Epilepsili Çocuklarda Valproik Asit ve Karbamazepin Tedavisinin Serum Lipid Profili Üzerine Etkisi
The Effects of Carbamazepine and Valproic Acid on Serum Lipids in Epileptic Children
Sema SALTIK, Müferret ERGÜVEN, Fatma DURSUN, Sare ÖZLÜ Epilepsi 2005;11(1):16-21
Dergiye gelifl tarihi: 13.12.2004 Düzeltme iste¤i: 22.02.2005 Yay›n için kabul tarihi: 01.03.2005 Sa¤l›k Bakanl›¤› Göztepe E¤itim Hastanesi Çocuk Sa¤l›¤› ve Hastal›klar› Klini¤i, ‹stanbul.
‹letiflim adresi: Dr. Sema Salt›k. Ac›badem Cad., No: 146, Park Sitesi, H Blok, Da: 9, 34660 Üsküdar, ‹stanbul.
Tel: 0216 - 325 82 75 Faks: 0216 - 349 63 11 e-posta: semasaltik@ixir.com
Amaç: Epilepsili çocuklarda, karbamazepin (KBZ) ve valproik asit (VPA) tedavisinin serum li- pid profili üzerine etkisi araflt›r›ld›.
Hastalar ve Yöntemler: Çal›flmaya, en az iki, en çok üç y›ld›r antiepileptik ilaç olarak VPA (n=19) veya KBZ (n=11) monoterapisi gören, idiyopatik veya kriptojenik epilepsili 30 çocuk al›nd›. Kontrol grubu ise benzer yafllarda 15 çocuktan oluflturul- du. Hasta ve kontrol gruplar›na al›nan çocuklarda, serum lipid profilini etkileyebilecek sistemik bir hastal›k ve ilaç kullan›m› veya ailelerinde aterosk- lerotik kalp hastal›¤› öyküsünün bulunmamas›
flart› arand›. Tüm gruplarda serum total kolesterol (TK), yüksek yo¤unluklu lipoprotein (HDL), düflük yo¤unluklu lipoprotein (LDL), trigliserid düzeyleri ölçüldü ve LDL/HDL, TK/HDL oranlar› hesapland›;
bulunan sonuçlar karfl›laflt›r›ld›.
Bulgular: Karbamazepin tedavisi gören hastalarda serum TK düzeyi, kontrol grubuna (p<0.01) ve VPA grubuna (p<0.05); HDL düzeyi kontrol grubuna (p<0.01); LDL düzeyi kontrol ve VPA gruplar›na (p<0.05) göre yüksek bulundu. Valproik asit tedavi- si gören hastalarda ise sadece serum HDL düzeyi kontrol grubuna göre yüksek bulundu (p<0.05).
Sonuç: Sonuçlar›m›z epilepsili hastalarda 2-3 y›l süreyle uygulanan KBZ tedavisinin serum HDL, LDL ve TK düzeylerinde; VPA tedavisinin ise serum HDL düzeyinde art›fla yol açt›¤›n› göstermektedir.
Anahtar Sözcükler: Antikonvulsan/yan etki; karbamaze- pin/farmakoloji/terapötik kullan›m; çocuk; epilepsi/kan/
ilaç tedavisi; lipid/kan; lipoprotein/kan; trigliserid/kan;
valproik asit/farmakoloji/terapötik kullan›m.
Objectives: We aimed to determine the effects of carbamazepine (CBZ) and valproic acid (VPA) on serum lipid levels in epileptic children.
Patients and Methods: The study included 30 children with idiopathic or cryptogenic epilepsy, who had been receiving monotherapy with CBZ (n=11) or VPA (n=19) for 2-3 years. A control group of 15 age-matched children was also included. Inclusion criteria in the study and control groups were the absence of any systemic disease or drug use that might affect the serum lipid pro- file and the absence of a family history of athero- sclerotic heart disease. Serum levels of total cho- lesterol (TC), high-density lipoprotein (HDL), low- density lipoprotein (LDL), triglyceride were mea- sured and LDL/HDL, TC/HDL ratios were calcu- lated.
Results: Patients on CBZ monotherapy had sig- nificantly higher serum levels of TC and HDL compared to controls (p<0.01), TC compared to the VPA group (p<0.05), and LDL compared to both groups (p<0.05). Those on VPA monotherapy exhibited significantly higher HDL levels com- pared to controls (p<0.05).
