EĞİTİM BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ
GÜZEL SANATLAR EĞİTİMİ ANA BİLİM DALI
MÜZİK ÖĞRETMENLİĞİ BİLİM DALI
GÜZEL SANATLAR VE SPOR LİSELERİNİN MÜZİK
BÖLÜMLERİNDE OKUTULMAKTA OLAN MÜZİKSEL İŞİTME
OKUMA VE YAZMA DERSLERİNDEKİ TÜRK MÜZİĞİNE DAYALI
ETKİNLİKLERE İLİŞKİN ÖĞRETMEN VE ÖĞRENCİ GÖRÜŞLERİ
YÜKSEK LİSANS TEZİ
Hazırlayan
Alper ER
Ankara Ocak, 2012
T.C.
GAZİ ÜNİVERSİTESİ
EĞİTİM BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ
GÜZEL SANATLAR EĞİTİMİ ANA BİLİM DALI
MÜZİK ÖĞRETMENLİĞİ BİLİM DALI
GÜZEL SANATLAR VE SPOR LİSELERİNİN MÜZİK
BÖLÜMLERİNDE OKUTULMAKTA OLAN MÜZİKSEL İŞİTME
OKUMA VE YAZMA DERSLERİNDEKİ TÜRK MÜZİĞİNE DAYALI
ETKİNLİKLERE İLİŞKİN ÖĞRETMEN VE ÖĞRENCİ GÖRÜŞLERİ
YÜKSEK LİSANS TEZİ
Alper ER
Danışman: Prof. Ülkü ÖZGÜR
Ankara Ocak, 2012
TEŞEKKÜR
Bu çalışmanın ortaya çıkmasında, engin bilgi ve tecrübesiyle bana yol gösteren danışmanım Prof. Ülkü ÖZGÜR’ e; yardımlarını benden esirgemeyen değerli öğretmenim Yrd. Doç. Dr. Mehmet ŞEREN’ e; sevgi ve özverileriyle beni bugünlere getiren çok kıymetli aileme; değerli meslektaşlarım Çağlar BAYKAL ve Merih DOĞANAY’ a teşekkürü bir borç bilirim.
Alper ER
GÜZEL SANATLAR VE SPOR LİSELERİNİN MÜZİK BÖLÜMLERİNDE OKUTULMAKTA OLAN MÜZİKSEL İŞİTME OKUMA VE YAZMA DERSLERİNDEKİ TÜRK MÜZİĞİNE DAYALI ETKİNLİKLERE İLİŞKİN
ÖĞRETMEN VE ÖĞRENCİ GÖRÜŞLERİ
ER, Alper
Yüksek Lisans, Müzik Öğretmenliği Bilim Dalı Tez danışmanı: Prof. Ülkü ÖZGÜR
Ocak-2012, 78 sayfa
Bu araştırma, güzel sanatlar ve spor liselerinin müzik bölümlerinde okutulan ve temel alan dersi durumundaki müziksel işitme okuma ve yazma derslerinde yapılmakta olan Türk müziğine dayalı etkinlikler ile bu etkinliklerin yapısını ve genel özelliklerini tespit etmek amacıyla hazırlanmıştır.
Araştırma, durum tespitine yönelik betimsel bir çalışma olup, literatür taramasının ardından, anket formlarıyla elde edilen verilerin, frekans ve yüzde değerleriyle çözümlenerek yorumlanmasından oluşmaktadır.
Araştırmanın birinci evrenini, 2010-2011 eğitim-öğretim yılı itibariyle en az 4 yıllık hizmet geçmişine sahip 55 GSSL, ikinci evrenini, bu okullarda görev yapmakta olan MİOY dersi öğretmenleri ile son sınıf öğrencileri; birinci örneklemini 28 GSSL, ikinci örneklemini ise bu okullarda görev yapan MİOY dersi öğretmeni ile son sınıf öğrencisi oluşturmaktadır.
Araştırmanın sonucunda, MİOY derslerinde yapılan Türk müziğine dayalı etkinliklerin kuramsal bilgiler, müziksel işitme, okuma, yazma ve yaratma gibi dersin temel çalışma alanları arasındaki ilişkiler göz önünde bulundurulmaksızın yapıldığı; bu alanlardaki çalışmalara yeterince yer verilmediği; kullanılan basılı-görsel kaynaklar ile çalgılar ve ses sistemi bakımından okullar arası bir birlikteliğin olmadığı belirlenmiştir.
Ulaşılan bu sonuçlar doğrultusunda, MİOY derslerindeki Türk müziğine dayalı etkinlikleri daha yeterli, etkili ve verimli kılmaya yönelik öneriler geliştirilmiştir.
Anahtar Kelimeler: Güzel sanatlar ve spor lisesi, müziksel işitme okuma ve
yazma dersi, Türk müziği.
VIEWS OF TEACHERS’ AND STUDENTS’ ABOUT TURKISH MUSIC BASED ACTIVITIES IN MUSICAL AUDINCE, READING AND WRITING COURSES WHICH ARE TAUGHT AT MUSIC DEPARTMENTS IN FINE ARTS AND SPORT
HIGH SCHOOLS
ER, Alper
Master Degree, Department of Music Education Thesis Advisor: Prof. Ülkü ÖZGÜR
January-2012, 78 pages
This research was prepared to determine activities that based on Turkish music they are conducted in musical audince, reading and writing courses which are taught at fine arts and sport high schools and in the position of basic field course and, the structure and general features of these activities.
It is a descriptive research for assessment and composed of interpreting data that get with survey forms by analysing frequency and percentage rates after literature review.
The first population of research is composed of 55 Fine Arts and Sport High Schools (FASH) which served at least 4 years; second population is composed of Musical Audince, Reading and Writing (MARW) course teachers who work at these schools and final year students; first sample is composed of 28 Fine Arts and Sport High Schools, second sample is composed of final year students and Musical Audince, Reading and Writing course teachers who work at these schools.
As a result of this study, it was determined that Turkish Music based activities that are conducted in Musical Audince, Reading and Writing courses are carried out without considering relations of course with its basic study fields such as theoretical knowledge, musical audince, reading, writing and creating; studies in these fields are not included in details; there is not an association in terms of used printed- visual resources, instruments and sound system between schools.
In accordance these findings, new suggestions have been offered to make Turkish music based activities in Musical Audince, Reading and Writing Courses more effective, productive and sufficient.
Key Words: Fine Arts and Sport High School, Musical Audince, Readind and
Writing, Turkish Music.
Sayfa
JÜRİ ÜYELERİNİN İMZA SAYFASI ………….………....……i
TEŞEKKÜR ……….……….…...ii
ÖZET ………...iii
ABSTRACT ………...……v
İÇİNDEKİLER ………..….……vii
TABLOLAR LİSTESİ ………..…….…….ix
KISALTMALAR ………..….……xii
1. GİRİŞ ……….……….…..1
1.1. Müzik ……….…….2
1.1.1. Müzik Eğitimi ………...……….………3
1.2. Günümüz Türkiye’ sinde Müzik Eğitimi Veren Kurumlar ………….…….……..4
1.3. Günümüz Türkiye’ sinde Müzik Kültürü ……….……..5
1.3.1. Geleneksel Türk Halk Müziği ………...6
1.3.2. Geleneksel Türk Sanat Müziği ………...…...8
1.4. Problem Cümlesi ………..……….…….9 1.4.1. Alt Problemler ………..……….…..10 1.5. Amaç ………10 1.6. Önem ………..……….….10 1.7. Varsayımlar ……….….11 1.8. Sınırlılıklar ………...…….11 2. KAVRAMSAL ÇERÇEVE ………...12
2.1. Müziksel İşitme Okuma ve Yazma Dersi ……….12
2.1.1. Müziksel İşitme Okuma ve Yazma Dersinin Öğeleri ………...………..13
2.2. Müziksel İşitme Okuma ve Yazma Dersinin Güzel Sanatlar ve Spor Liseleri Müzik Bölümlerindeki Yeri ve Önemi ………...………….14
2.3. Türk Müziğinin Müziksel İşitme Okuma ve Yazma Dersi Öğretim Programındaki Yeri ………...17
3. YÖNTEM ……….………..18 3.1. Araştırmanın Modeli ……….…………18 3.2. Evren ve Örneklem ………...18 3.3. Verilerin Toplanması ………...…….…18 3.4. Verilerin Analizi ………..……….…19 4. BULGULAR VE YORUM ...………..……...20
4.1. Müziksel İşitme Okuma ve Yazma Dersi Öğretmenlerinin ve Son Sınıf Öğrencilerinin Kişisel Özelliklerine İlişkin Bulgular ve Yorumlar ………...…….…20
4.2. Müziksel İşitme Okuma ve Yazma Derslerinde Yapılan Türk Müziğine Dayalı Etkinliklerin Yapısına İlişkin Bulgular ve Yorumlar ……….……….…26
4.3. Müziksel İşitme Okuma ve Yazma Dersinin Müziksel İşitme Boyutunda Yapılan Türk Müziğine Dayalı Etkinliklere İlişkin Bulgular ve Yorumlar ………….…….…39
4.4. Müziksel İşitme Okume ve Yazma Dersinin Müziksel Okuma Boyutunda Yapılan Türk Müziğine Dayalı Etkinliklere İlişkin Bulgular ve Yorumlar ………...…...42
4.5. Müziksel İşitme Okuma ve Yazma Dersinin Müziksel Yazma Boyutunda Yapılan Türk Müziğine Dayalı Etkinliklere İlişkin Bulgular ve Yorumlar ………….…….…46
4.6. Müziksel İşitme Okume ve Yazma Dersinin Müziksel Yaratma Boyutunda Yapılan Türk Müziğine Dayalı Etkinliklere İlişkin Bulgular ve Yorumlar …...….…49
