen Filibe'li olup, "Baba Efendi" ola-rak bilinir. ROstem Pa~a'ya yakmhgmdan dolay1, onun veziriazam olmasmdan sonra, kendisine 50 ak<;e yevmiye baglanmi~tir. GOzel hatti oldugundan Ebus

-suud Efendi'nin tefsirini istinsah etmi~tir. 1579'da olmO~tOr. SOleymaniye'deki "Baba Efendi" medresesinin banisi bu zat olup, bu egitim kurumunun mimarl Sinan'd1r.

10) <;ivizade Mehmed Efendi (0.1587)

Osmanh ~eyhOlislamlanndandir. Babas1 $eyh0lislam Muhyiddin Efendi'

-dir. iyi bir hattat da olan Mehmed Efendi'nin kendi ad1yle amlan Topkap1 sem-tindeki mescidi ile k1z~nm Davudpa~a'daki mescidi Mimar Sinan'm eserlerin· dendir. MiMAR SiN AN' A SiPARi~TE BULUNANLAR D<x;.Dr. Alxlulkadir OZCJ 141 .... ,-..:.-.;;;.,--_.-...,. _ _.,, _..,.,;..);... . ..,..;~ ·---..:.:1!'--. .. ~-S:....:--... ... ..,., .... .-... - ..•• ._..:.,..r_;,:,..~..,._,. ""d"~.,..:.;4; ~~~=·\o;;·"---· - ..:,....lc_ .. ....a-..;,;> .... ~.: .• _.~·-· ~ ... -..-... ·-~-.. ~~~·~~ ... ,-:.:· t;(J,:t:.::,.:.:~~:•:"::-.':~,·::. ::;::~f...-o:-:;:~;:?:~~:~ 1:,~tt~~::.:::;,~7:.~;; ~:~t::c:::.;~~zi

MiMARBA~I

KOCASiNAN,

YA~ADICH c;AQ

VEESERLERI

142

11) Hocazade Mustafa Efendi

ilmiyeden yeti§mi§, milderrislik ve kad1hk yapmi§, 1590 yiimda aim

tilr. Mimar Sinan'm eserlerinden olup 1585'te in§aSI tamamlanan Haceglzi medrese ve mescidinin banlsi bu zattir.

F- Ka

l

em

i

ye Mensuplan

(ni~anci·

ve defterdarlar)

1) Mustafa Efendi

Yavuz Sultan Selim tarafmdan fethini milteakip Misir'm tahririni yapm1~

istanbul'un Koca Mustafa Pa§a semtindeki Duhanlzade mescidinin banisidir. M

cid Mimar Sinan'm eseri olup, Kanunl zamanmda in§a edilmi§tir.

2) Defterdar Mehmed <;elebi

1521 -1525 y11lan arasmda defterdarhk yapmi§ olan bu zat adma bir m cidin varhg1 ve mimannm Sinan olduguna dair Tezkiretii'l-ebniye'de kay1t m cuttur.

3) Abdiisselam Bey

KanCinl devri ba§defterdarlarmdand1r. Bu zat M1s1r'm fethini milteakip

tanbul'a getirilmi§ ve 1524 y1hnda defterdar olmu§tur. Bir yii sonra gorevind

aynlan Abdilsselam Bey, Kuc;ilk <;ekmece'deki c;iftligine c;ekilmi§tir. Maliye,

kullamlan siyakat hattmm kaidesini degi§tirmi§ ve dilzeltmi§tir. Kuc;ilk <;ekrr

ce'deki medresesinin miman Koca Sinan'd1r. Mimar Sinan aynca bu zatm izm

teki camiini tecdid etmi§tir.

4) Defterdar Mustafa <;elebi

1534- 37 yiiian arasmda ba§defterdarhk yapan Mustafa <;elebi, bilhas mall meselelerdeki vukufu dolayisiyle Kanunl'nin gozilne girmi§, hatta agir has halde iken Divan toplantiiarma sedye ile gelmesine milsaade edilerek gorevi

den ahnmami§tir. Mimar Sinan tarafmdan, adma Edirne'de bir cami yapild1

nakl edilir.

5) Ni~anc1 Mehmed Bey

"Egri Abdizade" ilnvaniyle bilinir. 1514'te dogmu§, Divan-1 Humayun k

tipligi ile devlet hizmetine girmi§. ~1kk-1 san! defterdarhgmdan ni§anCI olmu

1566 y1hnda vefat etmi§tir. istanbul'un At Meydam semtindeki medresesinin rr

man Sinan'dtr.

6) Celalzade Mustafa

Kanuni devrinin, hatta Osmanh devletihin en ilnlil ve degerli ni§anCIIi

nndand1r. "Koca Ni$tmd' ilnvaniyle bilinir. Aslen Tosyahd1r. Once Makbul ibrc

him Pa§a'nm s1r katibi, sonra reisillkilttap olmu§, 1534 ve 1566 yiiiannda il

defa ni§anc1hga getirilmi§ 1567 yiimda olmil§tilr. Eyup'teki camiinin miman S

· nan'dtr. Tilrbesi de oradad1r. Ba§ta Tabakatii'l-memalik olmak ilzere bir c;ok d~

gerli eserin milellifidir. Eyup'teki Ni§anca mahallesi onun admdan gelir.

