TÜRKĠYEDE TARIMIN FĠNANSMANINDA ZĠRAAT BANKASININ ROLÜ
YÜKSEK LĠSANS TEZĠ Hazırlayan: Sevcihan ARICI DanıĢman:Prof.Dr.Ġ.Hakkı ĠNAN
Trakya Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Tarım Ekonomisi Anabilim Dalı
T.C.
TRAKYA ÜNĠVERSĠTESĠ
FEN BĠLĠMLERĠ ENSTĠTÜSÜ
TÜRKĠYEDE TARIMIN FĠNANSMANINDA
ZĠRAAT BANKASININ ROLÜ
SEVCĠHAN ARICI
YÜKSEK LĠSANS TEZĠ
TARIM EKONOMĠSĠ ANABĠLĠM DALI
TEZ DANIġMANI Prof.Dr.Ġ.HAKKI ĠNAN
TEKĠRDAĞ 2007
T.C.
TRAKYA ÜNĠVERSĠTESĠ
FEN BĠLĠMLERĠ ENSTĠTÜSÜ
TÜRKĠYEDE TARIMIN FĠNANSMANINDA
ZĠRAAT BANKASININ ROLÜ
SEVCĠHAN ARICI
YÜKSEK LİSANS TEZİ
TARIM EKONOMİSİ ANABİLİM DALI
Bu tez 18.01.2007 tarihinde aĢağıdaki jüri tarafından değerlendirilerek baĢarılı bulunmuĢtur. Prof.Dr.Ġ.Hakkı ĠNAN
ÖZET
YÜKSEK LĠSANS TEZĠ
TÜRKĠYEDE TARIMIN FĠNANSMANINDA
ZĠRAAT BANKASININ ROLÜ
SEVCĠHAN ARICI
Trakya Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Tarım Ekonomisi Anabilim Dalı DanıĢman:Prof.Dr.Ġ.Hakkı ĠNAN
2007,57 Sayfa Jüri:Prof.Dr.Ġ.Hakkı ĠNAN
Doç.Dr.Fadul ÖNEMLĠ
Yrd.Doç.Dr.Okan GAYTANCIOĞLU
Tarımsal üretim doğal koĢullara bağlı olduğu için risk ve belirsizlikler fazladır. Ayrıca tarım kesiminde yaĢayanların gelir düzeyleri diğer sektörlere göre düĢüktür. Bu nedenle çiftçiler elde ettikleri gelirin önemli bir bölümünü beslenme ve barınma vb. ihtiyaçlarını karĢılamak amacıyla kullandıkları için iĢletme sermayesi için gelirden ayırdıkları pay yetersiz kalmaktadır.
Üretici gelirleri yeterli düzeyde olmadığı için yatırım ve iĢletme sermayesi ihtiyacını kredi veren kuruluĢlardan karĢılamak zorunda kalmaktadır. Bu kuruluĢlar, TC. Ziraat Bankası, Tarım Kredi Kooperatifi, Trakyabirlik, Köy-Koop vb. çeĢitli kooperatifler ve özel bankalardır.
Üreticiler kredi temin ederken çeĢitli bürokratik iĢlemlerle karĢılaĢmakta ve kredi ihtiyacını zamanında ve yeter düzeyde karĢılayamamaktadır. Buna ek olarak yüksek faiz oranları da üreticilerin finansman konusunda Ģikayetçi oldukları en önemli konuların baĢında gelmektedir.
Üretici gelirlerini etkileyen faktörlerin baĢında girdi fiyatlarının sürekli artarken ürün fiyatlarının aynı düzeyde artmaması ve bazı dönemlerde düĢmesi gelmektedir. Bu nedenle üretici gelirleri sürekli azalıĢ eğilimi göstermektedir. Ayrıca yüksek faizli olarak aldığı çeĢitli iĢletme ve yatırım kredilerin üreticilerin karĢılaĢtığı ekonomik problemlerin daha da artmasına neden olmaktadır.
Üreticilerin karĢılaĢtığı finansman sorunlarının çözümü için bir üretici kooperatifi bankası kurulmalı ve çiftçilerin kredi ihtiyacı bu konuda uzmanlaĢmıĢ Tarım Ekonomistleri tarafından değerlendirilmelidir. Ayrıca tapu kadastro çalıĢmaları ülke genelinde tamamlanarak
ipotek usulü kredi verilmeli ve müteselsil kefalet uygulaması kaldırılmalıdır Anahtar Kelimeler: Ziraat Bankası, tarımsal krediler, finansman, kooperatifçilik,
SUMMARY MASTER THESĠS
SEVCĠHAN ARICI
Trakya Üniversity
Graduate Schhol of Natural and Applied Sciences Department of Agricultural Economics
Adviser:Prof.Dr.Ġ.Hakkı ĠNAN 2007, 57 Pages
Jury:Prof.Dr.Ġ.Hakkı ĠNAN Doç.Dr.Fadul ÖNEMLĠ
Yrd.Doç.Dr.Okan GAYTANCIOĞLU
Risks and uncertainities are rather high because agricultural production activities depend on natural conditions. Besides income levels of rural people are lower compared to other sectors. Therefore farmers use more of their farm incomes in order to cover their food and housing expenses and consequently the remaining income becomes insufficient for operating capital.
The farmers have to obtain their needs for investment and working capital by means of loans supplied from credit organizations. These organizations are Turkish Agricultural Bank, Agricultural Credit Cooperatives, Thrace Agricultural Oilseeds Cooperatives Union, Village Development Cooperatives and private banks.
Producers confront with bureacratic procedures and they are not able to provide their credit requirements in time and at adequate amounts. In addition, high interest rate is the first of the important issues that farmers complain with reference to finance.
The first of the factors affecting producers’ incomes negatively is that product prices usually do not increase parallel with the prices of input or even decrease while input prices increase continually. For this reason incomes of producer tend to decline continuously. Moreover operating and investment credits with high interest rates lead to increases in the economic problems confronted by the producers.
The Cooperative Bank should be established for the solution of finance problems of producers and credit needs of farmers should be met by Agricultural Economists specialized on farm credits. Besides credits by mortgage should be given following the completion of cadastral surveys for deeds and credit applications on chaining guaranty should be left.
İÇİNDEKİLER
1.GİRİŞ………...1
2. MATERYAL VE YÖNTEM……… .4
3.TARIMSAL İŞLETMELERDE FİNANSMAN………...5
31.Sürekli finansmanlar………...6
3.2. Bir defa yapılan finansmanlar………...7
3.3.Tarımsal İşletmelerde Finansman Planlaması………8
3.4.Tarımsal Üretimde Kredi İhtiyacı………...9
4.TARIMDA KREDİ İHTİYACININ NEDENLERİ………..10
4.1.Kredi ve Tarımsal Kredi Tanımları………...10
4.2.Tarım İşletmelerinin Finansman İhtiyaçları………..10.
4.3.Tarım İşletmelerinde Kredi Gereksinimini Yaratan Etmenler…………...10
4.3.1. Doğal Afetler………10
4.3.2. Çeşitli Hastalık ve Zararlılar……….11
4.3.3.Küçük Ölçekli İşletmelerin Kredi İhtiyacı……….11
4.3.4.Yetersiz Tarımsal Gelir………..12
4.3.5. Üretim ve Kaliteye Yönelik Yatırımlar……….13
4.3.6.Sosyo-Ekonomik Faktörler……….13
5. TARIMSAL KREDİ KAYNAKLARI………...15
5.1. T.C.Ziraat Bankasının Tarımsal Kredi Uygulamaları………...15
5.1.1. Bankanın Amaç ve Faaliyet Konuları………..15
5.1.2. Ziraat Bankasının Kredi Verirken Kıstasları………17
5.1.3. Ziraat Bankasının Tarımsal Kredilerinin Plasmanı………..18
5.2.Ziraat Bankasının Tarımsal Kredilerinin Sınıflandırılması………..19
5.2.1.Bireysel Çiftçi Kredileri……….20
5.2.2. Projeli İşletme Kredileri………20
5.2.3. Yatırım Kredileri………20
5.2.4.Spot Tarımsal Kredi………21
5.2.5.Sabit Faizli Traktör Kredileri………..21
5.2.6.Sözleşmeli Üretim Kredileri………...22
5.2.7. Sübvansiyonlu Tarımsal Krediler………..22
5.3.Tarımsal Kredilerden Yararlanma Koşulları………26
5.4.Teknik Esaslar………..29
5.4.2.Büyük Baş Hayvan Yetiştiriciliği (Sığır-Manda)………...30
5.4.3.Küçükbaş Hayvan Yetiştiriciliği (Koyun-Keçi)………..30
5.4.4.Organik Tarım……….31
5.4.5.Sertifikalı Tohum (Arpa-Buğday) Kullanımı………..32
5.4.6.Sertifikalı Tohum ve Fide Üretimi………..32
5.4.7.Sertifikalı Meyve Fidanı Üretimi………33
5.4.8.Sertifikalı Meyve Fidanı Kullanımı………33
5.4.9.Su Ürünleri Yetiştiriciliği………...33
5.4.10.Kontrollü Örtüaltı Tarımı……….34
5.4.11.Tıbbi Aromatik Bitki Yetiştiriciliği……….34
5.4.12.Tarımsal Sulama………..34
5.4.13.Ar-Ge ………..35
5.4.15.Tarımsal Mekanizasyon (Traktör ve biçerdöver hariç)………35
5.4.16.Kanatlı Sektörüne Yönelik Bio Güvenlik……….35
5.4.17.Diğer İşletme ve Yatırım Kredileri………..36
6.ARAŞTIRMA BULGULARI………42
6.1.Kredi Kullanan Üreticilerin Eğitim Durumu………...42
6.2.Kredi Kullanan Üreticilerin Yaş Dağılımı………...42
6.3.İşletmelerin Arazi Varlığı………43
6.4.İşletmenin Büyükbaş Hayvan Varlığı………..44
6.5.Kredi Kullanan Üretici Gelirleri………..45
6.6. Tarım Dışı Gelire Sahip Olanların Oranı………45
6.7. Üreticilerin Temin Ettikleri Kredilerden Memnuniyet Durumu……….46
7.SONUÇ VE ÖNERİLER………...47
ÇİZELGELER
Çizelge 5.1:Kredi Konularına Göre Cari Faiz Oranlarından Yapılacak İndirim Oranları……24
Çizelge 5.2: Küçük/Orta Boy Tarımsal İşletmelerin Büyüklüğünü Belirten Azami Kapasite Tespiti………28
Çizelge 5.3:Konularına Göre Kredi Dağılımı, Faiz Oranları ve Vadeleri………37
Çizelge 5.4: Tarımsal Kredilerin Faiz Oranları (%)……….39
Çizelge 5.5: Tarım Kredi Kooperatiflerinin Verdiği Kredilerin Faiz Oranları ve Ödeme Süreleri (28.06.2006 itibariyle)………40
Çizelge 5.6: T.C. Ziraat Bankası’nın Verdiği Krediler………41
Çizelge:6.1.Kredi Kullanan Üreticilerin Eğitim Durumu………42
Çizelge:6.2.Kredi Kullanan Üreticilerin Yaş Durumu………43
Çizelge:6.3.İşletmelerin Arazi Varlığı……….44
Çizelge:6.4.İşletmelerde Hayvan Varlığı……….44
Çizelge:6.5.Üreticilerin Yıllık Gelirleri………...45
Çizelge:6.6.Üreticilerin Tarım Dışı Gelir Durumu ……….45
1
1.GİRİŞ
Türkiye‟de kalkınma çabaları 1923 yılında İzmir İktisat kongresinin toplanmasıyla birlikte başlamıştır. Özellikle 1929 yılında yabancılara tanınan ayrıcalıkların tamamen ortadan kalkmasıyla birlikte yerli hammadde kullanan sektörler gümrük duvarlarıyla korunmaya başlamıştır. 1931 yılında I.Kalkınma planı hazırlanmış, tarım ve sanayileşme konusunda çeşitli kararlar alınmıştır. Ayrıca 1936‟da ikinci kalkınma planı hazırlanmış ve bu doğrultuda yerli üretim teşvik edilmiştir. Ancak 1929‟da Dünyada yaşanan ekonomik kriz ve II. Dünya savaşı yılları Türkiye Cumhuriyeti açısından oldukça zor geçmiştir. Buna rağmen 1950‟li yıllara gelindiğinde Osmanlıdan kalan dış borçlar ödenmiş ve az da olsa bir sermaye birikimi sağlanmıştır. Ayrıca 1950‟li yıllardan sonra çeşitli dış yardımlar ve borçlanmayla birlikte tarımsal üretimde önemli gelişmeler olmuş, üretim ve verimde artışlar sağlanmıştır.
