Kısa Çalışma Telafi Çalışması

Hukukumuzda telafi çalışmasının esası, herhangi bir nedenle çalışılmayan veya az çalışılan bir sürenin ileride belirli bir zaman içinde daha fazla çalışmak suretiyle telafi edilmesi ve bu fazla çalışmanın zamlı ücrete hak kazandırmaması temeline dayanmakta ve bir esnek çalışma modeli olarak kabul edilmektedir111.

107

Yazara göre, bir işyerinde kısmi süreli çalışan işçiler var ise çözüm işverene bağlı olmak kaydı ile bu işçilere kural olarak çalışma sürelerinden indirim yapılmak suretiyle kısa çalışma uygulaması yaptırılmaması gerektiği, böylece de kısa çalışmanın işyerindeki tüm işçileri kapsayacağı yönünde- ki mevcut düzenlemeye de bir istisna getirilmiş olacağı ileri sürülmektedir. Akyiğit, Kısa Çalışma, 4,5; aynı yönde, Ekmekçi, 55; aksi yönde, Astarlı, Çalışma Süreleri,359; Tuncay/Ekmekçi, 532.

108

Ocak, 50.

109

Kısa çalışma uygulamasının kapsamını da belirleyen İşsizlik Sigortası Kanunu’na tabi kişilerin içinde kanunda 4857 sayılı Kanununa göre kısmi süreli iş sözleşmesi ile çalışan işçilerden 5510 sa- yılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunun 52/1. maddesi kapsamında işsizlik sigor- tası primi ödeyen isteğe bağlı sigortalılar da gösterilmiştir.

110

Ocak, 50.

111

1475 sayılı İş Kanunu dönemindeki uygulamada ekonomik krizde toplu işçi çıkarmayı önlemek amacıyla çalışma süresinin kısaltılması ile birlikte düşünülen önlemlerden biri de telafi çalışması- dır. Ancak, kısa çalışmaya kıyaslandığı takdirde telafi çalışmasından beklenen faydanın sağlana- bilmesi ve kanuni temele oturtulabilmesi için fazla çalışmanın yapıldığı işyerlerinde telafi çalışma- sının uygulanması gerekmektedir. Çelik, 353; Akyiğit, İş Hukuku, 335; Narmanlıoğlu, 636; Ak-

tay/ Arıcı/ Senyen- Kaplan, 230; Mollamahmutoğlu/ Astarlı, 1128; Süzek, İş Hukuku, 804, 805; Demircioğlu/ Centel, 121, 122; Günay, Cevdet İlhan, Çalışma Sürelerinde Esneklik, Kamu- İş,

2004/3, 13, (Çalışma Sürelerinde Esneklik); Kuşkaya,87; Ekonomi, Münir, Telafi Çalışması, Le- gal İHSGHD, Ekim- Aralık 2004, 1256, (Telafi Çalışması); Şahin, Eda, Türk İş Hukukunda Telafi

36 İş Kanunu 64/1’deki tanımıyla telafi çalışması, “Zorunlu nedenlerle işin dur-

ması, ulusal bayram ve genel tatillerden önce veya sonra işyerinin tatil edilmesi veya benzeri nedenlerle işyerinde normal çalışma süresinin önemli ölçüde altında çalışıl- ması veya tamamen tatil edilmesi ya da işçinin talebi ile kendisine izin verilmesi hal-

lerinde, işverence iki ay içinde çalışılmayan süreler için yaptırılan çalışmadır.”112

. Kanun’un öngördüğü düzenlemeye göre telafi çalışmaları, çalışma süresini aş- mamak koşulu ile günlük en çok üç saat yapılabilmektedir. Telafi çalışma günde üç saatten fazla yapılamayacak, tatil günlerinde de telafi çalışması yaptırılamayacak- tır113

.

Telafi çalışması yapılabilecek haller kanunla sayılmış; ancak, sınırlı sayıda bı- rakılmamıştır. Zorunlu nedenlerle işin durmasına, ulusal bayram ve genel tatillerden önce veya sonra işyerinin tatil edilmesine benzer nedenlerle, işyerinde normal çalış- ma sürelerinin önemli ölçüde altında çalışılması veya işyerinin tamamen tatil edilme- si halinde de telafi çalışmasına gidilebileceği öngörülmüştür114

. Bu bağlamda kısa çalışma ile telafi arasındaki bağlantı ele alınacak olursa, bir işyerinde kısa çalışmaya veya işyerinde faaliyetin tamamen veya kısmen durdurulmasına gidilmesi halinde, kanundaki telafi çalışması hükümleri çerçevesinde işveren fazla çalışma hükümlerine tabi olmadan ve fazla çalışma ücreti ödemeden İşK. 64’e dayanarak telafi çalışması yaptırabilecektir. İşverenin telafi çalışmasına başvurabileceği bir hal, zorunlu neden-

Çalışması, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Özel Hukuk Anabilim Dalı, Yüksek Li- sans Tezi, İstanbul 2009, 54; Özcan, 29; Sümer, Uygulama, 321.

