Amaç: Biz bu çal›flmay›, epileptik çocuklar›n uzun süreli izleminde uygulanan antiepileptik te-davinin ,lipid profiline etkisini araflt›rmak için yap-t›k.
Materyal Metod: Bu çal›flma, yafllar› 2.5 ile 14 yafl aras› de¤iflen 56 çocu¤u kapsamaktad›r. Bunlar›n ,ortalama yafl aral›¤› 8.71±3.3 yaflt›r. Çocuklar›n 24’ü k›z, 32’si erkektir. Çal›flmaya al›-nan 19 çocuk generalize epilepsi, 37’si parsiyel epilepsi geçirmiflti. Karbamazepin kullanan 16 çocuk grup I’i, okskarbazepin kullanan 21 çocuk grup II’yi, sodyum valproat kullanan 19 çocuk grup III’ü oluflturdu. Tedavinin bafllang›c›nda, 3., 6. ve 12. aylar›nda, venöz kan al›narak serum kolesterol, VLDL, LDL, HDL, trigliserit seviyeleri bak›ld›.
Bulgular: Gruplar aras›nda bafllang›ç, 3., 6. ve 12. serum total kolesterol, VLDL, LDL, HDL ve trigliserit seviyeleri aç›s›ndan anlaml› farkl›l›k bu-lunmad›.
Sonuç: Oniki ay boyunca uygulanan antiepilep-tik tedavi, gruplar aras›nda lipid seviyeleri ( ko-lesterol, HDL, LDL, VLDL, trigliserit )üzerine an-laml› de¤ifliklik göstermedi. Bir y›ll›k,izlemde se-rum lipid seviyelerinin etkilenmedi¤i sonucuna vard›k.
Anahtar kelimeler: çocukluk ça¤› epilepsi teda-vileri, serum lipid seviyeleri
The Effects of Antiepileptic Therapies on Se-rum Lipid Levels in Childhood
Abstract
Objective: We performed this study, in order to investigate the effects of antiepileptic therapies on serum lipid levels during long term follow- up of epileptic children.
Material and Method: This study included 56 children, whose ages were 8.71±3.3
years. Twentyfour of children were female and 32 of whom were male. When 19 children had generalize epilpsies, 37 had parsiyel ones. Car-bamazepin has been experienced on 16 ( grup I ), Okskarbazepin on 21 ( grup II ) and sodium valproat has been experienced on 19 children .At beginning and during, the third, sixth and twelfth months of antiepileptic therapies, serum lipid le-vels were evaluated.
Results: There was no statiscially difference for serum total colesterol levels among the groups during the 3., 6., 12. months controls.
Serum trigliserit LDL, HDL, VLDL cholesterol
le-ÇOCUKLUK ÇA⁄INDA ANT‹EP‹LEPT‹K ‹LAÇ KULLANIMININ
L‹P‹D PROF‹L‹ ÜZER‹NE ETK‹S‹
Tamay GÜRBÜZ1, Pelin AKBAfi1, Zehra Esra ÖNAL1, Narin AKICI1, Funda ATAY1, Ça¤atay
NUHO⁄LU1, Ömer CERAN2
1. Haydarpafla Numune E¤itim ve Araflt›rma Hastanesi Çocuk Klini¤i
vels revealed no significant difference as well, among the groups during monthly (3., 6., 12. month) controls.
Conclusion : The groups who were followed by different antiepileptic therapies revealed no sig-nificant difference for serum lipid levels during 12 months.We concluded that, antiepileptic therapi-es did not affect serum lipid levels during one ye-ar follow-up.
Key words: childhood epilepsy therapies,serum lipid levels
G‹R‹fi
Çocukluk ça¤›nda, epilepsi gibi kronik ilaç kulla-n›m›n›n gerekti¤i hastal›klarda, ilaç kullan›m›na ba¤l› pek çok yan etki ortaya ç›kmaktad›r. Teda-vinin uzun süreli olmas›, bu konunun önemini art-t›rmaktad›r. Bu çal›flma ,Karbamazepin, okskar-bazepin ve valproat›n, kan lipid profili üzerine et-kilerini araflt›rmak için yap›ld›.
