3.2 Tazminatın Hesaplanması ve Üst Sınırı
3.2.2. Hasar Halinde Tazminat
EĢyanın hasara uğraması haline, TTK'nın 880. maddesinin 2. fıkrasında yer verilmiĢtir. Buna göre; taĢınacak eĢyanın hasara uğraması halinde, eĢyanın teslim alındığı yer ve zamandaki hasarsız değeri ile hasara uğradıktan sonraki değeri arasındaki farkın hesaplanması ile tazminata esas alınacak değer belirlenir. Ayrıca, kanun burada bir karineye yer vererek, " ... zararı azaltmak ve gidermek için yapılacak harcamaların birinci cümleye göre, saptanacak değer farkını karĢıladığı karine olarak kabul edilir. " denilmiĢtir.
1 " Y.11. HD., T. 30.05.2005, E. 2004/5772, K. 2005/5610 " Sayılı kararın tam metni için, Bkz. Erdil 290- 292.
2
Bkz. CMR m. 26. 3
Bkz. CMR m. 29.
4 " Y.11. HD., T. 18.04.2005, E. 2004/7300, K. 2005/3742 " Sayılı kararın tam metni için bkz. Erdil 294- 296.
107
EĢyanın tamamının hasara uğraması söz konusu olabileceği gibi kısmen hasara uğradığı durumlar da mevcuttur. Böyle bir durumda, eğer ki eĢya ekonomik yönden bütünlük arzetmiyor ve yalnız bir kısmın hasar görmesi eĢyanın bütününe etki etmiyorsa, sadece hasar gören kısmın değeri ile aynı kısmın hasardan önceki değeri esas alınmalı, aksi bir durum söz konusu olursa, yani bir kısmın zarara uğraması eĢyanın bütününün değer kaybetmesine yol açarsa, artık eĢyanın tam hasara uğradığı kabul edilecek ve tazminat hesabı da buna göre yapılacaktır. 1
Ayrıca eğer ki, eĢya hasarlı olmasına rağmen satılmıĢsa, satıĢ masrafları düĢüldükten sonra elde edilen meblağ, eĢyanın hasarlı haldeki değerini belirtirken, satıĢ yapılmamıĢsa ilgili değerin bilirkiĢiler marifetiyle saptanması gerekmektedir.2
EĢyanın hasara uğraması nedeniyle zararın tazmini noktasında, TTK m. 883'e baktığımızda, eğer ki taĢıyıcının hasar nedeniyle sorumluluğu söz konusu ise, tazminatın ödenmesinin dıĢında( TTK'nın 880 ila 882. maddelerinde yer verilen tazminat kastedilmektedir.) , taĢıma ücretini geri vermek, söz konusu taĢıma faaliyetine iliĢkin resim ve vergiler ile taĢıma nedeniyle yapılan diğer giderleri de tazmin etmekle yükümlüdür. BaĢkaca zararların da tazmin edilmesi çerçevesinde Alman Ticaret Kanunu'nun 432. paragrafında yer verilen ve buradan da kanunumuza geçen bu maddenin CMR’nin 25. maddesinde karĢılığı bulunmamakta yani CMR’de hasara iliĢkin olarak iade edilecek masraflara yer verilmemektedir. 3
Ayrıca, hasarın hesaplanmasına iliĢkin olarak, eĢyanın tamir edilmesi
mümkünse, bu sebeple yapılan masraflar göz önünde
bulundurulmayacaktır.