Conclusion: Our findings show that CBZ therapy is associated with increases in serum HDL, LDL, and TC levels, while VPA therapy only results in increased HDL levels in epileptic children.
Key Words: Anticonvulsants/adverse effects; carba- mazepine/pharmacology/therapeutic use; child; epilepsy/
blood/drug therapy; lipids/blood; lipoproteins/blood; triglyc- erides/blood; valproic acid/pharmacology/therapeutic use.
Epilepsi, tedavisi genellikle uzun süreli, hatta ömür boyu ilaç kullan›m› gerektiren bir hastal›k- t›r. Karbamazepin (KBZ) ve valproik asit (VPA) çocukluk ça¤› epilepsilerinde ilk ve en s›k kulla- n›lan ilaçlar aras›ndad›r. Her iki ilaç da karaci¤er- de metabolize olmaktad›r. Karbamazepin, kara- ci¤er mikrozomal enzimlerini indükleyerek bu enzimlerle metabolize olan safra asitleri, koleste- rol, di¤er lipidler, bilüribin, pek çok di¤er endo- jen molekül ve eksojen ilaçlar›n metabolizmas›n- da de¤iflikliklere neden olmaktad›r.[1]Karaci¤erin mikrozomal enzimlerinin aktivasyonuyla hiper- lipidemiye yol açt›¤› bildirilmektedir.[2-8]Valproik asit ise karaci¤er enzim indüksiyonuna neden ol- maz. Farkl› görüfller olmakla birlikte,[9]her iki an- tiepileptik ilac›n kullan›m süreleri ile iliflkili ola- rak lipid profilini de¤ifltirdi¤i ileri sürülmekte-
dir.[2-8,10]Ancak, ilaçlar›n her biri için bu de¤iflikli-
¤in ne yönde oldu¤una dair çok farkl› görüfller vard›r. Serum lipid profili, ateroskleroz ve ate- rosklerotik kalp hastal›¤›n›n oluflumunu veya hastal›ktan korunmay› belirleyen en önemli fak- törlerden biridir.[11] Dolay›s›yla, bu ilaçlar›n ate- rosklerotik kalp hastal›¤› ile iliflkisi konusu önem kazanmaktad›r. Bu ilaçlar›n ateroskleroz ve ate- rosklerotik kalp hastal›¤› riskini art›rd›¤›n› iddia eden çal›flmalar›n[2,3]yan› s›ra, bu riski azaltt›¤›n›
gösteren çal›flmalar da vard›r.[12,13]
Çocukluk ça¤›ndaki uzun süreli antiepilep- tik ilaç kullan›m›n›n lipid profili üzerine etkile- ri üzerine az say›da çal›flma bulunmaktad›r. Bu çal›flmada, en az iki y›l süreyle KBZ ve VPA monoterapisi kullanan hastalarda serum lipid profilinin araflt›r›lmas› amaçland›.
GEREÇ VE YÖNTEM
Çal›flmaya, klini¤imizde izlenen epilepsili olgulardan afla¤›daki ölçütlere göre seçilen 30 çocuk hasta (11 KBZ, 19 VPA) al›nd›.
1. Psikososyal-motor gelifliminin, kranyal manyetik rezonans görüntülemenin (MRG), metabolik tetkiklerin normal olmas› ve klini¤i- mizde idiyopatik/kriptojenik epilepsi tan›s› ile takip edilmesi;
2. ‹lk antiepileptik ilaç ve monoterapi olarak en az iki, en çok üç y›ld›r düzenli olarak KBZ veya VPA tedavisi almas› ve ilaçlar›n serumda terapötik düzeyde olmas›;
3. Serum lipid profilini etkileyebilecek epi- lepsi d›fl›nda baflka sistemik hastal›¤›n olma-
mas›, antiepileptik d›fl›nda baflka ilaç kullan›l- mamas›, ailede aterosklerotik kalp hastal›¤› öy- küsü bulunmamas›.
Kontrol grubu olarak, çocuk polikliniklerine baflka nedenlerle baflvuran, lipid profilini etkile- yebilecek sistemik bir hastal›¤› (diabetes melli- tus, nefrotik sendrom, kronik karaci¤er hastal›¤›, hipotiroidi gibi hastal›klar özellikle sorguland›) ve ilaç kullan›m› olmayan, ailede aterosklerotik kalp hastal›¤› bulunmayan 15 çocuk seçildi. Ça- l›flma ve kontrol gruplar›ndan, kan tetkikleri için 12 saatlik gece açl›¤›n› takiben sabah kan al›nd›.
