T.C.
SELÇUK ÜNİVERSİTESİ
SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI ANA BİLİM DALI
TÜRK DİLİ BİLİM DALI
W. RADLOFF’UN “OPIT SLOVARYA TYURKSKİH NAREÇİY”
ADLI ESERİNDE GEÇEN ŞOR TÜRKÇESİNE AİT
KELİMELER VE BU KELİMELERİN ÇAĞDAŞ
ŞOR TÜRKÇESİ İLE MUKAYESESİ
Mehmet KAYA
YÜKSEK LİSANS TEZİ
Danışman
Prof. Dr. Ufuk Deniz AŞCI
i
İÇİNDEKİLER
BİLİMSEL ETİK SAYFASI ... II TEZ KABUL FORMU ... III SÖZ BAŞI ... IV ÖZET ... V ABSTRACT ... VI KISALTMALAR ... VII
GİRİŞ ... 1
1.1.Wilhelm Radloff’un Hayatı ve Çalışmaları ... 1
1.2.Opıt Slovarya Tyurkskih Nareçiy- Versuch Eines Wörterbuches der Türk-Dialecte ... 4
1.3.Şor Türkleri ... 6
1.4.Şor Türkçesi ... 7
1.5. OSTN’de Şor Türkçesine Ait Kelimelerde Kullanılan Trankskripsiyon Alfabesi ... 10
İNCELEME ... 11
2.1. OSTN ve Şor Sözlüğü’nde Yazımları Farklı Olan Kelimeler ... 11
2.2. OSTN’de Yer Alıp Şor Sözlüğü’nde Geçmeyen Kelimeler ... 20
MUKAYESELİ SÖZLÜK ... 68
SONUÇ ... 518
KAYNAKÇA ... 520
ii T. C.
SELÇUK ÜNİVERSİTESİ Sosyal Bilimler Enstitüsü Müdürlüğü
Bilimsel Etik Sayfası
Öğ
renci
ni
n
Adı Soyadı Mehmet KAYA Numarası 134201041005
Ana Bilim / Bilim Dalı Türk Dili ve Edebiyatı / Türk Dili
Programı Tezli Yüksek Lisans Doktora
Tezin Adı
W. Radloff’un “Opıt Slovarya Tyurkskih Nareçiy” Adlı Eserinde Geçen Şor Türkçesine Ait Kelimeler ve Bu Kelimelerin Çağdaş Şor Türkçesi İle Mukayesesi
Bu tezin proje safhasından sonuçlanmasına kadarki bütün süreçlerde bilimsel etiğe ve akademik kurallara özenle riayet edildiğini, tez içindeki bütün bilgilerin etik davranış ve akademik kurallar çerçevesinde elde edilerek sunulduğunu, ayrıca tez yazım kurallarına uygun olarak hazırlanan bu çalışmada başkalarının eserlerinden yararlanılması durumunda bilimsel kurallara uygun olarak atıf yapıldığını bildiririm.
iii T. C.
SELÇUK ÜNİVERSİTESİ Sosyal Bilimler Enstitüsü Müdürlüğü
Yüksek Lisans Tezi Kabul Formu
Öğ
renci
ni
n
Adı Soyadı Mehmet KAYA Numarası 134201041005
Ana Bilim / Bilim Dalı Türk Dili ve Edebiyatı / Türk Dili
Programı Tezli Yüksek Lisans Doktora Tez Danışmanı Prof. Dr. Ufuk Deniz AŞCI
Tezin Adı
W. Radloff’un “Opıt Slovarya Tyurkskih Nareçiy” Adlı Eserinde Geçen Şor Türkçesine Ait Kelimeler Ve Bu Kelimelerin Çağdaş Şor Türkçesi İle Mukayesesi
Yukarıda adı geçen öğrenci tarafından hazırlanan W. Radloff’un “Opıt Slovarya Tyurkskih Nareçiy” Adlı Eserinde Geçen Şor Türkçesine Ait Kelimeler Ve Bu Kelimelerin Çağdaş Şor Türkçesi İle Mukayesesi başlıklı bu çalışma 10.07.2018 tarihinde
yapılan savunma sınavı sonucunda oybirliği/ ile başarılı bulunarak, jürimiz tarafından yüksek lisans tezi olarak kabul edilmiştir.
iv SÖZ BAŞI
Kültürün bir parçası ve taşıyıcısı olan dil, zaman, yer, siyasî ve ekonomik olaylar gibi etkenler sebebiyle değişebilir, hatta yok olabilir. Bugün Güneybatı Sibirya’da Tom, Mras ve Kondom ırmakları kıyısında yaşayan Şor Türklerinin dili olan, bazı farklı özellikleri olmasına rağmen Hakas Türkçesinin bir ağzı olarak kabul edilen Şor Türkçesi de yok olma tehlikesi altındadır. Nüfusunun küçük bir bölümünün Şor Türkçesini bildiği Şorlar, genelikle iletişim, eğitim, ekonomi vb. dili olarak Rusçayı tercih etmektedirler.
Şor Türkçesi üzerine çok az sözlük çalışmaları yapılmıştır. Sovyetler Birliğinin dağılmasından sonra Radloff ve Verbitski’nin sözlükleri ilk çalışmalardır. 1940 yılında ilk okullardaki çocuklar için Rusça olarak bir Şor sözlüğü yayımlanmıştır. 1993 tarihinde Kemerova’da yaklaşık dört bin kelimenin yer aldığı bir sözlük yayımlanmıştır. Türkiye’de Şor Türkçesi sözlüğü üzerine yapılan çalışma Nadejda N. Kurpeşko Tannagaşeva ile Şükrü Haluk Akalın imzası taşımaktadır. Bu çalışmanın sözlük kısmından sonra Şor Türkçesinin kısa bir gramerine yer verilmiştir.
Biz bu çalışmada Wilhelm Radloff’un “Opıt Slovarya Tyurkskih Nareçiy (Versuch Eines Wörterbuches der Türk-Dialecte)” isimli kelime hazinesi özelliği taşıyan eserde yer alan Şor Türkçesine ait kelimeleri ortaya çıkarıp incelemeyi ve modern Şor Türkçesi ile karşılaştırarak farklılıkları bulmayı hedefledik. Modern Şor Türkçesi için Nadejda N. Kurpeşko Tannagaşeva ile Şükrü Haluk Akalın tarafından oluşturalan “Şor Sözlüğü” adlı eseri kullandık. Ayrıca Opıt Slovarya Tyurkskih Nareçiy’deki lehçeler üzerine yapılan akademik çalışmalara bir halka daha ekleyerek sözlüğün tamamen ortaya konulmasına hizmet edeceğimizi düşünmekteyiz.
Çalışmamız Giriş, İnceleme, Mukayeseli Sözlük ve Sonuç bölümlerinden oluşmaktadır. Yaptığımız çalışmanın birinci bölümünü oluşturan Giriş kısmında Radloff’un hayatı ve çalışmaları, “Opıt Slovarya Tyurkskih Nareçiy”in tanıtımı, Şor Türkleri ve Şor Türkçesi hakkında bilgilere yer verilmiştir. Bu bölümler tamamlandıktan sonra Radloff’un kullandığı alfabe de çalışmaya eklenmiştir.
Çalışmanın ikinci kısmı İnceleme bölümüne ayrılmıştır. Burada Opıt Slovarya Tyurkskih Nareçiy ve Şor Sözlüğü’nde yazılışları farklı olan kelimeler listelenmiştir. Bu bölümde iki eserde aynı kelimedeki ünlü uzunlukları, ünlü ve ünsüz değişimleri, yazımda düşen harfler gösterilmeye çalışılmıştır. Ayrıca İnceleme bölümünün ikinci kısmında OSTN’de yer alıp Şor Sözlüğü’nde olmayan kelimelere yer verilmiştir.
Çalışmanın üçüncü kısmı Mukayeseli Sözlük bölümüne ayrılmıştır. Bu bölümde OSTN’de Şor Türkçesine ait kelimenin anlamı verilip varsa örnek cümle Türkiye Türkçesine
v
aktarılmıştır. Bu incelemeden sonra kesik çizgi (---) çekilerek alt bölüme aynı kelimenin Şor Sözlüğü’nde olup olmadığı, varsa hangi anlamda kullanıldığı eklenmiştir. Bu bölümde kelimelerin kolaylıkla eserlerde bulunmasını sağlamak için sayfa numaraları da belirtilmiştir.
Çalışmanın Sonuç bölümünde OSTN’de Şor Türkçesine ait kelimenin Şor Sözlüğü’ndeki durumu üzerinde değerlendirmelerde bulunulmuştur.
Dört bin beş yüz altı kelimenin incelendiği çalışmada OSTN’deki kelimelerin tespiti ve tercüme aşamasında bazı problemlerle karşılaşılmıştır. OSTN’de bazı kelimelerin anlamlarını bulmak için başka lehçelerdeki kelimelere göndermeler yapılmıştır. Ama bu kelimelerin bazıları eserde bulunamamıştır. Tercüme açısından yaşanılan sıkıntı ise eserin eski Rusça ile yazılmış olmasından kaynaklanmaktadır. Bu problemler kelimeyi Rusça’dan Türkçeye tercüme ve Almanca’dan kontroller ile çözülmeye gayret edilmiştir.
Yapılan çalışmanın her aşamasında değerli katkılarını bizlerden esirgemeyenleri unutmamak gerekir. Bu meşakkatli çalışmada bana destek olan, benimle birlikte çalışma özverisinde bulunan eşim Yüksel Kaya’ya teşekkürü bir borç bilirim.
Wilhem Radloff’un “Opıt Slovarya Tyurkskih Nareçiy” adlı eseri üzerine yaptığım bu çalışmada hem kaynaklara ulaşmamda hem de yaşadığım her problemi çözmemde yardımlarını esirgemeyen hocam, Arş. Gör. Fatih Numan Küçükballı’ya, tercüme aşamasında yardımlarını gördüğüm öğrencilerim Aishe Mustafaieva, Balbala Makulbek, Feride Makhmudova ve Leyla İslamova’ya teşekkür ederim.
Son olarak, çalışmanın başından sonuna kadar sabırla benimle ilgilenen, bildiklerini benimle paylaşmaktan zevk duyan ve her zaman farklı bir bakış açısı kazanmam için uğraşan danışman hocam, Prof. Dr. Ufuk Deniz Aşcı’ya şükranlarımı sunarım.
Mehmet Kaya Konya- 2018
vi T. C.