5. SONUÇ VE ÖNERİLER ………...54
5.1. Sonuçlar ……….……...54
5.2. Öneriler ………..…...58
KAYNAKÇA ……….…59
EKLER ………..….…62
Ek-1 Veri Toplama Araçlarının Belirlenen Okullarda Uygulanabilirliğine İlişkin Resmi İzin Yazısı ………..………...63
Ek-2 Okul Listesi ……….…64
Ek-3 Açıklama/Sunuş Metni ………...65
Ek-4 Öğretmenlere Uygulanan Anket Formu….………...66
Ek-5 Öğrencilere Uygulanan Anket Formu ………...……….73
Tablo 2.2.1. GSSL Müzik Alanı Haftalık Ders Saatleri ………...……15 Tablo 2.3.1. Türk Müziğinin MİOY Dersindeki Yeri ………..……17 Tablo 4.1.1. MİOY Dersi Öğretmenlerinin Mezun Olduğu Lisans Programları
……….….20 Tablo 4.1.2. MİOY Dersi Öğretmenlerinin Öğrenim Düzeyleri ………..……21 Tablo 4.1.3. MİOY Dersi Öğretmenlerinin Eğitimini Aldığı Çalgılar ………….…21 Tablo 4.1.4. MİOY Dersi Öğretmenlerinin Girdiği Diğer Alan Dersleri …….……22 Tablo 4.1.5. MİOY Dersi Öğretmenlerinin Alana İlişkin Deneyim Durumu ….….22 Tablo 4.1.6. Öğrencilerin Müzik Bölümü Özel Yetenek Sınavına Girmeden Önce
MİOY Eğitimi Alma Durumları ………..………23 Tablo 4.1.7. Öğrencilerin Müzik Bölümü Özel Yetenek Sınavına Girmeden Önce
Çalgı Eğitimi Alma Durumları ………...……….23 Tablo 4.1.8. Öğrencilerin Müzik Bölümü Özel Yetenek Sınavına Girmeden Önce
Eğitimini Aldığı Çalgılar ………...…..24 Tablo 4.1.9.Öğrencilerin Müzik Bölümüne Girdikten Sonra Eğitimini Aldığı
Çalgılar ………25 Tablo 4.2.1. MİOY Derslerindeki Türk Müziğine Dayalı Etkinliklerde Dersin Temel
Boyutlarına Verilen Öneme İlişkin Öğretmen Görüşleri ………...….26 Tablo 4.2.2. MİOY Derslerindeki Türk Müziğine Dayalı Etkinliklerde Dersin Temel
Boyutlarına Verilen Öneme İlişkin Öğrenci Görüşleri …………...….27 Tablo 4.2.3. MİOY Derslerindeki Türk Müziğine Dayalı Etkinliklerde Kullanılan Çalgılara İlişkin Öğretmen Görüşleri ……….……….28 Tablo 4.2.4.MİOY Derslerindeki Türk Müziğine Dayalı Etkinliklerde Türk
Müziğine Ait Çalgıların Kullanılmama Nedenlerine İlişkin Öğretmen Görüşleri ………..28 Tablo 4.2.5. MİOY Derslerindeki Türk Müziğine Dayalı Etkinliklerde Kullanılan
Çalgılara İlişkin Öğrenci Görüşleri ………...29 Tablo 4.2.6. MİOY Derslerindeki Türk Müziğine Dayalı Etkinliklerde Yararlanılan
Materyal Türlerine İlişkin Öğretmen Ve Öğrenci Görüşleri …...……30
Tablo 4.2.7. MİOY Derslerindeki Türk Müziğine Dayalı Etkinliklerde Kullanılan Perde Sistemine İlişkin Öğretmen ve Öğrenci Görüşleri ………...….31 Tablo 4.2.8. MİOY Derslerindeki Türk Müziğine Dayalı Kuramsal Etkinliklerde
Kullanılan Kaynaklara İlişkin Öğretmen Görüşleri ……….32 Tablo 4.2.9. MİOY Derslerindeki Türk Müziğine Dayalı Kuramsal Etkinliklerde
Kullanılan Kaynakların Yeterliliğine İlişkin Öğretmen Görüşleri …..33 Tablo 4.2.10. MİOY Derslerindeki Türk Müziğine Dayalı Müziksel Okuma
Etkinliklerinde Kullanılan Kaynaklara İlişkin Öğretmen Görüşleri …34 Tablo 4.2.11. MİOY Derslerindeki Türk Müziğine Dayalı Müziksel Okuma
Etkinliklerinde Kullanılan Kaynakların Yeterliliğine İlişkin Öğretmen Görüşleri ………..35 Tablo 4.2.12. MİOY Derslerindeki Türk Müziğine Dayalı Müziksel Okuma
Etkinliklerinde Kullanılan Kaynaklara İlişkin Öğrenci Görüşleri …...36 Tablo 4.2.13. MİOY Derslerindeki Türk Müziğine Dayalı Müziksel Okuma
Etkinliklerinde Kullanılan Kaynakların Yeterliliğine İlişkin Öğrenci Görüşleri ………..37 Tablo 4.2.14. MİOY Derslerindeki Türk Müziğine Dayalı Müziksel Yazma
Etkinliklerinde Kullanılan Kaynaklara İlişkin Öğretmen Görüşleri………..….37 Tablo 4.2.15. MİOY Derslerindeki Türk Müziğine Dayalı Müziksel Yazma
Etkinliklerinde Kullanılan Kaynakların Yeterliliğine İlişkin Öğretmen Görüşleri………..……….38 Tablo 4.3.1. MİOY Derslerinde Türk Müziği Makamlarını Tanıma/Ayırt Etme
Çalışmalarına Yer Verilme Durumuna İlişkin Öğretmen ve Öğrenci Görüşleri………...…………39 Tablo 4.3.2. MİOY Derslerinde Türk Müziği Makamlarına Yönelik Ezgisel Bellek
Geliştirici Çalışmalara Yer Verilme Durumuna İlişkin Öğretmen ve Öğrenci Görüşleri……….40 Tablo 4.3.3. MİOY Derslerinde Türk Müziği Ölçülerine Yönelik Tartımsal Bellek
Geliştirici Çalışmalara Yer Verilme Durumuna İlişkin Öğretmen ve Öğrenci Görüşleri………...…………..41 Tablo 4.4.1. MİOY Derslerinde Yapılan Türk Müziğine Dayalı Müziksel Okuma
Etkinliklerinin Yapısına İlişkin Öğretmen Görüşleri………...42
Tablo 4.4.3. MİOY Derslerinde Türk Müziğine Yönelik Ön Okuma (Deşifre) Çalışmalarına Yer Verilme Durumuna İlişkin Öğretmen ve Öğrenci Görüşleri……….………..44 Tablo 4.4.4. MİOY Derslerinde Türk Müziği Ölçülerine Yönelik Tartımsal Okuma
Çalışmalarına Yer Verilme Durumuna İlişkin Öğretmen ve Öğrenci Görüşleri………...……45 Tablo 4.5.1. MİOY Derslerinde Yapılan Türk Müziğine Dayalı Müziksel Yazma
Etkinliklerinin Yapısına İlişkin Öğretmen Görüşleri………...46 Tablo 4.5.2. MİOY Derslerinde Yapılan Türk Müziğine Dayalı Müziksel Yazma
Etkinliklerinin Yapısına İlişkin Öğrenci Görüşleri………..47 Tablo 4.5.3. MİOY Derslerinde Türk Müziği Ölçülerine Yönelik Tartımsal Yazma
Çalışmalarına Yer Verilme Durumuna İlişkin Öğretmen ve Öğrenci Görüşleri………...48 Tablo 4.6.1. MİOY Derslerindeki Türk Müziği Makam Ve Ölçülerine Yönelik
Müziksel Yaratma Çalışmalarında Uygulanan Yönteme İlişkin Öğretmen Görüşleri………..49 Tablo 4.6.2. MİOY Derslerindeki Türk Müziği Makam Ve Ölçülerine Yönelik
Müziksel Yaratma Çalışmalarında Uygulanan Yönteme İlişkin Öğrenci Görüşleri……….………..50 Tablo 4.6.3. MİOY Derslerindeki Türk Müziği Makam Ve Ölçülerine Yönelik
Müziksel Yaratma Çalışmalarında Ortaya Çıkan Ürünlerin Değerlendirilme Şekillerine İlişkin Öğretmen Görüşleri……….51 Tablo 4.6.4. MİOY Derslerindeki Türk Müziği Makam Ve Ölçülerine Yönelik
Müziksel Yaratma Çalışmalarında Ortaya Çıkan Ürünlerin
Değerlendirilme Şekillerine İlişkin Öğrenci
Görüşleri……….………..51 Tablo 4.6.5. MİOY Derslerinde Yapılan Türk Müziğine Dayalı Etkinliklerin Daha
Etkili ve Verimli Hale Getirilmesine Yönelik Öğretmen Görüşleri….52 Tablo 4.6.6. MİOY Derslerinde Yapılan Türk Müziğine Dayalı Etkinliklerin Daha
Etkili ve Verimli Hale Getirilmesine Yönelik Öğrenci Görüşleri……53
xii
KISALTMALAR LİSTESİ
GSSL: Güzel Sanatlar ve Spor Lisesi/Liseleri
1. GİRİŞ
İnsan, dünyaya geldiği andan itibaren çevresini tanımaya, anlamaya ve anlamlandırmaya çalışır. Çevresine, çevresinde olup bitenlere karşı duyarlıdır. Onu etkiler, ondan etkilenir. İnsanlık tarihi boyunca tükenen milyarlarca ömrün, bu bitmek bilmeyen anlama ve anlamlandırma çabası “bilgili insan” ı doğurmuş, bilgili insanların birbirleriyle olan etkileşimleri sonucunda oluşan “bilgili toplumlar” ise zamanla “bilgi çağı” kavramını yaratmıştır.
Bilgi, “Öğrenme, inceleme, araştırma ya da gözlemle elde edilebilecek gerçekler; vukuf; malumat” (Çağbayır, 2007: 607) demektir.
Yaşamı boyunca insan, temel hayat bilgilerinin yanı sıra, kendi kişiliğini oluşturarak, parçası olduğu topluma uyum sağlayabileceği ve varoluşunu anlamlandırıp giderek kendini gerçekleştirebileceği çok yönlü bilgilere ihtiyaç duyar. Böylesi bir edinim de ancak, “eğitim” ile gerçekleşebilir.
Eğitim, bireyin geçirdiği planlı/örgütlenmiş yaşantılar (deneyimler) yolu ile, davranışsal yapılarında (bilişsel, duyuşsal, devinişsel), önceden belirlenmiş hedefler doğrultusunda (parçası olduğu toplumun ortak çıkarlarına olumlu yönde hizmet etmeye yönelik belirlenen amaçlar) birtakım değişiklikler meydana getirme sürecidir.