Bu kandan biyokimya laboratuvar›m›zda total kolesterol (TK), yüksek yo¤unluklu lipoprotein (HDL), düflük yo¤unluklu lipoprotein (LDL), trigliserid düzeyleri ölçüldü ve LDL/HDL, TK/HDL oranlar› hesapland›. Karbamazepin, valproik asit ve kontrol gruplar›na ait bu para- metreler kendi aralar›nda karfl›laflt›r›ld›.
‹statistiksel analizler NCSS 2000 McGraw Hill paket program› ile yap›ld›. Verilerin de¤er- lendirilmesinde tan›mlay›c› istatistiksel yön- temlerin (ortalama, standart sapma) yan› s›ra gruplar aras› karfl›laflt›rmalarda cinsiyetin de etkisini araflt›rmak amac›yla iki yönlü varyans analizi, alt grup karfl›laflt›rmalar›nda Tukey çoklu karfl›laflt›rma testi kullan›ld›; p<0.05 dü- zeyi anlaml› kabul edildi.
BULGULAR
‹ki-üç y›l süreyle antiepileptik olarak VPA kullanan 19 hasta (11 erkek, 8 k›z; ort. yafl 9.05±2.87; da¤›l›m 5-15); KBZ kullanan 11 hasta (7 erkek, 4 k›z; ort. yafl 10.4±1.5; da¤›l›m 7-12) ve kontrol grubuna seçilen toplam 15 olgu (7 erkek, 8 k›z; ort. yafl 9±1.69; da¤›l›m 6-12) ara- s›nda yafl ortalamas› aç›s›ndan anlaml› farkl›l›k bulunmad› (p>0.05).
Üç grubun TK, trigliserid, HDL, LDL düzeyle- ri ve TK/HDL ve LDL/HDL oranlar› Tablo 1’de, bu verilerin istatistiksel karfl›laflt›rmas› Tablo 2’de gösterildi.
Serum TK düzeyi: Üç grup aras›nda anlaml›
farkl›l›k bulundu. Karbamazepin grubunun TK düzeyinin, kontrol ve VPA gruplar›ndan daha yüksek oldu¤u gözlendi; VPA ve kontrol grup- lar› aras›nda fark bulunmad›. Cinsiyetin total kolesterol üzerine etkisi olmad›¤› görüldü.
Serum trigliserid düzeyi: Üç grup aras›nda an- laml› farkl›l›k bulunmad›. Ayr›ca, cinsiyetin se-
rum trigliserid düzeyi üzerine etkisi olmad›¤›
gözlendi.
Serum HDL düzeyi: Üç grup aras›nda an- laml› farkl›l›k bulundu. Karbamazepin ve VPA gruplar›nda HDL düzeyinin kontrol gru- buna göre daha yüksek oldu¤u gözlendi; an- cak, VPA ve KBZ gruplar› aras›nda fark bu- lunmad›. Cinsiyetin HDL üzerine etkisi olma- d›¤› saptand›.
Serum LDL düzeyi: Üç grubun LDL düzeyle- ri aras›nda anlaml› farkl›l›k bulundu. Karbama- zepin grubunda LDL düzeyinin kontrol ve VPA gruplar›ndan daha yüksek oldu¤u görül-
dü; VPA ve kontrol gruplar› aras›nda farkl›l›k bulunmad›. Cinsiyetin TK üzerine etkisi olma- d›¤› gözlendi.
TK/HDL oran›: Üç grup aras›nda anlaml›
farkl›l›k bulunmad›. Bu oran üzerine cinsiyetin bir etkisi de saptanmad›.
LDL/HDL oran›: Üç grubun oranlar› aras›n- da anlaml› farkl›l›k bulunmad›. Cinsiyetin bu oran üzerine etkisine bak›ld›¤›nda, k›zlar›n LDL/HDL oran›n›n erkeklerden daha yüksek oldu¤u saptand›. Bu yükseklik VPA grubunda- ki iki cinsiyet aras›ndaki farkl›l›ktan kaynak- lanmaktayd›.
