Zıya ve Hasarın TaĢıyıcının Sorumlu Olduğu Zaman Dilimi Ġçerisinde

TaĢıyıcının, zıya ve hasar nedeni ile sorumlu tutulabilmesi için, öncelikle, zıya ve hasara sebebiyet veren olayın, taĢıyıcının, taĢıma faaliyetini gerçekleĢtirdiği süre zarfında meydana gelmesi gerekmektedir. Bu bağlamda taĢıyıcının sorumluluğu, eĢyanın teslim alınmasıyla baĢlamakta ve gönderilene teslimi ile son bulmaktadır. EĢyanın teslim alınması ve teslim edilmesine iliĢkin hususlara çalıĢmamızın önceki bölümlerinde detaylıca yer verdiğimizden, tekrardan kaçınmak amacıyla, çalıĢmamızın bu kısmında tekrar bu kavramlara yer verilmeyecektir. Bunun yerine yine, eĢyanın teslim alınması ve teslim edilmesi sürecinde, sorumluluğun doğumu ve ispatı açısından kilit rol oynayan taĢıma senedi kavramı ele alınacaktır.

1 _{Özdemir 102.}

2 _{" Y. 11.H.D. 13.02.1995 Tarihli E.7640, K. 1164 " Sayılı kararın tamamı için Bkz. EriĢ 372.}

3 _{Arkan, Sorumluluk 51; Ülgen, Hava TaĢıma 181;Özdemir, 102; Atabek 188.}

68

TaĢıma Senedinin EĢyaların Teslim Alınmasında ve Teslim Edilmesinde TaĢıyıcının Sorumluluk Sürecine Etkisi

TaĢıma senedi, gönderen tarafından düzenlenen ve eĢyanın taĢınmasına iliĢkin hususları ihtiva eden belgedir. Bir baĢka ifade ile taĢıma senedini, taĢınmak üzere alınan eĢyaların iyi durumda teslim alındığı ve taraflar arasında taĢıma sözleĢmesinin yapıldığına karine oluĢturan bir evrak olarak nitelendirmek de mümkündür. Nitekim taĢıma sürecinin Ģekillenmesinde büyük rol oynayan bu senede iliĢkin olarak, CMR’de ve Ticaret Kanunumuzda çeĢitli düzenlemelere yer verilmiĢ, özellikle 6102 Sayılı TTK ile birlikte bu hususa iliĢkin birçok yeni düzenleme yapılarak, 6762 Sayılı TTK ile CMR arasında bulunan tezatlık giderilmiĢ ve ortak paydada buluĢulmuĢtur. Bu nedenle, çalıĢmamızın bu bölümünde gerek uygulamadaki fonksiyonu nedeniyle, gerekse 6102 Sayılı TTK ile getirilen yenilikler açısından, taĢıma senedi kavramını ve taĢıyıcının sorumluluğuna etkisini, ele almanın yerinde olacağı kanaatindeyiz.