“…bilim, teknik ve sanat, insanın üç ana çalışma, yetişme ve gelişme alanını oluşturur; bu oluşum içinde birbirini destekleyip güçlendirir, çeşitlendirip zenginleştirir ve tamamlayıp bütünler” (Uçan, 2005b: 122). Eğitim de, insanın bu üç ana çalışma, yetişme ve gelişme alanını kapsayacak biçimde; yönelik olduğu hedefler doğrultusunda planlanmalı, gerçekleştirilmelidir. “Böyle bir eğitim, bireyi biyopisişik, toplumsal ve kültürel nitelikleriyle ve bilişsel, duyuşsal ve devinişsel yapılarıyla kendine özgü ve dengeli bir bütün olarak, en uygun ve ileri düzeyde yetiştirmeyi amaçlar” (Uçan, 2005b: 122).
Eğitimin bir parçası olarak sanat eğitimi bireyin, kendi yaşantısı üzerine temellenerek estetik gereksinimlerini karşılama sürecidir. Bu süreçte kişinin zihinsel güçlerini (soyut düşünme, yaratma vb.) ortaya çıkarıp geliştirmek esastır. Çeşitli alt kollara ayrılan sanat eğitimi içerisinde müzik eğitimi, kendine özgü bir alandır.
2
1.1. Müzik
“Müzik; duygu, düşünce, tasarım ve izlenimleri veya başka gereçlerin de katkısıyla belli durum, olgu ve olayları, belli bir amaç ve yöntemle, belli bir güzellik anlayışıyla birleştirilip düzenlenmiş uyuşumlu/uylaşımlı seslerle, estetik bir yapıda işleyip anlatan bir bütündür. Bu bütün hem bir “süreç” hem bir “ürün”, hem bir “süreç/ürün” hem bir “ürün/süreç”tir” (Uçan, 2005b: 16).
Müziğin ham maddesi “ses” tir. Ses ise, cismin bir kuvvete maruz kalarak titreşmesi sonucunda, iletici ortamda (hava, su vb.), merkezden (cisim) çevreye doğru yayılan enerjidir.
İnsanın sürekli etkileşim içinde bulunduğu çevrede sesler, önemli bir yer tutar. Sessel çevre, doğal sesler, toplumsal sesler ve kültürel sesler olmak üzere üç ana gruba ayrılabilir. Müzik sesleri veya müziksel sesler, insanın ses çevresinin bir bölümünü oluşturan “kültürel sesler” in kapsamına girer (Uçan, 2005b: 11).
Çevresine karşı duyarlı olan insan, sessel çevresini oluşturan her türlü sese karşı da duyarlıdır. Çevresindeki belli seslere karşı geliştirdiği belli tepkiler zamanla, tutarlılık göstererek belli davranış yapılarına dönüşür. Müzik de, diğer sanat dalları gibi insan davranışının/etkinliğinin ürünüdür; ortaya çıkışından bu yana insanlar tarafından, yine insanların birtakım ihtiyaçlarını karşılamak üzere yaratılmış ve yaşatılmıştır.
“İnsan düşüncesinin ürünü olduğu kadar duygusal bir deşarj yolu da olan müzik, yaratıldığı ortamla, çağın dünya görüşü ile, kısaca insan yaşamıyla ve toplumla, bütün öteki sanatlar gibi sıkıca bağlıdır” (Selanik, 1996: 2).
Günümüz için, müziğin insan yaşamındaki işlevlerini bireysel, toplumsal, kültürel, ekonomik ve eğitimsel olmak üzere beş başlık altında toplamak mümkündür (Uçan, 2005a: 13).
Müzik, bireyin davranışsal yapılarına etki ederek onu, kendisiyle barışık, toplumla uyumlu, her yönden sağlıklı, verimli, dengeli ve en nihayetinde mutlu kılabildiği ölçüde bireysel; bireyler ve toplumlar arasındaki her türlü iletişim, paylaşım, kaynaşım, uyuşum ve birleşimi sağlayarak, bu ilişkileri olumlu yönde geliştirebildiği ölçüde toplumsal; kültürü oluşturan diğer öğelerle birlikte bireysel, yöresel, bölgesel, ulusal ve tümünün toplamında evrensel kültürü oluşturup, sonraki kuşaklara geliştirerek
aktarabildiği ölçüde kültürel; bir çalışma alanı olarak, her türlü müziksel üretim, dağıtım ve tüketim ilişkileriyle ekonomik hayata katkı sağlayabildiği ölçüde ekonomik; bireyi olumlu yönde etkileyerek, diğer işlevlerin sağlıklı, etkili ve verimli bir biçimde gerçekleşmesini sağlayabildiği ölçüde eğitimsel işlevlerini yerine getirir.
1.1.1. Müzik eğitimi
Müzik eğitimi, önceden belirlenmiş hedefler doğrultusunda, bireyin kendi deneyimleri vasıtasıyla, müziksel davranış yapılarında birtakım değişiklikler oluşturma sürecidir. Bu süreç sonucunda bireyin, müziğe olan bakış açısında, ona verdiği önem ve değerde, müziği algılayış ve anlamlandırışında, olumlu yönde bir gelişme sağlanması beklenir.
Müzik eğitimi, ne için, kime, neyi, ne kadar, nasıl, ne zaman, ne kadar süre ile, nerede verileceği göz önünde bulundurularak ayrıntılı bir biçimde planlanmalı ve bu doğrultuda gerçekleştirilmelidir. Uçan’ a (2005a: 30) göre; “Kolu ve dalı, kapsamı ve içeriği, aracı ve gereci, yöntemi ve tekniği, ortamı ve düzeyi, aşaması ve süresi ne olursa olsun müzik eğitimi, genel, özengen (amatör) ve mesleki (profesyonel) olmak üzere üç ana amaca yönelik olarak düzenlenip gerçekleştirilir.”
Genel müzik eğitimi, çoğunlukla formal (önceden belirlenmiş hedefler doğrultusunda, belirli bir plan ve program dahilinde, profesyonel kişiler tarafından, belirli yer ve zamanda) olarak, örgün eğitim kurumlarında verilen müzik eğitimidir. Genel müzik eğitimi ile bireylere, çağın gereklerine uygun, çok yönlü, gelişime açık ve ortak bir müzik kültürü kazandırılması amaçlanır.
Özengen (amatör) müzik eğitimi, ilgi, istek, yetenek ve olanakları doğrultusunda herkesin katılımına açık olarak, örgün veya örgün olmayan eğitim kurumlarında verilir. Özengen müzik eğitimi ile bireyin, müziksel doyum sağlaması amaçlanır.
Mesleki müzik eğitimi, müziğe belirli düzeyde yatkın olup, müziğin bir dalını kendisine çalışma alanı/meslek olarak seçen kişilere, formal olarak, örgün eğitim kurumlarında verilen müzik eğitimidir. Mesleki müzik eğitimi bireye, çalışma alanı olarak seçtiği dalın gerektirdiği müziksel birikimi ve müziksel davranışları kazandırmayı amaçlar.
Müzik eğitiminin bu üç ana ayağı, birbirinden ayrı olarak düşünülemez. Aksine, sıkı bir ilişki içerisinde bulunarak, kesişen kısımlarıyla birlikte müzik eğitiminin bütünü oluşturur; toplum hayatında önemli bir yer edinir.
4
1.2. Günümüz Türkiye’ sinde Mesleki Müzik Eğitimi Veren Kurumlar
Ülkemizde mesleki müzik eğitimi, 2011 yılı itibariyle eğitim fakültelerinin müzik eğitimi bölümlerinde, güzel sanatlar fakültelerinin müzik bilimleri bölümlerinde, konservatuarlarda, güzel sanatlar ve spor liselerinde verilmektedir.
Eğitim fakültelerinin müzik eğitimi bölümlerinde, ortaöğretimini tamamlamış kişilere yönelik olarak, lisans ve lisansüstü düzeyde mesleki müzik eğitimi verilir. Öğrenci alımı, özel yetenek sınavları ile yapılmaktadır. Özel yetenek sınavlarına ise, belirlenen önkoşulları taşıyan öğrenciler başvurabilmektedir. Bu bölümler genel, özengen ve mesleki müzik eğitimi veren kurumlarda görev alabilecek nitelikte müzik eğitimcisi yetiştirmeyi amaçlamaktadır.
Güzel sanatlar fakültelerinin müzik bilimleri bölümlerinde, ortaöğretim üzerine lisans ve lisansüstü düzeyde mesleki müzik eğitimi verilmektedir. Öğrenci alımı, eğitim fakültelerinin müzik eğitimi bölümleri ile benzer şekilde, özel yetenek sınavları ile yapılmaktadır. Kendi içerisinde çeşitli anasanat dallarında eğitim veren bu bölümler müzik bilimcisi, müzik teknoloğu, icracı veya müzik yazarı yetiştirmeyi amaçlamaktadır.
Konservatuarlarda, ilköğretim (ikinci kademe), ortaöğretim ve/veya yükseköğretim (lisans, lisansüstü) düzeyinde eğitim verilmektedir. Bu kurumların bünyesinde bulunan anasanat dallarına özel yetenek sınavı ile öğrenci kabul edilmektedir. Konservatuarlarda verilmekte olan mesleki müzik eğitimi ile müzik bilimcisi, besteci, solist, orkestra/bando şefi yetiştirilmesi amaçlanmaktadır.
Güzel Sanatlar ve Spor Liseleri, ortaöğretim düzeyinde 4 yıl süre ile eğitim-öğretim yapılan okullardır. Bu okulların ilki 1989-1990 eğitim-eğitim-öğretim yılında, dönemin milli eğitim bakanı Avni Akyol tarafından İstanbul’da, “İstanbul Avni Akyol Anadolu Güzel Sanatlar Lisesi” adıyla açılmıştır. 2009 yılına kadar resim ve müzik alanlarında eğitim veren bu kurumların sayısı, yurdun çeşitli yerlerinde açılan yenileriyle birlikte sürekli olarak artmıştır. 2009 yılı itibariyle bu okullar, spor liseleri ile birleştirilerek “Güzel Sanatlar ve Spor Lisesi” adıyla, resim ve müzik alanlarına ek olarak spor alanında da mesleki eğitim veren bir yapıya dönüşmüştür.
Güzel sanatlar ve spor liselerine öğrenci alımı, Milli Eğitim Bakanlığı tarafından belirlenen birtakım ölçütler doğrultusunda, özel yetenek sınavıyla yapılmaktadır.