Türkiye‟de organize tarımsal kredinin temeli ve en önemli kuruluşu T.C. Ziraat Bankasıdır. Ziraat Bankasının ilk kuruluşu 15 Ağustos 1888 „e kadar uzanmaktadır. Bankanın kurucusu olan Mithat Paşa 1863 yılında Niş vilayetinde “Memleket Sandıkları” adı altında kredi kooperatifleri uygulamasına başlamıştır. 1883 yılında yapılan statü değişiklikleri ile Memleket Sandıklarının adı “Menafi Sandıkları” olarak değiştirilmiştir. Memleket Sandıklarının kuruluşu Türkiye‟de tarımsal kooperatifçilik hareketinin de başlangıcı kabul edildiğinden, bu konuda ayrıntılı bilgi “Tarımsal Kooperatifçilik” bölümünde verilmiştir(İnan,2006)
Daha sonraki yıllarda yönetimde ve sermayede görülen aksaklıklar ve yetersizliklerden dolayı yeni bir kuruluşun kurulması ihtiyacı belirmiş ve 15 Ağustos 1888‟de hazırlanan Ziraat Bankası tüzüğü ile Menafi Sandıkları kaldırılarak yerine Ziraat Bankası kurulmuş ve sandıkların görevleri Ziraat Bankasına verilmiş ve bundan sonraki hisseler de bankanın sermayesine tahsis edilmiştir. Bu adımla birlikte, teşkilatlı tarımsal kredi tarihinde yeni bir dönem başlamıştır(İnan,2006)
Tarımda mekanizasyonun kullanılmaya başlanmasıyla birlikte girdi kullanımına olan talep artmıştır. Özellikle kimyasal gübre ve ilaç kullanımı verimliliği önemli ölçüde artırmıştır. Ancak girdi kullanımında yaşanan gelişmeler tarımsal işletmelerin sermaye ihtiyaçlarını da artırmıştır. Özellikle işletme sermayesi yetersizliği halen sürmekte olan en önemli sorunların başında gelmektedir. Bu nedenle tarımda sermaye yetersizliği nedeniyle
2
karşılaşılan sorunların çözümünde Ziraat Bankası önemli bir işlev görmektedir. Üreticilerin ihtiyaç duydukları kredi gereksinimi Ziraat Bankası tarafından karşılanmıştır. Ancak tapu-kadastro çalışmalarının Türkiye genelinde tamamlanamamış olması nedeniyle kefalet konusunda çeşitli sorunların yaşanmasına ve dolayısıyla kredilerin geri dönme oranlarını da etkilemiştir. Bu nedenle üreticiler müteselsil kefalet yoluyla birbirlerine kefil olmakta ve bu durum alınan kredinin geri ödenmemesi durumunda çeşitli sosyal sorunlara neden olmaktadır. Ancak her şeye rağmen Ziraat Bankası Türkiye‟de cumhuriyet sonrası dönemde Türk tarımının gelişmesine önemli katkılar sağlamıştır.
Ziraat Bankası çeşitli bankacılık hizmetleri yanında, tarımsal üretimin desteklenmesi amacıyla yatırım, donatım, pazarlama vb. çeşitli konularda üreticilere kredi sağlamaktadır. Sağlanan kredilerin faiz oranları enflasyon oranına bağlı olarak son 15 yılda oldukça yüksek bir seyir izlemiştir. Üreticiler aldıkları kredilerin geri ödenmesinde oldukça zorlanmışlardır. Ancak yüksek enflasyon oranı bankanın plasman sağladığı kredi kuruluşlarından yüksek faizle kredi temin etmesine neden olmuş ve kredi maliyetlerinin artmasına neden olmuştur.
Türkiye‟de tarımsal arazilerin küçük ve parçalı olması tarımın en önemli yapısal sorunları arasındadır. Ayrıca miras hukuku arazilerin her kuşakta parçalanmasına izin vermekte ve sorun her geçen gün ağırlaşmaktadır. Küçük ve parçalı araziler mekanizasyonu zorlaştırmakta ve birim ürün maliyetlerinin artmasına neden olmaktadır. Bu durum verimliliği ve karlılığı azaltmakta, bunun yanında tarımda küreselleşmeden kaynaklanan sorunların artmasına neden olmaktadır.
Tarımsal işletmelerin kredi gereksinimi her geçen gün artmakta ve yüksek faiz oranları ve girdi fiyatlarına rağmen ürün fiyatları bazı ürünlerde azalış eğiliminde olduğu için üreticiler ekonomik sorunlarla kalmaya başlamışlardır. Bu nedenle geçmiş yıllarda Tarım Kredi Kooperatifi ortaklarının kullandığı kredilerin geri ödenememesi nedeniyle faizler için af getirmiştir.
Bu araştırma ile tarım sektörünün finansman ihtiyacının karşılanmasında Ziraat Bankasının uygulamaları araştırılarak analiz edilmiştir. Özellikle kredi ihtiyacının karşılanmasında karşılaşılan sorunlar tespit edilmiştir. Bunun yanında üreticilerle yapılan görüşmelerde üreticilerin ihtiyaç duydukları kredi çeşitleri ve kredi temini sırasında karşılaştıkları sorunlar incelenmiştir.
3
Çalışmanın amacı üreticilerin ihtiyaç duydukları krediyi uygun faiz oranı ile en kısa zamanda temin edebilmeleridir. Tarım kesimi kredi ihtiyacı yüksek olan en önemli sektörlerden birisi olup toplam ekonomi içerisinde %50‟nin üzerinde bir paya sahiptir.
Tarım sektörü gelişmiş ülkelerde bile hala önemini korumakta ve oldukça yoğun destek görmektedir. Türkiye‟de tarıma gereken önemin verilmesi özellikle hızla gelişen gıda sanayinin ihtiyaç duyduğu hammaddenin yeterli ve kaliteli düzeyde karşılanması yanında tekstil sektörünün ihtiyaç duyduğu pamuk üretimi açısından da oldukça önemlidir.
4 2. MATERYAL VE YÖNTEM
Tarımsal üretimde finansman konusunda faaliyet gösteren kuruluşların faaliyet raporları ve çeşitli dokümanları ile konuyla ilgili yapılmış çeşitli yayınlar incelenmiştir. Buralardan elde edilen literatür bilgilerinden yararlanılmıştır. Ayrıca, Tekirdağ ilinde bulunan 50 üretici ile görüşülmüştür. Görüşme gayeli örneklemeyle Tekirdağ Ziraat Bankasından kredi alan üreticilerle yapılmıştır.
Örnek sayısının belirlenmesinde daha önce 2001 yılında Tarım Ekonomisi Araştırma Enstitüsü‟nün yapmış olduğu bir çalışmada Trakya bölgesi için her ürün bazında 50 üretici ile görülmesinin yeterli sayılmasıdır (Koç ve ark, 2001). Bu nedenle yapılan bu çalışmada da aynı yöntem izlenmiştir. Anketlerden elde edilen veriler kodlanarak bilgisayar ortamında analiz edilmiş ve yorumlanmıştır. Analizde niteleyici veriler bilgisayar ortamına aktarılarak oransal olarak analiz edilmiştir.
Araştırma materyalinin büyük bir bölümünü T.C. Ziraat Bankası‟nın faaliyet raporları, yönetmeliği ve diğer yayımları oluşturmuştur.
Ayrıca konuyla ilgili olarak Tarım Köy işleri Bakanlığı‟na bağlı İl ve İlçe Tarım Müdürlükleri ile birlikte çeşitli kamu kurum ve kuruluşlarından temin edilen bilgiler oransal olarak analiz edilmiş ve yorumlarda kullanılmıştır. Ayrıca konu ile ilgili yerli yayımlar ve istatistikler incelenmiş ve araştırmanın her aşamasında bu bilgilerden yararlanılmıştır.