SELÇUK ÜNİVERSİTESİ Sosyal Bilimler Enstitüsü Müdürlüğü
Öğre n cin in
Adı Soyadı Mehmet KAYA
Numarası 134201041005
Ana Bilim / Bilim
Dalı Türk Dili ve Edebiyatı / Türk Dili
Programı Tezli Yüksek Lisans Doktora Tez Danışmanı Prof. Dr. Ufuk Deniz AŞCI
Tezin Adı
W. Radloff’un “Opıt Slovarya Tyurkskih Nareçiy” Adlı Eserinde Geçen Şor Türkçesine Ait Kelimeler Ve Bu Kelimelerin Çağdaş Şor Türkçesi İle Mukayesesi
ÖZET
Wilhelm Radloff’un kaleme aldığı “Opıt Slovarya Tyurkskih Nareçiy” Türk Lehçelerinin bir sözlük denemesidir. Radloff’un geniş bir alanda çalışarak oluşturduğu dört ciltlik eseri Türklük Bilimine çok önemli katkılar yapmaktadır.
Şor Türkçesinin bugün yok olma tehlikesi altında olmasından dolayı bu alanda yapılan ve yapılacak olan çalışmaların önemi büyüktür. Bu çalışmada “Opıt Slovarya Tyurkskih Nareçiy” isimli eserde geçen Şor Türkçesine ait kelimelerin incelenmesi ve bu kelimelerin modern Şor Türkçesindeki durumlarının tespiti ve karşılaştırılması üzerinde durulacaktır.
Anahtar Kelimeler: Wilhelm Radloff, “Versuch Eines Wörterbuches der
Türk-Dialecte”, “Opıt Slovarya Tyurkskih Nareçiy”, Şor Türkçesi, Şor Sözlüğü.
vii
T. C.
SELÇUK ÜNİVERSİTESİ Sosyal Bilimler Enstitüsü Müdürlüğü
Öğre n cin in
Adı Soyadı Mehmet KAYA
Numarası 134201041005
Ana Bilim / Bilim
Dalı Türk Dili ve Edebiyatı / Türk Dili
Programı Tezli Yüksek Lisans Doktora Tez Danışmanı Prof. Dr. Ufuk Deniz AŞCI
Tezin İngilizce Adı
In Wilhemm Radloff’s Work Named “Opıt Slovarya Tyurkskih Nareçiy” There is Presence of Yester or Former Shorian Turkish Words and the Comprasion of These Words with Contemporary Shorian Turkish
SUMMARY
"Opıt Slovarya Tyurkskih Narechiy” written by Wilhelm Radloff is a glossary of Turkish dialects. Radloff's four-volume work, which was a result of an extensive field work, has made very important contributions to the Turkish Science.
Since the Shor Turkish is under the threat of extinction, the studies to be carried out about this language have great importance. In this study, it was aimed to determine the words that belong to Shor Turkish inW. Radloff's work "Opıt Slovarya Tyurkskih Nareçiy" and it was aimed to compare these words with contemporary Shor Turkish.
Keywords: Wilhelm Radloff, “Versuch Eines Wörterbuches der Türk-Dialecte”,
viii
KISALTMALAR
Ad. : Azeri Lehçesi
Alt. : Altay Lehçesi
Bar. : Baraba Ağzı
Dsch. : Çağatayca
Kas. : Kazan Lehçesi
Kir. : Kırgız Lehçesi Kkir. : Kara-Kırgız Ağzı
Krm. : Kırım Lehçesi Ktsch. : Hazar Lehçesi Küer. : Küerik Ağzı Kumd.: Kumandı Lehçesi
Kys. : Kızıl Ağzı
L.T. : V. de Véliaminof-Zernof (1868); Dictionnaire Djaghatai-Turc, Saint
Petersburg: Academie Imperiale des Sciences.
Leb. : Lebed Ağzı Osm. : Osmanlı Türkçesi
OSTN : Opıt Slovarya Tyurkskih Nareçiy RF : Rusya Federasyonu
Soj. : Soyan Ağzı
Tar. : Tarançi Ağzı
Tel. : Teleüt Lehçesi
Tob. : Tobol Ağzı
1 GİRİŞ 1. Wilhelm Radloff’un Hayatı ve Çalışmaları1
Wilhelm Radloff (Rusça adı: Vasiliy Vasil’yeviç Radlov), 17 Ocak 1837 tarihinde Berlin’de yedek subay bir babanın oğlu olarak dünyaya gelmiştir. Dar gelirli bir ailenin çocuğu olmasına rağmen ailesi Radloff’un iyi bir eğitim almasını istemiştir. Bu yüzden ilk ve ortaokul eğitimini Berlin’de aldıktan sonra 1854 yılında Berlin Üniversitesi Felsefe Fakültesine kayıt yaptırmıştır. İlk olarak felsefe ve ilahiyat dersleri ile ilgilenen Radloff, kısa zaman sonra filoloji derslerini takip etmeye başlamıştır.
Radloff, bu dönemde karşılaştırmalı dil bilgisini kuran ve İndogerman dillerinin gramerini yazan F. Bopp’un derslerini dinleyebilmiş, dilci ve filozof H. Steinthal’in Çince derslerine devam etmiş, Karl Ritter’in coğrafya konferanslarına devam etmiş, Jena’da İndogerman dillerindeki kelimelerin etimoloji esaslarını kuran A.F Pott’un derslerini dinlemiştir. Bunların yanı sıra Radloff, onu doğu dillerine meraklandıran hocası Wilhelm Schott’un desteğiyle İbrani, Arap, Fars, Türk, Mancu ve Çin dilleri derslerine girmiştir. Doğulu milletlerin dillerini araştırmak amacıyla gelecekte Rusya’ya gitme ihtimalini düşünen Radloff Rusça da öğrenmeye başlamıştır.
Radloff, Jena Üniversitesine sunduğu tezi ile 1858 yılında doktor unvanını aldıktan sonra bir halk mektebi öğretmeninin kızı olan Pauline Auguste Fromm ile nişanlanmıştır. Hocası W. Schott’un tavsiye mektubu ile Petersburg’a gitmiştir. Buraya gitme sebepleri arasında 1854’te Petersburg’da açılmış olan Şark Dilleri Fakültesi’nde A.K Kazam-Bek, Şeyh Tantavî, İ.N. Berezin, D.A. Chwolson, V.P. Vasilyev, A.V. Popov gibi ünlü ilim adamlarının yardımları ile kendini geliştirmektir. Radloff, Petersburg Akademi çevresinde iyi bir kabul görmüştür. W. Schott’un dostu ve Çar sarayında önemli bir yeri olan Baron P. Meyendorf, Akademi üyeleri F.A. Schiefner, C.E. von Baer, A. Th. Middendorf, G. Helmersen, saray doktoru Zdekauer vb. onunla yakından ilgilenmiştir.
1 Radloff’un hayatıyla ilgili bilgileri aşağıdaki kaynaklardan yararlanarak hazırladık:
1. Ahmet Temir (1991), Türkoloji Tarihinde Wilhelm Radloff Devri, Hayatı-İlmî Kişiliği-Eserleri, Ankara: TDK Yayınları.
2. Ahmet Temir, “Wilhelm Radloff’un Hayatı”, Türk Dili, 1988, 444. sayı, s. 293-302.
3. Hasan Eren (1998), Türklük Bilimi Sözlüğü, I. Yabancı Türkologlar, Ankara: TDK Yayınları. 4. Hasan Eren, “Wilhelm Radloff ve Türk Diyalektleri Sözlüğü”, Türk Dili, 1988, 444. sayı, s. 336-354. 5. Nuri Yüce, “Friedrich Wilhelm Radloff’un Derlemeleri”, Türk Dili, 1988, 444. sayı, s. 329-335 6. Osman Fikri Sertkaya, “Eski Türkçe (Göktürkçe- Uygurca) Araştırıcısı Olarak Wilhelm Radloff”, Türk
Dili, 1988, 444. sayı, s. 303-317.
7. Zeynep Korkmaz, “Friedrich Wilhelm Radloff’un Orta Türkçe Üzerindeki Çalışmaları”, Türk Dili, 1988, 444. sayı, s. 318-328.
2
Petersburg’da bir yıl boyunca Lâtince, Almanca ve İtalyanca dersler vererek hayatına devam eden Radloff, bu süre zarfında Rusçasını ilerletmiştir. Rusçasını ilerletmiş olduğu için üniversite sınavına girerek lise öğretmenliği hakkını elde etmiştir. Ama, katılmak istediği ilmî sefer heyetinin yakın zamanda yola çıkamayacağı anlaşılınca Barnaul şehrindeki Madencilik Yüksek Mektebi’nde Lâtince ve Almanca dersleri vermek için bu şehre gitmiştir. Radloff’un Barnaul’a yerleşmesinden kısa bir süre sonra müstakbel karısı Pauline Auguste Fromm da gelmiş ve bütün çalışmalarda eşine yardımcı olmuştur. Barnaul’a gittiği için Tunguz dilleri üzerine çalışmayı planlayan Radloff’un çalışma sahası Türk boyları olarak değişmiştir. Bu nedenle Radloff’un Türkoloji çalışmalarının Barnaul’da başladığını söylemek yanlış olmaz. Radloff’un Rusya’daki hayatı ve bilimsel çalışmalarını Altay (1859-1871), Kazan (1871-1884) be Petresburg-Petrograd (1884-1918) olarak üçe ayırmak mümkündür.
12 yıl Sibirya’da kalan Radloff, kışın öğretmenlik yapmış, yazın ise Altay’da, Doğu Kırgız stepinde, Hakaslar arasında, Yedisu’da seyahatler yaparak çalışmıştır. Radloff bu gezileri esnasında sadece dil ve folklorla ilgilenmemiş, tarih, arkeoloji, coğrafya, ticaret, halkların yaşayışı ve idaresi üzerine de pek çok malzeme toplamıştır. Türkistan gezileri sırasında, Türk şivelerini iyi bildiği için, Buhara Hanlığı ve Rusya arasında sınır çizmekle görevlendirilen komisyonda da çalışmıştır.
Radloff, bu derlemelerinin tasnif etmek için Sibirya’da bulunduğu ilk beş yılda önemli eserler kaleme almamıştır. 1866 yılından itibaren Proben der Volkslitteratur der türkischen
Stamme (Türk Boylarının Halk Edebiyatı Örnekleri) gibi büyük ses getirecek yayınlar yapmaya
başlamıştır. Bu çalışmalardan dolayı Dorpat Üniversitesi Radloff’a fahrî doktora unvanı tevcih etmiştir.
1871 yılında Bernaul’dan ayrılan Radloff Kazan’dan geçerken birkaç gün İlminskiy’nin evinde kalmıştır. Bu sırada Kazan maarif müdürü Şeştakov ile tanışmıştır. Şeştakov, Radloff’a İdil boyu Müslüman mektepleri müfettişliğini teklif etmiştir. Bu iş, zorla Hristiyanlaştırılmış Kazanlılara ait mektepleri idare eden İlminskiy’nin faaliyetlerine paralel bir çalışma olacaktı. Yapılan görüşmeler sonuncunda Radloff, Kazan Maarif Bölgesi Tatar, Başkurt ve Kazak Mektepleri Müfettişi olarak tayin edilmiştir. Müfettişlik yaptığı dönemde Kazanla ilgili raporlar hazırlayıp yönetime sunmuştur. Akademik çalışmalar açısından bu dönemde, Bilik (Kazan Türkçesinde okuma kitabı), Grammatika Russkogo Yazıka (Rus Dili Grameri), Uçebnik
3
eserinin dördüncü bölümünü ve Phonetik der Nördlichen Türk Sprachen adlı çalısmalarını yayımlamıştır.