16.06.2009 tarihli ve 27260 sayılı Resmi Gazete’ de yayımlanan Milli Eğitim Bakanlığı Güzel Sanatlar ve Spor Liseleri Yönetmeliği’ ne göre;
“Okulun amacı
Madde 6 – (1) Öğrencilerin Türk Milli Eğitiminin genel ve özel amaçları yanı sıra güzel sanatlar ve spor alanlarında;
a) İlgi, istek ve yetenekleri doğrultusunda güzel sanatlar ve spor eğitimi ile ilgili temel bilgi ve beceriler kazanmalarına yönelik eğitim-öğretim görmelerini ve alanlarında başarılı bireyler olarak yetişmelerini,
b) Güzel sanatlar ve sporla ilgili yükseköğretim programlarına hazırlanmalarını,
c) Türk sanat, kültür ve sporuna katkıda bulunan ve başarıyla temsil eden bireyler olarak yetişmelerini,
ç) İş birliği içinde çalışma ve dayanışma alışkanlığı kazanarak takım ruhu ile hareket etmelerini,
d) Alanlarıyla ilgili araştırma yaparak yorum ve uygulama yetkinliğine ulaşabilmelerini,
e) Milli ve milletlerarası sanatsal ve sportif faaliyetleri takip ederek bilgi ve kültürlerini geliştirmelerini,
f) Spor disiplini ve centilmenliği ile sanatçı duyarlığını benimseyen bireyler olarak yetişmelerini sağlamaktır.”
(http://mevzuat.meb.gov.tr/html/27260_0.html)
Güzel sanatlar ve spor liseleri resim, müzik ve spor alanlarında mesleki eğitim veren ortaöğretim kurumları olarak, eğitim sistemimiz içerisinde ayrı bir öneme, işleve ve değere sahiptir.
1.3. Günümüz Türkiye’ sinde Müzik Kültürü
“Kültür, toplumun, insan hayatı ile ilgili olarak tarihi ve sosyal süreç içinde geliştirdiği ve gelenek halinde sürdürdüğü; insanın doğal ve toplumsal çevresine kabul ettirdiği egemenliğinin ölçüsünü belirten her türlü duygu, düşünce, dil, edebiyat, sanat ve yaşayış alanındaki maddi ve manevi değerler bütünüdür” (Çağbayır, 2007: 2891).
“… sırf insana özgü yaratıcılığın ürünü olan oluşum ve gelişimler, kültür terimiyle karşılanmaktadırlar” (Altar, 2009: 154). Kültür, insanların, insan
6
topluluklarının ve toplumların birbirleriyle etkileşimleri sonucunda oluşarak, nesilden nesile aktarılan yapısı ile “birikik”, zaman içerisinde değişime uğrayarak farklılıklar gösteren yapısı ile “dinamik” özellikler gösteren bir bütündür. Müzik kültürü, kültürün bütününü oluşturan öğelerden biridir. Diğer öğeler gibi bu bütünü etkiler ve ondan etkilenir.
“Türk müzik kültürü, Türk kültürüne, toplumuna ve ulusuna özgü müziksel düşünce, davranış, sanat ve yaşayış öğelerinin tümüdür” (Budak, 2006: 10).
Türk kültürü -dolayısıyla da Türk müzik kültürü-, Altaylılar döneminde (yaklaşık olarak M.Ö. 3000) oluşmaya başlamıştır. Günümüze kadar geçen yaklaşık 5000 yıllık bu sürede Türkler, çeşitli nedenlerle farklı coğrafyalara yerleşmiş; birbiri ardına oluşturdukları siyasal yapılanmalar ile varlıklarını kesintisiz bir biçimde sürdürmüş; etkileşimde bulundukları çeşitli kültürlere ait öğeleri kendilerince yorumlayarak, kendi kültürel değerleriyle harmanlamayı bilmişlerdir.
“Türkiye’de yaşamakta olan Türk müzik kültürü, bir bütün olarak, tarihsel gelişim sürecine bağlı olarak mensup olduğu, içinde yer aldığı, yoğun etkileşimde, alış-verişte bulunduğu ve böylece ikincil temeller edindiği uygarlıkların her birinden önemli öğeler ve köklü izler taşımaktadır” (Uçan, 2005c: 199).
Günümüz Türkiye’ sinde müzik kültürü, Türk askeri müzik kültürü, geleneksel Türk halk müziği kültürü, geleneksel Türk sanat müziği kültürü, çağdaş halk müziği kültürü, çağdaş sanat müziği kültürü ve öncü müzik kültürü olmak üzere altı kolda varlığını sürdürmektedir.
Günümüz Türkiye’sinde yaşamakta olan müzik kültürlerinden, araştırmanın konusuyla yakından ilişkili olması bakımından yalnızca, geleneksel Türk halk müziği kültürü ile geleneksel Türk sanat müziği kültürü ele alınıp kısaca açıklanacaktır.
1.3.1. Geleneksel Türk halk müziği
Geleneksel Türk müziğimiz, Türklerin ilk anayurdu olan Asya topraklarında kök salmış; 10. yüzyıldan itibaren İslam dinine geçilmesi, edinilen yeni yurtlar ve Ortadoğu kültürleri ile girilen karşılıklı etkileşim sonucu dallanıp budaklanmış; en nihayetinde Anadolu’ nun zengin kültürel birikimiyle beslenerek meyvelerini günümüze ulaştırmıştır. “Türkiye’ nin musîki geleneğinde iki ana kol vardır: birincisi, Ortadoğu
coğrafyasında “ülkeler arası” bir özellik taşıyan makam musıkîsi; ikincisi de Anadolu halk musıkîsi” (Aksoy, 2008: 39). Aynı kökten beslenen, doğal olarak da aralarında büyük benzerlikler bulunan geleneksel Türk sanat ve geleneksel Türk halk müziğimiz, Türk kültürüne ait; Türk insanına mirastır.
“Göçebe hayattan yerleşik düzene geçildikten, geniş topluluklar sınıflaşmaya başladıktan sonra, sanatta düşünce ve zevk anlayışı da değişmiştir. Bu nedenle kültürlü kesimin sanata yönelişi daha ayrıntılı ve akademik özellik kazanırken, diğer kesim ise sade, kolay anlaşılabilir, zevk anlayışlarını kolayca anlatmaya özgü eski sanatlarını korumasını bilmiştir. Türk halkının kaderini, neşesini, esprisini, kahramanlık duygularını, sözün kısası milli özelliklerini her sanat ürünü gibi, Türk Halk Musıkisi de kendi öz yapısı içinde bütün gücü ile korumuştur” (Özalp, 2000 cilt II: 418).
“Halkların kendine özgü toplumsal niteliklerinden kaynaklanan geleneksel müzik türüne halk müziği denir” (Say, 2008: 203).
Halk müziği eserleri, sanat kaygısı güdülmeksizin yaratılan; halkın olağan yaşamından beslenen; kulaktan kulağa aktarılmak suretiyle varlığını sürdürdüğü için çoğunlukla yaratıcısı belli olmayan ya da unutulan; yaratıldığı yörenin özelliklerini taşıyan; toplumun tümüne mal olmuş bir yapıdadır.
Günümüzde, büyük ölçüde kabul görüp yaygın bir biçimde kullanılan; bir sekizlinin 17 eşit olmayan aralık ve 18 perdeden oluştuğu; geleneksel Türk halk ve geleneksel Türk sanat müziğimize temel olan ses sistemi ilk olarak 10. yüzyılda Mehmet Farabi (870-950) tarafından ortaya konarak Horasan tamburu üzerinde açıklanmıştır. 13.yüzyılda, kuram ve icra bakımından döneminin en büyük bilgini olan Safiyüddin Abdülmümin Urmevi (1216 – 1294), “Farabi tarafından anlatılmış olan Türk müziği ses sisteminin dizgesel bir betimleme ve açıklamasını yaptı” (Uçan; 2005c: 44). Urmevi, Türk müziğini sistemleştirmiştir.
“Horasan tamburunun perde sıralanışı ve aralık dizilişiyle bağlamaların sapındaki perde sıralanışı ve aralık dizilişi arasında tam bir uyuşmanın bulunması, Türk sanat ve halk müziklerinin aynı ses sistemi üzerine kurulduklarının ve bu ortak temel sistemin Türk halk müziğinde gizli kaldığının bir kanıtıdır” (Uçan, 2005c: 36).
8
Geleneksel Türk halk müziği eserleri, Türkiye Cumhuriyeti’ nin kuruluşundan önce, toplumun hafızasında, halk kültüründe yaşamakta, yaşatılmaktaydı. İlki 1926 yılında olmak üzere, yerli ve yabancı birçok değerli müzik insanının katılımıyla yurdun dört bir yanında gerçekleştirilen derleme çalışmalarında, binlerce eser kayıt altına alınmıştır. Geleneksel Türk halk müziği dağarını oluşturan “halk ezgilerinin büyük çoğunluğu “şarkı formu” (biçimi) kapsamında değerlendirilebilir. Ancak belli bir standarda girmediğinden, her bir biçim diğerinden farklıdır” (Kaygısız, 2000: 193). Ritim ve ölçü bakımından bu eserler; belirli bir ritmik yapısı olmamasına rağmen belirli bir ezgisel çerçeve içerisinde, serbest biçimde söylenen uzun havalar (arguvan, barak, bozlak, hoyrat, gurbet havaları vb.) ile belirli bir ritmik ve ezgisel yapı içerisinde seyreden kırık havalar (türkü, halay, nefes, zeybek, güzelleme, bar vb.) olmak üzere iki temel grupta toplanır.
Ölçü, zaman çizgisini birbirini takip eden kuvvetli ve zayıf vuruşlar ile parçalara bölen kalıptır. Geleneksel Türk halk müziği dağarında, ritmik yapıya sahip eserler, ölçü birimlerine (usüllerine) göre ana usüller (2, 3, 4 zamanlılar ve bunların üçerli şekilleri), birleşik usüller (5, 6, 7, 8, 9 zamanlılar) ve karma usüller (10 ve daha yukarı zamanlılar) olmak üzere üç grupta toplanır (Emnalar, 1998: 115).
Geleneksel Türk halk müziği kültürümüzde kullanılan çalgılar da bölgelere ve yörelere göre farklılıklar göstermektedir. Buna karşın bu çalgılar tezeneli (bağlama ailesi, tar), yaylı (kemençe, kemane), üflemeli (zurna, kaval, mey, tulum) ve vurmalı (davul, darbuka veya deblek, zilli maşa, kaşık) çalgılar olmak üzere dört ana grupta toplanabilir.
1.3.2. Geleneksel Türk sanat müziği
Türk müziği, Türklerin İslamiyet’i kabulüyle (Karahanlılar dönemi) Ortadoğulu Acem ve Arap; 11. yüzyıl’ da Anadolu’ ya yerleşmesiyle de eski Anadolu ve Bizans müzik kültürleri ile etkileşime girmiştir.