5 3.TARIMSAL İŞLETMELERDE FİNANSMAN
Tarımsal işletmelerin öz sermayesi yatırım ve işletme sermayesi için genelde yeterli olmadığı için yabancı sermayeye gereksinim duymaktadır. Bu nedenle işletmeler yabancı sermaye gereksinimini kredi kuruluşlarından sağlama yoluna gitmektedirler. Tarım kesiminin finansman ihtiyacının uygun koşullarda sağlanması tarımsal üretimin artması ve dolayısıyla gıda ve tekstil sanayinin ihtiyaç duyduğu hammadde gereksiniminin yurtiçinden sağlanmasına yardımcı olacaktır. Ayrıca ürün kalitesinin ve çeşitliliğinin artmasına yardımcı olacaktır. Buna bağlı olarak yeni istihdam alanları doğmasına da yardımcı olacaktır. Tarım sektörü Türkiye ekonomisinin yarıdan fazlasını doğrudan etkilemektedir.
Tarımsal işletmelerde ki ekonomik faaliyetin düzenli bir şekilde devam ettirebilmesi için üretim faaliyetine katılan sabit sermayenin ve döner işletme sermayesinin üretim hacmine uygun olarak yerine bir ifadeyle bunların finansmanı gerekir. Bu nedenle tarımsal işletmelerde finansman daimi tekerrür eden devamlı finansmanlar ve bir defaya mahsus olmak üzere yapılan finansmanlar olarak iki ana grup altında toplanır(İnan, 2006).
XX yy.da artan Dünya nüfusunun her türlü ihtiyacının karşılanması amacıyla doğal kaynaklar aşırı şekilde kullanılmaya başlanmıştır. Üretim yöntemlerindeki teknolojik gelişmeler doğal kaynaklar üzerindeki baskıyı daha da artırmıştır. Buna bağlı olarak, gelişmiş ülkelerde (özellikle AB, ABD) tarımsal üretimi artırma amacıyla uygulanan destekleme politikaları sürdürülebilir tarım politikalarına uyumlu hale getirilmiştir.
Örneğin AB ülkeleri, uyguladıkları Ortak Tarım Politikası (OTP) sonucu tarımsal üretimde önemli artışlar sağlamıştır. Bu politikanın temel enstrümanları yoğun girdi ve teknoloji kullanımına dayalı olarak üreticilerin desteklenmesiydi. Ancak AB ülkeleri bu politikanın sadece üretimi artırdığını görmekte gecikmemişlerdir(Kubaş ve Gaytancıoğlu, 2001).
İşletmenin ihtiyaç duyduğu öz sermaye ve yabancı sermaye ihtiyacının karşılanmasında izlenen yol ve yöntemlerin tamamı finansman olarak ifade edilmektedir. İşletmenin verimliliği ve etkinliğini artırmak amacıyla kullanılan sermaye ile ilgili işlemler finansman bölümü tarafından yürütülmektedir. Finansman çeşitli kuruluşlardan temin edilebilmektedir. Bunlar; bankalar, kooperatifler, uluslar arası finans kuruluşlarıdır.
Üreticilerin finansman ihtiyaçlarının uygun koşullarda karşılanması, tarımsal üretimin geliştirilmesi, verimliliğin ve kalitenin artırılması amacıyla T.C. Ziraat Bankası A.Ş. ve Tarım Kredi Kooperatiflerince tarımsal üretime dair düşük faizli yatırım ve işletme kredisi
6
kullandırılmasına ilişkin ekli Kararın yürürlüğe konulması; Devlet Bakanlığı‟nın 19/12/2005 tarihli ve 68829 sayılı yazısı üzerine, 15/11/2000 tarihli ve 4603 sayılı Kanunun 3 üncü maddesi ile 3/1/2002 tarihli ve 4733 sayılı Kanunun 7 nci maddesine göre, Bakanlar Kurulu‟nca 27/12/2005 tarihinde kararlaştırılmıştır(Anonim, 2005).
3.1.Sürekli finansmanlar
Devamlı finansmanlar ekonomik faaliyet dönemi içinde gerekli olan ve periyodik olarak işletme hacmine uygun olarak beliren ihtiyaçları karşılamak için gereken finansmanlardır. Bunlar işletme sermayesinin finansmanıdır(İnan, 2001).
Sürekli Finansman; üretim dönemi içerisinde işletmenin ihtiyaç duyacağı ve her yıl periyodik olarak aynı aktiviteler için gerekli olan finansmandır. İşletme ihtiyaç duyduğu finansman gereksinimi için finansman planı yapmak durumunda olup, her yıl düzenli olarak üretimin her aşaması için finansman ihtiyacını ve karşılanma şeklini belirtmek zorundadır. İşletme sermayesi, üretimle çok sıkı bağlantılı olduğundan daimi finansman içinde birinci derecede önemli yer tutar. Bunlardan sonra sabit tesislerin çalışır halde tutulması için gerekli malzemenin ve yedek parçanın finansmanı ve son olarak da bu iki grup dışında kalan diğer daimi finansmanlar gelir.
Bir üretim periyodu içinde sarf olan bütün mallara döner sermaye, diğer adıyla işletme sermayesi denir. Sadece, bir defa kullanılmaları mümkün olduğundan sarf malzemesi de denir.
Tarımsal işletmelerde tohum, çiftlik gübresi, ticari gübre, zirai ilaç, hayvan yemleri, akaryakıt ve yağlar, yakacak maddeler, elektrik, besi materyali olarak kullanılan sığır ve tavuklar bu grup altında toplanabilir. Diğer masraf gruplarına nazaran genellikle birim başına daha fazla yakıt tutan bu giderlerin karşılanmasındaki şekil ve şartlar tarımsal işletmecinin üzerinde önemle durulması gereken noktalardır. Tarımsal işletmelerin tipine ve işletme organizasyonuna göre yukarıda adı geçen giderlerin tüketim seviyeleri farklıdır.
Yedek parça, bakım, tamir, onarım diğer adıyla ikmal finansmanı gibi devamlı finansman finansman kalemleri sabit sermayeyi ilgilendirir. Mevcut tesislerin üretim faaliyetlerin kesiksiz devam ettirebilmesi için bazı kısımlarının zaman zaman yenilenmesi gerekir. Şayet makina, cihaz, gibi komple sabit sermaye ünitelerinin yenileri ile ikame edilmeleri, özel şekilde finansman teminini gerektirmeden işletmenin genel mali bütçesi
7
içinde mümkün olursa, bunlar da periyodik yani devamlı finansmanlardan sayılırlar, sabit tesislerin tamir bakım ile ilgili masrafları tamamen periyodik masraflara dahil edilirler.
3.2. Bir defa yapılan finansmanlar
Bu grup altında ki finansmanlar üretim faaliyetine bağlı olmayan yatırım amacıyla yapılan sabit sermaye finansmanlarıdır.
Bir defa yapılan finansmanlarda, bir taraftan yatırım için gerekli paranın temin edilmesi ve bununla yatırım mallarının satın alınması ve bunların doğrudan doğruya üretime katılmalarının sağlanması sırasında devamlı finansmanlar göre daha uzun bir süre geçebilir.
Bir defa yapılan finansmanları dört grup altında toplanabilir:
1. Mevcut sabit sermayenin değerini arttırıcı yatırımlar 2. Yeni yatırımlar
3. Konsolide işlemler 4. İştirakler
Mevcut sabit sermayenin değerini arttırıcı yatırımları eski bir, makinenin yerine yenisinin alınmasında ve mevcut binaların genişletilmesinde görürüz. Bir işletme içindeki sabit sermaye malları zamanla çeşitli nedenlerle işletmeden çıkarılır. Bunların yerine alınanlar örneğin; yeni bir traktör eskiyen traktörden kapasite ve teknik özellikler açısından daha üstün olduğu için temin edilmeleri de daha fazla parayı gerektirmektedir. Bu şekilde cereyan eden yatırımlarda özellikler sabit sermaye mallarının servet değerlerinde ve verimlerinde artışlar olur.
İşletmede mevcut yıpranmış herhangi bir makineyi veya benzerini yenisi ile ikame etmeden veya direkt olarak kapasite arttırmadan işletme sermayesinin ve servetinin miktarını veya sermaye çeşidini arttıran yatırımlara yeni yatırımlar denir. Bu gibi yatırımlarda teknikte ki gelişmeler dikkate alınarak işletmeye yeni ve ekonomik tesisler kazandırılmaya çalışılır. Konsolide işlemler, birikmiş kısa vadeli kredilerin, uzun vadeli kredilere çevrilmesi işlemleridir. Bu işlemlerde ödenmesi tehlikeye düşmüş kredilerin tekrar likitide olması sağlanır ve uzun vadeli kredi olarak bir teminata bağlıdır.
8
Finansman gerektiren veya finansman şekillerinden bir tanesi de tarımsal işletmeler iştirakleridir. Çiftçiler dinamik ekonomi içindeki yerlerini muhafaza etmek amacı ile çeşitli şekillerde kooperatif kuruluşlar meydana getirmişlerdir. Çiftçilerin az bir sermaye ile iştirak ettikleri bu kuruluşlar işletmeleri tek kalmaktan kurtarır. Bu gibi iştiraklere örnek verecek olursak; Tariş, Antbirlik, Fiskobirlik, vb.
3.3.Tarımsal İşletmelerde Finansman Planlaması
Tarım sektöründe işletme sahibi çok yönlü olmak zorundadır. Örneğin bir çiftçi; biçerdöver, traktör, vb. tarımsal alet ve ekipmanları kullanabilmeli, bunun yanında finansman, kredi vb. hesaplama ve bankacılık işlemleri konusunda kararlar alıp uygulayabilmelidir. Bu sektörde çalışanların eğitim düzeyi düşünüldüğünde, sektörde yaşanan problemlerin çözümünün de ne kadar karmaşık olduğu ortadadır.