Radloff, 1884 yılında eşi ve iki kızı ile birlikte, Kutadgu Bilig’in Viyana nüshasının tıpkıbasımını çıkarmak için, Petersburg İlimler Akademisinin yardımı ile Avusturya’ya gitti. Viyana’dayken 19 Kasım günü Petersburg İlimler Akademisinin Tarih-Filoloji Bölümüne aslî üye olarak seçildi ve Petersburg’a yerleşti.
Radloff, Petersburg Akademisindeki çalışmalarının yanı sıra birçok farklı kurumların çalışmalarına katılmıştır:
a. Rus İmparatorluk Arkeoloji Cemiyetinin doğu bölümü yayın kurulunda üyelik, b. Rus İmparatorluk Arkeoloji Cemiyetinin etnografya bölümünde üyelik,
c. Sibiray’yı araştırma ve Hayat Şartlarını Islah Cemiyeti başkanlığı, d. Petersburg’da yapılacak Budhist mabedi inşa komisyonu başkanlığı, e. İlimler Akademisinin Asya Müzesi müdürlüğü,
f. İlimler Akademisinin I. Petro adına Antropoloji ve Etnografya Müzesi müdürlüğü. Radloff, Petersburg’da kaldığı bu yıllarda oldukça verimli bir çalışma dönemi geçirir. Barnaul’daki görevi sırasında derlemeye başladığı mahsulleri Proben der Volkslitteratur adıyla (ilk dört cildini) Barnaul’da yayımlamaya başlayan Radloff, bu çalışmanın diğer bölümlerini ise ancak Petersburg’da tamamlayacak ve on cilt olarak yayımlayacaktır. Bu on ciltlik eserin ilk kitabı Altay Türkçesinden derlenen malzemeleri 1868’de, Abakan Türkçesinden derlenenleri 1868’de, Kırgız (Kazak) Türkçesinden derlenenleri 1870’te yayımlar. Devamında Baraba, Tobol ve Tümen Tatarlarından toplanan halk edebiyatı ürünlerini 1872’de, Kırgız Türkçesinden derlenenleri 1885’te ve Tarançı metinlerini 1886’da yayımlar.
Yine 1859’da Barnaul’da iken toplamaya başladığı derleme malzemeleriyle ikinci büyük eseri olan “Opıt Slovarya Tyurkskih Nareçiy (Versuch Eines Wörterbuches der Türk-Dialecte)” adlı sözlüğünün temellerini de Petersburg’da atmıştır. Ancak sık sık eklemeler yaptığı ve ‘Deneme’ adını koyduğu bu eserin basımını ancak 1911’de tamamlayabilmiştir. 1887’de “Das Türkische Sprachmaterial des Codex Comanicus”u ve Kutadgu Bilig’in metin ve tercümelerini (1890-1910) yayımlar.
Radloff, Eski Türkçe alanında da çalışmalar yapmıştır. O dönemde henüz okunamamış olan Orhon Yazıtlarını incelemek için İlimler Akademisi tarafından tertip edilen heyete başkanlık ederek Orhon bölgesine gitmiştir. İnceleme gezisinden sonra Radloff ve Vilhelm Thomsen arasında metinleri okuma yarışı başlamıştır. Thomsen metindeki alfabeyi daha önce
4
çözmüş ve bunu bir mektupla Radoff’a bildirmiştir. Radloff o zamana kadar 11 işareti çözmüş ama metnin tamamını Thomsen’in anahtarı ile okuyabilmiştir.
Radloff, Kazan ve Petersburg Üniversitelerinde hiç ders vermemiştir, fakat aralarında N. F. Katanov, P.M. Melioranskiy, S.E. Malov, A.N. Samoyloviç, B. Ya. Vladimirtsov, A.D. Rudnev gibi isimlerin yer aldığı birçok öğrencisi vardır. Radloff, Rusya’daki bilimsel faaliyetlere katılmakla beraber, kendi çağdaşı olan W. Schott, Ed. Chavannes, Á. Vámbéry gibi birçok bilim adamı ile görüş alışverişinde de bulunmuştur.
Özel hayatı hakkında fazla bilgi bulunmayan Radloff, 12 Mayıs 1918 yılında Petersburg’da vefat etmiş ve Protestan mezarlığına defnedilmiştir. Onun ölümünden sonra “Radlovskiy krujok” (Radloff Derneği, halkası, topluluğu) kurulmuştur. Bu dernek W. Barthold’un başkanlığında toplanmış ve ilmî çalışmalara devam etmiştir. Barthold’un ölümünden sonra A. N. Samoyloviç derneği idare etmiş ama daha sonra dernek dağıtılmıştır.
2. Opıt Slovarya Tyurkskih Nareçiy- Versuch Eines Wörterbuches der Türk-Dialecte2
Radloff’un 1859-1871 yılları arasında Altay Özerk Cumhuriyeti’nin başkenti olan Barnaul’da öğretmenken yaptığı derlemeler ve araştırmalar sonucu oluşturduğu Opıt Slovarya Tyurkskih Nareçiy adlı eseri, içinde muhafaza ettiği dil, edebiyat, kültür malzemeleriyle birlikte bir hazine özelliğindedir. Eser dört cilt olarak yayımlanmıştır. Ünlülere ayrılan birinci cilt 1893 yılında, ünsüzleri içine alan diğer üç cilt ise sırasıyla 1899, 1905 ve 1911 yıllarında yayımlanmıştır. Daha sonra biri Hollanda’da diğeri Rusya’da olmak üzere iki ayrı baskısı yapılmıştır.
Radloff, eserini vücuda getirirken derlemelerle birlikte birçok farklı kaynaklardan faydalanmıştır. Bu kaynaklar arasında Orhun ve Uygur metinlerini, Kutadgu Bilig ve Codex Cumanicus’u, Kayyum Nasirî’nin ve Budagov’un sözlüklerini gösterebiliriz. Sürekli eklemeler olduğu için alınan materyalleri işleme güçlüğü ortaya çıkmıştır. Bu yüzden Radloff, eserine “Türk Lehçeleri Sözlüğü Denemesi” adını vermiştir.
2 Radloff’un sözlüğüyle ilgili bilgileri aşağıdaki kaynaklardan yararlanarak hazırladık:
8. Ahmet Temir (1991), Türkoloji Tarihinde Wilhelm Radloff Devri, Hayatı-İlmî Kişiliği-Eserleri, Ankara: TDK Yayınları.
9. Hasan Eren, “Wilhelm Radloff ve Türk Diyalektleri Sözlüğü”, Türk Dili, 1988, 444. sayı, s. 336-354. 10. Mustafa Toker (2003), W. Radloff`un "Opit Slovarya Tyurkskih Nareçiy" Adlı Eseri ve Eserde Geçen
Tatar Lehçesine Ait Kelimelerin İncelenmesi (3 cilt), Yayınlanmamış Doktora Tezi, Konya, Selçuk
Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
11. Ufuk Deniz Aşcı (2003), W. Radloff`un "Opıt Slovarya Tyurkskih Nareçiy" Adlı Eseri ve Eserde Geçen
Kırgız ve Kazak Lehçelerine Ait Kelimelerin İncelenmesi (4 cilt), Yayınlanmamış Doktora Tezi, Konya,
5
Radloff, eserine ön söz ile başlamıştır. Bu bölümde eserin ortaya çıkış hikayesinden, ilk olarak hangi ağızlardan derleme yaptığını ve daha sonra hangi ağızlardan ve eserlerden yararlandığını, (Herr Schiefner’in fikriyle) harf sırasında yaptığı değişikliklerden ve sözlüğün basımının gecikmesinden bahsetmiştir.
Sözlüğün ön söz bölümünden sonra transkripsiyon alfabesi verilmiştir. Bu bölümde ünlü ve ünsüz harfler ayrı ayrı gösterilmiş; bunun devamında ünlülerden başlamak üzere seslerin özellikleri, çıkış noktaları ve ses değerleri Rusça, Almanca örnek kelimeler de verilerek anlatılmıştır. Transkripsiyon alfabesi ayrıntılı olarak verilmeye çalışılsa da bazı ünlülerin ses değerleri hakkında yeterli bilgi verilmemiştir.
Transkripsiyon alfabesinden sonra eser adları, kişi adları ve lehçelerin karışık olarak verildiği kısaltmalar bölümü yer almaktadır. Bu bölümden sonra ise sözlük bölümü başlamaktadır. Sözlükte her sayfa iki sütuna bölünmüş ve her sütuna ayrı bir sayfa numarası verilmiştir. Radloff, bu sistemi uygulamasını “Naklen zikretmeyi kolaylaştırmak maksadıyla, yapraklardaki rakamlar sayfalara göre değil, sütunlara göre sıralanmıştır.” ifadesiyle açıklamıştır.
Radloff, sözlüğünde kendine özgü bir alfabe sistemi kullanmıştır. Alfabesindeki harfler genelde Kiril kökenli, kısmen de Lâtin kökenli harflerden oluşmaktadır. Kökenlerini açıkladığı alıntı kelimeleri ise ait oldukları dillerin kendi alfabe sistemleriyle vermiştir (Arapça, Farsça ve Osmanlıca kelimelerde Arap alfabesini, Uygur Türkçesine ait kelimeler Uygur harflerini, Moğolca kelimelerde Soğd alfabesini kullanmıştır). Radloff bu alfabede ünlüleri 17, ünsüzleri ise 35 harfle göstermiştir.
Sözlükte üç dil kullanılmıştır. Kelimeler ve kelimelerin geçtiği örnekler ait oldukları Türk lehçeleriyle yazılmış; kelimelerin ve cümlelerin açıklamaları Rusça ve Almanca ile yapılmıştır. Ayrıca her cildin sonunda, Arap alfabesiyle bir madde başı dizini oluşturulmuştur. “Opıt Slovarya Tyurkskih Nareçiy” adlı eserin düzeni şu şekilde oluşturulmuştur: Madde başında kelime verildikten sonra kelime fiil ise “verb-fiil” anlamına gelen (v) işareti konulmuştur. Eğer kelime zarf, isim, sıfat vb. ise herhangi bir kısaltma ya da işaret kullanılmamıştır. Bu işaretten hemen sonra [ ] işareti kullanılarak kelimenin yer aldığı lehçeler ve varsa kelimenin tahlili verilmiştir. Tahlili yapılan kelimelerin kökünün fiil ya da isim olmasına bakılmaksızın sadece (+) işareti kullanılmıştır. Eğer kelime bütün lehçelerde varsa kelimenin yanına Almanca “Alle Dialecte (bütün lehçelerde)” ifadesi yazılmıştır. Kelimeler kullanıldığı lehçeye göre Arap, Uygur, İbranî, Ermeni ve Grek alfabesindeki şekilleriyle de gösterilmiştir.