TABLO 1
Çal›flma ve kontrol gruplar›n›n cinsiyete göre serum lipid de¤erlerinin karfl›laflt›r›lmas›
Kontrol Valproik asit Karbamazepin F p
grubu grubu grubu
TK (mg/dl) Erkek 127.43±13.81 148.27±32.69 189.14±39.94 0.90 >0.05
K›z 149.38±34.98 149.88±53.88 168.25±13.10
Toplam 139.13±28.67 148.95±41.51 181.55±33.46 4.64 <0.05 Trigliserid (mg/dl) Erkek 80.57±49.54 62.73±31.06 75.71±42.30 0.27 >0.05
K›z 63.25±17.84 80.38±27.50 93.25±46.05
Toplam 71.33±35.93 70.16±30.16 82.09±42.28 0.43 >0.05
HDL (mg/dl) Erkek 41.14±9.03 58.00±6.36 60.71±16.21 3.00 >0.05
K›z 46.13±13.12 44.38±8.65 53.50±3.11
Toplam 43.80±11.30 52.26±9.97 58.09±13.19 5.63 <0.01
LDL (mg/dl) Erkek 75.43±10.98 77.55±28.68 113.29±27.70 1.58 >0.05
K›z 90.63±28.03 98.63±33.62 96.75±12.69
Toplam 83.53±22.50 86.42±31.79 107.27±24.05 3.83 <0.05
TK/HDL Erkek 3.21±0.70 2.59±0.70 3.17±0.41 2.50 >0.05
K›z 3.35±0.77 3.40±1.30 3.14±0.12
Toplam 3.28±0.71 2.93±1.04 3.16±0.32 0.83 >0.05
LDL/HDL Erkek 1.93±0.60 1.36±0.57 1.66±0.55 4.56 <0.05
K›z 2.04±0.69 2.28±0.86 2.09±0.67
Toplam 1.99±0.63 1.75±0.83 1.85±0.18 0.60 >0.05
F: ‹ki yönlü varyans analizi katsay›s›; TK: Toplam kolesterol; HDL: Yüksek yo¤unluklu lipoprotein; LDL: Düflük yo¤unluklu lipoprotein.
TABLO 2
Serum TK, HDL, LDL de¤erlerinin gruplar aras› istatistiksel karfl›laflt›rmas›
TK HDL LDL
Kontrol grubu / Valproik asit grubu >0.05 <0.05 >0.05 Kontrol grubu/ Karbamazepin grubu <0.01 <0.01 <0.05 Valproik asit grubu / Karbamazepin grubu <0.05 >0.05 <0.05
TK: Toplam kolesterol; HDL: Yüksek yo¤unluklu lipoprotein; LDL: Düflük yo¤unluklu lipoprotein.
TARTIfiMA
Antiepileptik ilaçlar (AE‹) epilepsi tedavi- sinde baflar›yla kullan›lmas›na ra¤men, tedavi- nin uzun y›llar sürmesi, ilaçlar›n etki mekaniz- mas› ve farmakokineti¤i nedeniyle birçok yan etki oluflabilmektedir.[14]Son y›llarda, AE‹’lerin serum lipid profili üzerine etkileri dikkat çek- mifl ve genifl araflt›rma alan› oluflturmufltur.[3-10]
Epilepsili eriflkin hastalarda yap›lan çal›flmalar- da, aterosklerotik kalp hastal›¤›n›n ve buna ba¤l› ölüm oran›n›n daha düflük oldu¤u bildi- rilmifltir.[12,13] Bu etkinin, AE‹’lerin karaci¤erde mikrozomal enzim indüksiyonu yapmas› sonu- cu HDL düzeyini art›rmas›ndan kaynakland›¤›
ileri sürülmektedir.[4,5,15] Literatürde karfl›t gö- rüfller bildirilmesine ra¤men, AE‹’lerin serum lipid profili üzerine çeflitli etkileri oldu¤u kabul edilmektedir.[9]Ancak, hangi lipid fraksiyonla- r›n›n ve bunlar›n ne yönde etkilendi¤ine dair görüfl birli¤i bulunmamaktad›r. Bu çal›flmada, klini¤imizde düzenli izlenen ve en az iki, en çok üç y›ld›r uygun terapötik düzeyde KBZ ve VPA monoterapisi alan hastalar›m›z›n serum li- pid profillerini inceledik. Bu iki ilaç, epilepsinin ilk basamak tedavisinde en s›k kullan›lmalar›
ve birinin (KBZ) karaci¤erde mikrozomal en- zim indüksiyonu yapmas›, di¤erinin (VPA) ise yapmamas› nedeniyle seçildi. Sonuçlar›m›z, KBZ’nin serum TK, LDL ve HDL; VPA’n›n ise sadece HDL düzeyini art›rd›¤›; her iki AE‹’nin de serum lipid profilinde baz› de¤iflikliklere yol açt›¤›n› göstermektedir.