Tarımsal işletmelerin kurulması, geliştirilmesi ve varlığını sürdürebilmesi için çiftçiler finansmana ihtiyaç duymaktadır. İşletme üretimin her aşamasında finansman problemleri ile karşı karşıya olup, bu sorunlar genellikle işletme sahibinin bizzat kendisi tarafından çözümlenmektedir.
İşletme sahibi ihtiyaç duyduğu finansman ihtiyacını öz kaynaklardan yetersiz ise kredi kuruluşlarından karşılamak zorundadır. En uygun koşullarda finansman temin edilebilecek kuruluşun seçimi, kredi miktarı, geri ödeme süresi vb. konularda işletme sahibi karar vermek durumundadır.
3.4.Tarımsal Üretimde Kredi İhtiyacı
Genel olarak tarım sektöründe kredi kullanımı, işletmelerin sermaye yapısı, tarım teknikleri, mevcut ya da planlanan üretim deseni ve kapasitesi, işletmecinin eğitimi ile tarımsal girdilerden yararlanma olanakları gibi faktörlerle yakından ilgilidir. Aynı zamanda bu etmenler, daha önceki bölümde belirtilen koşullarla birlikte işletmelerde kredi kullanımının başlıca nedenlerini oluşturmaktadır (Bülbül ve Ark,1995).
Küçük aile işletmelerinin egemen olduğu çok parçalı tarım arazileri ve teknolojik değişimin yeteri ölçüde yenilenemeyişi nedeniyle rantabilitenin düşük düzeylerde gerçekleştiği Türkiye tarım işletmelerinde, eksik sermaye unsurlarını ve bunların dağılımındaki dengesizliği gidermede kullanılan en önemli araçlardan birisi tarımsal kredilerdir. Tarımda gelir düzeyinin arttırılamaması veya düzenli sermaye oluşumunu
9
engelleyen unsurlar, tarımsal kredilerden yaygın, verimli ve etkin bir şekilde yararlanmayı olumsuz etkilemektedir.(Bülbül ve Ark,1995)
Tarımsal krediler, vadeleri yanı sıra kullanım amaçlarına göre de şu şekilde gruplandırılmaktadır.
A.Üretim Kredileri 1.İşletme Kredileri
2.Yatırım Kredileri
a.Donatma Kredileri(canlı ve cansız) b.Yapı ve Tesis Kredileri
c.Arazi Edindirme Kredileri B.Pazarlama Kredileri
C.Tarımsal Sanayi Kredileri
1979 yılında 16674 sayılı Resmi Gazetede yayınlanan tarımsal kredi yönetmeliğinde belirtilen bu sınıflama, 1986 yıl ve 19233 sayılı Resmi Gazetede yayınlanan yönetmelikle değiştirilmiştir. Bununla T.C.Ziraat Bankasının tarımsal kredi dağıtımında, kısa ve orta-uzun vadeli kredi sınıflandırması esas alınmıştır. Buna göre kısa ve orta-uzun vadeli krediler grubu içersinde; bitkisel ve hayvansal üretim kredileri, kimyevi gübre, su ürünleri, Tarım Satış ve Tarım Kredi Kooperatifleri Kredileri ile tarımsal sanayi kredileri yer almaktadır (Bülbül ve Ark,1995).
İncelenen ayrımlar dışında, açılan kredilerin konularına göre de sınıflandırma yapılmaktadır. Buna göre tarımsal krediler bağcılık, zeytincilik, tütüncülük, tavukçuluk, besicilik, ipekböcekçiliği gibi çeşitli üretim dallarında verilebilmektedir (Bülbül ve Ark,1995).
10
4.TARIMDA KREDİ İHTİYACININ NEDENLERİ
4.1.KrediveTarımsalKrediTanımları Kredi, Latince “Credere” kelimesinden gelmekte olup, inanmak, güven duymak, itimat
etmek anlamını taşımaktadır. Başkasına ait sermayeyi(mal ve parayı) karşılaştıran belirli bir müddet sonunda, kullanma bedeli ile birlikte geri verme vaadiyle kullanma faaliyeti olarak tanımlanabilir (Çevikbaş,1995).
Tarımsal kredi ise; her çeşit tarım üreticisinin üretim uğraşını sağlamak ya da iyileştirmek amacı ile çeşitli üretim etmenlerini elde etmek, işletme ve tesis masraflarını karşılamak konusunda, öz sermayenin yeterli olmadığı hallerde nakit sermayeyi tamamlamak için doğrudan doğruya üretimde kullanmak zorunluluğunda kaldıkları ekonomik yarar ve etkisi kısa ya da uzun süreli yabancı sermayedir.
4.2. Tarım İşletmelerinin Finansman İhtiyaçları
Tarım işletmelerinin ihtiyaç duyduğu bazı krediler şunlardır:
1.İşletme ölçeğini büyütecek orta ve uzun vadeli yatırım ve donatım ihtiyacının karşılanması 2.Tarımsal üretimde üretim ve kalite ile ilgili gelişme sağlamaya yönelik faaliyetler için ihtiyaç duyulan yatırım ve işletme sermayesi için kullanılan krediler
3.Mevcut işletmenin yenilenmesi veya yeni faaliyet alanlarının geliştirilmesi için ihtiyaç duyulan krediler
4.Çeşitli konularda faaliyet gösteren üretici kooperatiflerinin ihtiyaç duydukları kısa, orta ve uzun vadeli krediler
5.Pazarlamaya yönelik olarak ihtiyaç duyulan krediler(paketleme, taşıma, reklam vb.) 6.Tarımsal ürünlerin değerlendirilmesi amacıyla kurulacak gıda sanayi işletmeleri için kredi kullanımı
4.3. Tarım İşletmelerinde Kredi Gereksinimini Yaratan Etmenler
4.3. 1.Doğal Afetler
Tarımsal üretime zarar veren kuraklık, taşkın, dolu, rüzgar vb. meteorolojik olaylar; üretim miktarını olumsuz yönde etkileyerek verimin dolayısıyla işletme gelirinin azalmasına neden olur. Gelirdeki azalma sonunda, çiftçi, gelecek yıl ki üretim için gerekli işletme
11
sermayesini tasarruf edemediği gibi bazen elde edilen ürün veya gelir, çiftçi ve ailesinin tüketimini dahi karşılamaktan uzak bulunması durumlarında, çiftçi sermaye ihtiyacını kredi kaynaklarından karşılamak zorunda kalır.
Türkiye her yıl çeşitli sel, heyelan, dolu vb. doğal afetlerin yaşandığı bir ülkedir. Ayrıca deprem bölgesinde bulunmasından dolayı çeşitli dönemlerde çok büyük deprem felaketleriyle de karşı karşıya kalınmaktadır.
Doğal afetlere karşı sigorta konusunda gelişmiş ülkelerle karşılaştırıldığında, oldukça geri düzeyde olduğundan devlet doğal afetlerden sonra çiftçi lehine çeşitli kararlar almak zorunda kalmaktadır. Tarım sigortaları konusunda son yıllarda olumlu gelişmeler yaşanmıştır. Tarım Sigortaları yetersiz de olsa yasal bir statüye oturmuştur. Ancak unutulmamalıdır ki üreticilerin gelir düzeyi tarımsal üretimde sigorta uygulamasının önündeki en büyük engeldir. Bu nedenle devletin tarım sigortaları konusunda uygulamakta olduğu sübvansiyonların sürmesinde yarar bulunmaktadır.
4.3.2. Çeşitli Hastalık ve Zararlılar
Üreticiler çeşitli hastalık ve zararlılar nedeniyle dekara brüt ve net karlarında yaşanan düşüş üreticinin kredi ihtiyacını artırmaktadır. Üreticilerin karşılaştığı bu zararlıların tazmin edilmesi çeşitli güçlükler içerdiğinden devlet bu konuda sadece hastalık ve zararlıların etkilerinin azaltılması konusunda yapılan kimyasal ve biyolojik mücadele konusunda destek olmaktadır. Örneğin süne mücadelesi ile ilgili çalışmalar bizzat Tarım Köy Bakanlığı İl Tarım Müdürlükleri tarafından yürütülmektedir. Ancak son yıllarda süne mücadelesinde kimyasal mücadele yerine biyolojik mücadele yöntemleri tercih edilmeye başlamıştır. Bu durum sürdürülebilir bir tarımsal üretim için olumlu gelişmelerdir.
Hastalık ve zararlılar nedeniyle ekonomik kayba uğrayan üreticiler bir sonraki üretim dönemi için yeter geliri olmadığından krediye gereksinim duymaktadır. Üreticiler kredi ihtiyacını Ziraat Bankası ya da çeşitli kooperatiflerden karşılamaktadırlar.
4.3.3.Küçük Ölçekli İşletmelerin Kredi İhtiyacı
Türkiye de bulunan tarım işletmelerinin önemli bir bölümü yeter gelirli işletme büyüklüğünün altında bulunmaktadır. Bu nedenle bu işletmelerin kredi gereksinimi oldukça yüksek ancak geri ödeyebilme durumu da düşüktür. Bu tip işletmeler tarla tarımı konusunda faaliyet göstermektedirler. Bu tip işletmelerin hayvancılık veya seracılık vb. entansif tarıma
12
yönelebilmeleri için ihtiyaç duydukları kredilerin karşılanması durumunda kredilerin geri dönme oranı yükselebilir.
Tarımsal işletmelerin çoğunluğu, bir çiftçi ailesinin normal yaşamını sürdürebilmesi için gerekli geliri sağlayacak büyüklükte değildir. 2001 yılı verilerine göre 1-19 dekar arasında arazi işleyen işletme sayısı oranı tarım işletmelerinin %33,4‟ünü teşkil ettiği halde bunların işlediği arazinin toplam işlenen arazi içindeki payı ancak %5,3 olmaktadır(DİE 20001).