MATERYAL VE METOD
Çal›flmam›z›n proje aflamas›nda 30-04-2007 ta-rihinde Haydarpafla Numune E¤itim ve
Araflt›rmaya 01-05-2007 ve 01-08-2007 tarihleri aras›ndaki 3 ayl›k süreçte, yeni epilepsi tan›s› al-m›fl, daha önceden antiepileptik tedavi almaal-m›fl, epilepsi d›fl›nda kronik hastal›¤› olmayan, 1-14 yafl aras› hastalar dahil edildi. Olgular›n yafllar› 2.5 ile 14 yafl aras›nda de¤iflmekte olup ,ortala-ma yafl 8.71±3.30’dur. Olgular›rn 24’ü (%42.9) k›z; 32’si (%57.1) erkektir. Epilepsi tipi incelendi-¤inde; 19 ( 33.9) olguda generalize, 37 (%66.1) olguda parsiyel
epilepsi görülmektedir. Olgular›n 16’s› (%28.6) karbamazepin ( Grup I ), 21’i (%37.5) okskarba-zepin ( Grup II ), 19’u (%33.9) sodyum valproat (Grup III )kullanmaktad›r. Generalize tonik klonik konvülziyon tarifleyen ve EEG bulgular› da gene-ralize epilepsi ile uyumlu olan hastalara sodyum valproat tedavisi (20 mg/kg/g) baflland›. Parsiyel epilepsi tarif eden ve EEG bulgular› da parsiyel epilepsi ile uyumlu olan hastalara karbamazepin (10-15 mg/kg/g) veya okskarbazepin (8-10 mg/kg/g) tedavisi baflland›.
Tedavi bafllang›c›nda, 3., 6. ve 12. ayda lipid
pa-rametreleri de¤erlendirildi. Olgular›n sabah aç karn›na al›nan kan örneklerinde serum lipid pro-fili Haydarpafla Numune E¤itim ve Araflt›rma Hastanesi merkez biyokimya laboratuar›nda de-¤erlendirildi.Lipid profili Roche modüler cihaz›yla (Roche/Hitachi Modular Analytics) çal›fl›ld›. BULGULAR
Gruplara göre, bafllang›ç kolesterol ortalamalar› aras›nda, istatistiksel olarak anlaml› fark bulun-mamaktad›r (p>0,05).
Gruplara göre, 3. ay kolesterol ortalamalar› ara-s›nda istatistiksel olarak anlaml› fark bulunmak-tad›r (p<0,05). Karbamazepin grubunun 3. ay ko-lesterol ortalamas› ,sodyum valproat grubundan istatistiksel olarak anlaml› düflüktür (p:0,010; p<0,05). Karbamazepin ile okskarbazepin ara-s›nda istatistiksel olarak anlaml› farkl›l›k yoktur (p:0,144; p>0,05); okskarbazepin ile sodyum val-proat aras›nda da anlaml› farkl›l›k yoktur (p:0,350; p>0,05).
Gruplara göre, 6. ay kolesterol ortalamalar› ara-s›nda ,istatistiksel olarak anlaml› fark bulunma-maktad›r (p>0,05).
Gruplara göre, 12. ay kolesterol ortalamalar› aras›nda ,istatistiksel olarak ileri düzeyde anlam-l› fark bulunmaktad›r (p<0,01). Karbamazepin grubunun 12. ay kolesterol ortalamas›, sodyum valproat grubundan istatistiksel olarak ileri dü-zeyde anlaml› düflüktür (p:0,007; p<0,01). Kar-bamazepin ile okskarbazepin aras›nda anlaml› farkl›l›k yoktur (p:0,108; p>0,05); Okskarbazepin ile sodyum valporat aras›nda anlaml› farkl›l›k yoktur (p:0,424; p>0,05). Anlaml›l›¤›n hangi gruptan kaynakland›¤›n› saptamak için yap›lan ikili karfl›laflt›rmalarda; bafllang›ç kolesterol öl-çümlerine göre 3. ay 6. ay ve 12. ay ölçümlerin-deki de¤iflim istatistiksel olarak anlaml› bulunma-m›flt›r (p>0,05). 3. aya göre 6. ay kolesterol öl-çümleri aras›nda istatistiksel olarak anlaml› fark-l›l›k varken (p<0,05); 12. ay ölçümleri aras›nda anlaml› farkl›l›k bulunmam›flt›r (p>0,05). 6. ay ko-lesterol ölçümlerine göre ,12. ay ölçümleri ara-s›nda istatistiksel olarak anlaml› farkl›l›k bulun-mam›flt›r (p>0,05).
