Zorlayıcı Bir Nedenin Çıkması

Hukukumuzda, kısa çalışmanın uygulanabilmesi için mevzuatta öngörülen bir diğer neden de, bir işyerinde zorlayıcı nedenlerle karşılaşılmasıdır.

Öncelikle, doktrinde zorlayıcı neden; “önceden öngörülemeyen, engelleneme-

yen, dıştan gelen ve meydana gelmesinde kusurlu olunmayan durumlar” olarak ta-

nımlanmaktadır148

.

145

Mülga Yönetmelik’in 5/2. maddesinde söz konusu hususun Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanı tarafından tespit edilip, duruma açıklık getirileceği düzenlenirken; 31.04.2011 tarihli KÇY. 5/2’ deki düzenlemeyle söz konusu hususa dair kararın Türk İş Kurumu tarafından alınacağı öngörül- mektedir.

146

Öngörülen bu düzenleme KÇY. 5/2’ deki Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanı’nın genel ekonomik kriz halinde krizin var olup olmadığı yönünde öncelikle açıklama yapması gerektiği yönündeki kısa çalışma uygulamasını sekteye uğratan, bu açıklama yapılmadan önce krizin etkilerinin daha önce hissedildiği sektörlerde birçok işverenin yaptığı kısa çalışma başvurusunun sebep ve içerik yönün- den incelemesi yapılmaksızın red edilmesi sonucunu doğuran ve kısa çalışma uygulamasının amacı ile bağdaşmayan bir hüküm olumlu yönde değiştirilmiştir (Bu konu ile ilgili bkz. Gerek, 18; Ay-

doğan, 97.

147

Caniklioğlu, Kısa Çalışma, 506.

148

Başterzi, Çalışma, 148; Ekonomi, Telafi Çalışması, 1251; Ertaş, 54; Caniklioğlu, Kısa Çalışma,

508; Doktrindeki bir başka tanıma göre, borcun ifa edilememesine kaçınılmaz bir şekilde neden olan, borçlunun faaliyeti ve/ veya işletmesi dışında meydana gelen, öngörülmesi ve karşı konulması mümkün olmayan bir olaydır (Yuvalı, Ertuğrul, İş Hukukunda Zorlayıcı Neden ve Zorunlu Neden

49 Yönetmelik’in 3/h maddesinde yapılan zorlayıcı sebep tanımı ise; “İşverenin

kendi sevk ve idaresinden kaynaklanmayan, önceden kestirilemeyen, bunun sonucu olarak bertaraf edilmesine olanak bulunmayan, dışsal etkilerden ileri gelen, geçici olarak çalışma süresinin azaltılması veya faaliyetin tamamen veya kısmen durdurul- ması ile sonuçlanan deprem, yangın, su baskını, salgın hastalık, seferberlik ve benze- ri nedenler” olarak ifade edilmektedir. Maddede, sadece tanımlamaya gidilmemiş,

maddenin son kısmında da örneklendirmeler yaparak zorlayıcı nedenden nelerin an- laşılması gerektiği belirtilmiştir. Sayılan haller, sınırlı haldeki zorlayıcı nedenleri ifade etmemekte, zorlayıcı nedenler için örnek teşkil edebilecek halleri belirtmekte- dir149.

Maddede belirtilen, örnek zorlayıcı nedenler incelendiğinde, bu hallerin tama- men dışsal, engellenmesi ve tahmin edilmesi mümkün olmayan faktörler olduğu gö- rülmektedir. İşyerinin içinden tadilat, tamirat, bakım gibi sebeplerle meydana gele- cek, faaliyetin durmasına ya da kesilmesine sebep olabilecek durumlar zorlayıcı se- bep olarak düşünülemeyecek ve bu durumda da kısa çalışma kurumunun uygulama alanı bulabileceğinden bahsedilemeyecektir150

.

Yönetmelik’teki tanım incelendiğinde açıkça görülmektedir ki; işverenin sevk ve idaresinden kaynaklanan zorlayıcı nedenler, kısa çalışma anlamında zorlayıcı ne- den olarak kabul edilmemekte ve kısa çalışmaya uygulama alanı da yaratmamaktadır. Zorlayıcı sebep, ekonomik krizden farklı olarak işyeri kökenlidir, kısa çalışma uygu- lamasına geçmek isteyen işyerinde gerçekleşmesi aranmaktadır151

.

Kavramları ile Bu Kavramların İş Sözleşmesi Üzerindeki Etkileri, Kamu- İş, 2012/ 3, 2, [www.kamu-is.org.tr/pdf/1231.pdf], (ET. 02.07.2014).