Büyük ölçüde, Selçuklu devletlerinin birikimi üzerine kurulan Osmanlı Devleti döneminde (1299 – 1923) sultanların da desteğiyle saray ve çevresinde kendilerine yaşam alanı bulan iyi yetişmiş, Osmanlı müzikçileri; gelişkin bir makamsal ve usûlsel yapıda kendine has biçimlerde yaratılarak, gelişkin çalgılar ile kendine has bir üslupta icra edilen, birçok müzik kültürünün incelikli, Türkçe bir sentezi olan bu gelişkin müziği yaratmışlardır.
Birbirinden farklı birçok ses sistemi ortaya konup önerilmiş olmasına karşın günümüzde yaşamakta olan geleneksel Türk sanat müziğinde, Rauf Yekta Bey tarafından ortaya konup Hüseyin Saadettin Arel ve Suphi Ezgi tarafından geliştirilen ses sistemi, büyük ölçüde kabul görüp kullanılmaktadır. Bu sistemde 25 perdeden oluşan bir sekizli, 24 eşit olmayan aralığa bölünür. Makam dizileri ise çeşitli dörtlü ve beşlilerin birleşmesinden meydana gelir.
Makam, makam dizisini oluşturan seslerin; durak ve güçlü etrafında, yüzlerce yılın imbiğinden geçerek, artık kurallaşmış gelenekler (seyir) çerçevesinde işlenmesiyle meydana gelen yapıdır. Geleneksel Türk sanat müziğinde makamlar; basit, mürekkeb (bileşik) ve şed (göçürülmüş) olmak üzere üç grupta toplanır.
Geleneksel Türk sanat müziğinde kullanılan usûller ise, 2 zamanlıdan başlayarak 15 zamanlıya kadar olan küçük usüller ile, 16 zamanlıdan başlayarak büyüğe doğru giden büyük usüller olmak üzere ikiye ayrılır (Özkan, 2006: 609).
Günümüze ulaşan geleneksel Türk sanat müziği dağarını oluşturan eserler, biçimsel açıdan enstrümantal (peşrev, saz semaisi, tasvir, medhal, taksim, aranağme, oyun havası) ve vokal (kar, beste, semai, şarkı) olarak sınıflandırılabilir (Yılmaz, 2007: 233 - 243).
Türkler, geçmişten günümüze her alanda, müziğe ayrı bir önem vermişlerdir. Bu durum, kullanılan çalgıların çeşitliliğinden de anlaşılabilir. Geleneksel Türk sanat müziğinde kullanılan çalgıları vurmalı (kudüm, def, mazhar, çalpara, zil vb), mızraplı (tanbur, ud, kanun, lavta, santur, çöğür, vb), yaylı (klasik kemençe, rebab, sine kemanı, ıklığ vb) ve nefesli (ney, mizmar, miskal, klarnet vb) çalgılar olmak üzere dört grupta toplayabiliriz (Özalp, 2000 cilt I: 155 - 208).
1.4. Problem Cümlesi
Güzel sanatlar ve spor liselerinin müzik bölümlerinde okutulmakta olan müziksel işitme okuma ve yazma derslerindeki Türk müziğine dayalı etkinliklere ilişkin öğretmen ve öğrenci görüşleri nelerdir?
10
1.4.1. Alt problemler
1. MİOY dersi öğretmenlerinin ve son sınıf öğrencilerinin kişisel özellikleri nelerdir?
2. MİOY derslerinde yapılan Türk müziğine dayalı etkinliklerin yapısına ilişkin öğretmen ve öğrenci görüşleri nelerdir?
3. MİOY dersinin müziksel işitme boyutunda yapılan Türk müziğine dayalı etkinliklere ilişkin öğretmen ve öğrenci görüşleri nelerdir?
4. MİOY dersinin müziksel okuma boyutunda yapılan Türk müziğine dayalı etkinliklere ilişkin öğretmen ve öğrenci görüşleri nelerdir?
5. MİOY dersinin müziksel yazma boyutunda yapılan Türk müziğine dayalı etkinliklere ilişkin öğretmen ve öğrenci görüşleri nelerdir?
6. MİOY dersinin müziksel yaratma boyutunda yapılan Türk müziğine dayalı etkinliklere ilişkin öğretmen ve öğrenci görüşleri nelerdir?
1.5. Amaç
Bu araştırmada, GSSL’ nin müzik bölümlerinde 4 yıl süre ile okutulan ve temel alan dersi durumundaki MİOY derslerinde yapılmakta olan Türk müziği ile ilgili etkinliklerin öğretmen ve öğrenci görüşleri çerçevesinde incelenerek, mevcut durumun ortaya konması amaçlanmaktadır.
1.6. Önem
Bu araştırma, MİOY derslerinde yapılmakta olan Türk müziğine dayalı etkinliklerin genel özelliklerini ortaya koyarak güncel bir durum tespitinde bulunması; bu alanda yapılmış benzer bir çalışmanın bulunmaması; program geliştirme çalışmaları sırasında başvurulabilecek bir araştırma olması; bu alanda yapılacak diğer araştırmalara ön bilgi sağlaması bakımından önemlidir.
1.7. Varsayımlar
Bu araştırmada;
1. Başvurulan kaynakların yeterli, geçerli ve güvenilir olduğu,
2. Kullanılan araştırma modelinin, araştırmanın amacına ve problemin çözümüne uygun olduğu,
3. Hazırlanan veri toplama araçlarının, araştırma için gerekli olan verilere ulaşmayı sağlayıcı olduğu,
4. Veri toplama araçlarıyla elde edilen verilerin güvenilir olduğu,
5. Elde edilen verilerin analizinde kullanılan yöntemin, araştırmanın niteliğine uygun olduğu,
6. Seçilen örneklemin, evreni temsil ettiği varsayımlarından hareket edilmiştir.
1.8. Sınırlılıklar
Bu araştırma;
1. 2010-2011 eğitim-öğretim yılı itibariyle, müzik alanında en az 4 yıllık hizmet geçmişi olan GSSL ile,
2. 2010-2011 eğitim-öğretim yılı itibariyle GSSL’ nin müzik bölümlerinde okumakta olan son sınıf öğrencileri ve MİOY dersi öğretmenleri ile,
3. MİOY derslerinde, Türk müziğine dayalı olarak yapılan etkinlikler ile sınırlı tutulmuştur.
2. KAVRAMSAL ÇERÇEVE
2.1. MİOY Dersi
… duygu, düşünce, bilgi ve haberlerin, akla gelebilecek her türlü biçim ve yolla kişiden kişiye karşılıklı olarak aktarılmasına iletişim denir (Püsküllüoğlu, 1995: 797).
Her insan sosyal, kültürel ve ekonomik ihtiyaçlarını karşılayabilmek için, diğer insanlar ile iletişim kurar. Daha çok anadilde gerçekleşen bu iletişim, günlük hayatta büyük ölçüde sözsel bir boyuttadır. Sözsel dilde (konuşma dilinde) ses, ritim, entonasyon, hız, gürlük ve anlatım gibi müziğe ait öğe ve özellikler bulunur (Aydoğan, 1998: 23). “Konuşmanın müziği olan çekim, vurgu ve seslemenin (intonation) bulunmadığı bir konuşmayı tasarlayalım; müziğin taşıdığı güç konusunda bir şeylerin o zaman farkına varabiliriz” (Finkelstein, 1952/2000: 10). Sözsel dil ile arasındaki bu benzerliklerden yola çıkılarak müziğin de, yapısı ve işlevi ile kendi başına, özgün bir dil olduğu söylenebilir. Madam Cottin’ e göre “Musiki evrensel bir dildir ki hayatın bütün hislerini ahenkli bir surette anlatır” (Aktaran: Lavignac, 1902/1939: 6).
Bir dilin ses, biçim ve cümle yapısını inceleyerek, kurallarını tespit eden bilime “dil bilgisi” ya da “gramer” denir (TDK, 1998: 589).
Müziği bir meslek olarak seçen kişiler öncelikle, müzik dilinin yapısını, kurallarını ve işleyişini, yani gramerini öğrenmek durumundadırlar. Söz konusu bu kazanımlar ancak, müziksel işitme okuma ve yazma eğitimi ile elde edilebilir.
MİOY dersi öğrencilere, müziğe ilişkin kuramsal bilgiler kazandırmanın yanı sıra onlara müziksel işitme, müziksel okuma, müziksel belleme, müziksel yazma, müziksel düşünme, müziksel yaratma, müziksel çözümleme, müziksel değerlendirme becerisi kazandırmayı amaçlar (Aydoğan, 1998: 20). Bu yapısıyla MİOY dersi, mesleki müzik eğitiminin temel alan dersidir.
“Eğitimini aldıkları çalgı ve yönelecekleri alan ne olursa olsun işitsel farkındalığı yeterince gelişmemiş ve gerekli kuramsal bilgiyi edinmemiş öğrenciler, müzik alan derslerinde istenen başarıya ulaşmada zorlanırlar. Bu
nedenle, mesleki müzik eğitimi veren kurumlarda müzik kuramları ve MİOY eğitiminin çok ayrı ve önemli bir yeri vardır” (Nart, 2010: 2).
“Müziksel İşitme Okuma Yazma dersi uygulamalı (çalgı, koro, orkestra vb.) derslerin tümünün, teorik (armoni, kontrapunk, müzik biçimleri vb.) derslerin ise birçoğunun ön koşuludur. Bu alandaki gecikmiş bir başarı, diğer alanlardaki eğitimin hızını kesmekte ve onların da başarısını engellemektedir” (Sevgi, 1994; Aktaran: Albuz, 1996: 193).
2.1.1. MİOY dersinin öğeleri
MİOY dersi amaç, kapsam ve içerik olarak kuramsal bilgiler, müziksel işitme, müziksel okuma, müziksel yazma ve müziksel yaratma olmak üzere beş temel çalışma alanından oluşur.
Kuram, “Sistemli bir biçimde düzenlenmiş, birçok olayı açıklayan ve bir bilime temel olan kurallar, yasalar bütünü, nazariye, teori” anlamına gelmektedir (TDK, 1998: 1408). MİOY derslerinde amaç, öğrencilere öncelikle, mesleki müzik hayatlarının her döneminde ihtiyaç duyacakları kuramsal bilgileri kazandırmaktır. Bu çalışma alanı, mesleki müzik eğitiminin temelini, bel kemiğini oluşturur.