Yine 20-49 dekar arasında arazi işleyen tarım işletmelerinin oranı %31,4 olduğu halde, bunların işlediği arazinin toplam işlenen arazi içindeki payı %16 olmaktadır. 50-99 dekar arasında arazi işleyen işletme sayısının oranın %18,5 iken bunların sahip olduğu arazinin toplam işlenen arazi içindeki payı %20‟7 olmaktadır. Özetlenirse, 100 dekarın arazi işleyen tarımsal işletme sayısının oranı, %83,3 iken, bunların işlediği arazi, toplam işlenen arazi içerisinde ancak %42,0 paya sahip olmaktadır. Bu durum ülkemizdeki tarım işletmelerinin büyük çoğunluğunun küçük aile işletmesi niteliğinde, düşük gelirli ve dolayısıyla sermaye bakımından yetersiz olduğunu göstermektedir(Çevikbaş, 1995).
4.3.4.Yetersiz Tarımsal Gelir
Tarımsal ürün fiyatlarının düşük olması üreticilerin Brüt ve Net gelirini düşürmektedir. İşletmelerin yetersiz olan tarımsal gelirleri kredi gereksinimini oldukça artırmaktadır. Üreticinin yeter geliri olmadığı zaman bir sonraki üretim dönemi için kullanacağı, tohum, ilaç, gübre, mazot vb. girdileri kredi ile temin etmesi kaçınılmaz olmaktadır. Üreticilerin ihtiyaç duydukları kredileri yeter düzeyde ve miktarda hızlı bir şekilde karşılayamaması durumunda tarımsal üretim azalmaktadır.
Üreticilerin enflasyon nedeniyle yüksek faiz oranlarıyla kredi temin etmeleri çeşitli sosyal sorunlara da neden olmaktadır. Kırdan kente göçü hızlandırmakta, hızlı ve çarpık kentleşmeye neden olmaktadır. Bu nedenle üreticilere yapılacak sübvansiyon uygulamaları sonuç olarak topluma çeşitli şekillerde geri dönerek fayda sağlayacaktır.
13 4.3.5. Üretim ve Kaliteye Yönelik Yatırımlar
Klasik üretim yöntemleriyle üretilen ürünler gün geçtikçe piyasanın talebini karşılayamamaktadır. Tüketici zevk ve tercihleri değişmekte, yeni ürün çeşitleri ve pazarlama stratejilerinden etkilenmektedirler.
Üreticiler piyasanın taleplerini dikkate alarak yeni yatırımlara yönelmek zorunda kalmakta ve uzun vadeli kredi ihtiyacı buna bağlı olarak artmaktadır. Örnek olarak yeni kiraz, şeftali, elma, nar, kivi, avokado vb. çeşitlerin ve ürünlerin piyasa tarafından yoğun bir şekilde talep edilmesi verilebilir.
Ayrıca bazı ürünlerde kullanılan tohum ve fide çeşitleri tüketicilerin kalite konusundaki hassasiyetleri dikkate alınarak seçilmektedir. Bu durum işletmeye ilave bir yük getirmekte ve işletmenin girdi konusunda harcamalarının artmasına neden olmaktadır.
Tarım sektörününün yarışabilirliği kaliteli üretim yapmaktır(Gürbüz, 2005). Uluslararası piyasada nitelikli ürün olmaksızın rekabet edebilmek oldukça güçtür. Bu nedenle Türkiye‟de üretilen tarımsal ürünlerde kalite konusunda yapılacak çalışmalar ürünlerin rekabet şansını artıracaktır.
4.3.6.Sosyo-Ekonomik Faktörler
Türkiye‟de arazilerin küçük ve parçalı olması, bazı bölgelerde arazi mülkiyet dağılımının dengesiz olması üretici gelirlerini olumsuz yönde etkilemektedir. Özellikle kiracılık ve ortakçılık yoluyla geçimini sağlayan ailelerin elde ettikleri gelir oldukça düşük düzeyde bulunmaktadır. Bu ailelerin kredi talepleri kredi kuruluşları tarafından yeterince karşılanmamaktadır. Çünkü bu aileler yüksek faizli tarımsal krediyi geri öderken zorlanmaktadır.
Özellikle özel bankaların tarım kesimine sağladığı tarımsal krediler çok özel koşullarda gerçekleştirilmektedir. Kredi veren banka üreticilerin sahip olduğu gayrimenkulleri ipotek etmekte ve geri ödeme gücüne önem vermektedir. Ancak tarımın doğasında olan doğal koşullara bağlılık ve riskler üreticinin malvarlığını kaybetmesine neden olabilmektedir. Bu nedenle geçmiş yıllarda olduğu gibi gelecek yıllarda da üreticilerin temin ettikleri kredilerin geri ödenmesinde karşılaşacakları sorunlar tarım sektörünü bekleyen sorunların başında gelmektedir.
Kredi faizlerinin yüksek olması ve geri ödemede karşılaşılan sorunlarda gecikme cezalarının yüksek düzeylerde uygulanması çiftçilerin karşılaşacağı en önemli sorunlardır.
14
Bu nedenle Bankalar birliğinin üreticilere tarımsal kredi verirken üreticinin arazisini doğal afetlere karşı sigortalamış olmasını şart koşabilir. Böylece ürün sigortası yaptırmış üreticinin riski sigorta şirketi ile paylaşmış olur ve kredinin geri ödenmesinde daha az sorunla karşılaşmasına katkı sağlayabilir.
Makro düzeyde izlenen para politikaları, enflasyon ve devalüasyon vb. kararlar tarım sektörünü doğrudan etkilemektedir. Özellikle destekleme politikalarında ortaya çıkan yetersizlik ve üretici eline geçen ürün fiyatlarının düşüklüğü üreticilerin kredi ihtiyacını artırmaktadır.
Tarımsal ürünlerde korumanın kaldırılması konusunda WTO‟nun almış olduğu kararlar ürün fiyatlarını doğrudan etkileyebilmektedir. Küresel aktörlerin almış olduğu çeşitli kararlar Türkiye‟deki üreticilerin gelirlerinin düşmesine ve bu nedenle üreticilerin kredi ihtiyacının artmasına neden olmaktadır.
Tarımsal üretim gelişmiş ülkelerde çeşitli yöntemlerle desteklenirken gelişmekte olan ülkelerde ve azgelişmiş ülkelerde yeterince desteklenmemektedir. Bu durumda gelişmiş ülkelerle rekabette zorlanmakta ve belli bir süre sonra gelişmiş ülkelerin pazarı durumuna gelmektedir.
15 5. TARIMSAL KREDİ KAYNAKLARI
5.1. T.C.Ziraat Bankasının Tarımsal Kredi Uygulamaları 5.1.1. Bankanın Amaç ve Faaliyet Konuları
TC. Ziraat Bankası tarım kesiminin ihtiyaç duyduğu kredi ihtiyacının sağlanmasında en önemli kuruluşlardan birisi olup bu konuda diğer özel bankalara göre uzmanlaşmıştır. Ziraat Bankası tarımsal krediler servislerinde konuyla ilgili bilgi birikimi olan Ziraat Mühendislerinden yararlanmaktadır. Ziraat Mühendislerinin üreticilerin kredi ile ilgili ihtiyaçlarının tespit edilmesi ve kredilerin geri dönmesiyle ilgili tahminleri değerlendirmeleri diğer meslek gruplarına göre doğal olarak daha yüksektir.
Ziraat Bankası yasasına göre Banka öncelikle tarım sektörünün kredi ihtiyacını karşılamak amacıyla kurulmuş ve bunun yanında her türlü bankacılık hizmetlerini de üstlenmiştir.
T.C. Ziraat Bankası ana statüsüne göre Bankanın genel amaç ve faaliyet konuları şunlardır:
-Tarımsal ürünlerin üretilmesine, işletilmesine, değerlendirilmesine, yararlanılmasına, tarıma dayalı sanayi ile tarıma girdi sağlayan sektöre dönük her türlü girişimin kalkınma planı ilkelerine göre üretimde bulunması, oluşması ve gelişmesi ile ilgili finansman desteği sağlamak, kaynak yaratmak ve gerekli kredileri düzenlemek, izlemek ve bu amaçların elde edilmesinin sağlayacak ortaklıkları kurmak ve korumak, kurulmuş ve kurulacak ortaklıklara, yapılmış ve yapılacak girişimlere gereği halinde katılmak.
-Ekonomik gereklere uygun olarak verimlilik ve karlılık ilkeleri doğrultusunda, ulusal ekonomiyle uyum içinde sermaye birikimine yardım etmek ve bu suretle daha fazla yatırım kaynağı yaratmak üzere tarım sektörünün Kalkınma Bankacılığı görevini üstlenmek.
-Banka kaynaklarının kalkınma planı ve yıllık programlarına uygun olarak kullanılmasını ve seçici kredi politikasının etkin bir şekilde uygulanmasını sağlamak
-Her türlü kredi, bankacılık, sigorta acenteliği ve borsa işlemlerini yapmak (İnan,2006).
Ziraat Bankası 1924 yılına kadar sadece tarım kredisi veren bir devlet kuruluşu olarak çalışmasına devam etmiş, Cumhuriyetin kurulmasından sonra Banka 19 Mart 1924 tarihinde 30 milyon TL sermaye ile 99 yıl süreli bir anonim şirket haline getirilmiş ve Bankaya tarım kredileri yanında her türlü bankacılık işlemlerini yapma görev ve yetkisi verilmiştir.
16
12.6.1927 tarih ve 3202 sayılı yasa ile Banka anonim şirket olmaktan çıkarılıp, tüzel kişiliğe sahip tarımsal krediler yanında her türlü bankacılık işlemlerini de yürütmeye yetkili bir devlet kuruluşu halini alıp T.C. Ziraat Bankası adı ile işleyişine devam etmiştir. 1938 yılında bugünkü adıyla “Yüksek Denetleme Kurulu” tarafından denetlenmeye başlamıştır. 1988 yılında Güneydoğu Anadolu Projesi kredileri (GAP) müdürlüğü kurulmuş ve GAP bölgesi üreticilerine, bölgenin özelliklerine uygun kredi verilmeye başlanmıştır (İnan,2006).
1990 yılında banka bünyesinde özel tarımsal krediler müdürlüğü kurulmuştur. Zirai kredi müşterileri müşterek borçlu ve kefillerin mağduriyetinin önlenmesi amacıyla Başak Sigorta ile imzalanan protokol çerçevesinde sigortalanmaya başlanmıştır.