Çal›flmam›zda, KBZ kullanan hastalarda, TK düzeyinin VPA kullanan hastalara ve kont- rol grubuna göre anlaml› derecede yüksek ol- du¤unu saptad›k. Benzer flekilde, KBZ kulla- nan hastalarda serum TK düzeyinin yükseldi¤i pek çok araflt›rmac› taraf›ndan bildirilmifltir ve bu görüfl kabul görmektedir.[3,4,5,8,16-19]
Hatta, KBZ tedavisi s›ras›nda gözlenen hiperlipideminin en belirgin bulgusunun TK yüksekli¤i oldu¤u bildirilmifltir.[19]Bunun yan› s›ra, TK düzeyinde herhangi bir de¤ifliklik olmad›¤›n› bildiren ça- l›flmalar da vard›r.[9,15] Bu yükseklik karaci¤er mikrozomal enzim indüksiyonuna ba¤lanmak- tad›r. Karaci¤erde böyle bir etkisi olmayan VPA’n›n serum TK düzeyi üzerine etkisi bulun- mad›¤›n› saptad›k. Valproik asit tedavisinin TK düzeyini düflürdü¤ünü bildiren çal›flmalar ol- du¤u gibi, TK düzeyi üzerine hiçbir etkisinin olmad›¤›n› bildiren çal›flmalar da vard›r.[5,8,10,18-20]
American Academy of Pediatrics serum TK üst s›- n›r de¤erini 200 mg/dl olarak bildirmifltir.[21]Ei- ris ve ark.[5]TK’nin bu s›n›r de¤erinin KBZ kul- lanan hastalar›n %42’sinde, kontrol grubunda- kilerin ise %12’sinde afl›ld›¤›n› bildirmifllerdir.
Ancak, baz› araflt›rmac›lar, KBZ tedavisi sonu- cu TK’nin kontrol grubuna göre art›fl gösterme- sine ra¤men serum s›n›r de¤erinin afl›lmad›¤›n›
bildirmifllerdir.[16,17] Çal›flmam›zda, KBZ kulla- nan hastalar›n %20’sinde, VPA alan hastalar›n
%15’inde, kontrol grubunun ise %6’s›nda TK üst s›n›r› afl›lm›flt›r. Serum TK de¤eri de KBZ kullanan hastalarda çok daha yüksek bulun- mufltur.
Serum trigliserid yüksekli¤i, aterosklerotik kalp hastal›¤› için risk faktörü olarak kabul edilmemekle birlikte, bu riski azaltan di¤er pa- rametrelerle dengelenmifl görünmektedir. Kar- bamazepin tedavisinin bafllang›c›ndan en az bir y›l sonra yap›lan çal›flmalarda serum TG düzeylerinde yükselme, VPA tedavisi s›ras›nda yap›lan çal›flmalarda ise serum TG düzeyinde düflme oldu¤u bildirilmifltir.[3,4,18] Farkl› olarak, gerek KBZ’nin[5,9,10,19]
gerekse VPA’n›n[8,9,18,19]
se- rum TG üzerine hiçbir etkisinin olmad›¤›n› bil- diren çal›flmalar da vard›r. Çal›flmam›zda da, VPA veya KBZ’nin serum TG düzeyinde bir de-
¤ifliklik yapmad›¤›n› gözledik.