ara-s›nda, istatistiksel olarak anlaml› fark bulunmak-tad›r (p<0,05). Karbamazepin grubunun bafllan-g›ç HDL ortalamas› ,okskarbazepin grubundan istatistiksel olarak anlaml› yüksektir (p:0,047; p<0,05). Karbamazepin ile sodyum valproat ara-s›nda istatistiksel olarak anlaml› farkl›l›k yoktur (p:0,607; p>0,05); okskarbazepin ile sodyum val-proat aras›nda da anlaml› farkl›l›k yoktur (p:0,262; p>0,05).
Gruplara göre, 3. ay HDL ortalamalar› aras›nda istatistiksel olarak anlaml› fark bulunmaktad›r (p<0,05). Karbamazepin grubunun 3. ay HDL or-talamas› okskarbazepin grubundan istatistiksel olarak anlaml› yüksektir (p:0,032; p<0,05). Kar-bamazepin ile sodyum valproat aras›nda, istatis-tiksel olarak anlaml› farkl›l›k yoktur (p:0,095; p>0,05); okskarbazepin ile sodyum valproat ara-s›nda da anlaml› farkl›l›k yoktur (p:0,895; p>0,05).
Gruplara göre, 6. ve 12. ay HDL ortalamalar› aras›nda, istatistiksel olarak anlaml› fark bulun-mamaktad›r (p>0,05).
Gruplara göre, bafllang›ç, 3. ve 6.ay LDL ortala-malar› aras›nda, istatistiksel olarak anlaml› fark bulunmamaktad›r (p>0,05). Gruplara göre, 12. ay LDL ortalamalar› aras›nda ,istatistiksel olarak anlaml› fark bulunmaktad›r (p<0,05).
Karbamazepin grubunun 12. ay LDL ortalamas› sodyum valproat grubundan istatistiksel olarak anlaml› yüksektir (p:0,041; p<0,05). Karbamaze-pin ile okskarbazeKarbamaze-pin aras›nda, istatistiksel ola-rak anlaml› farkl›l›k yoktur (p:0,195; p>0,05); Okskarbazepin ile sodyum valproat aras›nda da anlaml› farkl›l›k yoktur (p:0,626; p>0,05).
Gruplara göre, bafllang›ç ve 3. ay VLDL ortala-malar› aras›nda, istatistiksel olarak anlaml› fark bulunmamaktad›r (p>0,05).
Gruplara göre, 6. ay VLDL ortalamalar› aras›nda istatistiksel olarak anlaml› fark bulunmaktad›r (p<0,05). Sodyum valproat grubunun 6. ay VLDL ortalamas› ,karbamazepin ve okskarbazepin or-talamalar›ndan istatistiksel olarak anlaml› düflük-tür (p:0,029; p:0,048; p<0,05). Karbamazepin ve okskarbazepin ortalamalar› aras›nda, istatistiksel olarak anlaml› farkl›l›k yoktur (p:0,923; p<0,05). Gruplara göre ,12. ay VLDL ortalamalar›
aras›n-da istatistiksel olarak anlaml› fark bulunmamak-tad›r (p>0,05).
Gruplara göre, bafllang›ç ve 3. ay trigliserid orta-lamalar› aras›nda, istatistiksel olarak anlaml› fark bulunmamaktad›r (p>0,05).
Gruplara göre 6. ay trigliserid ortalamalar› ara-s›nda ,istatistiksel olarak anlaml› fark bulunmak-tad›r (p<0,05). Sodyum valproat grubunun 6. ay trigliserid ortalamas› ,karbamazepin ve okskar-bazepin ortalamalar›ndan istatistiksel olarak an-laml› düflüktür (p:0,026; p:0,040; p<0,05). Karba-mazepin ve okskarbazepin ortalamalar› aras›nda ,istatistiksel olarak anlaml› farkl›l›k yoktur (p:0,932; p<0,05).
Gruplara göre 12. ay trigliserid ortalamalar› ara-s›nda, istatistiksel olarak anlaml› fark bulunma-maktad›r (p>0,05).