6
Kelimelerin geçtiği lehçeler ve varsa tahlilinden sonra (=) işareti ile benzer olan kelimelere gönderme yapılmaya çalışılmıştır. Ama bazı kelimelerin gönderilmelerinde problemler vardır. Çünkü gönderme yapılan kelimelerin bazıları sözlükte yer almamaktadır.
Yukarıdaki bilgiler verildikten sonra alt satıra geçilerek kelimenin önce Rusça, daha sonra Almanca karşılığı verilmiştir. Varsa örnek cümle ait olduğu lehçeye göre verilmiştir. Bu örnekler Rusça ve Almanca karşılıkları ile açıklanmaya çalışılmıştır.
3. Şor Türkleri3
Kondom (Şor. Kondum), Mras (Şor. Pras) ve Tom (Şor. Tom) nehri havzasındaki Türkçe konuşan topluluğa Şorlar denmektedir. Şorların; Ugor, Samoyed, Ket ve Türk unsurlarının karışmasıyla ortaya çıktığı yolunda görüşler vardır. Sovyetler Birliği öncesinde Kara-Şor, Sarı-Şor, Ak-Şor, Tayoş, Çoral, Keçin, Kızay, Kobıy, Kıy, Karga, Çeley, Çediber, Kalar, Aba, Sebi, Tartkın, Kereş olmak üzere 17soya (söök) ayrılan Şorların, bir ulus olarak oluşumunun 1926 yılında kurulan ve 1939 yılına kadar varlığını sürdürecek olan Dağlık Şor Ulusal Rayonu’nun kurulmasıyla başladığı kabul edilir.
Şorlar bugün kendilerini eskiden bağlı oldukları soyun adıyla ya da yaşadıkları nehir boyuna göre Prass çonı “Mrassu halkı” ya da Moldum çonı “Kondoma halkı” biçiminde adlandırır ya da Ruslarla konuşurken genel olarak bütün Şorları kastetmek üzere Tadar Kiji “Tatar Kişi” etnonimini kullanırlar.
Ortalama nüfusu 13.000 olan Şorlar’ın büyük bir kısmı Kemerova Bölgesinde yaşamaktadır. Nüfusun diğer kısmı ise Hakas ve Altaylar içerisinde yaşamaktadır. Şorlar geçimlerini avcılık, orman işçiliği, balıkçılık, demircilik, altın işçiliği yaparak ve bitki kökleri (özellikle çam fıstığı) toplayarak sağlamaktadırlar. Şorların geleneksel uğraşı olan demircilik sebebiyle “Demirci Tatarlar” olarak bilinmesini sağlamıştır.
Şorların geleneksel inançları doğacılık (animizm) ve Şamanizm’dir. Doğacılık inançlarına göre, tüm çevre ruhların yaşam alanıdır. Dağ (taγ ääzi “dağ iyesi”) ve su (suγ ääzi
3 Şor Türkleri ile ilgili bilgileri aşağıdaki kaynaklardan yararlanarak hazırladık:
12. Galina M. Partuseva, “Şorlar”, Türkler, 20. c., Ankara, Yeni Türkiye Yayınları, 2002, s. 752-759. 13. Giray Saynur Derman, “Sibirya Türkleri Üzerine Genel Bir Değerlendirme”, Siberian Studies (SAD),
2016, 4. c., 9. sayı, s. 15-40.
14. Gülsüm Killi Yılmaz, Geçmişten Günümüze Şor Türklerinin Dil Durumuna Genel Bir Bakış”, Modern
Türklük Araştırmaları Dergisi, 2016, 13. c., 3. sayı, s. 244-285.
15. Irina Nevskaya, “Şor Halkı ve Dilleri” (Çev. Müberra Seydi Ertek)
16. Mehmet Aça, “Şor Türkleri ve Sözlü Edebiyat”, Türkler, 20. c., Ankara, Yeni Türkiye Yayınları, 2002, s. 760-771.
7
“su iyesi” ) ruhları bunların en önemlileridir. Her kabilenin kutsal bir dağı vardır. Şamanlar manevi liderlerdir.
Resmî olarak Şorlar, Rus Ortodoks kilisesine bağlıdırlar. 1958’de Kuzdeevka’da misyonerlik faaliyetlerinin başlamasının ardından Hristiyanlık Şorlar arasında yayılmış ancak pagan inançları da bugüne kadar korunmuştur.
Şorların büyük bir bölümü günümüzde Rus yaşam biçimine adapte olmuşlardır. Şor halkı büyük şehirlerde yaşayıp endüstriyel gelişimin fazla olduğu şehirlerde fabrika ve atölyelerde çalışırlar. Geleneksel olarak, Şorlar ahşap yapılı yurtlarda yaşarlardı. Yazları, “oday” adı verilen piramit şekline benzer koni biçimindeki yazlık evlerine göçerlerdi. Kuzey Şorları ise “izba” adı verilen Rus tipi kulübelere çok daha erken zamanda adapte olmuşlardır.
19. yüzyılın sonlarıyla 20. yüzyılın başları arasında, Şorların kıyafetleri Rus kültüründen oldukça fazla etkilenmiştir. 20. yüzyılın başlarında geleneksel Şor giysileri yalnızca Mras ve Kondoma nehirlerinin uç bölgelerinde giyilmekteydi. Bu köylerin yerlileri kendi giysilerini dışarıdan satın aldıkları siyah parlak saten kumaşlardan dikerlerdi veya “kendirä” adı verilen ev-yapımı kıyafetler giyerlerdi. Şimdilerde ise millî giysiler çeşitli geleneksel festivallerde giyilmektedir.
4. Şor Türkçesi4
N. A. Baskakov’un tasnifine göre Şor dili, Türk dillerinin Doğu Türkçesi kolunun Uygur-Oğuz grubunun Hakas alt gurubunda yer alır. Johannas Benzing’in sınıflandırmasına göre Şorca, Hakas, Altay ve Tuva dillerinin yanında Kuzey Türkçesinin Aral-Sayan gurubuna mensuptur. K. H. Menges’in sınıflandırmasında Merkez Güney-Sibirya grubu (Abakan ya da Hakas olarak da adlandırılır.) Şorca ve Hakasçanın ağızlarını içine alır. Claus Schöning’in bölgesel temelli sınıflandırmasında Sibirya Türk dilleri Kıyı Türkçesi grubu içindeki Kuzey Doğu Türkçesi alt gurubunu oluşturur. Radloff, “Türk diyalektleri” sınıflandırmasında Şor diyalektini “Kuzey Altay Diyalektleri” başlığı altında Lebed (Kuu-‐‑kiji) diyalektiyle birlikte
4 Şor Türkçesi ile ilgili bilgileri aşağıdaki kaynaklardan yararlanarak hazırladık:
18. Ali Akar (2014), Türk Dili Tarihi, Ankara: Ötüken Yayınları.
19. Andrey Nikolayeviç Kononov (2009), Rusya’da Türk Dillerinin Araştırılması Tarihi (Çev.: Kâmil Veli Nerimanoğlu, Nazım Muradov, Yakup Sevimli), Ankara: TDK Yayınları.
20. Gülsüm Killi Yılmaz, Geçmişten Günümüze Şor Türklerinin Dil Durumuna Genel Bir Bakış”, Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, 2016, 13. c., 3. sayı, s. 244-285.
21. Irina Nevskaya, “Şor Halkı ve Dilleri” (Çev. Müberra Seydi Ertek)
22. Nadejda N. Kurpeşko Tannagaşeva – Şükrü Halûk Akalın (1995), Şor Sözlüğü, Adana: Çukurova Üniversitesi Basımevi.
8
değerlendirmiştir. Talat Tekin, Şor Türkçesinin ağız ayrımlarını da dikkate almış, Hakasça, Orta Çulım, Sarı Uygur ağızları ile Şor Türkçesinin z’li olan Mras, Taştıp, Matur ve Yukarı Tom ağızlarının azaq grubunu; Kuzey Altay ağızları ile Aşağı Çulım, Şor Türkçesinin y’li ağızları olan Kondom ve Aşağı Tom ağızlarının ise tağlığ grubunu oluşturduğunu belirtmiştir. Şorca daha çok Altay ağızları, Hakas, Tuva ve Sarı Uygur dilleriyle birlikte Altay-Sayan dili olarak sınıflandırılmaktadır. Bütün sınıflandırmalarda Şor dilinin Hakasça ve Altaycaya yakın olduğu, Tuvacaya ise daha az derecede yakın olduğu konusunda birleşmektedir.
Şor Türkçesinin Mras ve Kondom olmaz üzere iki ağzı vardır. İki ağız arasındaki temel ses farkı ise, Ana Türkçedeki –d ünsüzünün karşılıkları olan –z ve –y sessiz harfleridir. Bu –d sesi Mras ağzında –z, Kondom ağzında –y şeklindedir. Bu yüzyıldaki Şor Türkçesi yazı dili Mraz ağzı üzerinde şekillenmiştir.
Şor Türklerinin baskın dili Rusçadır. 2002 ve 2010 yılında yapılan nüfus sayımlarındaki veriler incelendiğinde Şor Türklerinin neredeyse tamamı Rusça bilirken Şor Türkçesini bilen kişi sayısı çok azdır ve bu oran azalmaya devam etmektedir. Bu azalmanın temel sebeplerinden birincisi eğitim dilinin Şor Türkçesi olmamasıdır. Bugün Kemerova bölgesinde sadece Taştagol rayonunda Şor Türkçesi öğretilmektedir. Diğer bölgelerde eğitim dili Rusçadır. Seçmeli ders olarak Şor Türkçesi dersi almak mümkündür.
2002 2010 Şorların Nüfusu Etnik Dilini Bilenler Rusça Bilenler Şorların Nüfusu Etnik Dilini Bilenler Rusça Bilenler RF’de Yoğun Yaşadıkları Bölgeler Genelinde 12773 5473 (%42,8) 12735 (%99,7) 11909 2496 (%21) 11870 (%99,7) Kemerova Bölgesi 11554 4936 (%42,7) 11521 (%99,7) 10672 2144 (%20) 10635 (%99,7) Hakasya Cumhuriyeti 1078 487 (%45,2) 1074 (%99,6) 1150 340 (%29,5) 1148 (%99,8) Altay Cumhuriyeti 141 50 (%35,5) 140 (%99,3) 87 12 (%14) 87 %100 Tablo 1: 2002 ve 2010 nüfus sayımı verilerine göre Şorlarda etnik dilini ve Rusçayı bilen kişi sayısı.