Müziksel işitme boyutunda öğrencilere; en az bir sesin yükseklik, gürlük, süre, renk gibi özelliklerinin yanı sıra aynı anda veya birbiri ardına duyulan bir den çok sesin, birbiriyle olan ilişkilerini algılama, tanıma, anımsama ve çözümleme becerisi kazandırmak amaçlanır.
“Müziksel okuma, müzik yazısını, müziğin harfleri olarak nitelendirilebilecek notaların ad, yükseklik, süre (ritim), hız (tempo), gürlük ve ayrıntılarıyla seslendirmedir” (Özgür ve Aydoğan, 2004; 4). Müziksel okuma, okumanın niteliğine göre (çalgı ile okuma, ön okuma, makamsal okuma, bireysel okuma, çok sesli okuma vb.) birçok şekilde gerçekleştirilebilir. Bu çalışma alanında öğrencilere, bir müzik yazısını doğru olarak okuyabilme, seslendirebilme becerisi kazandırmak amaçlanır.
MİOY dersinin müziksel yazma boyutunda öğrencilere, işitilen sesleri veya müziksel tasarımları, müziksel yazı diline ait işaret ve terimleri kullanarak yazıya dökebilme becerisi kazandırmak amaçlanır. Müzik dilinin etkin olarak kullanıldığı bu çalışma alanı, müziksel düşünmeyi geliştirir, kolaylaştırır.
14
Müziksel yaratma, müziksel bir bütünü veya bütünün parçalarını zihinde, ilk kez veya yeniden, önceden belirlenen ölçütlere göre canlandırma, tasarlamadır. Öğrencilerin müziksel yaratma becerilerini geliştirmeyi amaçlayan bu çalışma alanı, kuram ve uygulama alanında edinilmiş, belirli bir müziksel birikim gerektirir.
MİOY dersinin bu beş temel çalışma alanının her biri, öğrencileri bir sonraki alana hazırlar. Birbirinin devamı gibi gözüken bu çalışma alanları bir bütünün parçaları olarak sıkıca ilişkili olup, birbirlerini tamamlayan, destekleyen bir yapıdadır.
2.2. MİOY Dersinin GSSL Müzik Bölümlerindeki Yeri ve Önemi
Resim, müzik ve spor alanlarında, 4 yıl süre ile, ortaöğretim düzeyinde mesleki eğitim veren GSSL’ de ortak genel kültür derslerinin ve seçmeli derslerin yanı sıra, teorik ve uygulamalı alan dersleri de okutulmaktadır.
Kuruluşundan günümüze kadar geçen sürede, bu okullarda okutulan dersler, ders içerikleri ve haftalık ders programında derslere ayrılan süre, çeşitli değişikliklere uğramıştır. MİOY dersinin, GSSL’ deki yeri ve önemini daha somut bir biçimde görebilmek amacıyla 2010-2011 eğitim öğretim yılında, Milli Eğitim Bakanlığı Talim ve Terbiye Kurulu’ nun 11.09.2009 tarih ve 151 sayılı kararı gereğince, GSSL’ nin müzik bölümü son sınıf öğrencilerine okutulan dersler, haftalık ders saatleriyle birlikte Tablo 2.2.1.’ de gösterilmiştir.
Tablo 2.2.1. GSSL Müzik Alanı Haftalık Ders Saatleri
Ders Kategorileri Dersler 9. Sınıf 10. Sınıf 11. Sınıf 12. Sınıf
Dil ve Anlatım 2 2 2 2
Türk Edebiyatı 3 3 3 3
Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi 1 1 1 1
Tarih 2 2 - -
T.C. İnkılap Tarihi ve Atatürkçülük - - 2 -
Coğrafya 2 2 - - Matematik 4 4 - - Geometri 1 - - - Fizik 2 - - - Kimya 2 - - - Biyoloji 2 - - - Sağlık Bilgisi 2 - - - Felsefe - - 2 - Yabancı Dil 4 2 2 2 Beden Eğitimi 2 - - -
Milli Güvenlik Bilgisi - 1 - -
Ortak Genel Kültür Dersleri
Trafik ve İlk Yardım - - 1 - Müziksel İşitme Okuma ve Yazma 1 4 4 4
Piyano 1 2 2 3
Türk ve Batı Müziği Çalgıları 1 2 2 3 Türk Müziği Koro Eğitimi 1 2 3 3 Batı Müziği Koro Eğitimi 1 2 3 3
Drama - 1 - -
Müziğe Giriş 1 - - -
Müzik Biçimleri - - - 1 Türk ve Batı Müziği Çalgı Toplulukları - - 4 4 Batı Müziği Tarihi - - 1 - Geleneksel Türk Müziği Tarihi - - - 1
Bilişim Destekli Müzik - - 1 -
Bireysel Ses Eğitimi - - - 1
Alan Dersleri
Çalgı Bakımı ve Onarımı - - - 2
SEÇMELİ DERSLER - 5 2 2
REHBERLİK 1 1 1 1
TOPLAM DERS SAATİ 36 36 36 36
16
Tablo 2.2.1.’ de görüldüğü üzere 2010-2011 eğitim-öğretim yılında GSSL’nin müzik bölümü son sınıf öğrencilerine uygulanan haftalık ders çizelgesinde, MİOY dersine 9. sınıfta haftada 1 saat, 10, 11 ve 12. sınıflarda ise haftada 4 saat ayrılmıştır. Öğrencilerin GSSL’ deki 4 yıllık öğrenim hayatları boyunca aldıkları MİOY dersi, diğer alan dersleri ile karşılaştırıldığında, en fazla ders saatine sahip olması bakımından ayrı bir yere ve öneme sahiptir. Ayrıca ortaöğretim kurumlarının tamamında “dil ve anlatım” dersi; buna ek olarak GSSL’ nin müzik bölümlerinde, “MİOY” dersi, yılsonu başarı ortalaması ile başarılı sayılamayacak derslerdir. Öğrenciler, MİOY dersinden başarılı olamadıkça bir üst sınıfa geçememekte, mezun olamamaktadırlar.
2010-2011 eğitim öğretim yılı itibariyle GSSL’ nin son sınıflarında, Milli Eğitim Bakanlığı Talim ve Terbiye Kurulu’ nun 30.12.1997 tarih ve 184 sayılı kararı ile kabul edilen MİOY dersi öğretim programı uygulanmaktadır. Bu öğretim programının genel amaçları şöyledir:
“* Müzik yoluyla anlama, anlatma, dinleme, yaratma gücünü geliştirebilme. * Klasik ve folklorik türleriyle Türk müziği ve Batı müziği arasındaki fark ve benzerlikleri ayırt edebilme.
* Türk müziğinin, Dünya müziği içindeki yeri hakkında fikir ve yorum sahibi olabilme.
* Müziksel duyarlılığı, düşünmeyi, yorumlama ve yaratmayı geliştirebilme. * Müzik tüm dünyadaki tek ortak dil olduğunu kavrayabilme.
* Müziğin temel kavramlarını ve dilini kavrayabilme.
* Solfejlerle ilgili, Türk müziği ve evrensel müzik eserlerinden bir dağarcık oluşturabilme.
* Müzik eğitimi yoluyla Türk toplumunun sosyo-kültürel gelişimine katkıda bulunabilme.
* Müzik eğitimi yoluyla zamanını verimli kullanabilme.
* Müzik yoluyla tek başına ve grup içinde sorumluluk alabilme. * Müzik yoluyla disiplinli çalışma alışkanlıklarını kazanabilme.
* Ülkemizi ulusal ve uluslar arası müzik etkinliklerinde temsil edebilme. * Müzik yoluyla milli birlik ve beraberlik bilincini geliştirebilme.
* Atatürk’ ün çağdaş Türk müziğine ilişkin görüş ve düşüncelerini kavrayabilme” (MEB, 1998: 1769).
2.3. Türk Müziğinin MİOY Dersi Öğretim Programındaki Yeri
2010-2011 eğitim öğretim yılı itibariyle GSSL’ nin müzik alanında son sınıflara; Milli Eğitim Bakanlığı Talim ve Terbiye Kurulu’ nun 30.12.1997 tarih ve 184 sayılı kararı gereğince uygulanan MİOY dersi öğretim programında, programda belirtilen amaçlara da uygun olarak, tonal özellikli batı müziğinin yanı sıra, makamsal özellikli Türk müziğine de yer verilmiştir.
Programda Türk müziği ile ilgili olarak, tüm sınıflar için belirtilen üniteler ile özel amaçlar Tablo 2.3.1.’ de gösterilmiştir.
Tablo 2.3.1. Türk Müziğinin MİOY Dersindeki Yeri
(MEB,1998: 69-92)
Sınıf Ünite Oranı(%) Özel Amaçlar
Çargah makam dizisini kavrayabilme Basit makam dizileri - I 10
Buselik makam dizisini kavrayabilme
1
Müzikte aktarım
(transpoze) 5
Makamsal bir eseri transpoze edebilme
Müzikte geçki
(Modülasyon) 10
Türk müziğinde geçki bilgisi
Rast makam dizisini kavrayabilme
2
Basit makam dizileri II 10
Hüseyni makam dizisini kavrayabilme Kürdi makam dizisini kavrayabilme Hicaz makam dizisini kavrayabilme Karcığar makam dizisini kavrayabilme
3 Basit makam dizileri III 5
Nikriz makam dizisini kavrayabilme
Tablo 2.3.1.’ de görüldüğü gibi MİOY dersi öğretim programında, tüm üniteler içerisinde Türk müziği ile ilgili ünitelere 1. sınıfta toplam % 15, 2. sınıfta % 20, 3. sınıfta ise % 5 oranında yer verilmiştir. Ancak, bu ünitelerin büyük ölçüde makam dizileri ile ilgili olduğu; Türk müziğinde ses sistemi, nota yazımı, aralık bilgisi, seyir, ölçüler, tür ve çalgı bilgisi gibi konulara değinilmediği görülmektedir.
3. YÖNTEM 3.1. Araştırmanın Modeli
Bu araştırma, güzel sanatlar ve spor liselerinin müzik bölümlerinde okutulmakta olan müziksel işitme okuma ve yazma derslerindeki Türk müziğine dayalı etkinliklerin genel özelliklerini, öğretmen ve öğrenci görüşlerine dayanarak belirlemeye yönelik olması nedeniyle betimsel bir çalışmadır.
3.2. Evren ve Örneklem
Araştırmanın birinci evrenini, 2010-2011 eğitim-öğretim yılı itibariyle en az 4 yıllık hizmet geçmişine sahip 55 GSSL; ikinci evrenini ise bu okullarda görev yapmakta olan MİOY dersi öğretmenleri ile son sınıf öğrencileri oluşturmaktadır.