TARTIfiMA
Literatürde, uzun süreli antiepileptik tedavinin, çocuklar›n kan kolesterol seviyelerinde art›fla neden oldu¤u gösterilmifltir. Bu çal›flma, uygula-nan antiepileptik tedavinin bir y›l boyunca kan kolesterol ve trigliserid seviyelerine etkilerini gös-termek amac›yla planland›.
Yalç›n ve arkadafllar›n›n yapt›¤› çal›flmada, kar-bamazepin alan hastalarda serum HDL düzeyi artm›fl total kolesterol, trigliserid, LDL, VLDL dü-zeylerinde anlaml› de¤ifliklik olmam›flt›r1.
Eiris ve ark. yapt›¤› çal›flmada, karbamazepin veya fenobarbital alan hastalarda total kolesterol ve LDL seviyesi valproik alan hastalara göre da-ha yüksek bulunmufltur. Karbamazepin alan da- has-talarda ise HDL de¤erleri yüksek bulunmufltur2. Demircio¤lu ve ark. Karbamazepin ile tedavi edi-len hastalarda, total kolesterol, LDL düzeyleri an-laml› olarak artm›fl, fakat Valproik asid alan grup-ta de¤ifliklik olmam›flt›r3.
Verotti ve ark. yapt›¤› çal›flmada, karbamazepin ile tedavi edilen hastalarda, total kolesterol, trig-liserid, LDL ve HDL seviyeleri yüksek bulunmufl-tur4.
Deda ve ark. yapt›¤› çal›flmada, Karbamazepin ile tedavide serum lipidlerinde de¤ifliklik olma-m›flt›r. Bu sonucu da ,hasta say›s›n›n az olmas›-na veya genetik ve yap›sal de¤iflikli¤e
ba¤lam›fl-lard›r5.
Bizim çal›flmam›zda, her üç antiepileptik ilaç kul-lan›m› s›ras›nda gruplara göre 3. ayda kolesterol ortalamalar› aras›nda istatiksel olarak anlaml› fark bulunmaktad›r. Valproat grubunun 3. ay ko-lesterol ortalamas›, Karbamazepin grubundan is-tatiksel olarak anlaml› düflüktür. Gruplara göre 12. ay kolesterol ortalamalar› aras›nda, istatiksel olarak ileri düzeyde anlaml› farkl›l›k bulunmakta-d›r. Valproat grubunun ,12. ay kolesterol ortala-mas› karbamazepin grubundan istatiksel olarak ileri düzeyde anlaml› düflüktür. Valproat kullanan olgularda, takip sürelerine göre kolesterol ölçüm-leri aras›nda, istatiksel olarak farkl›l›k görülmek-tedir. 3. aya göre, 6. ay kolesterol ölçümleri ara-s›nda, istatiksel olarak anlaml› farkl›l›k vard›r. Gruplara göre ,bafllang›ç HDL ortalamalar› ara-s›nda, istatiksel olarak anlaml› fark bulunmakta-d›r. Karbamazepin grubunun bafllang›ç HDL or-talamas› ,okskarbazepin grubundan istatiksel olarak anlaml› yüksektir. Gruplara göre ,3. ay HDL ortalamalar› aras›nda ,istatiksel olarak an-laml› fark bulunmaktad›r. Karbamazepin grubu-nun 3. ay HDL ortalamas› ,okskarbazepin gru-bundan, istatiksel olarak anlaml› yüksektir. Kar-bamazepin kullanan olgularda, takip sürelerine göre HDL ölçümleri aras›nda, istatiksel olarak anlaml› farkl›l›k görülmektedir. Bafllang›ç HDL öl-çümlerine göre ,3. ay ölçümlerindeki art›fl istatik-sel olarak anlaml› bulunmufltur. Okskarbazepin kullanan olgularda ,takip sürelerine göre HDL öl-çümleri aras›nda istatiksel olarak anlaml› farkl›l›k görülmektedir. Bafllang›ç HDL ölçümlerine göre 3. ay ve 12.ay ölçümlerindeki art›fl, istatiksel ola-rak anlaml› bulunmufltur.