9
Ayrıca ekonomi, sanat, iletişim ve günlük hayat gibi yerlerde Rusçanın yoğun kullanılması, Şor Türkçesi konuşanlarının sayısını azaltmış ve Şor Türkçesinin yok olma tehlikesi ile karşı karşıya kalmasına sebep olmuştur.
10
OSTN’DE ŞOR TÜRKÇESİNE AİT KELİMELERDE KULLANILAN TRANSKRİPSİYON ALFABESİ А a A a Ā ā Ā ā Б б B b Џ џ C c Ч ч Ç ç Д д D d Ӓ ӓ E e E e Ė ė Ē ē Ē ē Ф ф F f Г г G g Ѓ ğ Ҕ ɧ Ġ ġ Һ һ H h, Ḥ ḥ X x Ḫ ḫ Ы ы I ı I i İ i Ĭ ĭ Ì í Ī ī Ī ī Ӥ ӥ iy Ж ж J j К к K k K k Ḳ ḳ Л л Ḷ ḷ L l L l М м M m Н н N n Ң ң Ñ ñ О о O o Ō ō Ō ō Ө ө Ö ö Ӫӫ Ȫ ȫ П п P p Р р R r С с S s Ш ш Ş ş Т т T t У у U u Ū ū Ū ū Ӳ ӳ Ü ü Ǖ ǖ Ǖ ǖ В в V v Ww Ww J j Y y İ i Ẏ ẏ З з Z z
11 İNCELEME
1. OSTN ve Şor Sözlüğü’nde Yazımları Farklı Olan Kelimeler
OPIT SLOVARYA TYURKSKİH NAREÇİY ŞOR SÖZLÜĞÜ abıḷatḳa abalatkı abırḷığ abırlag abḷatḳı abalatkı acığḷan- açıglan- acığḷığ açıglıg acın- açın- acıncaḳ açınçak acıt- açıt- acıtḳa açıtka adanış adannış ağaḷa agalı aḳkel- akel- aḷbaġa albıga aḷnındaġı altındagı aḷtū altı añar- andar- anca ançe añnığ añnık ap-aġaş appagaş appar- apar- apşıyaḳ apşıy arġamcı argamçı arġās argas arġāstan- argastan- arı aarı ārıştığ arıştıg artḳa artkı as- aas- ās- as- asḳa- aksa- asḳaḳ askak-aksak asḳaẏḷancıḳ askaylaçı ayığ azıg azra- azıra- azran- azıran- çā- çag-
12 çabaḷda- çaballa- çacaḳ çaçak çāḷa- çala- çaḷcı çalçın çaḷġançaḳ çalgançık çaraḷığ çaradıg çarda çarıda çarġıcı çargıçı çarta çartı çaẏḳaḷçıḳ çaykalçak çaẏzañ çayzan çazığ çazag çettīr- çettir- çığıḷ- çııl- çığıḷış çıılış çığıḷış- çıılış- çıḷāş çılas çıḷāştan- çılaştan- çımjaḳ çımçak çobaşjıra- çobaşsıra- çōnnan- çoona- çorıḳ çoruk çozın- çozun- çuḷāt çulat çunūḷ- çunun- çurtta- çurta- çüktǖğ çüktig çüzǖgǖçi çüzügçi ebre ebire ēçik eçek ede eede edinşek edinçik eleñne- elen- emcek emçek emci emci endre endire epşi epçi erile- erele- erilen- erelen- erttir- ertir- eşkici eşkiçi ezenneş- ezeneş-
13 ezire ezre ıġra ıgıra ıġraḳ ıgırak ice içe igi iygi igilikte- iygile- iginci iyginçi igis iygis ilbek ilbik ilcerbe ilçirbe iriğ irik irten erten ḳacan kaçan ḳacır- kaçır- ḳada kadaa ḳaḳḳuḳ kakkük ḳāḳta- kakta- ḳaḷtra- kaltıra- ḳaḷtrāḳ kaltırak ḳaḷtrat- kaltırat- ḳamcı kamçı ḳamnaḳ kamnık ḳan kaan ḳanca kançe ḳarıḷıġāş karlıgaş ḳarḷāş karlıgaş ḳartaġa kartıga ḳaş kaaş ḳat kaat ḳatḳıcı katkıçı kaycı kayçı kaẏġaḷdığ kaygallıg kaẏna kayda ḳazıñnığ kazıñnıy kebelcik kebelçik keberlig kebirlig kederi kedere kejit kejig kelesken keleskin keli kelin kelisken keleskin kemci kemçi
14 kemcilen- kemçilen- ḳıbıcı kıbıçı ḳıcı- kıçı- ḳıcın- kıçın- ḳıjḷa- kıjıl- ḳımırtaş kımıskaş ḳırtaşçāḳ kırtaşçak ḳıspaḳ kıspa ḳıynaḷ- kıynala- ḳızıḷñat kızılgat ḳızraḳ kızırak kibren kibiren kicig kiçig kiçebelik kiçemelig kirgiş kiriş ḳobus komus ḳojıḷ- kojul- ḳoltūğ koltuk ḳomıs komus ḳonaḳ konuk ḳonaḳtığ konuktıg ḳorğacın korgaçın ḳorġış korguş ḳoyığ koyug ködürǖñ- ködürün- kögüldǖgǖm kögüldürüm kögüle- kögle- kögür- köger- ḳubūḷ- kubul- ḳucaḳ kuçak ḳudurġāḳtığ kudurpaktıg ḳumarḳı kumartkı ḳunaş kunagaş ḳurcı kurçu ḳurçı kurçu ḳuru kurug ḳuru kurgun ḳuzruḳ kuzuruk külünçǖ külünçek küñnek künek kürcek kürçek küskǖ küskü
15 küştǖg küştig ḳ r- kır- ỻl öl ỻle- ölle- maḳış makkış maḷcı malçı mañzırāḳ mañzırak māraş maraş marış- margış- mekele- mekkele- meşkel ğ meşkelig moẏñ moynu mǖstǖğ müüstig muzruḳ muzuruk müs müüs nabacıḷa- nabaçıla- nāçıḷa- naçıla- nāçıḷan- naçılan- nağbır nagbur nağbırḷığ nagburlıg nancı nançı nancıḷaş nançılaş nandra nandıra negeci negeeçi negici negişçi nem nemiş nenci nençi neñd r- negdir- nımırt nıbırt nızra- nızıra- nızrak nızırak no noo nuburt nıbırt nuburtka nıbırtka oġḷ ool oġḷaḳ oolak ōḷan oglan ōs- os- ottuk otuk oẏn oyun oẏncı oyunçı ölǖğ öllig
16 öñdül- öñdel- örtök örtek örtte- örte- örüğ öörüg öşke öşkü öştöş öşteş öştǖg öştüg pağan paga pağır paar paḳtançı paktançık paḷdırğan paltırgan pattaḳ patkak pece peçe peğ pek pelenne- pelne- pıjıḷa- pıjıgla- pild r- pildir- pild rt- pildirt- pilgedīk pilgedig pirīgīş pirigiş pir k- pirik- pir kt r- piriktir- poḷış poluş poḷış- poluş- porsuk posuk pozığ pozug pölek pölük pölgülǖg pölgülig pölǖş pölüş puḷuttūğ puluttug pǖngǖ püüngü purūḷ- purul- puzūḷ- puzul- püdündür- püdündir- pürke- pürge- pürlǖğ pürlig sagıştığ sagıstıg saḳıḷ sakkıl saḳıḷḷa- sagılla- sañdığı sandığı sarına- sarna- sekir- segir-
17 semir- sebir- serēnne- serelen- sıba- sıyba- sıbaş sıybaş,sıbış sığırtḳı sıgırtkış sıḷa- sıyla- sıñzı- sınzı- silki- silgi- silkin- silgin- sỻktǖğ sööktig sler siler soğış soguş soḷım solgum soñızı soñuzu sorba sorbu soyıḷ- soyul- şaḷḳan şalgan şañaş şañış şaẏba- şaybı- şaẏbal- şaybın- şaẏban- şaybın- şaẏbı- şaybın- şaẏḳ- şaykı- şedir- çedir- şıdım şıdırım şırcı şırçı şī- şiẏ- şijik şijig şirē şirge şiyin şiygin şōcı- şoçu- şōcığ şoçug şocın- şoçu- şoḳurḷan- şokkurlan- şoma şuma şōşḳan şoşkan şöbeğ şöbek şöyün şoyun şulcıraḳ şulçurak şǖle- şüle- şurḷa- şurda- şurt- şurta-
18 şurtu- şurta- şurtūn şurun şübrek şübürek şübü şübe şüñür şünür tabırğa tabırgı tabışḳaḳ tabıkak tabraḳ tabırak takpel tekper talġan talkan tamınnığ tamnıg tāmnığ tamnıg tañaḳ tanak tanışlığ tanılıg tarbāşta- tarbaşta- tarġa- tara- tarġaḳ tarak tarġan- taran- tarıncak tarınçak tartıncaḳ tartınçaḳ taşkar taşkara taẏda taydak tēgeẏ tegey tegin tegen tegre tegri telen telene teñeştir- teñneştir- teniştir- teñneştir- ter- teer- tērben terben tereñ teren teskier teskere tıjı tiji kiji tınış tıngış tırbaḳ tırgak tırış- tıırış- tırışçaḳ tırışkak tirilt- tirildir- tirit- tirildir- toġıra togra toğḷaḳ togalak toğḷan- togalan-