Ne, 6102 Sayılı TTK'da ne de CMR’de taĢıma senedinin tanımına yer verilmemiĢtir. Ancak CMR m. 4'de taĢıma senedinin bir taĢıma sözleĢmesine bağlı olacağı ancak, taĢıma senedinin taĢıma sözleĢmesinin hüküm doğurması için zorunlu bir unsuru teĢkil etmediği belirtilmiĢtir. Ayrıca CMR m.5'de taĢıma senetlerinin üç nüsha olarak düzenleneceği belirtilmiĢ, bununla birike taĢınacak eĢyanın eĢyaların ayrı partilere bölünmesi, birden fazla araçla taĢınması ya da farklı türden oluĢması halinde her biri için ayrı taĢıma senedi düzenlenmesini talep etmeye olanak tanımıĢtır. Benzer yönde olarak, 6102 Sayılı TTK m. 856/1'de yapılan düzenlemeye göre; taĢıma senedi taraflardan birinin istemi üzerine, üç nüsha olarak hazırlanır ve gönderen tarafından (zorunlu olmamakla birlikte kimi hallerde gönderenin istemi üzerine, taĢıyıcı tarafından da) imzalanan senet, m.857'de verilen1 _{hususları ihtiva etmelidir.} ETTK'da ise, taraflardan birinin istemi yerine sadece taĢıyıcının istemi ibaresine yer verilmekteydi. Bu husus da, taraflar arası dengenin bozulmasına neden olmakta idi. Zira kimi hallerde gönderenin de taĢıma senedine ihtiyacı olmakta idi. Ayrıca yine ETTK'da taĢıma senedinin iki nüsha olarak gönderilmesi söz konusu iken, TTK'da CMR m. 5 ile de paralel yönde olarak, biri gönderende, biri taĢıyıcıda kalmak ve bir diğeri de eĢyaya eĢlik etmek Ģartıyla üç adet olarak düzenlenmesi Ģartı getirilmiĢtir. Ayrıca her iki kanunda da taĢıma sözleĢmesinin kurulması için taĢıma senedi zorunlu unsur olarak sayılmamıĢ, eĢyanın taĢıyıcıya teslimi hususunun taĢıma

69

sözleĢmesinin varlığına karine olacağı belirtilmiĢtir. (bkz. TTK m. 856/2; ETTK m. 768,771)

Ayrıca, TTK ile getirilen bir diğer değiĢiklik de, taĢıma senedinin artık delil niteliğinde olan bir kıymetli evrak niteliğini haiz olmamasıdır. Bundan böyle, taĢıma senedi, taĢıma sözleĢmesinin yapıldığına, içeriğine ve eĢyanın teslim alındığına dair fiili karine olmanın yanı sıra, eĢya ve ambalajın teslim alındığı anda dıĢ görünüĢ açısından sağlam olduğuna ve taĢınan eĢyanın sayı, iĢaret ve numaralarının taĢıma senedinde yazan unsurlarla örtüĢtüğüne dair bir karine oluĢturmaktadır. Buna karĢılık, ETTK'da ise taĢıma senedinin taĢıyıcı tarafından imzalanan nüshasının cirosu ve tesliminin eĢyanın mülkiyetini geçireceği belirtilerek taĢıma senedinin kimi hallerde, kıymetli evrak vasfına sahip olduğu kabul edilmiĢ ve bu bağlamda eĢyanın zilliyetliğinin taĢıyıcıya geçirilmesi ile zıya ve hasar sorumluluğunun da baĢladığı

anın belirlenmekte idi.1 _{CMR’ye aynayı çevirdiğimizde ise, CMR m. 9/1 'de taĢıma}

senedinin eĢyanın taĢıyıcı tarafından teslim alındığına dair delil teĢkil edeceği belirtilmiĢtir. Bu bağlamda, CMR m. 6/1a-d'de yer verilen belgenin tanzim tarihi ile teslim alındığı yer ve tarih unsurları, eĢyanın zıyaı ve hasarı hallerinde, taĢıyıcının sorumluluğuna baĢvurmada, teslim almadan önceki yahut sonraki süreç göz önünde tutularak karar verilebilecektir.

Yine TTK m. 858/3'e baktığımızda, taĢıyıcı tarafından eĢyanın net olmayan ağırlığına yahut paketlerin içeriğine ya da beyan edilen miktarına iliĢkin olarak bir denetleme yapılmıĢsa ve bu denetlemenin sonucunda tespit edilen hususlar her iki tarafın imzasını taĢıyan taĢıma senedinde belirtilmiĢse, artık burada taĢıma senedinde yer alan hususların, taĢınan eĢyanın niteliğine, ağırlığına ve miktarına uygun olduğuna iliĢkin karinenin varlığının söz konusu olduğunu görmekteyiz. Bu madde ile taĢıma senedine dahil edilen hususlara iliĢkin olarak taĢıyıcıya bir denetleme yükümlülüğü getirilmiĢtir. Böylelikle taĢıma senedinde yer verilen unsurlar, taĢıyıcının da denetiminden geçmekte ve taĢıyıcının denetimi gereği gibi yahut hiç yapmamasına rağmen taĢıma senedi altına imza atması gibi hallerde, bu hususun aleyhe karine oluĢturacağı ve bu bağlamda taĢıyıcının sorumluluğunun söz konusu olabileceği vurgulanmakta ayrıca taĢıyıcının meydana gelen zarar ile bağlı tutulabileceği belirtilmektedir. Nitekim CMR m. 9/2 'de de benzer yönde hükme yer verilmiĢ ayrıca, taĢıyıcıya eĢyanın denetlenmesine iliĢkin olarak herhangi bir