149

Yurt dışından ithal edilen bir hammaddenin yurda sokulmasının geçici bir süreyle Hükümetçe yasaklanması ve bu nedenle üretim yapılmasının mümkün olmaması halinin de zorlayıcı neden ola- rak öngörülmesi ve bu halde de kısa çalışmanın uygulanması gerektiği ifade edilmektedir. (Bu ko- nu ile ilgili bkz. Ertaş, 54, 55).

150

Yuvalı, 3; Başterzi, Çalışma, 149.

151

50 Ekonomik krizde olduğu gibi zorlayıcı nedende de işverenin kötü yönetimi sa- yesinde oluşacak sıkıntılar, nakit darlığı, ödeme güçlüğü, pazar daralması ve stok artışı gibi işyerine özgü haller zorlayıcı neden olarak değerlendirilemeyecektir152

. Türkiye İş Kurumu’nun resmi internet sitesinde, Libya’da yaşanan halk ayak- lanması153_{, Japonya’da yaşanan tsunami ve deprem}154

gibi dışsal nedenler zorlayıcı sebebe örnek olarak gösterilmiştir. Bunun yanı sıra, 23.10.2011 tarihinde Van ilinde yaşanan deprem sonrasında zorlayıcı sebebe dayalı kısa çalışma uygulamasına gidil- miştir155

. 2012/ 2992 sayılı Bakanlar Kurulu kararı156 ile depremden etkilenen ve 30.04.2012 tarihine kadar kısa çalışma başvurusunda bulunan işyerleri için sürenin üç ay uzatılması ve bu sürenin işsizlik ödeneği süresinden mahsup edilmemesi karar- laştırılmıştır157

.

Yönetmelik’te zorlayıcı nedenlerin varlığının kim tarafından tespit edileceği şu şekilde ifade edilmektedir; zorlayıcı nedenin varlığı halinde kısa çalışma talep eden işverenin, Türkiye İş Kurumu birimine yazılı bildirimde bulunması gerektiği ifade edilmektedir. Yönetmeliğin 5. maddesinde yapılan bildirimlerin değerlendirmesinin Kurumca yapılacağı ifade edilmekte, değerlendirme sonucunda gerçek anlamda zor- layıcı nedenle karşılaşılmaması halinde ise Kurumca, talebin reddedileceği açıkça düzenlenmektedir. Bu düzenlemeden anlaşılacağı üzere, işverenin kısa çalışma tale-

152

Ertaş, 55.

153

Libya’da 2011 yılında çıkan halk ayaklanmaları sonucunda ülkemize dönmek zorunda kalan firma- lardan kısa çalışma talebinde bulunan 13 firmadan 11’inin talebi kabul edilmiştir. 11 firmaya 431 kişi için 490.391,11 TL ödeme yapılmıştır. Cin, 36.

154

Japonya’da yaşanan felaket akabinde 12 firma kısa çalışma ödeneği almak için başvuruda bulun- muş, talebi kabul edilen 6 firmaya 1533 kişi için ödeme yapılmıştır. Cin, 36.

155

Van ilinde meydan gelen deprem sebebiyle kısa çalışma ödeneğine 640 firma 6134 kişi için başvu- ruda bulunmuştur. Bunlardan 329 firmanın talebi 3478 kişi için kabul edilirken, 207 firmanın talebi 1676 kişi için şartları sağlayamamış olmaları gerekçesiyle reddedilmiştir. Talebi kabul edilen fir- malardan ise kısa çalışma ödeneğinden yararlanmak için öngörülen şartları sağlayan 2.321 kişiye 2.526.002,25 TL ödeme yapılmıştır. Cin, 35, 36.

156

RG. 05.04.2012, 28255.

157

Seçkin, 142; Kurumun 2012 yılı faaliyet raporu incelendiğinde Van ilinde yaşanan deprem sonrası

640 işyerinden 6.134 kişi için kısa çalışma talebinde bulunulmuş, 329 işverenin (3.478 kişi) başvu- rusu kabul edilmiş, 207 işverenin (1.676 kişi) başvurusu reddedilmiş ve 104 işveren (881 kişi) ise tekrar faaliyete başladığı gerekçesiyle talepten vazgeçmiştir. Yapılan ve incelemeleri tamamlanan tüm başvurular neticesinde 23.10.2011- 31.12.2012 tarihleri arasında 2.321 kişi kısa çalışma öde- neğini hak etmiş, toplamda 2.526.005 TL ödeme gerçekleştirilmiştir. Kaynak belge için bkz. (www.iskur.gov.tr/kurumsalbilgi/raporlar.aspx#dltop),(ET. 03.06.2014).

51 bini içeren bildirimin değerlendirilmesi ve tabi ki, zorlayıcı nedenin var olup olmadı- ğının tespitini Kurumun ilgili birimi yapacaktır.

IV- ÇALIŞMANIN TAMAMEN VEYA KISMEN DURMASI YA DA