19 toğḷat- togalat- toġuş togış toġuşta- togışta- torda torday torġa torgu tōrspaḳ torspak tos- toos- tostır- tostur- tozın tozun töle töl tölö- töle- töñ tön törcek törçek tudūn- tudun- turġūs- turgus- turūş- turuş- tüdünnǖg tüdünnig tüjülge tüjülgü tükür- tükkür- tülkü tülgü ǖ üy uḷu ulug uluda ulda uña- uñna- untu- undut- unutcaḳ undutçak uştuğ uştıg uttur- uttır- üce üüçe üdre üdüre üdrele- üdürele- üdreleş- üdüreleş- üdrelet- üdürelet- üdürleş- üdüreleş- üdürlet- üdürelet- üdürlü- üdürele- üjǖr- üjür- ür- üür- ürgencik ürgençi üskes, üsküs öksüs
20
2. Opıt Slovarya Tyurkskih Nareçiy’de Yer Alıp Şor Sözlüğü’nde Geçmeyen Kelimeler
abacaḳ abaḳḳaẏlığ abanattığ abıdıḷ- abıḷaẏ abıra- abıraḳ abıraḳtan- abırḷa- abırḷan- abırtḳı abraḳ abraḳ abraḷığ acığ acık acıḳ acık- acındır- acınñı adaḷış adamças adan adan adan- adāndaş- adānna- adānnaş- adannığ adarġa adarḳaş- adaş adat- adıḳ ādıḷ- adıḷġa ādıḷt- adın- adıña adıs adış- ağacaḳ aġaḷ aġaḷdı aġat- ağcı aġıcaḳ aġığ aġıḷaḳ aġıḷaḳ aġırın aġırḳaẏ aġıs aġıspa ağḷa- ağḷan-
21 aġrıḳaẏ aġrıḳsın- aġrıt- ağs aġūn aja- ajatḳı ajıḳ ajıt aḳsıban aḳsuban aḳtaḷ- aḳtat- aḳtat- aḷaḳ aḷaḳ- aḷaḳşaḳ aḷaḳşıḷa- aḷaḳşıḷıg aḷaḳtığ aḷaḳtırġıs- aḷamdıḳ aḷar āḷat- aḷbaġaḷığ aḷbaḳ aḷbaḳşı aḷbaḳtan- aḷbannığ aḷbır- āḷcı aḷça aḷçıs aḷdı aḷdığ aḷdır- aḷdırt- aḷığ aḷım aḷın āḷḷa- āllaş āḷḷaşta- āḷḷaştığ āllat- aḷşaḳ Aḷtaẏ aḷtınġı aḷtınna- aḷtınnığ aḷtonınzı amırū amrū amza- añıḷ anıttın anmar añnan-
22 ap apçı apsıḷ- apta- aptaḷ- aptığ aptıra aracın araġa araġacı araġalığ araḷaş- arġa arġağ arġaḷa- arġalığ arġamcıla- arġanığ arġāstandır arġāstığ arı- arı- arığḷa- arığḷıḳ arığzıs arıḷ arış- arışta- arıẏḷa arḳa ārlandır arḷıḳ arḷıḳtığ armağcı armağcıḷa- arna arsaḳ arsaẏ- arsaẏt- arsın- arşınna- art- artığḷığ asḳıraḳ asḳırḷığ asḳış asḳış aspaḳ aspıjaḳ assa astıḳ- astır- astır- aş aşḳıya aşpa aştat- aştır-
23 aẏ- aya- ayaḳşınaḳ aẏbıḷa- aẏdığ aẏdığcı aẏġastığ aẏġaş aẏġaştığ ayıḳta- aẏıttır- aẏḷaş aẏnı- aẏran azaḳtığ azığ azığḷığ azıḳtığ azın- azır azırıḳ azırt- azra azracı azraḷ- azrantı azrat- azūḷaḳ cigren çaba çabaja- çaba-ḳuḷaḳ çabaḷdan- çabaldıḳ çabaḷḷan- çabaḷḷıḳ çabañḳuḷaḳ çabaş çabıdaḳ çabıḷığ çabırıḷcaḳ çabıza- çaçıraḳ çadıġan çadıġan çadın çagbana- çağban çaġıḷa- çaġıḷbaẏ çaġın- çaġınnaş- çaġınnaştır- çaġınnat- çaġısḳan çaġızaḳ çağḷaş çajaḳḳaẏ
24 çajarġan çajart- çajı- çajığ çajınna- çajır- çajıt- çajıttığ çaḳşıḷa- çaḳşıḷaş- çaḳşıḷıḳ çaḷ çaḷ- çaḷa çaḷaba çaḷaġaẏ çaḷaḳ çaḷaḳḳaẏ çaḷakta- çaḷaḳtan- çaḷañ çaḷañna- çāḷaş- çaḷba çaḷbana- çaḷbar çaḷbı çaḷbra- çaḷbraḳ çaḷbraḳta- çaḷdır- çaḷdırğat çaḷgağ çaḷġacı çaḷġamaş çaḷġanda çaḷġandır- çaḷḳıra- çaḷḷığ çaḷta- çaḷtaḳ çaḷtan- çaḷtancaḳ çaḷtı çaḷtıḳ- çaḷtıḷan- çaḷtına- çaḷtıra- çaḷtırat- çaḷtırḳaẏ çamaja- çamajat- çamaş çañ çañña- çapsañ çapsıḷ çapsın
25 çapşı çapşıḳ çapşıncāḳ çarçaġa çarçın çarġa çarġıçıḷ çarığ çarım çarın çarın- çarınçaḳ çarınnığ çarışşı çarnat çartı çartış çartışta- ças- çasta- çaş- çaşta- çaştığ çaẏ çayaḳ çayaḳtan- çayān çayat- çaẏdaḳ çayıḳta- çayıḳtaḷ çayım çaẏḷa- çaẏna- çaẏnağ çaẏnaḷ- çazaḷḷığ çazam çazın- çebele- çebel ğ çebile- çeb re- çedek çedekte- çedi çed n ş- çed ş- çeken çekse- çeks k çel- çelbe- çelbegen çelbegen çelbeğ çelbir çelbrek
26 çelbrenç k çelbret- çeld r- çele çele- çelegi çelek çelekte- çelektet- Çeley çeliğ çelim çelimde- çeltirek çeppila çepsel çepsell ğ çepsendir- çeren çergen çer le çeskiniş çeskinişt ğ çesk n- çestekçi çetked k Çettiber çettinci çeze çezin çıbraḳḳaẏ çıdı- çıdığ çıdıḳ çıdıt- çıġdır- çığıḷığ çığın çıġın- çıġır çıġır- çığırba çıġırıḷ- çıġış çıġıt- çıjıḷ- çıḳ çıḳ- çıḳḳım çıḳşığ çıḷ- çıḷaḳḳaẏ çıḷāşta- çıḷba çıḷbıra- çıḷbırat- çıḷdır- çıḷdırba
27 çıḷdū çıḷġı çıḷġı çıḷı- çıḷıñ çıḷın- çıḷış- çıḷḷıḳ çıḷtır çımja- çımjat- çın çın- çır- çıraḳ çırba çırġa- çırıḷ- çırt- çış- çıt çızıra- çibek çibekkeẏ çibi- çibik çik çiks ncēk çikşin çikşinşek çikten- çilbi çilbilen- çilbilendir- çilbil ğ çilbirke- çilbirket- çīḷığ çiliñ çimek çimekten- çim ş çiñet çirce çirik çispele- çiş çīş çiş- çitkek çoba- çobajırat- çobaḷ- çobaḷdığ çobaşsırat- çoġa çoġaḷ- çoġaḷt-
28 çoġat- çoġın- çoḳtağ çōḳtan- çōktançaḳ çōḳtat- çoḳtu çoḷasçaġa çoḷdığ çoḷḷa- çōnmoyın çōntı- çontıt- çorçıḷaş çorğa çorıḳçı çorḷış çortış- çortışçı çosḳuş çostır- çozaḳta- çöbe çöde çöje çöle- çölen- çölet- çöpte- çörgek çöẏ çöẏlen- çū çuda- çudan- çudat- çuġaçaḳ çuğḷa- çuğḷuğ çuġur- çuḳ çuḳçaş çuḷda- çuḷġuş çuḷġuşta- çuḷġuştaş- çuḷtuḳ çuḷtuḳ- çuḷtuḳtūr- çuḷtur çuḷuğ çuḷuğcı çuḷuḳ çuḷuḳta- çum çumna- çumnūğ çūr-
29 çurçaḳ çurçu çurḷas çurttat- çurttuğ çustuḳ çūş çüçele çüdeğ çüdek çüdǖğ çügenne- çügenn ğ çügürt- çügürüğ çükçi çüldü çün çür- çürebiş çürekt ğ çürübüş çürüş çürüş- çüsken çüstür- çüzür çüzürlǖğ ē e- ebele- ebel ğ eben ebep ebis- ebret edektel- edekt ğ edir- egbēş egeğ egilşek egin egini egri eg ş- eğ eğme eğmeliğ ejeñ ejikt ğ ekpek ekşe eldeş eleben elebes ēlen- eliğ
30 emcektīğ emejigeş emek emele- emeşle emze- en encik ençiğ- ende- end ğ enel ğ eñin eñire- eñnen- eñnend r- enşer enşik ep epşil epte- eptel- ere- erēn ergi ergilen- eri eriğ erik- eriktir- erin erl ğ eştek eşt r- ett ğ eẏ eye eze eze-küze ezenne- ezerlen- ezet- ezir- ezirikt ğ ezirt- ezir k ezrik ezrikşi ı ıġran- ıḳḳıḷa- ıḳta- ıḷaş- ıḷbıs ıḷçır ıḷçıra- ıḷġa- ıḷġaş-
31 ıḷġat- ıḷġıẏ ıḷtarıḳ ıñaçaḳ ınar Indrap ıñırşaḳ ırağa ıran- ıranşıḳ ırat-işt ırğan- ırıḳ ırıḷ- ırışçaḳ ırḷaḳ ısta ıstaḷa- ıştırġaḳ icel ğ iç- igilezi igil ktet- īg iğbek il- ile- ilgil k il l- iñne iñnen- iñni- iñnikte- iñnikten- iñnikt ğ iñn k istel it izin- ỻk ḳabā ḳabaçı ḳabaġan ḳabaẏ- ḳabıçaḳ ḳabıḳ- ḳabıḳtır- ḳabırġaḷa- ḳabırıḷçaḳ ḳadaḷcıḳ ḳadaḷıştır- ḳadarçı ḳadart- ḳadığ ḳadığḷa- ḳadığḷığ ḳadmaḳ ḳadmaḳtığ