1 _{Adıgüzel 81; " Arkan Sabih,TTK'nın TaĢıma Senetlerine ve Ġlmuhaberlere ĠliĢkin Hükümleri Üzerine bir} Ġnceleme, Batider, C.IX, S.3, Ankara 1978, 1038, 1039.

70

eksikliğin ya da aksaklığın söz konusu olduğu hallerde ihtirazı kayıt düĢme imkanı sağlanmıĢtır. (Ayrıca bkz. CMR m. 8) Bu husus taĢıyıcının sorumluluğu açısından büyük önem arzetmektedir. Zira uygulamada da rastladığımız üzere karar mercileri herhangi bir ihtirazi kayıt düĢülmemesi halini taĢıyıcının sorumluluğunda iken bu zararın meydana geldiği yönünde bir karine olarak görmekte ve kararlarını bu yönde vermektedirler. TaĢıyıcının ihtirazi kayıt düĢerken dikkat etmesi gereken bazı

hususlar bulunmaktadır. Bunlardan en önemlisi ihtirazi kaydın gerekçeli olmasıdır.1

Ancak eğer ki, taĢıyıcının kontrol imkânı söz konusu değil ise, bu hususa neyin sebebiyet verdiğinin belirtilmesi ile yine geçerli bir ihtirazi kaydın varlığından söz edilebilinir.2

Burada, değinmemiz gereken bir baĢka husus da yük senedi ile taĢıma senedinin karıĢtırılmamasıdır. Nitekim daha önce de belirttiğimiz üzere, taĢıma senedinin varlığı, taĢıma sözleĢmesinin kurulması ve taĢıma faaliyetinin gerçekleĢmesi için zorunlu bir unsur olmamakla birlikte taĢıyıcının sorumluluğu açısından karine teĢkil

etmektedir.3Bu bağlamda kimi hallerde taĢıma senedinin düzenlenmesi söz konusu

olmayabilir. ĠĢte taĢıma senedinin düzenlenmediği hallerde, gönderen, taĢıyıcıdan eĢya ve taĢıma faaliyetine iliĢkin bilgileri ihtiva eden bir belge düzenleyip kendisine vermesini isteyebilir. Böyle bir durumda, taĢıyıcı yük senedi olarak adlandırılan bu belgeyi gönderene vermek zorundadır.( bkz. TTK m. 859, ayrıca bu madde, ETTK m. 770'in tekrarıdır.) Yük senedinin düzenlenmesindeki asıl amaç, gönderenin

çıkarlarını korumaktır.4 _{TaĢıyıcı tarafından düzenlenen bu belgede, taĢıma}

senedinde yer alması zorunlu olan bilgilerden ziyade, sadece eĢyanın taĢınmasına iliĢkin bilgilere genel hatlarıyla yer verilmesi yeterli olmakta ve bu yönüyle de, yük senedi taĢıma sözleĢmesinin yapıldığını, eĢyanın teslim alındığını ispatlamakta ancak TTK m. 858/2-3 bağlamında taĢıma senedinin karine olma niteliğini haiz olmamaktadır. 5

1 _{YeĢilova, TaĢıma Senedi 265.}

2 _{YeĢilova, TaĢıma Senedi 265.}

3 _{Ayrıca, Bkz. Ulusoy, 6102 Sayılı Kanun Madde 858' in Gerekçesi 539.}

4 _{Arkan TaĢıma Senedi1043.}

71