Araştırmanın birinci örneklemi, evreni oluşturan 55 okul arasından rastgele (random yöntemi kullanılarak) seçilen 28 okuldan; ikinci örneklemi ise bu okullarda görev yapmakta olan MİOY dersi öğretmenleri ile son sınıf öğrencilerinden oluşmaktadır.
3.3. Verilerin Toplanması
Bu araştırmada veriler, öğrenciler ve öğretmenlere uygulanmak üzere hazırlanan iki ayrı anket formu aracılığı ile elde edilmiştir.
Anket formlarında yer alan sorular, belirtilen problem ve alt problemlere paralel olarak, uzman görüş ve önerileri doğrultusunda oluşturulmuştur. Anket formlarında sırasıyla; örneklem grubunun genel özelliklerini, MİOY derslerinde Türk müziği ile ilgili olarak yapılmakta olan etkinliklerin yapısını belirlemeyi amaçlayan sorular ile, MİOY dersinin temel boyutlarında Türk müziğiyle ilgili olarak yapılması öngörülen
etkinliklere ilişkin öğretmen ve öğrenci görüşlerine yönelik sorulara yer verilmiştir. Formlarda bilgi derecesini ölçen sorular bulunmamaktadır.
Araştırmanın adı, amacı ve önemi ile ilgili ifadelerin bulunduğu bir sunuş metni de eklenen anket formlarının Milli Eğitim Bakanlığı Eğitimi Araştırma ve Geliştirme Dairesi Başkanlığı’ nca onaylı nüshaları, okullara posta yolu ile gönderilmiş; 25 okuldan dönüt alınmıştır. Geri dönüşü sağlanan veri toplama araçları, bu okulların tümünde öğrenciler tarafından cevaplanmış; 6 okulda ise öğretmenler tarafından cevaplanmamıştır.
3.4. Verilerin Analizi
Daha anlaşılır ve açık bir biçimde ortaya koymak amacıyla, araştırmada elde edilen bulguların sayısal ifadelere dönüştürülmesinde frekans (f) ve yüzde (%) değerlerinden yararlanılmıştır.
4. BULGULAR VE YORUM
4.1. MİOY Dersi Öğretmenlerinin ve Son Sınıf Öğrencilerinin Kişisel Özelliklerine İlişkin Bulgular ve Yorumlar
Tablo 4.1.1. MİOY Dersi Öğretmenlerinin Mezun Olduğu Lisans Programları
Seçenekler f %
Eğitim fakültesi 15 79
Güzel sanatlar fakültesi 1 5
Türk müziği devlet konservatuarı 2 11
Devlet konservatuarı 1 5
Toplam 19 100
Tablo 4.1.1.’ de görüldüğü gibi örneklemin bir kısmını oluşturan MİOY dersi öğretmenlerinin % 79’ u “eğitim fakültesi”, %11’ i “Türk müziği devlet konservatuarı”, % 5 ‘i “güzel sanatlar fakültesi”, % 5’ i ise “devlet konservatuarı” lisans programından mezundur. Buna göre, eğitim bilimlerine ilişkin kazanımları, MİOY dersi öğretmenlerinin % 79’ u, mezun oldukları lisans programlarında; % 21’ i ise, lisans öğrenimlerinden sonra kendi çabalarıyla katıldıkları eğitim programlarında edinmişlerdir. Ülkemizdeki eğitim fakültelerinin, müzik eğitimi anabilim dallarında uygulanan lisans programları arasında büyük farklılıklar yoktur. Bu da, GSSL’ de verilen MİOY eğitiminin, benzer lisans programlarından mezun öğretmenler tarafından verildiğini göstermektedir.
Tablo 4.1.2. MİOY Dersi Öğretmenlerinin Öğrenim Düzeyleri
Seçenekler f %
Lisans 14 74
Yüksek lisans 5 26
Toplam 19 100
Tablo 4.1.2.’ ye göre, örneklemin bir kısmını oluşturan MİOY dersi öğretmenlerinin % 74’ ü “lisans”, % 26’ sı ise “yüksek lisans” mezunudur. Buna göre MİOY eğitimini, öğretmenlerin % 74 gibi büyük bir çoğunluğunun, lisans öğrenimleri boyunca edindikleri kazanımlar doğrultusunda verdiği; % 26’ sının ise bu alanda uzmanlaşmaya yönelik bir eğitim aldığı söylenebilir. MİOY alanının, kuramsal ve uygulamalı olarak özel bir eğitim gerektirdiği düşünüldüğünde; % 26’ lık bir oranın yetersiz olduğu söylenebilir.
Tablo 4.1.3. MİOY Dersi Öğretmenlerinin Eğitimini Aldığı Çalgılar
Çalgılar f % Keman 4 21 Viyola 1 6 Viyolonsel 3 17 Yan flüt 2 11 Piyano 4 21 Obua 1 6 Kanun 1 6 Tambur 1 6 Tar 1 6 Toplam 18 100
Tablo 4.1.3.’ e göre MİOY dersi öğretmenlerinin % 21’ i mesleki müzik eğitimi aldıkları süreçte “keman”, % 21’ i “piyano”, % 17’ si “viyolonsel”, % 11’ i “yan flüt”, % 6’ sı “viyola”, % 6’ sı “obua”, % 6’ sı “kanun”, % 6’ sı “tambur”, % 6’ sı ise “tar”, eğitimi almıştır. Buna göre mesleki müzik eğitimleri süresince MİOY dersi öğretmenlerinin toplam % 18‘ lik kısmının, bir Türk müziği çalgısını, dolayısıyla da Türk müziğinin yapısını ve işleyişini yakından tanıdığı; geri kalan % 82’ lik kısmın ise
22
mesleki müzik eğitimi aldıkları süreçte Türk müziği çalgılarını, programda yer verildiği ölçüde tanıdığı anlaşılmaktadır..
Tablo 4.1.4. MİOY Dersi Öğretmenlerinin Girdiği Diğer Alan Dersleri
Giriyorum Girmiyorum Toplam Dersin Adı
f % f % f %
Müzik biçimleri 2 12 15 88 17 100
Piyano 10 59 7 41 17 100
Bireysel çalgı eğitimi 8 47 9 53 17 100
Türk müziği koro eğitimi 3 18 14 82 17 100
Batı müziği koro eğitimi 1 6 16 94 17 100
Geleneksel Türk müziği tarihi 2 12 15 88 17 100
Batı müziği tarihi 1 6 16 94 17 100
Türk ve batı müziği çal. top. 2 12 15 88 17 100
Müziğe giriş 1 6 16 94 17 100
Diğer 1 6 16 94 17 100
Elde edilen bulgulara göre 17 öğretmen (% 89), MİOY dersi dışında en az bir alan dersine daha girmektedir. Tablo 4.1.4.’ e göre bu öğretmenlerin % 59’ u MİOY dersi dışında “piyano”, % 47’ si “bireysel çalgı eğitimi”, % 18’ i “Türk müziği koro eğitimi”, % 12’ si “müzik biçimleri”, % 12’ si “geleneksel Türk müziği tarihi”, % 12’ si “Türk ve batı müziği çalgı toplulukları”, % 6’ sı “batı müziği koro eğitimi”, % 6’ sı “batı müziği tarihi”, % 6’ sı “müziğe giriş”, % 6’ sı ise diğer bir alan dersine girmektedir.
MİOY dersi öğretmenlerinin % 89’ unun başka bir alan dersine de giriyor olması; öğretmenlerin oldukça büyük bir bölümünün, bu derslerde işlenen konular ile MİOY derslerindeki konuları daha kolay ve etkin bir şekilde ilişkilendirebileceğini düşündürmektedir.
Tablo 4.1.5. MİOY Dersi Öğretmenlerinin Alana İlişkin Deneyim Durumu
Seçenekler f %
0 – 5 yıl 11 58
6 – 10 yıl 6 32
11 – 15 yıl 2 10
Tablo 4.1.5.’ e göre MİOY dersi öğretmenlerinin % 58’ i bu alanda “0-5”, % 32’ si “6-10”, % 10’ u ise “11-15” yıllık bir mesleki deneyime sahiptir. Buna göre, MİOY dersi öğretmenlerinin % 58 gibi büyük bir bölümünün, alana ilişkin mesleki hayatın başlarında olduğu söylenebilir. Bu veriler, deneyim açısından yorumlandığında olumsuz gözükse de; öğretmenlerin çoğunun, Türk müziği eğitimine yer verilen yeni lisans programlarından mezun olmaları olumlu karşılanabilir.
Tablo 4.1.6. Öğrencilerin Müzik Bölümü Özel Yetenek Sınavına Girmeden Önce MİOY Eğitimi Alma Durumları
Seçenekler f % 1 yıldan fazla 25 7 6 ay – 1 yıl 23 7 3 – 5 ay 33 9 3 aydan az 131 37 Hiç 139 40 Toplam 351 100
Tablo 4.1.6.’ ya göre, müzik bölümü özel yetenek sınavına girmeden önce öğrencilerin % 7’ si “1 yıldan fazla”, % 7’ si “6 ay – 1 yıl”, % 9’ u “3 - 5 ay”, % 37’ si “3 aydan az” süreyle MİOY eğitimi almış; % 40’ ı ise hiç MİOY eğitimi almamıştır. Bu verilere göre öğrencilerin toplam % 60’ ının kendi imkânlarıyla, özel yetenek sınavına yönelik olarak, değişken süre, kapsam ve içerikte MİOY eğitimi aldığı; % 40’ ının ise MİOY eğitimiyle müzik bölümüne girdikten sonra tanıştığı söylenebilir.
Tablo 4.1.7. Öğrencilerin Müzik Bölümü Özel Yetenek Sınavına Girmeden Önce Çalgı Eğitimi Alma Durumları
Seçenekler f % 1 yıldan fazla 55 16 6 ay – 1 yıl 24 7 3 – 5 ay 22 6 3 aydan az 62 18 Hiç 188 53 Toplam 351 100
24
Tablo 4.1.7.’ ye göre müzik bölümü özel yetenek sınavına girmeden önce öğrencilerin % 16’ sı “1 yıldan fazla”, % 7’ si “6 ay – 1 yıl”, % 6’ sı “3 – 5 ay”, % 18’ i “3 aydan az” süreyle çalgı eğitimi almış; % 53’ ü ise çalgı eğitimi almamıştır. Buna göre müzik bölümü özel yetenek sınavına girmeden önce öğrencilerin toplam % 47’ sinin; kişisel gelişimlerine katkıda bulunmaya veya özel yetenek sınavlarına yönelik olarak, müziğin uygulamalı yönüyle ilgilendikleri söylenebilir.