32 ḳaġaş ḳaġıḷa- ḳaġış ḳaja ḳajān ḳajaẏ- ḳajıḳ ḳaḳḳaş ḳaḳḳı- ḳaḳḳır- ḳaḳpaḳ ḳaḳpaḳta- ḳaḳpaḳtığ ḳaḳşat- ḳaḳtaḷ- ḳaḳtıḷığ ḳaḳtır- ḳaḷ ḳaḷaġış ḳaḷaḳ ḳaḷan ḳaḷan- Ḳaḷar ḳaḷbaġas ḳaḷbırḷan- ḳaḷbırtaḳtan- ḳaḷbırtan- ḳaḷçaḳ ḳaḷdıḳ ḳaḷdır ḳaḷıñna- ḳaḷıñnığ ḳaḷıtḳı ḳaḷḳa ḳaḷtat- ḳaltır ḳaḷyaḳ- ḳaḷyaḳtır- ḳaḷyımaḳ ḳaḷyımaḳ ḳaḷyımaḳtan- ḳaḷyın ḳamca ḳamcıḷa- ḳamcıḷat- ḳamıḳ ḳamın- ḳamnaġı ḳamnat- ḳanattığ ḳanaẏ ḳañaẏt- ḳanıḳtır- ḳanīttın ḳañjır ḳanyaġa ḳānzıra- ḳānzırat-
33 ḳapḷan- ḳapşaġaẏ ḳara- ḳaraçı ḳaradan ḳāradaş ḳaraġan ḳaraġat ḳaraḳtan- ḳaraḳtığ ḳaraḷ- ḳaran ḳaraşḳıḷa- ḳaraşḳıḷat- ḳarazıban ḳarba- ḳarbaḳtan- ḳarbaḷa- ḳarban ḳarbannığ ḳarbıcın ḳarbıḷçaḳ ḳarça ḳarçaḳpas ḳarçıḳ- ḳarçın ḳardas ḳarğı ḳarın ḳarınnığ ḳarışçaḳ ḳarışta- ḳarḷāḳ ḳārta ḳartāş ḳartıġaş ḳartpaḳçı ḳaruḳ ḳasḷa ḳastaġan ḳastaḳ ḳastaḷ- ḳastaḷt- ḳastıḳ ḳastıḳ ḳastış ḳaş- ḳaşḳaḷığ ḳaşḳıḷa- ḳaşḳın ḳatḳırcaḳ ḳatḳırt- ḳatta- ḳattığ ḳayaḷa- ḳayar ḳayarı ḳaẏbar
34 ḳaẏdarı ḳaẏdı ḳaẏġa ḳaẏġaḷaḳ ḳaẏğas ḳaẏġastığ kaẏġat- ḳaẏġığ ḳāyı ḳāyığ ḳayıḷ- ḳayıḷdır- ḳayın ḳayırġaş ḳayışçaḳ ḳaẏḷ- ḳaẏnış ḳaẏt- ḳaẏtḳa ḳaẏtta ḳazaḷcıḳ ḳazaḷġaḳ ḳazaḷġıḷıḳ ḳazıḷ- ḳazın ḳazır ḳazırḷan- ḳazırtıḳ keber keberleş kebes kebilçirik kebrek kecir- kecit Keçen keçiğ Keçin kederle- kejik kejikt ğ kekte- kektim kelbe keleçek kelezek kelişt ğ kelişt r- kemes kemne kemne- kemn ğ kēn kendreş kene- kenegen kēnekte- keñelbek
35 kenem kēnet- keñret- kep kepke kept ğ kere kereci kerekte- kerele- keren Kereş keril- kersecek kertik kertiş kertişç kert şt ğ kestik kest r- kezekte- kezekt ğ kezin kezin- kezir ḳıbıḷan- ḳıbıḷığ ḳıbınaḳ ḳıbırt ḳıcıñı ḳıçağ ḳığḷan- ḳıjıtḳaḳ ḳıḳta- ḳıḷ- ḳıḷa- ḳıḷadı ḳıḷcığaş ḳıḷcığaştığ ḳıḷçı ḳıḷdır ḳıḷı ḳıḷıñ ḳıḷın- ḳıḷır- ḳımnaḳ ḳıñ- ḳına ḳına ḳınaḷ- ḳınan- ḳınazaḳ ḳıñıḳ ḳınış ḳınya ḳıpta ḳıptığ ḳıptıḷa-
36 ḳıraḷa- ḳırañ ḳırban ḳırġa- ḳırġağ ḳırığ ḳırışçaḳ ḳırḷaġan ḳırḷan ḳırḷığ ḳırs ḳırsan- ḳırta- ḳırtağ ḳıs- ḳısḳadın- ḳısḳaḷan- ḳısḳar- ḳıstaḷ- ḳıstaş- ḳısyaḳ ḳış ḳış- ḳışḳın ḳıştağ ḳıtḷa- Ḳıttaẏ ḳıttırt ḳıttıẏ Ḳıẏ Ḳıẏbıḳ ḳıẏbıḳta- ḳıẏbıḳtığ ḳıẏġan ḳıẏġıçın ḳıẏġırış- ḳıẏġırt- ḳıyığḷa- ḳıyıḳçıp ḳıyındı ḳıyırjur ḳıyış ḳıyışçaḳ ḳıyıt- ḳıẏma ḳıẏna- ḳıẏnaḷçıḳ ḳıẏnnığ ḳıẏrıḷ- ḳıza ḳızart- ḳızığ ḳızıḷ- ḳızıḷġāḳ Ḳızıḷġaya ḳızıḷzıban ḳızındıḳ ḳızırılçaḳ
37 ḳızḷaḷaḳ kī- kibikte- kibirençēk kibirend r- kibrençek kiceş kiçelen- kidikte- kijenne- kijiliğ kīk kilis kilis kindik kindikt ğ kīndir- kiñiren- kirbe kirbi kirbi kirlenşik kīs kiske kişteş kỻlençik kỻlön- kỻlöndǖr- kỻlǖğ ḳobırġaẏ ḳōbraḳ ḳobuḳ ḳocaẏn ḳodaḳ ḳodur ḳodurḷūğ ḳoğdacı ḳoğdağcı ḳoğjarıḳ ḳoġus ḳojanış- ḳojanşı ḳojıḷt- ḳojırıḳ ḳoḳ ḳoḳ- ḳoḳḳıẏḷan- ḳoḳta- ḳoḳtığ ḳoḷaġı ḳoḷamçı ḳoḷbus ḳoḷġa ḳoḷtıyaḳ ḳoḷtuḳta- ḳom ḳomdıt ḳomiẏ
38 ḳomta ḳonaraḳ ḳoncar ḳoñcarıḳ ḳoncıḳan ḳoncış ḳoñır- ḳoñra ḳoñrā ḳoñrat- ḳōp ḳorağ ḳoramçuḳ ḳoramja ḳorġacaḳ ḳōrġış ḳorḳıncaḳ ḳorḳuḷda ḳorḳus- ḳortı ḳoruḳtūr- ḳoruḷa- ḳorumna- ḳorumnat- ḳorumnığ ḳorun ḳos ḳosḳa- ḳoş ḳoşḳan ḳoşḳannığ ḳoşta- ḳoştaġan ḳoştan- ḳoẏ- ḳoẏbat ḳoẏbıçaḳ ḳoẏġa ḳoẏġaş- ḳoyıḷ- ḳoyıḷt- ḳoyın ḳoẏn köbüktǖğ köbülç k köcö köçük köde ködenek ködeş ködeş ködeşçi ködre ködre ködürbe ködürǖş köge kögüçi
39 kögümdük kögüstǖğ köġürt- köjür- kökpe köksen- köksö kökşü- kökte köktet- köktügeş köktürgeş köldö köle- köler- kölerçik kön könek köñme köp- köpsü köptö- köptön- köpükten- körne körnöstö körnǖş körnǖştǖğ körtem körtemnen- körtös- körüg körük körüne kösker şt r- köskeşt r- kösten- köstes- köstest r- köşker- köẏle közem közǖgǖş közük- krē kreste- kresten- krestend r- krest g ḳubanaḳ ḳubart- ḳubaşna ḳubuḷdūr- ḳubuḷġaḳ ḳubuḷġaḳtığ ḳubuḷġās ḳubuḷġastığ ḳubuḷġāstū
40 ḳubuḷġazın ḳubuḷt- ḳudur- ḳudurt- ḳujıcaḳ ḳūḳ ḳūḷ- ḳuḷaġaş ḳuḷaḳta- ḳuḷaḳtaş- ḳulaḳtığ ḳūḷdūr- ḳuḷġa ḳūḷġat ḳuḷġu ḳuḷuḳ ḳuḷunnūğ ḳum ḳumaḷaġan ḳumaḷān ḳumaş ḳumıstaş ḳumna kǖn- ḳunaḳ ḳunḳuḷa- ḳunu ḳunuġuş kǖnük- ḳura- ḳurça- ḳurçuḷūğ ḳurğaḳ ḳurḳuḷa ḳūrmaḳ ḳursaḳta- ḳursaḳtan- ḳursaḳtığ ḳurspan ḳurtta- ḳuruḷġaḳtığ ḳus- ḳusḳum ḳusḳuntu ḳust- ḳustur- ḳuşçaġaş ḳuşta- ḳuştan- ḳut- ḳuya ḳuyaḳta- ḳuyaḳtan- ḳuyaḳtığ ḳuyaş ḳuẏbūñ ḳuẏruḳ ḳuyur
41 ḳuyuşḳan ḳuzuḳtığ ḳuzuruḳtuğ kübe kübek kübren- kübrenç k kübürencēk küçerik küçēş küdre küg kügen küğleğ küjül külden- küldüci küle- külen- külençīk külgǖş külgǖştǖğ külǖn- külü- külün külüne- külüş külüş- kündeg küneci küñme küñnekt ğ künnǖk küre kürekte- küreñd - küreñd k kürgeş kürnek kürt kürǖk kürümek kürüp küs küsküde küsküş küsküş küste- küştet- küẏbenek küẏbrek küyel k küẏkenek küẏle küẏlek küẏlenǖ küẏlǖğ küẏnek
42 küyür küze- küzed n- küzet- küzret- küzürt le lem lemne- leş leşte- ỻlet- lin madırbaş maḳattı maḳpayaḳ maḳpıyaḳ maḳta- maḳtaḷ- maḳtan- maḷçaḳ maḷḷığ maḷtaḷa- mañta- mañzıraçıḷ mañzırat- māra- marapça marapçı marğān marsa- marsaḳ mārsaş marsḷa matḳa mayıḷt- mazar mē meçet megek mejelik mekel ğ- meleẏ meñ mençet mençette mende- meñne- meñneş meñneşt ğ meñn ğ merçeliğ mergemçi merik mers merslek mez n- mıjaḳta-
43 mıḳsığan mınçıḳ mınta mırs mıẏğaḳ mıẏğaḳ mıyışḳaḳ mıyış-mayış mıẏnaḳ mızıḳ micet micetti min- mirtpe moğaḳ moğat- moğus moḳa- moḳat- moḳaẏ mon- mondaḷ- monduḷ- monşa moñus mosta mögü mögüzüre- mölye- möndür möndürle- möt möẏdrük mözüktük mỻre- muñ mundığ mundum mūnnūğ munta muntu-şaẏdı murun mǖste- muzruḳta- müçre mündǖr- mündǖrt- müẏrük müzrük müzür na- naba- nabat- naġas naġıḷan- naġıs naġısḳan naġūr
44 nāḳṭanağ nāḷcaḳ nāḷçı nāḷçıḷıg nāḷıştığ namır namna- namur namurḷuğ nañ- nancan- nancancāḳ nancıḳ nancıḷığ nanğıḷā- nañıḷan- nañıs nañısḳan nañna- narıḳ naş- naşḷa- naẏraḷ- ne nebege nebek nebir l- neb k negil- negǖ neg l- neğbeli nekten- nemçi nēmege nemze- neñ neñ- neñe neñ ğ nēş nınım nitke noġıḷıḳ noḳta non- nonam nönek nöntek nurtḳa nuzruḳ nuzruḳta- oba obā obraş obun ocuḳ oça