Serum HDL düzeyi ile ateroskleroz ve koro- ner kalp hastal›¤› aras›nda ters orant› oldu¤u kabul edilir. Karbamazepin[3,4,18,20]
ve VPA’n›n[4,20]
serum HDL düzeyini art›rd›¤› ve böylece ate- rosklerotik kalp hastal›¤›ndan korudu¤u, hatta iskemik kalp hastal›¤›na ait ölüm oran›n› dü- flürdü¤ü bildirilmifltir.[3,4,18,20]
Ancak, bütün çal›fl- malar bu ilaçlar›n HDL’yi art›rd›¤› yönünde de-
¤ildir; HDL de¤erinin de¤iflmedi¤ini bildiren çal›flmalar da bulunmaktad›r.[9,19]Bizim sonuçla- r›m›z, gerek KBZ’nin gerekse VPA’n›n serum HDL düzeyini art›rd›¤› yönündedir.
American Academy of Pediatrics serum LDL düzeyinin üst s›n›r›n› 139 mg/dl olarak bildir- mifltir.[21] Karbamazepin alan hastalar›m›z›n
%18’inde, VPA alan hastalar›m›z›n %10’unda bu s›n›r›n afl›lm›fl oldu¤u görüldü. Literatürde AE‹’lerin di¤er lipidler üzerine etkilerinde ol- du¤u gibi, serum LDL üzerine etkisi konusun- da da görüfl birli¤i bulunmamaktad›r. Antiepi- leptik alan eriflkinlerle yap›lm›fl olan baz› çal›fl- malarda LDL de¤erinin düfltü¤ü[10,15]bildirilme- sine ra¤men, KBZ tedavisi s›ras›nda s›kl›kla
yüksek de¤erler bildirilmifltir.[3,4,8,18,19]
Ayr›ca, LDL de¤erinin AE‹’lerle tedaviden etkilenme- di¤i de ileri sürülmüfltür.[9] Valproik asidin ise genellikle LDL düzeyinde bir de¤iflikli¤e yol açmad›¤›[8,9,18,19]
bildirilmekle birlikte, serum LDL de¤erlerinde azalmaya neden oldu¤u da belirtilmifltir.[4] Çal›flmam›zda, literatürde s›k- l›kla bildirildi¤i gibi, KBZ grubunda LDL düze- yi anlaml› derecede yüksek bulunurken, VPA grubunda bir de¤ifliklik gözlenmedi.
Ateroskleroz ve aterosklerotik kalp hastal›-
¤›n›n tan›s› ve takibinde aterojenik oranlar›n de¤erlendirilmesi daha önemli bulunmaktad›r.
Bu nedenle, TK yüksek bulundu¤unda, HDL, LDL ve aterojenik oranlar›n hesaplanmas› öne- rilmifltir.[21]Ateroskleroz riskini de¤erlendirme- de, TK/HDL ve LDL/HDL oranlar›ndaki art›fl tek bafl›na kolesterol de¤erlerine göre daha önemli bulunmaktad›r. Çal›flmam›zda, gerek VPA gerekse KBZ alan hastalarda bu oranlar›n her ikisi aç›s›ndan herhangi bir farkl›l›k sapta- mad›k.
Terapötik düzeyde düzenli kullan›lan AE‹’lerin lipidler üzerindeki etkilerinde rol oy- nayan parametrelerden biri de ilaçlar› kullan- ma süreleridir. Karbamazepin tedavisi baflla- d›ktan sonra serum lipidlerindeki art›fl›n, kara- ci¤er mikrozomal indüksiyonuna ba¤l› olarak ikinci ayda oldu¤u bildirilmifltir.[18,22]Yap›lan ça- l›flmalarda saptanan hiperlipidemi, genelikle KBZ tedavisinin en az alt›nc› ay ve birinci y›l›n- daki sonuçlar›n de¤erlendirilmesidir. ‹sojarvi ve ark.[3]bir ve befl y›ll›k KBZ tedavisi s›ras›n- daki lipid de¤erlerini inceledikleri çal›flmala- r›nda, TK ve HDL yüksekli¤inin kal›c›, LDL ve TG yüksekli¤inin ise geçici oldu¤unu ve teda- vinin birinci y›l› içinde normal de¤erlere dön- dü¤ünü bildirmifllerdir. Ayr›ca, KBZ tedavisi s›ras›nda lipid de¤erlerinde yükselme olan has- talarda, lipid de¤erlerinin tedavi kesildikten bir y›l sonra normale döndü¤ü bildirilmifltir.[22]Se- rum lipid de¤erlerinin, AE‹ kullan›m süresiyle de¤ifliklik gösterebilmesi nedeniyle, çal›flma- m›zda en az iki, en çok üç y›l tedavi gören olgu- lardan oluflan homojen bir hasta grubu olufltu- ruldu. Sonuçlar›m›z 2-3 y›l gibi uzun süreli KBZ veya VPA monoterapisinin etkilerini gös- termektedir.