Banka 25.11.2000 tarihinde yürürlüğe giren 4603 sayılı yasa ile özerkleşme ve özelleşme kapsamına alınmıştır. Bu yasa ile Bankanın daha önce tabi olduğu 233 sayılı Kanun hükmünde Kararname ve diğer mevzuat yürürlükten kaldırılmıştır. Yasa kapsamında hazırlanan ana sözleşmede tarımsal kredilere şartlı yer verilmiş ve Bankalar Kurulunda alınan karar sonucu tarımsal kredilerin genel esasları bir kararname ile belirlenmiştir.
Ziraat Bankası tarafından hazırlanan bankanın Ana Sözleşme taslağı Başbakanlık Hazine Müsteşarlığınca incelenerek değerlendirilen ve 22.02.2001 tarihinde uygun görülen son şeklindeki Geçici Madde 2 şöyledir: “Kamu hisseleri %50‟nin altına düşünceye kadar, bankanın zirai kredileme faaliyetleri, uğraşı konuları münhasıran küçük ve orta boy tarımsal işletmelerin işletilmesinden ibaret üreticilere doğrudan ve tarım kredi kooperatifleri aracılığıyla açacağı kredilerle sınırlı olmak ve faiz oranları Banka kaynak maliyetinin altında olamamak kaydıyla devam eder”(İnan,2006).
Söz konusu maddeye göre, tarım kesimini büyük ölçüde ve nispeten uygun koşullarda yıllarca finanse eden Bankanın özelleşme sonrası bu görevini bırakacağı anlaşılmaktadır. Son olarak Emlak Kredi Bankasının da Ziraat Bankası çatısı altına alınmasıyla Bankanın şube ve faaliyet alanı iyice genişlemiştir.
2001 yılı Ağustos ayına kadar %55 faiz uygulanan tarımsal kredilerin faiz oranlarının Hazinece Ziraat Bankasına kaynak aktarılmaması nedeniyle ekonomik kriz sonrası Banka tarafından Ağustos ayından itibaren aniden %100‟e yükseltilmesi, üreticilerin normal koşullarda ödeyebildikleri bu kredileri geri ödemede zorlanmalarına, hatta bazı üreticilerin ödeyemedikleri krediler yüzünden mahkûm olmalarına dahi neden olmuştur.
17
Mevcut kredi koşulları bile yeterli olmayan Banka ileride ticari bir bankaya dönüşürse, sektör bankasından yoksun kalan tarım kesimi çok ciddi finansman sorunları ile karşılaşabilir. Çünkü ülkemizde gelişmiş ülkelerde olduğu gibi, tarım kooperatiflerini ve üreticileri finanse eden Kooperatifler Bankası bulunmamaktadır. Ege Bölgesindeki tarım satış kooperatifleri birliklerinin bankası olan TARİŞBANK‟da ciddi bir inceleme yapılmadan hükümet tarafından el konulmuş olması, çiftçilerimizin ve tarım kooperatiflerinin kredi bulmada bugünkünden çok daha büyük zorluklarla karşılaşacağını göstermektedir.
5.1.2.Ziraat Bankasının Kredi Verirken Kıstasları
Bankada tarımsal krediler; başarılı işletmecilikle kaliteli ve verimli üretim yapan, işletmesine sahip çıkan, tarımsal faaliyetini gerçekleştirmeye yönelik tarım alet ve makinesi bulunan, krediye karşılık yeterli teminatı verebilen, çevresinde itibarlı olarak tanınan müşterilere kullandırılması esastır.
Üreticilerin yukarıda belirtilen kriterlerle aşağıda belirtilen şartları da taşıması gerekmektedir.
-Ergin ve ayırt etme gücüne sahip olması,
-T.C. Vatandaşı olması ve Nüfus kütüğünde kayıtlı bulunması, -Tarımsal işletmesi bulunması,
-Bankaya vadesi geçen borcunun bulunmaması, -Tefecilik yapmaması,
-Çek kullanım yasağı bulunmaması, çek –senet protestolarının süreklilik arz etmemesi ve açık protestonun bulunmaması,
gerekmektedir.
Kredi Alırken Ön İnceleme İçin İstenecek Belgeler:
Gerçek Kişi Üreticiler:
Tarımsal kredi başvuru formu, Çiftçilik belgesi,
Nüfus cüzdanı fotokopisi, Vergi numarası,
18
Bilanço esasına göre faaliyet gösteriyor ise son üç yıla ait bilanço gelir tablosu ve mizanlar,
Tüzel Kişi Üreticiler:
Şirket ana sözleşmesinin yayımladığı Ticaret Sicili Gazetesi, Oda kayıt belgesi,
Vergi numarası,
Şirketi temsile yetkili kişilerin imza sirküleri,
Yeni kurulan şirketler için kuruluş veya son yıla ait, diğerlerinde ise son üç yıla ait bilanço, gelir tablosu ve mizanlar.
5.1.3.Ziraat Bankasının Tarımsal Kredilerin Plasmanı
Plasman limitleri, bölgesel ve sektörel faktörler dikkate alınarak Bölge Başkanlıkları bazında Genel Müdürlükçe belirlenerek tahsis edilir. Bölge Başkanlıkları, tarımsal kredi açmaya yetkili bağlı şubelerinin plasman ihtiyacını, kendine tahsis edilen plasman limitleri dahilinde; üretim yapısı, tarımsal üretimden aldığı pay,risk yoğunlaşması,geçmiş dönem şube performansı (tahsilat oran ve miktarları) ve müşteri verimliliğini dikkate alarak belirler. Bağlı şubelerin plasman tenkis/aktarma işlemleri Bölge başkanlıkları tarafından yapılır.
Şubeler, Bölge Başkanlığı veya Genel Müdürlük onayı ile açılan tarımsal krediler ile re‟sen açmış oldukları tarımsal kredileri kendilerine tahsis edilen tarımsal kredi plasman limiti dahilinde kullandırılır ve krediye ilişkin kullandırımlar ilgili tarımsal kredi skontlarında takip edilir.
Tarıma dayalı sanayi firmalarına açılacak tarımsal üretim dışındaki kredilere ilişkin plasman, Kurumsal ve Ticari Krediler için ayrılan plasman limitlerinden karşılanır ve krediye ilişkin kullandırımlar ilgili ticari kredi skontlarında izlenir.
Atıl plasmana yer verilmemesini teminen bağlı şubelerin plasmanları Bölge Başkanlıklarınca devamlı izlenir. Bölge Başkanlığınca, gerek görülmesi Bhalinde ilgili şubelerde mutabakata varılmak suretiyle bağlı şubeler arasında plasman tenkis ve aktarma işlemi yapılabilir.
Şubelerce depasman düşülmesi halinde; depasman, miktarı ve olursa olsun plasman tahsisi ile giderilmez. Depasman tespit edildiği anda, Bölge Başkanlığının/Tarımsal Krediler Daire Başkanlığının talebi ile durum, İç Kontrol Daire Başkanlığı‟nın bilgisi
19
dahilinde İç Kontrol Elemanları tarafından mahallinde incelenir. İnceleme sonucuna göre, incelemeyi talep eden merci tarafından gerekli idari ve mali tedbir alınır. Söz konusu depasman miktarı tahsilatla giderilinceye kadar yeni risk artışına gidilmez.
Bölge Başkanlıklarınca, bağlı şubelerinin yıl içindeki aylar itibariyle kullandırdığı krediler, bölgenin tarımsal potansiyeli, yapılan tahsilat oran ve miktarları ile kredi kullandırımını etkileyecek diğer kriterler de dikkate alınmak suretiyle; izleyen yılın plasman ihtiyaçlarının belirlenmesinde kullanılmak üzere; Şubat, Mayıs, Ağustos, Kasım aylarında, müteakip 12 aylık plasman tahminleri (mevcut risk + plasman ihtiyacı )Genel Müdürlüğe bildirilir.
5.2.Ziraat Bankasının Tarımsal Kredilerinin Sınıflandırılması
Ziraat Bankasınca verilen krediler işletme ve yatırım kredileri olarak iki gruba ayrılır:
1- Tarımsal ürün üreten işletmelerin, işletme sermayesi ihtiyaçlarının finansmanı amacıyla verilen işletme kredileri
2- Tarımsal işletme kurulması, edinilmesi veya mevcut işletmelerin yeni yatırım, modernizasyonu amacıyla yapılan yatırımların finansmanı amacıyla verilen yatırım kredileri
2005 yılı itibariyle Ziraat Bankası tarafından üreticilere sunulan tarımsal krediler aşağıda gösterilmiştir:
- Bireysel Çiftçi Kredileri - Projeli İşletme Kredileri - Yatırım Kredileri - Spot Tarımsal Krediler - Sabit Faizli Traktör Kredisi - Sözleşmeli Üretim Kredileri - Sübvansiyonlu Tarımsal Krediler
20
5.2.1.Bireysel çiftçi kredileri
Bireysel çiftçi kredileri, üreticilerin ihtiyaç duyduğu dönemsel ihtiyaçların 12-18 ay vadeli olarak karşılanmasıdır. Banka üreticilerin işletme sahibi ve ödeme gücü bulunmasını dikkate alarak kredi isteğini karşılamaktadır.
Tarımsal işletmeye sahip çiftçilik belgesi olan tüm üreticilere verilen kredidir. Bu kredilerin en önemli özelliği kullanımı en kolay kredi olmalarıdır. Krediye konu tarımsal üretime ilişkin varlıklar ve kullanılan girdiler üzerinden limit tespit edilmekte ve tespit edilen kredinin tamamı nakit olarak verilmektedir.
Azami 1 yıl vadeli olarak vade esasına göre verilebileceği gibi, 3,6 veya 9 ayda bir faiz ödemeli azami 18 aya kadar vadeli borçlu cari hesap şeklinde de verebilmektedir.
5.2.2. Projeli işletme Kredileri
Belirli bir projeye dayalı olarak yapılacak tarımsal üretime yönelik işletme giderlerinin finansmanı için açılan kredilerdir.