Gruplara göre, 12. ay LDL ortalamalar› aras›nda, istatiksel olarak anlaml› fark bulunmaktad›r. Kar-bamazepin grubunun ,12. ay LDL ortalamalar› Valproat grubundan,istatiksel olarak anlaml› yük-sektir. Okskarbazepin kullanan olgularda ,takip sürelerine göre, LDL ölçümleri aras›nda anlaml› farkl›l›k görülmektedir. Bafllang›ç LDL ölçümleri-ne göre, 12. ay LDL ölçümlerindeki düflüfl istatik-sel olarak anlaml› bulunmufltur.
Gruplara göre, 6. ay VLDL ortalamalar› aras›nda, istatiksel olarak anlaml› fark bulunmaktad›r.
Val-proat grubunun 6. ay VLDL ortalamas› , karba-mazepin ve okskarbazepin ortalamalar›ndan is-tatiksel olarak anlaml› düflüktür. Okskarbazepin kullanan olgularda, takip sürelerine göre VLDL ölçümleri aras›nda ,istatiksel olarak anlaml› fark-l›l›k görülmektedir. Bafllang›ç VLDL ölçümlerine göre, 6. ve 12. ay ölçümlerindeki düflüfl ,istatiksel olarak anlaml› bulunmufltur. Valproat kullanan ol-gularda ,VLDL ölçümleri aras›nda istatiksel ola-rak anlaml› farkl›l›k görülmektedir. 3. ay VLDL öl-çümlerine göre ,6. ay ölçümlerindeki düflüfl, ista-tiksel olarak anlaml› bulunmufltur.
Gruplara göre, 6. ay trigliserid ortalamalar› ara-s›nda ,istatiksel olarak anlaml› fark bulunmakta-d›r. Valproat grubunun ,6. ay trigliserid ortalama-s›, karbamazepin ve okskarbazepin ortalamala-r›ndan istatiksel olarak anlaml› düflüktür. Okskar-bazepin kullanan olgularda, takip sürelerine göre VLDL ölçümleri aras›nda, istatiksel olarak anlam-l› farkanlam-l›anlam-l›k görülmektedir. Bafllang›ç trigliserid öl-çümlerine göre, 6. ve 12. ay ölçümlerindeki dü-flüfl, anlaml› bulunmufltur. Valproat kullanan ol-gularda, takip sürelerine göre trigliserid ölçümle-ri aras›nda, istatiksel olarak anlaml› farkl›l›k gö-rülmektedir. 3. ay trigliserid ölçümlerine göre ,6. ay ölçümlerindeki düflüfl, anlaml› bulunmufltur. Antiepileptik ilaçlar›n, serum lipidleri üzerindeki etkisini de¤erlendiren çal›flmalar farkl› sonuçlar› göstermektedir. Karbamazepin tedavisi ile yük-sek HDL düzeyleri bildirilmesine ra¤men, baz› çal›flmalarda da kolesterol, VLDL ve trigliserid seviyeleri yüksek veya normal bulunmufltur (6, 7).Sönmez F. ve ark. yapt›¤› çal›flmada , karba-mazepin ve valproat kullanan hasta grubunda, li-pid seviyelerinde (kolesterol, LDL, HDL) anlaml› de¤ifliklik bulmam›fllard›r (8). Bizim çal›flmam›z-da çal›flmam›z-da, gruplar›n 12 ay süre içinde lipid düzeyle-rinde (kolesterol, LDL, VLDL, HDL, trigiserid) an-laml› de¤ifliklik olmam›flt›r.