Antiepileptik ilaçlar›n serum lipidleri üzeri- ne etkisinde genellikle cinsiyetin rolü olmad›¤›
bildirilmifltir.[8,23] Çal›flmam›zda, VPA tedavisi
gören k›zlarda LDL/HDL oran›n›n erkekler- den daha yüksek oldu¤u görüldü. Bu durum ayr›nt›l› incelendi¤inde, bu yüksekli¤in sadece bir hastadaki de¤erlerden kaynakland›¤› düflü- nüldü. Literatürde, HDL düzeylerinin kad›n hastalarda erkeklere göre daha yüksek bulun- du¤u bildirilmesine ra¤men, LDL/HDL oran›
konusunda benzer bulguya rastlanmad›.[3,24]
Antiepiletik ilaçlar›n lipidler üzerine etkisi- ni çocukluk grubunda inceleyen en genifl çal›fl- ma, Eiris ve ark.’n›n[6]320 çocuk ve eriflkin üze- rinde yapt›klar› çal›flmad›r. An›lan çal›flmada, serum TK, LDL-K, HDL-K de¤erlerinin KBZ te- davisi ile yüksek, VPA tedavisi ile düflük bu- lundu¤u ve KBZ tedavisinin aterosklerotik kalp hastal›¤› için risk faktörü oluflturdu¤u bil- dirilmifltir. Çal›flmam›zda, en az iki, en çok üç y›l süreyle uygulanan KBZ tedavisinin HDL, LDL ve TK de¤erlerini yükseltti¤i; ancak, tüm kolesterol de¤erleri yükseldi¤inden hesapla- nan aterojenik oranlarda (TK/HDL ve LDL/HDL) de¤ifliklik olmad›¤› gösterildi. Ay- n› süreyle kullan›lan VPA tedavisi ise sadece serum HDL düzeyinde yükselmeye neden ol- du; ancak, bu yüksekli¤e ra¤men, aterojenik oranlarda de¤ifliklik gözlenmedi. Yüksek yo-
¤unluklu lipoproteinin ateroskleroz üzerine riski azalt›c› etkisi oldu¤u bilinmektedir. An- cak, oranlarda de¤ifliklik bulunmamas›, her iki AE‹’nin aterosklerotik etkisi konusunda yorum yapmam›z› önlemektedir. Gerek baflka çal›flma- lar›n gerekse çal›flmam›z›n sonuçlar›na bak›ld›-
¤›nda, AE‹’lerin, özellikle KBZ’nin lipid profil- leri üzerine önemli etkisinin bulundu¤u görül- mektedir. Ancak, bu konuda genifl say›da olgu- lar›n geç eriflkin dönemlere kadar uzun süreli ve ileriye dönük izlemlerini içeren çal›flmalara gereksinim vard›r.
KAYNAKLAR
1. Havel RJ, Kane JP. Structure and metabolism of plasma lipoproteins. In: Scriver CR, Beaudet AL, Sly WS, Vale D, editors. The metabolic and molecular bases of inherited disease. Vol. 2, 7th ed. New York:
McGraw-Hill; 1995. p. 1841-51.
2. Luoma PV. Microsomal enzyme induction, lipopro- teins and atherosclerosis. Pharmacol Toxicol 1988;
62:243-9.
3. Isojarvi JI, Pakarinen AJ, Myllyla VV. Serum lipid levels during carbamazepine medication. A prospective study. Arch Neurol 1993;50:590-3.
4. Verrotti A, Domizio S, Angelozzi B, Sabatino G, Morgese G, Chiarelli F. Changes in serum lipids and lipoproteins in epileptic children treated with anti-
convulsants. J Paediatr Child Health 1997;33:242-5.
5. Eiris JM, Lojo S, Del Rio MC, Novo I, Bravo M, Pavon P, et al. Effects of long-term treatment with antiepileptic drugs on serum lipid levels in children with epilepsy. Neurology 1995;45:1155-7.
6. Eiris J, Novo-Rodriguez MI, Del Rio M, Meseguer P, Del Rio MC, Castro-Gago M. The effects on lipid and apolipoprotein serum levels of long-term carba- mazepine, valproic acid and phenobarbital therapy in children with epilepsy. Epilepsy Res 2000;41:1-7.