Bu tip krediler daha çok 12-18 aya kadar vadeli olup, planlanan faaliyetle ilgili hazırlanan proje karşılığı verilmektedir. Banka çiftçinin ihtiyacı ve ödeme gücünü dikkate alarak kredi miktarı ve ödeme süresini belirlemektedir
Projeli işletme kredileri azami 1 yıl vade esasına göre kullandırılabileceği gibi, 3,6 veya 9 ayda bir faiz ödemeli azami 18 aya kadar vadeli Borçlu Cari Hesap şeklinde de kullandırabilmektedir(Anonim, 2006a).
Kırsal kalkınma projeleri bu bağlamda değerlendirilebilir, özellikle Tarım ve Köy İşleri Bakanlığı tarım ve hayvancılıkla ilgili çeşitli destek programları uygulamaktadır. TC. Ziraat Bankası bu konuda projeli olarak üreticilere düşük faizli destek programları uygulanmaktadır.
5.2.3. Yatırım Kredileri
Yatırım kredileri planlanan faaliyet ile ilgili olarak bankaya proje başvurusu yapılırken yapılabilirlik etüdü tamamlanmış ekonomik açıdan karlı olan proje ile bankaya başvuru yapılmaktadır. Banka, fizibil olan projeyi uzmanlar, incelettirerek proje sahibinin
21
kredi talebine karar verir. Projeler uzman kişi veya danışmanlık kuruluşları tarafından hazırlanmakta ve proje bedeli proje sahibi tarafından ödenmektedir.
Yatırım kredileri Tarımsal işletme kurmak, edinmek veya mevcut işletmelerini modernize etmek isteyen üreticilere yönelik olarak, yapılan yatırımların finansmanı amacıyla açılan kredilerdir.
Bu kredinin alınabilmesi için, kredi konusu yatırım için, yatırım unsurlarının nelerden oluştuğu, karakteristikleri, ölçüleri, temin ediliş şekilleri, yapılışları ile yapılacak yatırımın süresi ve mali boyunu içerecek şekilde hazırlamış proje ile bankaya başvurulması gerekmektedir. Yapılacak teknik, ekonomik ve mali değerlendirmeler neticesinde projenin ödeme gücü belirlenerek kredinin geri ödeme planı tespit edilir. Azami vade 5 yıldır(Anonim, 2006a).
5.2.4.Spot Tarımsal Kredi
Kısa vadeli bir kredi olup üreticilerin üretim dönemindeki acil ihtiyaçlarını karşılamaya yöneliktir. Banka üreticilerin kredi ihtiyacını üreticinin ödeme gücüne göre değerlendirmektedir. Üreticilerin geçmiş yıllarda aldığı kredileri tam ve zamanında ödemiş olmaları kredi talebinin karşılanmasında önemli ölçütlerden birisidir.
Ürün hasat dönemi öncesi kısa süreli nakit ihtiyacı bulunan tarımsal işletmeler ile seracılık, broiler (etlik piliç), tarla sebzeciliği gibi sürekli nakit girişi bulunan tarımsal işletmelerin, kısa vadeli nakit ihtiyaçlarını karşılamak amacıyla açılan kredilerdir.
5.2.5.Sabit Faizli Traktör Kredileri
Ziraat Bankası ile anlaşma yapan firmaların sattığı traktörleri satın alan üreticilere; 3,6,9 veya 12 ayda bir eşit taksit ödemeli 12,18,24 veya azami 36 ay vadeli sabit faizli traktör kredisi verilmektedir.
Bu kapsamda açılacak kredilere, vade sonuna kadar kredinin açıldığı tarihteki sabit faiz oranı uygulanmaktadır(Anonim, 2006a).
22 5.2.6.Sözleşmeli Üretim Kredileri
Daha çok domates, kornişon vb. sözleşmeli üretilen tarımsal ürünlerin üretimi için ihtiyaç duyulan kredi gereksinimini karşılama amacıyla verilmektedir. Tarımsal ürün için sözleşmeyi yapan firma ve üreticiler için tahsis edilmektedir. Kredilerin tahsisinde krediyi talep eden firma veya üreticilerin ödeme gücü esas alınmaktadır
Gerçek ve tüzel kişilerin; belirli bir ürünü girdi olarak kullanmak, ihraç etmek veya topluca pazarlamak amacıyla girdileri temin etmek, üretimle ilgili teknik hizmetleri vermek ve ürün almayı garanti etmek suretiyle, yetiştiricilerin işgücünden yararlanarak düzenlenen sözleşmelere istinaden işleme ve pazarlama kapasiteleri dahilinde, fason veya ürün alma taahhüdü ile yaptırdıkları, tarımsal üretimin finansmanına yönelik olarak doğrudan üreticiye veya üretimi planlayan firmaya açılan kredilerdir(Anonim, 2006a).
5.2.7. Sübvansiyonlu Tarımsal Krediler
Üreticilerin finansman ihtiyaçlarının uygun koşullarda karşılanması, tarımsal üretimin geliştirilmesi, verimliliğin ve kalitenin arttırılması amacıyla, 2005/9839 sayılı Bakanlar Kurulu kararı kapsamında gerçek ve tüzel kişilere (kamu kurum ve kuruluşları hariç) tarımsal üretime yönelik düşük faizli yatırım ve işletme kredisi kullandırılmaktadır.
Bu kapsamda;
Banka tarımsal kredi kullandırma usul ve esaslarına uygun olmak koşuluyla,
31.12.2006 tarihine kadar,
Banka cari tarımsal kredi faiz oranlarından kredi konusuna göre %25–60 arasında değişen oranlarda indirim yapılarak,
İşletmekredilerine: - Vade esasına göre azami 12 ay,
- Borçlu Cari Hesap şeklinde 3,6 veya 9 aylık hesap devresi belirlenmek suretiyle azami 18 ay,
- Spot tarımsal kredilerde (sabit faizli olarak) azami 120 gün, Yatırım kredilerine azami 5 yıl (60 ay),
23
Bir gerçek ve/veya tüzel kişiye, hayvansal üretim konusunda (damızlık süt sığırcılığı, büyükbaş ve küçükbaş hayvan yetiştiriciliği) azami 500.000YTL‟ye kadar, diğer kredi konularında ise azami 250.00YTL‟ye kadar kredi açabilir(Anonim, 2006b).
Çizelge 5.1‟de kredi konularına göre cari faiz oranlarından yapılacak indirim oranları verilmiştir. Çeşitli faaliyet konularına göre farklı faiz indirimi uygulamaları bulunmaktadır. Faiz indirim oranları %25 ila %60 arasında değişmektedir. Ancak bu indirim oranlarına rağmen %17,5 olan faiz oranı gelişmiş ülkelerle kıyaslandığında oldukça yüksek düzeydedir. Bu faiz oranlarıyla kredi kullanan üreticiler kredilerin geri ödemesinde sorunlarla karşılaşabilmektedir. Kredi faiz oranlarının düşürülmesi sektörün geleceği açısından oldukça önemlidir.
Tarımsal üretimde kullanılan kimyasal gübre ve pestisitler vb. girdi fiyatları her yıl düzenli olarak artış eğilimi göstermektedir. Tarımsal ürün fiyatları ise tam tersine bazı yıllarda düşüş eğilimi içerisindedir. Bu durumda üreticiler başa baş noktasının altında üretim yapmak zorunda kalmaktadır. Örneğin, 2001 yılında yapılan bir çalışmaya göre, Trakya‟daki tarım işletmelerinde 1 kg ayçiçeği üretiminde kar marjı -59,372 TL hesaplanmıştır(İnan ve ark, 2001). Üretici gelirlerini artırıcı politikaların belirlenerek en kısa zamanda uygulamaya konulması Türk tarımının geleceği açısından oldukça önemlidir.
24
Çizelge 5.1:Kredi Konularına Göre Cari Faiz Oranlarından Yapılacak İndirim Oranları
Kredi Konuları Uygulanacak İndirim Oranı (%)
İyi Tarım Uygulamaları
İyi tarım uygulama kredisi (işletme-yatırım) 60 Organik Tarım
Organik tarım (işletme-yatırım) 60 Organik girdi üretimi (işletme-yatırım) 60 Sertifikalı Tohum Kullanımı / Sertifakalı Tohum,
Fide ve Meyva Fidanı Üretimi / Kulanımı
Sertifikalı tohum (arpa-buğday) kullanımı (işletme) 60 Sertifikalı tohum ve fide üretimi (işletme-yatırım) 50 Sertifikalı meyve fidanı üretimi/kullanımı (işletme-yatırım) 50 AR-GE
Tarımsal AR-GE (yatırım) 40 Hayvansal Üretim
Damızlık süt sığırcılığı (işletme-yatırım 60 Büyükbaş hayvan yetiştiriciliği (sığır-manda) (işetme-yatırım) 40 Küçükbaş hayvan yetiştiriciliği (koyun-keçi) (işletme-yatırım) 40 Su Ürünleri
Su ürünleri yetiştiriciliği (işletme-yatırım) 30 Tarımsal Sulama
Tarımsal sulama-yatırım 60 Kanatlı Sektörüne Yönelik BioGüvenlik
Kanatlı Sektörüne Yönelik Bio Güvenlik (işletme) 60 Tarımsal Mekanizasyon
Tarımsal mekanizasyon-yatırım (traktör ve biçerdöver hariç) 30 Kontrollü Örtüaltı Tarımı
Kontrollü örtüaltı yetiştiriciliği (işletme-yatırım) 40 Orman ve Park-Bahçe Ağaçları, Ağaççıkları ve Çalıları
Fidanı Yetiştiriciliği
Orman ve Park-bahçe ağaçları, ağaççıkları ve çalıları fidanı 40 Yetiştiriciliği (işletme-yatırım)
Tıbbi Aromatik Bitki Yetiştiriciliği
Tıbbi aromatik bitki yetiştiriciliği (işletme-yatırım) 40 Diğer işletme ve Yatırım Kredileri
Bitkisel Üretim (işletme-yatırım) 25 Hayvansal Üretim (işletme-yatırım) 25 Su Ürünleri (işletme-yatırım) 25 Tarımsal Mekanizasyon (işletme-yatırım) 25 Kaynak:T.C.Ziraat Bankası Tarımsal Krediler Bölümü Kayıtları,2006
25
Tarım Kredi Kooperatifleri tarafından bu kapsamda kendi iştiraki olan tüzel kişilere kredi kullandırılmaz.