7) Ebiilfazl Mehmed <;elebi

II. Selim Devri ba§defterdarlanndandtr. Babas1, II. Bayezid ve I. Selim de

rinin ilnlil miln§llerinden He~t Bihi~t milellifi idris-i Bitlisl'dir. Mehmed <;elel

istanbul'da dogmu§. iyi bir ogrenim gordilkten sonra, maliye sektorilnde c;e§it

gorevler ifa etmi§, 1566 ve 1569 y1llannda iki defa ba§defterdar olmu§tur. Tar

hi, edebi, tasawufi ve t1bbi alanlarda eserler telif ve tercilme etmi§tir. Tophane

8) Hasan <;elebi

Aslen Siroz'ludur. Hikegandan olup, once ~ehremini, sonra da Halep

def-terdan olmu~ 1582 y1hnda olmO~tilr. Mimari Sinan'm Tezkire'sinde ad1 ge~n

Tophane'd~ki Hasan <;elebi mescidinin banisi bu zat olsa gerektir.

G- Saray Gorevlileri (agalar ve seyfiye mensuplan)

1) Terciiman Yunus Bey

istanbul 'un Draman semtindeki, kendi ad1yle amlan medresenin banisi·

dir. 1541'de olmO~tOr. Medresenin miman Sinan'd1r.

2) Yakup Aga

Kanuni devri kap1 agalanndand1r. 1541 y1hnda elmO~, istanbul

Otakc;I-Iar'da gomOimO~tOr. Tophane ve Samatya'daki Aga hamamlanm Mimar Sinan'a

bu zat yaptlrmi~tlr.

3) Mahmud Aga

Kanuni devri babOssaade agalanndand1r. istanbul Ah1rkap1'daki camii ile

Demirkap1'daki medresesinin mimari Sinan'd1r. Mimar Sinan'm Tezkire' sinde

ad1 ge~n Yenibah~'deki Mahmud Aga saraymm banisi de bu zat olmahd1r.

4) Cafer Aga (0.1557)

Vine Kam1ni Sultan SOieyman devri darOssaade agalanndand1r. Adma

izafe edilen ve Sogukkuyu medresesi ad1yla amlan yap1 Mimar Sinan'm eseridir.

5) Hurrem <;avu~

Divan-1 Humayun c;avu~lanndand1r. 1554 y1hnda in~a ettirdigi camiinin

miman Sinan'd1r.

6) Sekbanba~I Ali Aga

Kanuni devri sekbanba~IIanndandir. $ehzade Bayezid'le iran'a gitmi~

is-tanbul'da olmO~tOr. KaragOmrOk'teki Sekban Ali medresesinin banisi olup, bu

eserin miman yine Sinan'd1r. 7) Kabasakal Sinan Aga

MOteferrikaba~I idi. Kad1 <;e~mesi'ndeki kendi ad1yle amlan camii Mimar

Sinan'm eserlerindendir ..

8) Mehmed <;elebi

Ill. Mehmed'in nedimlerindendir. Sinekli medrese de denilen $ahkulu

medresesinin banisidir. Bu eserin ad1 yine Sinan'm Tezkire'sinde zikr

edildigin-den, onun tarafmdan yap1lmi~ olmahd1r.

9) Mahmud Aga

Kanuni devri ricalindendir. istanbul su yollanmn bina eminligini yapm1~t1r.

Mimar Sinan'm yaptlgi eserler arasmda ad1 gec;en Abdi Suba~I mescidini bu

zat ikmal etmi~tir.

1 0) Habe~i Mehmed Aga

Ill. Murad devri darOssaade agalanndand1r. Bu makam onun agahg1

za-mamnda saray agahklannm en yOksegine c;Ikmi~tir. Mezan <;ar~amba'daki

ca-miinin avlusundad1r. Divanyolu'ndaki medresesi Mimar Sinan tarafmdan in~a

edilmi~tir. MiMAR SiNAN'A SiPARi~TE BULUNANLAR D<><;.Dr. Abdulkadir

6zc

,

143

MiMARBA~I

KOCASiNAN,

y

I

144

H- Digerleri

1) Hac1 Evhad Efendi

Kasap ustas1d1r. 1575'te olmti~ti.ir. Yedikule'deki camiinin mimarl Sinan'· d1r. Bu eserin iR9as1 1575 y1lmda tamamlanm1~t1r.

2) Husrev Kethuda

Kanunl devri veziriazamlanndan,Kara Ahmed Pa~'nm kethudas1d1r. 15Ti

y1hnda olmti~ti.ir. Ankara'daki medresesini, izmit ve istanbul Ortakoy'deki da

rtilkurras1 ile ipsala'daki kervansaraym1 Mimar Sinan'a yapt1rml~tlr.

3) Hac• Hamza

Debbag ustas1d1r. Aga-~aym'nda 1577 senesinde yaptlrdigl mescidin mi

man Sinan'd1r.