7. Pita-Calandre E, Rodriguez-Lopez CM, Cano MD, Pena-Bernal M. Serum lipids. lipoproteins, and apolipoproteins in adult epileptics treated with car- bamazepine, valproic acid, or phenytoin. Rev Neurol 1998;27:785-9. [Abstract]
8. Sozuer DT, Atakil D, Dogu O, Baybas S, Arpaci B.
Serum lipids in epileptic children treated with carba- mazepine and valproate. Eur J Pediatr 1997;156: 565-7.
9. Deda G, Caksen H, Icagasioglu D. Effect of long- term carbamazepine therapy on serum lipids, vita- min B12 and folic acid levels in children. J Pediatr Endocrinol Metab 2003;16:193-6.
10. Zeitlhofer J, Doppelbauer A, Tribl G, Leitha T, Deecke L. Changes of serum lipid patterns during long-term anticonvulsive treatment. Clin Investig 1993;71:574-8.
11. American Academy of Pediatrics. National choles- terol education program: Report of the expert panel on blood cholesterol levels in children and adoles- cent. Pediatrics 1992;89(Suppl):525-84.
12. Onat A, fiurdum Avc› G, fienocak M, Örnek E, ‹fller M, Öz›fl›k U. Türkiye’de eriflkinlerde kalp hastal›¤›
ve risk faktörleri s›kl›¤› taramas›: Kanda kolesterol ve trigliserid düzeyleri. Türk Kardioloji Dern Arfl 1991;19:16-88.
13. Onat A, Dursuno¤lu D, Kahraman G, Ökçün B, Dönmez K, Kelefl ‹ ve ark. Türk eriflkinlerinde ölüm ve koroner olaylar: TEKHARF çal›flmas› kohortu- nun 5 y›ll›k takibi. Türk Kardiyoloji Dern Arfl 1996;
24:8-15.
14. Herranz JL, Armijo JA, Arteaga R. Clinical side
effects of phenobarbital, primidone, phenytoin, car- bamazepine, and valproate during monotherapy in children. Epilepsia 1988;29:794-804.
15. Muuronen A, Kaste M, Nikkila EA, Tolppanen EM.
Mortality from ischaemic heart disease among patients using anticonvulsive drugs: a case-control study. Br Med J (Clin Res Ed) 1985;291:1481-3.
16. Çetinkaya F, Uysal S, Gürses N. The effects of anti- convulsive drugs on plasma lipids and lipoproteins in epileptic children. Do¤a Tr Medical Sciences 1993;19:31-34.
17. Franzoni E, Govoni M, D'Addato S, Gualandi S, Sangiorgi Z, Descovich GC, et al. Total cholesterol, high-density lipoprotein cholesterol, and triglyc- erides in children receiving antiepileptic drugs.
Epilepsia 1992;33:932-5.
18. Yilmaz E, Dosan Y, Gurgoze MK, Gungor S. Serum lipid changes during anticonvulsive treatment in epileptic children. Acta Neurol Belg 2001;101:217-20.
19. Demircioglu S, Soylu A, Dirik E. Carbamazepine and valproic acid: effects on the serum lipids and liver functions in children. Pediatr Neurol 2000;
23:142-6.
20. Heldenberg D, Harel S, Holtzman M, Levtow O, Tamir I. The effect of chronic anticonvulsant thera- py on serum lipids and lipoproteins in epileptic children. Neurology 1983;33:510-13.
21. American Academy of Pediatrics Committee on Nutrition: Statement on cholesterol. Pediatrics 1992;90:469-73.
22. Verrotti A, Basciani F, Domizio S, Sabatino G, Morgese G, Chiarelli F, et al. Serum lipids and lipoproteins in patients treated with antiepileptic drugs. Pediatr Neurol 1998;19:364-7.
23. Y›ld›z H, Emre U, Coflkun Ö, Gönülal B, ‹nan LE.
Valproik asit ve karbamazepinin serum lipid profil- lerine etkisi. Epilepsi 2002;8:94-98.
24. Sudhop T, Bauer J, Elger CE, von Bergmann K.
Increased high-density lipoprotein cholesterol in patients with epilepsy treated with carbamazepine:
a gender-related study. Epilepsia 1999;40:480-4.