Bu Karar kapsamında, Banka ya da Tarım Kredi Kooperatifleri tarafından bir gerçek ve/veya tüzel kişiye hayvansal üretim konusunda azami 500.000 YTL‟ ye kadar, diğer kredi konularında ise azami 250.000 YTL'ye kadar kredi açılabilir.
Bu Karar kapsamında açılacak kredilerin vadeleri işletme kredilerinde 18 ayı, yatırım kredilerinde ise 5 yılı geçmemek üzere Banka ve Tarım Kredi Kooperatifleri tarafından kendi uygulamaları esas alınarak belirlenir, diğer işletme ve yatırım kredileri dışında kredi kullandırmada konularına göre ilgili bakanlıklar ile Hazine Müsteşarlığınca ortaklaşa hazırlanacak ve Resmî Gazete‟de yayımlanacak tebliğde belirlenecek teknik kıstaslar esas alınır.
- Banka ve Tarım Kredi Kooperatifleri‟nin bu Karar kapsamında açılan kredilerden doğacak gelir kayıpları, Bankanın cari tarımsal kredi faiz oranları ile kredi konuları itibarıyla uygulanan faiz oranları arasındaki fark esas alınarak hesaplanır ve kredilerin faiz tahakkuk tarihlerinde avans olarak Hazine Müsteşarlığınca ilgili yıl bütçelerine bu amaçla konulacak ödenekten karşılanır.
Bahse konu ödeneğin Banka ve Tarım Kredi Kooperatifleri arasında tahsisi, bu Kararın yürürlüğe girmesini müteakiben, Hazine Müsteşarlığının bağlı olduğu Bakanın onayı çerçevesinde gerçekleştirilir.
Avans ödemeleri, Banka ve Tarım Kredi Kooperatifleri‟nin, Hazine Müsteşarlığına her ayın ilk 20 günü içerisinde bir önceki ay sonu itibarıyla, bu karar kapsamında kullandırılan krediler ve Hazinece aktarılan avansın kullanılan kısmına ilişkin bilgiler ile kullandırılan kredilere ilişkin vade/hesap devresi/taksit vadesi sonuna kadar hesaplanmış tahmini gelir kaybını Hazinece belirlenen içerikte iletmesini müteakiben gerçekleştirilir.
-Bu Karar kapsamında yapılan avans ödemeleri ve diğer işlemlere ilişkin Hazine Kontrolörleri Kurulunca yapılan inceleme neticesinde kesin gelir kaybı tespit edilir. Yapılan inceleme sonucunda düzenlenen raporlar ile tespit edilen gelir kaybı tutarları Hazine, Banka ve Tarım Kredi Kooperatifleri kayıtlarında esas alınır. Ancak yılsonları itibarıyla ortaya çıkan Hazine ve/veya Banka ve/veya Tarım Kredi Kooperatifleri lehine/aleyhine fark tutarı nakden geri ödenmek yerine, izleyen yılın Ocak ayına ait gelir kaybı avans ödemesinde dikkate alınarak mahsuplaşılır. Uygulamanın sona ermesini müteakiben, kesin olarak tespit edilen gelir kaybına göre taraflar yükümlülüklerini Hazine Müsteşarlığının bağlı olduğu Bakanın onayı ile belirlenecek usul ve esaslar çerçevesinde yerine getirir.
26
-Bu Karar kapsamında açılan krediler vadesinde/hesap devresinde/taksit vadesinde ödenmemesi halinde Banka ve Tarım Kredi Kooperatifleri mevzuatı çerçevesinde tahsil ve tasfiye edilir.
-Bu Karar kapsamında açılacak kredilerin borçlandırma, kullandırma, takip ve tahsil işlemleri Banka‟nın ve Tarım Kredi Kooperatifleri'nin usul ve mevzuat esasları dahilinde yürütülür. Bu Kararda yer almayan hususlarda Banka‟nın ve Tarım Kredi Kooperatifleri'nin tarımsal kredilere ilişkin usul ve mevzuatı uygulanır.
-Ertelenmiş, taksitlendirilmiş, tasfiye olunacak alacaklar/vadesi geçen alacaklar hesabında borcu bulunan veya yeniden yapılandırılmış kredi borcu olup geri ödeme süreci devam eden üreticilere, Banka ve/veya Tarım Kredi Kooperatifleri tarafından bu Karar kapsamında hiçbir şekilde kredi açılmaz(Anonim, 2005).
5.3.Tarımsal Kredilerden Yararlanma Koşulları
Tarımsal kredilerden yararlanacak kişilerde bazı şartlar aranmaktadır. Bunlar; reşit ve T.C. vatandaşı olmak, nüfusa kayıtlı bulunmak, bir tarım işletmesine sahip olmak, Ziraat Bankasında günü geçmiş borcu bulunmamak, faizcilik ve tefecilik yapmamak, tarım işletmesini ortakçıya veya kiracıya vermemek, Ziraat Bankası mensubu olmamak şeklinde özetlenebilir(İnan,2006).
Bu şartları taşıyan ve daha önce açıklana amaçların gerçekleşmesi için kredi talep eden gerçek ve tüzel kişiler tarımsal kredilerden yararlanabilirler. Daha önce belirtilen amaçlar dışında kredi talepleri, teminat ne olursa olsun, kabul edilme.(İnan,2006).
Özellikle küçük ve orta tarım işletmeleri ile modern tarım metotlarını uygulayan işletmelerin ve tarımsal amaçlı kooperatifler ile üst kuruluşlarının kredi ihtiyaçları öncelikle karşılanır.
Tarımsal kredilerin belirlenmesinde ilke olarak öz kaynak katkısı aranır. Kredi açılması için aranacak öz kaynak katkısı oranları; ilgili krediye bağlı olarak kanunlar, kararnameler ve tebliğler ile yürürlükte olan mevzuata göre Banka Yönetim Kurulu tarafından saptanır.
Bir kooperatifin banka şubesindeki cari hesabından kullandıracağı kredi, yalnızca 10.12.1999 tarih ve 99/13758 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı kapsamında ekonomik faaliyetleri özellikle küçük orta boy tarımsal işletmelerin işletilmesinden ibaret olan ve varsa tarım dışı faaliyetleri sermaye gerektirmeyen tarım kredi kooperatifi ortaklarına kullandırılacaktır. Ortakların bu beyanları belgelendirilecek ve bu bilgilerin doğruluğunun kooperatif yetkililerince onaylanması sağlanacaktır (İnan,2006).
27
Bu kararname gereğince 01.01.2000 tarihinden itibaren sadece, ekonomik faaliyette bulunan kooperatif ortağı küçük ve orta tarımsal işletme sahiplerine tarımsal kredi açılacaktır. Faiz konusundaki uygulama kararnameye göre şu şekilde olmaktadır. Buna göre, tarım kredi kooperatifleri, ortaklarına sundukları faiz seçenekleri sonucunda oluşacak nihai faiz tercihini, borçlanma işlemi için bankanın şubelerine müracaat ettiklerinde belirlemiş olacaklardır. Dolayısıyla ortaklarının tercihine göre iki ayrı faiz seçeneği oluşabilecektir. Bir tek tercih oluşması durumunda kullandırılan tüm kredi ait olduğu kredi hesabında izlenmeye devam edilecek, iki ayrı faiz seçeneği oluşması durumunda ise her bir kredi hesabıyla ilgili iki ayrı kayıt tutulacaktır (İnan,2006).
Ülkemizde tarımsal işletmelerin dağılımı, büyüklükleri ve gelirleri göz önünde bulundurularak kredilerden yararlanabilecek tarımsal işletmelerin azami kapasiteleri(üst limitleri) belirlenmiştir.
Bu amaçla hazırlanan İşletme Büyüklüğü Tespit Formunda boş bulunan mevcut kapasite sütunu beyan esasına göre üretici tarafından doldurulacak ve kuru tarlaya dönüşüm oranları ile çarpılarak işletmenin dönüştürülmüş kapasite puanları belirlenecektir. Bu puanların toplamı azami kapasite puanı olan 2500‟ü geçiyorsa, işletme büyük işletme olarak kabul edilecek ve kredi talebi değerlendirilmeye alınmayacaktır.
Azami kapasiteleri aşmayan tarımsal işletmelere, tarımsal üretim ve tarımsal kredi organizasyonları (sözleşmeli üretim modeli, tütün tarım satış, çay ekicileri, su ürünleri ve tarımsal kalkınma kooperatifleri vb.) aracılığıyla da tarımsal kredi kullandırılabilecektir. Banka, kredi kullanandan teminat olarak kredinin çeşidine göre bazı karşılıklardan yeteri kadarını alır. Teminat olarak gösterilebilecek karşılıkları kısaca; müşterek borçluluk ve müteselsil kefalet, gayrimenkul ipoteği, iş, çift ve irat (gelir) hayvanları ile her türlü tarımsal araç, gereç ve makinenin toplanmış ve toplanmamış ürünlerle işlenmiş ve işlenmemiş ürünlerin rehini, tahvil ve hisse senetleriyle benzeri taşınır değerlerin rehini, devlet kefaleti, tarımsal amaçlı kooperatifler ve bunların üst kuruluşlarının kefaleti ve bunların cüzdanlarındaki ortak senetlerin rehini, bankaca uygun görülen diğer bankalar tarafından verilecek teminat ve kefalet mektupları, menkul rehini olarak özetlenebilir. İşletme büyüklükleri ve nitelikleri ile kredi çeşitlerine göre alınacak teminatlarla ilgili esaslar Banka Yönetim Kurulunca belirlenir (İnan,2006).
İşletmenin üretim faaliyetleri ile ilgili olan işletme sermayesi ihtiyacının karşılanması amacıyla verilen kısa vadeli kredilerde vade en fazla 2 yıldır.
Yatırım ve yatırıma bağlı olarak açılacak işletme kredilerinde vade ise yatırımın nakit akımı veya gelir projeksiyonu da dikkate alınarak yönetim kurulunca saptanacak esaslara göre ödemesiz devre dahil en çok 20 yıldır (İnan,2006).