Tablo 4.1.8. Öğrencilerin Müzik Bölümü Özel Yetenek Sınavına Girmeden Önce Eğitimini Aldığı Çalgılar
Aldım Almadım Toplam Çalgılar f % f % f % Keman 31 19 132 81 163 100 Viyola 3 2 160 98 163 100 Viyolonsel 2 1 161 99 163 100 Yan flüt 7 4 156 96 163 100 Klarnet 3 2 160 98 163 100 Gitar 36 22 127 78 163 100 Piyano 22 13 141 87 163 100 Bağlama 49 30 114 70 163 100 Ud 3 2 160 98 163 100 Kanun 1 1 162 99 163 100 Blok flüt 2 1 161 99 163 100 Vurmalı çalgılar 2 1 161 99 163 100 Org 1 1 162 99 163 100 Karadeniz kemençesi 1 1 162 99 163 100
Tablo 4.1.8.’ e göre müzik bölümü özel yetenek sınavına girmeden önce çalgı eğitimi alan öğrencilerin; % 30’ u “bağlama”, % 22’ si “gitar”, % 19’ u “keman”, % 13’ ü ”piyano”, % 4’ ü “yan flüt”, % 2’ şerlik bölümü “viyola”, “klarnet” veya “ud”, % 1’ erlik bölümü de “viyolonsel”, “kanun”, “blok flüt”, “vurmalı çalgılar”, “org”, “Karadeniz kemençesi” veya başka bir çalgının eğitimini almıştır. Buna göre özel yetenek sınavına girmeden önce çalgı eğitimi alan öğrencilerin toplam % 34 gibi çok küçük bir kısmının, bir Türk müziği çalgısının eğitimini alarak, Türk müziği hakkında belli bir birikim elde ettiği; % 66’ sının ise Türk müziği ile (ciddi anlamda) müzik bölümüne girdikten sonra tanıştığı söylenebilir.
Tablo 4.1.9. Öğrencilerin Müzik Bölümüne Girdikten Sonra Eğitimini Aldığı Çalgılar
Aldım Almadım Toplam Çalgılar f % f % f % Keman 138 39 213 61 351 100 Viyola 39 11 312 89 351 100 Viyolonsel 26 7 325 93 351 100 Yan flüt 48 13 303 87 351 100 Klarnet 1 1 350 99 351 100 Gitar 35 10 316 90 351 100 Saksafon 1 1 350 99 351 100 Bağlama 45 13 306 87 351 100 Ud 11 3 340 97 351 100 Kanun 6 2 345 98 351 100 Klasik kemençe 1 1 350 99 351 100
Tablo 4.1.9.’ a göre, müzik bölümüne girdikten sonra öğrencilerin % 39’ u “keman”, % 13’ ü “yan flüt”, % 13’ ü “bağlama”, % 11’ i “viyola”, % 10’ u “gitar”, % 7’ si “viyolonsel”, % 3’ ü “ud”, % 2’ si “kanun”, % 1’ erlik bölümü ise “klarnet”, “saksafon” veya “klasik kemençe” eğitimi almaya başlamıştır. Mesleki müzik eğitimlerinin bu ilk aşamasında öğrencilerin toplam % 19’ nun bir Türk müziği çalgısının eğitimini almakta olduğu görülmektedir. Buna göre, öğrencilerin çok küçük bir bölümünün, MİOY derslerindeki Türk müziğine dayalı etkinliklerde edindikleri kazanımları, çalgı dersleri ile ilişkilendirebileceği; Türk müziğini, eğitimini aldığı çalgı üzerinde daha derinlikli olarak tanıyabileceği söylenebilir.
26
4.2. MİOY Derslerinde Yapılan Türk Müziğine Dayalı Etkinliklerin Yapısına İlişkin Bulgular ve Yorumlar
Tablo 4.2.1. MİOY Derslerindeki Türk Müziğine Dayalı Etkinliklerde Dersin Temel Boyutlarına Verilen Öneme İlişkin Öğretmen Görüşleri
Önem Derecesi I II III IV V Toplam Temel Boyutlar f % f % f % f % f % f % Kuramsal Bilgiler 9 47 2 11 1 5 5 26 2 11 19 100 Müziksel İşitme 4 21 4 21 1 5 10 53 - - 19 100 Müziksel Okuma 3 16 11 58 4 21 1 5 - - 19 100 Müziksel Yazma 3 16 2 11 12 63 1 5 1 5 19 100 Müziksel Yaratma - - - - 1 5 2 11 16 84 19 100
Tablo 4.2.1.’ e göre MİOY dersi öğretmenleri, Türk müziğine dayalı etkinliklerde % 47 oranla bu dersin “kuramsal bilgiler” boyutuna I. derecede, % 58 oranla “müziksel okuma” boyutuna II. derecede, % 63 oranla “müziksel yazma” boyutuna III. derecede, % 53 oranla “müziksel işitme” boyutuna IV. derecede, % 84 oranla “müziksel yaratma” boyutuna V. derecede önem vermektedirler. Bu verilere göre MİOY dersinin temel boyutları, verilen önem derecesine göre kuramsal bilgiler, müziksel okuma, müziksel yazma, müziksel işitme ve müziksel yaratma şeklinde sıralanmaktadır.
Mesleki müzik eğitimine ilişkin temel kazanımların edinildiği MİOY eğitimi, içerik olarak beş temel çalışma alanından oluşur. Birbirini tamamlar nitelikteki bu çalışma alanları; her biri, bir sonrakine ilişkin ön bilgileri içeren bir şekilde kuramsal bilgiler, müziksel işitme, müziksel okuma, müziksel yazma ve müziksel yaratma olarak sıralanır. Bu bilgiler ışında, MİOY derslerindeki Türk müziği ile ilgili çalışmaların, kendi içinde belli bir sıra gözetilmeksizin yapılmakta olduğu görülmektedir.
Tablo 4.2.2. MİOY Derslerindeki Türk Müziğine Dayalı Etkinliklerde Dersin Temel Boyutlarına Verilen Öneme İlişkin Öğrenci Görüşleri
Önem Derecesi I II III IV V Toplam Temel Boyutlar f % f % f % f % f % f % Kuramsal Bilgiler 120 34 43 12 10 3 124 36 54 15 351 100 Müziksel İşitme 168 48 96 28 50 14 29 8 8 2 351 100 Müziksel Okuma 49 14 125 36 131 37 39 11 7 2 351 100 Müziksel Yazma 9 3 77 22 143 41 100 28 22 6 351 100 Müziksel Yaratma 5 1 10 3 17 5 59 17 260 74 351 100
Tablo 4.2.2.’ de görüldüğü gibi öğrenciler MİOY derslerindeki Türk müziğine dayalı etkinliklerde, % 48 oranla bu dersin “müziksel işitme” boyutuna I. derecede, % 36 oranla “müziksel okuma” boyutuna II. derecede, % 41 oranla “müziksel yazma” boyutuna III. derecede, % 36 oranla “kuramsal bilgiler” boyutuna IV. derecede, % 74 oranla “müziksel yaratma” boyutuna V. derecede önem verildiğini belirtmişlerdir. Öğrencilerin verdiği yanıtlara göre MİOY dersinin temel boyutları, verilen önem derecesine göre müziksel işitme, müziksel okuma, müziksel yazma, kuramsal bilgiler ve müziksel yaratma şeklinde sıralanmaktadır.
Öğrenci görüşlerine dayanan bu veriler Tablo 4.2.1.’ deki öğretmen görüşleriyle karşılaştırıldığında; Türk müziğine dayalı olarak yapılan etkinliklerde, MİOY dersinin temel boyutlarına verilen önem derecelerinde büyük farklılıkların olmadığı gözlenmektedir. Sonuç olarak, hem öğretmenlerin hem de öğrencilerin vermiş olduğu yanıtlar doğrultusunda, MİOY dersinin temel boyutlarındaki Türk müziğine dayalı etkinliklerin “aşamalılık” ilkesi gözetilmeden, öğrencilerin hazır bulunuşluk düzeyleri dikkate alınmadan yapılmakta olduğu söylenebilir.
28
Tablo 4.2.3. MİOY Derslerindeki Türk Müziğine Dayalı Etkinliklerde Kullanılan Çalgılara İlişkin Öğretmen Görüşleri
Kullanılıyor Kullanılmıyor Toplam Çalgılar f % f % f % Keman 2 11 17 89 19 100 Viyola 1 5 18 95 19 100 Viyolonsel 1 5 18 95 19 100 Klarnet 2 11 17 89 19 100 Gitar 1 5 18 95 19 100 Piyano 15 79 4 21 19 100 Bağlama 4 21 15 79 19 100 Ud 3 16 16 84 19 100 Kanun 2 11 17 89 19 100 Klasik kemençe 1 5 18 95 19 100 Tambur 1 5 18 95 19 100
Tablo 4.2.3.’ e göre MİOY derslerindeki Türk müziğine dayalı etkinliklerde öğretmenlerin % 79’ u “piyano”, % 21’ i “bağlama”, % 16’ sı “ud”, % 11’ i “keman”, % 11’ i “klarnet”, % 11’ i “kanun”, % 5’ erlik kısmı ise “viyola”, “viyolonsel”, “gitar”, “klasik kemençe” veya “tambur” kullanmaktadır. Buna göre öğretmenlerin, MİOY derslerindeki Türk müziğine dayalı etkinliklerde birden çok çalgıdan yararlanmakta olduğu; en yüksek kullanım oranına sahip çalgının ise “piyano” olduğu görülmektedir. Bir tonal müzik çalgısı olarak piyanonun, Türk müziğinin yapısını istenen ölçüde ifade etmede kullanılabilirliği ve yeterliliği tartışmalıdır. En yüksek kullanım oranına sahip Türk müziği çalgıları olarak ise “bağlama” ve “ud” öne çıkmaktadır.
Tablo 4.2.4. MİOY Derslerindeki Türk Müziğine Dayalı Etkinliklerde Türk Müziğine Ait Çalgıların Kullanılmama Nedenlerine İlişkin Öğretmen Görüşleri
Görüşler f %
Türk müziğine ait bir çalgının
eğitimini almadım 3 43
Türk müziği çalgıları, okulda ağırlıklı olarak verilen eğitime
uygun değildir 4 57