112

İş Kanunu 64’de düzenlenen telafi çalışmasının, bu Kanun kapsamı dışında kalan işçiler bakımın- dan uygulanması mümkün değildir. Deniz İş ve Basın İş Kanunu için de günlük ve haftalık çalışma sürelerini aşan çalışmalar fazla çalışma olarak belirlenmiştir. Mollamahmutoğlu/ Astarlı, 1129.

113

Süzek, İş Hukuku, 807; Aktay/ Arıcı/ Senyen- Kaplan, 231; Kuşkaya, 87; Sarıtaşoğlu, Fatih, İş

Hukukunda Telafi Çalışması,(www.hukuki.net/hukuk/index.php?article=2344), (ET. 02.07.2014).

114

Telafi çalışması bu uygulamayı gerektiren nedenlerin ortaya çıkmasından önce yapılabileceği gibi sonra da yapılabilir. Sümer, Uygulama, 322; Soyer, Çalışma Süresi, 195; Ekonomi, Fazla Çalış- ma, 1256, 1257; Akyiğit, Ercan , Telafi Çalışması, TÜHİS, Şubat 2005, 1, (Telafi Çalışması); Tatil günlerinde telafi çalışması yaptırılamayacağına dair getirilen yasal düzenlemeye aykırı olmakla bir- likte, uygulamada işverence işçiler ve/ veya sendika ile anlaşmak suretiyle ya da bizzat işçilerin ta- lebi üzerine, özellikle ulusal bayram genel tatil günlerinden önce veya sonra işyerinin tatil edilmesi halinde daha sonraki günlerde yaptırılan telafi çalışmalarının hangi hallerde yaptırılacağı belirtil- dikten sonra, bu telafi çalışmasının ne kadar süre içinde ve bir günde en fazla kaç saat olabileceği hüküm altına alınarak telafi çalışmalarına bir düzen getirilmesi amaçlanmıştır. Çelik, 354; Günay, İş Hukuku, 648; Günay, Çalışma Sürelerinde Esneklik, 16; Özcan, 31, 32.

37 ler olarak gösterilmiştir. Burada karşımıza çıkan zorunlu hal, kısa çalışmaya nispeten daha geçicidir. İşveren, zorunlu nedenlerle işin durması veya işyerinde normal çalış- ma süresinin önemli ölçüde altında çalışılması veya tamamen tatil edilmesi halinde iki ay içinde çalışılmayan süreler için telafi çalışması yaptırabilir. İşveren bu halde karşılaştığı zorunlu halin daha geçici ve kısa süreli olması sebebiyle işveren, telafi çalışmasını kısa çalışma yerine tercih etmektedir. Kısa çalışmada ise zorlayıcı nede- nin aslında bir zorunlu neden olduğu görülmektedir115

.

Bir işyerinde kısa çalışma döneminde, kısa çalışma ödeneğinden yararlanılma- sına rağmen, çalışılmayan sürelerin ileride telafi çalışması yaptırılarak telafi edilmesi söz konusu olamayacaktır. Telafi çalışmasında, çalışılmayan süreler daha sonra telafi edilmekte ve bu çalışmalar da fazla çalışma veya fazla sürelerle çalışma olarak sa- yılmamaktadır116

.

Esnek çalışma şekillerinden olan kısa çalışma ve telafi çalışmasına uygulamada işverenlerin taleplerinin ne olduğu hususu düşünüldüğü takdirde, 2008 yılında yapı- lan araştırmalardan kısa çalışmanın işverenler arasında yaygın olmamasından yola çıkılarak “ölü doğduğu” yorumu çıkarılabilmektedir. 2011 yılında yapılan bir araş- tırma ise kısa çalışmanın işverenlerce çoğunlukla tercih edilen esnek çalışma şekli olduğunu göstermiştir. Bu bağlamda, Türkiye Personel Yönetimi Derneği ve Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı Çalışma Genel Müdürlüğü’nün, Dünya’da artan esnek çalışma modellerinin Türkiye’deki uygulamasına yönelik 216 profesyonel işyeri baz alınarak 2011 yılında yapılan araştırmalar, araştırmaya katılan firmaların %24’ünde telafi çalışmasının, % 18’inde ise telafi çalışmasından sonra kısa çalışmanın çoğun- lukla tercih edildiğini göstermektedir117

.

115

Mollamahmutoğlu/ Astarlı, 1134; Tulukçu, Kısa Çalışma, 18; Eyrenci, Akademik Forumu, 170.

116

Tulukçu, Kısa Çalışma, 18.

117

Seçkin, M. İhsan, Kriz Dönemlerinde Kısa Çalışma ve Kısa Çalışma Ödeneği, İstanbul Barosu

38