SONUÇLAR
Gruplara göre, 3. ay kolesterol ortalamalar› ara-s›nda, istatiksel olarak anlaml› fark bulunmakta-d›r. Karbamazepin grubunun 3. ay kolesterol or-talamas› ,sodyum valproat grubundan istatiksel olarak anlaml› düflüktür. Gruplara göre ,12. ay
kolesterol ortalamalar› aras›nda, istatiksel olarak ileri düzeyde anlaml› fark bulunmaktad›r. Karba-mazepin grubunun 12. ay kolesterol ortalamas›, sodyum valproat grubundan istatiksel olarak ileri düzeyde anlaml› düflüktür. Sodyum valproat ol-gularda, takip sürelerine göre kolesterol ölçümle-ri aras›nda istatiksel olarak anlaml› farkl›l›k görül-mektedir. Üçüncü aya göre, 6. ay kolesterol öl-çümleri aras›nda istatiksel olarak anlaml› fark vard›r. Karbamazepin grubunun 3. ay HDL orta-lamas› ,okskarbazepin grubundan istatiksel ola-rak anlaml› fark bulunmaktad›r. Karbamazepin grubunun 3. ay HDL ortalamas›, okskarbazepin grubundan istatiksel olarak anlaml› yüksektir. Karbamazepin kullanan olgularda, takip süreleri-ne göre HDL ölçümleri aras›nda istatiksel olarak anlaml› farkl›l›k görülmektedir. Bafllang›ç HDL öl-çümlerine göre ,3. ay ölçümlerindeki art›fl, istatik-sel olarak anlaml› bulunmufltur. Okskarbazepin kullanan olgularda ,HDL ölçümlerine göre 3. ay ve 12. ay ölçümlerindeki art›fl, istatiksel olarak anlaml› bulunmufltur. Karbamazepin grubunun 12. ay LDL ortalamas›, sodyum valproat grubun-dan istatiksel olarak anlaml› yüksektir. Okskarba-zepin kullanan olgularda ,12. aydaki düflüfl ista-tiksel olarak anlaml› bulunmufltur. Sodyum val-proat grubunun 6. ay VLDL ortalamas›, karbama-zepin ve okskarbakarbama-zepin gruplar›n›n ortalamala-r›ndan, istatiksel olarak anlaml› düflüktür. Oks-karbazepin kullanan olgularda, VLDL ölçümleri-ne göre 6. ve 12. ay ölçümlerindeki düflüfl, ista-tiksel olarak anlaml› bulunmufltur. Sodyum val-proat kullanan olgularda, takip sürelerine göre
VLDL ölçümleri aras›nda, istatiksel olarak anlam-l› farkanlam-l›anlam-l›k görülmektedir. Alt›nc› ay ölçümlerindeki düflüfl, istatiksel olarak anlaml› bulunmufltur. Sodyum valproat grubunun 6. ay trigliserid orta-lamas›, karbamazepin ve okskarbazepin grupla-r›n›n ortalamalar›ndan, istatiksel olarak anlaml› düflüktür. Okskarbazepin kullanan olgularda ,6. ve 12. ay ölçümlerindeki trigliseriddeki düflüfl, is-tatiksel olarak anlaml› bulunmufltur. Bu çal›flma-da, çocuklara uygulad›¤›m›z karbamazepin, oks-karbazepin ve sodyum valproat tedavilerinin, bir y›ll›k izlemde, serum lipid seviyelerinde de¤iflikli-¤e yol açmad›¤› gösterilmifltir
KAYNAKLAR
1-Yalç›n E, Hassanzadeh A, Mavlud K. The effects of longterm anticonvulsive treatment on serum lipid profile. Acta pediatr Jpn 1997; 39: 342-345
2. Eiris JM, Loja S,Del Rio MC, et al: Effects of long-term treat-ment with antiepileptic drugs on serum lipid levels in children with epilepsy. Neurology 1995;45:1155-1157.
3- Demircio¤lu S, Soylu A, Dirik E. Carbamazeine and valproic cid: effects on serum lipids and liver functions in children. Pedi-atr Neurol 2000; 23: 142-146
4- Verrotti A, Basciani F, Domizio S, Sabatino G, Morgese G, Chiarelli F. Serum lipids and lipoproteins in patients treated with antiepileptic drugs. Pediatr Neurol 1998; 19:364-367. 5. Deda G, Çaksen H, ‹ça¤as›o¤lu D. Effect of long term Carba-mazepine therapy on serum lipids, vitamin B 12and folic acid le-vels in children. Journal of pediatric endocrinology and metobo-lism 2003;16:193-196
6. Aynaci FM, Orhan F,Orem A,et al: Effect of antiepileptic drugs on plasma lipoprotein and other lipid levels in childhood.J Child Neurol 2001;16:367-369.
7. Zeitlhofer J, Doppelbauer A, Tribl G,et al: Changes of serum lipid patterns duuring long term anticonvulsive treatment. Clin In-vest 1993; 71:574-578.
8. Schmidt D. Adverse effects of valproate. Epilepsia 1984; 25 (1):44-49.