4) Hoca Husrev Efendi

Bedesten kethudasidir. istanbul'da kendi ad1yle amlan camii Mimar S nan'm Tezkiretii'I-biinyan'mda zikr edilmektedir.

5) Yahya Kethuda

Sakullu Mehmed Pa~a'nm kethUdasJdir. Kas1mpa~a'daki Yahya Kethud mescidini Mimar Sinan'a yaptlrml~tlr.

6) Ferruh Aga

Semiz Ali Pa~'nm kethudasJdlr. Mimar Sinan'm eseri alup, banisinin ad1~

le amlan Balat'taki Ferruh Kethuda camiini bu zat yapt1rml~t1r.

7) Siiheyl Bey

Babas1 Tersane kethudas1d1r. Kendisi derya beylerinden alan Stiheyl Be) in, Taphane'deki mescidinin ad1 Mimar Sinan'm eserleri arasmda zikr edi

mektedir.

8) Mihri~ah Hatun (o. 947/1540-1)

Kanhca'da camii ve medresesi alan iskender Pa~a'nm k1Z1d1r. HaC! alm smdan dalay1 kendisine Hac1 Kadm da denilen bu hammm Usktidar'daki me

resesi /V\imar Sinan'm eseridir. Mihri~ah Hatun'un aynca Samatya Ali Faklh m

hallesinde bir camii ile bir tekkesi, Unkapam'nda mescidi ve hamam1 daha vc d1r. Kendisi 'Samatya'daki camiiniri hazlresinde medfundur.

9) Giilfem Hatun (o. 969/1561-2)

I. Siileyman zamanmda saray cariyelerindendir. Usktidar'daki medre~ si Mimar Sinan'm eserlerindendir.

SE<;:iLMi~ BiBLiYOGRAFYA

sa·; <;:elebi. Tezkiretii'l-biinyan, istanbul 1315.

Mea:Ji Mehmed, Hadaiku'~·!?akaik, istanbul 1269.

Nev'izade Atiiyi, Hadaiku'l-hakaik (Zeyl·i !?akalk). istanbul 1268.

Osmanzade Tiiib Ahmed, Hadikatii'l-viizera, istanbul 1271.

Hiif1z HOseyin Ayvansarayi, Hadikatii'l-cevami, 1-11, istanbul 1281.

Ahmed Resmi, Hamiletii'l-kiibera, SOieymaniye Ktb, Esadefendi, nr. 3876.

Rifat. Devhatii'l-m~yih ma'a-zeyl, IV, tarihsiz.

Mehmed SOreyya, Sicill-i Osmani, l-tamamd1r, istanbul 1308-1311.

Bursah Mehmed Tahir, Osmanh MOellifleri, 1-111, istanbul 1333-1342.

llmiye Salniimesi, Istanbul 1334.

Tahsin bz, Istanbul Camneri, 1-D, Ankara 1962, 1965.

Ibrahim Hakk1 Konyah, Mlmar Koca Slnan'm Eserleri, istanbul 1950. ---Oskiidar Thrlhl, 1-U, istanbul 1976, 1977.

R•fk• MeiUI Meri<;. Mlmar Slnan, Ha,Yab, Eseri, I, Ankara 1965. Cahid Baltac1, XVI-XVI. As1rlarda Osmanh Medreseleri, istanbul 1976.

MUbahat S. Katilk~lu, "1869'da faa/ istanbul Medrese/eri", Thrih Enstltasil Dergisi, istanbul 1977, say~: 7 8,

s 277-392.

Ceyhan Garan, Tilrk Hanlarmm Geli~imi ve Istanbul Hanlan Mlmansi, ve tarihsiz. Mehmet Zeki Pakahn, Maliye Tt!l}kilati Tarihi, I, Ankara, tarihsiz.

Islam Anslklopedisi'nin ilgili maddeleri.

Statesmen who ordered

architectural works

to Sinan

De;

.

Dr. Abdillka

di

r

Ozcan

Sinan who was one of the greatest person of the history of architeture,

in his almost a century long lifetime, built up many different kind social and cultural buildings on behalf of the various persons. Suleyman the Magnificent, Selim II, and Murad Ill are the first dignitaries who asked him to build up mo-numental com.exes. He built up mosques, large commertial buildings, public baths caravancerais, bridges and tombs on behalf of these Sultans.

Sultanas of his time also asked him to build them some important arc-hitectural buildings and he build up building complexes, caravanserais, com-mertial buildings, public baths and soup kitchens on behalf of Hasseki Hurrem Sultan, Mihrimah Sultan, the only dauther of Silleyman, Nurbanu Sultan, Se-lim ll's wife and Murad Ill's mather and $ah Sultan, SeSe-lim ll's dauther.

Rustem Pa~a. Sokullu Mehmed Pa~a, Kara Ahmed Pa~a and Piyale

Pa-~a. and various other viziers and pa~as of his time also asked him to build up social and religious buildings.

Similarly, upon the request, he produced very fine architectural works for scholars, ni~anc1s, defterdars and for some agas of the palace and some

or-dinary persons. These monumental buildings made his name eternal of his time.

MiMAR SiN AN' A SiPARi~TE BULUNANLAR D<><,;.Dr. Abdulkadir OZCM 145