45 oçıḳpa odağḷan- odara odırḷa- oduḷçaḳ oduñna- oduñnat oduñnūğ oduşḳa oduzūncı oġḷışaḳ oġrı- oġrıcı oġurçı oḳ oḳpaḳ oḳpaḳtan- ōḷaġaş oḷarçıḳ ōḷāş oḷġamaş oḷış oḷış- oḷya oḷyaḷa- oma omaḳ omaḳsıra- oñ- oñārı oñdaẏ oñdır- onıncı oppo oppoḷa- ōr orağ oraḳ oraḳta- oramış oranġış orın orığ ōrḷat- ornaşçı ort ortadağı ōs oskaẏ osta ostoḷ ostoḷba oşḳa- oşḳandır- oşḳanış- oşḳar- oşḳaş- oşḳaş-
46 oşḳaştır- oşḳaştır- ōşta- otḳar- ottağ ottan- ottar- ottur- otturçaḳ otturġūs- otturġūş otturt- ottuşḳa oẏ oẏ oẏ- oyaġat oyan- oẏġaş oyıḷ- oẏmaḳ oẏmaḳtığ oẏnaḳ oẏnaş oẏnaş- oẏnaşşı oẏnaşta- o-yoḳ ozağat ozaẏ ozır- ozırt- ozun öbele- öbel ğ öbür öcür- öç- öde ödürt- öjeñ öjet- öjün ökküs ökpele- ökpeliğ ökten ökteniş ölümdǖg ölümnǖğ ömçe öñ- öñe öñegeş öñelyi- öñne- öñüstür öp
47 ördür- örleğ örtten örüm örüm örün örüñme östǖr- öş- öşte ötpes öttek öttekte- öẏzreş- özen özeẏ özön paçırbaş padıñoḷ padış paġanbaş paġandaş paġattır paġır- paḳḳan- paḳtaḷ- paḳtığ paḷaḷığ paḷan paḷançı paḷġaşta- paḷġaştan- paḷġaştığ pāḷığ paḷığḷa- paḷığḷaḷ- paḷığḷan- paḷta paḷtañ puḷtañ paraḷ paraş parbaḳçı parçan pardır- parış parıştığ parḷaḳ pārḷığ parmaḳta- pasḳa pasḳaḷa- pasḳış paspağaş paspāş pastan- pastı paşḳala- paşḳı
48 paşḳoẏ- paşḳūn pat- patpaştıḳ paẏdaḳ paẏdaḳta- paẏdaḷığ paẏdas paẏdasta- paẏdastan- paẏġa paẏramnan- paẏramnığ paẏzın paẏzıra- pazar pazıba pazın- pazınığ pazır- pazıtçıḷ pebī pede pedre- pedrel- pedreş- pejinci pektel- pektel ğ pekter- pelbiş pelirge pelirgele- pençet perek peri periğ pettik peẏttik pıġır- pıjı pıjıḳ pıjırt- pıḷā- pıḷan pıḷaş pıra pırḳa- pırḳaḷan- pırtḳa pışḷaḳ pıştır- pızıḷāḳ pīl pile- piliğ piltre- pirtke
49 pirzǖn pit pḷaş ples poduḳ poğında poja- pojan- poḷaḳ poḷbra- poḷġa poḷġala- poḷġam poḷşaḳ poḷşaḳtığ popaḷaẏ pora pora- porabaẏ porat pos pōs pos- posḳı posḳup poş poşta- pot poya- poyağ pozam pozamdıḳ pozıġḷa- pödüne pök pökö pökte- pöktel- pökten- pöle- pölǖş- pörǖlüğ pözü- pözük Pras prasḷa praşḳa pu pudırḷa- pudra- puġaḳ puğda puġur- puḷġaḳta- puḷġaşpaş puḷuḳ puḷuñ pūn
50 pǖrek purġū purḳa- purḳan purḷūḳtūr- purnat- pūruḷ puruḷçaḳ purus puruẏ pus- pusḳağ pusḳaḳ put puzā püdǖn- püğrük pükkeẏ- pükte- püktel- püktelşek pükten- pükter- pülgü pülgüle- pülgülǖğ pürkel- pürü pütkel k pütkǖl raḳtaḷ- raḳtat- rım rımcı rımna- rıs sā saba- sabınna- sabıra- sabırıḷ- sabranşı sādam sādamnığ sağ saġıjaḷın- saġıjaḷınçaḳ saġır saġısḳan saḳtat- saḷ sāḷ- saḷa saḷağa saḷağaẏ salbaḳta- saḷbaẏ- saḷbıḳ
51 saḷdam saḷġında- saḷġınnığ saḷġış samın samī sanā sanbar sanmī sap- sapınḳa saptaẏḷaḳ saptığ sar sār saracın sarbā sarbaḳ sarbaş sarbaẏt- sarġart- sarıḷaş sarımdaḳ sarımzaḳ sarḷaş saẏ saẏ (zaẏ) sayaḳta- sayaḳtan- saẏbır saẏbırḷat- saẏġaḳta- saẏġaḳtat- saẏġaḷa- saẏġar- sayıḷ- sayın- sayıt sayıtçı saẏḷa- saẏlağ sazıḳ Sebi sebreẏ sederik- sederki segistīğ sekirt- selbenne- selbeş selbīk selezne sel ş- sel şt r- semirt- seppe sergēk sergis-
52 sērtkīş seskek sıbıs- sıbısḳı sıbısḳıḷa- sıbra- sıġa sıġdır- sıġdırt- sığdraḳ sıġrançı sıḳtaş sıḳtaş- sıḷığ sın- sıñdart- sıñdır- sıñdraḳ sıñırırıḳ sıñır-sōr sınmaçıḷaḳ sıpsaẏ- sıran sıraẏ sırba sırġa sırġaḷī sırġan sırığ sıs sıẏçıḷ sızıḳ sızır- sī si- sība- sīçıḷ sidik sik- silen- simek simeşke sīn sirēk sirekeẏ sispelek sỻm sō sō sogḷaş- soġıḷ- soġır soġıs soġış- sōḳçıḷan- sōḳtan- soḷ- soḷa
53 sōḷa- sōḷaḳ soḷar soḷımna- soḷımnığ soḷımzıra- sōḷtır- somna- soñ sōñaẏ soñgı soñıştra- sorḳıḷa- sōs soẏġū södölkö sögelzīle- sökteş sölbe sölem sörten- söẏbe söẏge sra sraẏ suġaşta- suğḷa- suġūḷūḳ suma sunurzanır sūr- surağḷa- suraḷ suraḷa- surançıḳ suras surat- susḳa- susḳağ susḳū susḷaḳ sustaḷ- sustan- sustruḳ süleci sülem sülgü sümer sürgǖ sürmeş sürmeştiğ sürmeşt ğ sürnǖk- sürnǖkçēn sürnüktür- sürtük- sürün sürünǖğ
54 süyle süzele- süzür- süzürbe şabaḳ şabdar şabığ şabıḳ- şabıḷa- şabış- şabıştır- şabıt şabıt şacdı şadır şaġan şaġandıḳ şaġayaḳ şaġıḷ- şaġıḷa- şaġıḷan- şaġınaḳ şaġınaḳta- şaġınna- şaġır şajıḷ şajıḷ- şajıḷğı şajın şajın- şajıra- şajıt- şaḳ şaḳ- şaḳpı şaḳtış şaḷ şaḷ şaḷa- şaḷandaẏ şaḷar- şaḷdır şaḷġa- şaḷġanaḳ şaḷığ şaḷım şaḷış şaḷış- şaḷ-ḳoẏt- şaḷ-ḳoẏtaḳ şaḷşı- şaḷşığ şamdar şamdır şaña şanjıḳ- şanjıḳtır- şanmar
55 şanmaẏ şapçaḳ şapta- şaptır şaptırba şar şār- şarbaẏ- şarbaẏıt- şarbı şardaḳ şardaḳ şarġan şarḷa- şarḷaḳ şarşa- şarşı- şarşın şart şartḷa- şaşta- şaştaş- şat şat şatḳaş şatḷa- şaẏ şaẏ şaẏbığ şaẏbıt- şaẏdan şaẏġa- şaẏġaḳ şaẏġaḳta- şaẏġaḷ- şaẏġıḷ- şāyı şayıḳ şāyıḷa- şayın- şaẏḷaḳ şaẏḷan- şecen şecenne- şedennel- şedennet- şedenn ğ şedirgen şegene şej l- şelde- şeli- şene- şenemşe şenniğ şer şert şert-
56 şertpe şet şeẏ- şı şıba- şıbın şıcığ şıdaġıdaḳ şıdam şıdamnığ şıdan- şıdanığ şıdar şıdırban şıdış şığdaġan şığdır-şağdır şığdrat- şıġıt şıḳ şıḳça şıḳta- şıḷbaḳta- şıḷbır şıḷbırḷa- şıḷbırḷığ şıḷcır şıḷda- şıḷdı- şıḷġıẏ şıḷta- şıḷtançıḳ şımayaḳ şımca- şımcı- şımcıḷ- şımda- şımdat- şımġar şımġarḷa- şımġarḷat- şımıḳta- şımıḷat- şımır- şımırıḳ şımra- şınayaḳ şıncı şında- şındıḳ şının şınna- şıra şıraḷa- şıraẏḷaş- şıraẏḷıḳ şırba- şırbaġa
57 şırḷa- şış şışḳaḳ şışḳaḳ şışḳaḳta- şışḳaḳtat- şışḳır şıt şī- şibeke şibeldeẏ şibişke şibrek şide- şidencik şidet- şīgiş şilekeẏ şilgi şili şilte- şilten- şimçit- şimir- şimirt- şīncaḳ şince şirçe şīrd şiren- şireş- şireşçek şirt şişte- şitt ğ şiye- şiyel- şiyeld r- şiy k şō şōcıda şocıḳ şocıt- şoġum şoḳ şoḳ şōḳ şoḳ- şoḳçı şoḳçıḷa- şoḳpa şoḳta- şoḳta- şoḳtan- şōḳtığ şoḳur şoḷ şōḷaḳ
58 şomaḳ şomcır şoñma şop- şopçır Şor şök şökte- şöl şöptǖğ şörçek şöyüş- şu şū- şǖ- şuba- şuğ şuġa şuḳ şuḳ- şǖk- şuḳçu- şuḷan şūḷt şuḷuḳ şūn şūnçı şūnda- şuñur şuñur şur şurḷaş şurtuḷ- şurtuncaḳ şuruçaḳ şurup şǖşken şuşḳu- şülgen şülü şülük şülüñ şüm- şümdūr- şüme şürekeẏ şürt- şüẏdük şüẏle- şüẏlekte- tā tabaḳ tabaş tabaşta- tabaştığ tabıjıt tabıḷġa tabıḷḳa