1 Arkan, Sorumluluk 160. 2 Arkan, Sorumluluk 160. 3 Adıgüzel 220 al.y."Koller 479-480".
108
TaĢıma faaliyetine konu edilen unsurun bir kıymetli evrak ya da buna benzer varaka olması ve bunların da silinme, bozulma gibi nedenlerle kullanılamayacak hale gelmesi durumunda TTK m.488'de yer verilen, ayırt edici özelliklerin bütünüyle anlaĢılamaması Ģart ile yenileri ile değiĢtirilmesinin mümkün olup olmadığına bakılacak, eğer ki, bu mümkünse zararın tazmini, kıymetli evrakların değiĢtirilme gideri olarak kabul edilmelidir.1
Ayrıca çalıĢmamızın önceki bölümlerinde hasar kavramını ve taĢıyıcının sorumluluktan kurtulabileceği halleri detaylıca ele almıĢ idik. Bu çerçevede, hasar nedeniyle meydana gelen zararın kendisinden tazmin edilmesinin önüne geçmek isteyen taĢıyıcı, kanunda yer verilen kurtulma sebeplerinden biri nedeniyle hasarın meydana geldiğini ispatlamak
zorundadır. 2 Bu çerçevede, taĢıyıcının hasar sorumluluğundan
kurtulmasını sağlayan bir diğer husus da, taĢınacak eĢyanın varma yerine zamanında ulaĢtırılması ve bu hususun da gönderilene bildirilmesine rağmen, gönderilenin eĢyayı geç teslim alması ve eĢyanın gönderilen tarafından teslim alınmasına kadar geçen süre içerisinde eĢyanın değerinde bir düĢüĢ meydana gelmesi halinde, taĢıyıcının bu hususu ispat etmesi ve eĢyanın gönderilene teslim edilebilecek tarihteki değerinin belirlenebilmesi gerekmektedir.3
Konuyu CMR’de belirtilen hususlar çerçevesinde ele alacak olursak karĢımıza Ģu hususlar çıkacaktır:
EĢyanın hasara uğraması halinde taĢıyıcının ödeyeceği tazminata iliĢkin hususlara CMR’nin 25. maddesinde yer verilmiĢtir: CMR m.25/1'de, 23. maddenin, birinci, ikinci ve dördüncü fıkralarına atıfta bulunularak, taĢıma konusu eĢyanın hasara uğraması halinde, taĢıyıcının 23. maddenin ilgili fıkraları gereğince belirlenen değerine göre hesaplanmıĢ kıymetten
1 Zeyneloğlu 265-266.
2
Bkz. TTK m.875/2; m.876; m.878. 3 Adıgüzel 220.
109
düĢme karĢılığı olan bedeli ödeyeceği belirtilmiĢtir. Buna göre; taĢıyıcının sorumluluğunun eĢyanın değerindeki düĢmeden ibaret olup, eĢyanın eski hale getirilmesi ya da tamir edilmesi yönünde yapılan masraflardan hiç bir
sorumluluğu olmayacağını söyleyebiliriz.1 Bu çerçevede, malların
değerindeki düĢme miktarının bulunması ve hasar nedeniyle tazminatın hesaplanabilmesi için, öncelikle tespit edilmesi gereken husus, taĢıma konusu eĢyanın, taĢıyıcı tarafından teslim alındığı yerdeki hasarsız değeridir. Bu değer, CMR m. 23/1 ve m.23/2'de yer verilen esaslara uygun olarak tespit edilmelidir. Tıpkı zıyanın meydana gelmesi durumunda yer verdiğimiz gibi hasar halinde de, öncelikle, eĢyanın değeri, teslim alma yerindeki ticaret borsası fiyatına göre, böyle bir fiyat yoksa geçerli piyasa fiyatına göre, bu da yoksa aynı cins ve kalitedeki malların normal kıymeti dikkate alınarak tespit edilecektir.2 EĢyanın değerinin belirlenmesinden sonra, Ġkinci bir husus ise, eĢyanın teslim alma yerindeki değeri ile hasara uğradıktan sonraki değeri arasındaki farkın hesaplanması olup, bunun için de hasarlı eĢyanın teslim alma yer
ve zamanındaki farazi değeri saptanmalıdır.3 EĢyanın farazi değeri
1 Akıncı 146; YetiĢ ġamlı 25; "Ayrıca Clarke, dolaylı zararların tazmininin ancak teslimde özel menfaat beyanı; taĢıyıcı ve ya adamlarının kast yahut kasta eĢdeğer sayılan kusur ile zarara sebep olmaları ve gecikmeden kaynaklanan talepler bakımından mümkün olduğunu ifade etmektedir. ", Bkz. YetiĢ ġamlı 25, al.y. " Clarke Malcolm, International Carriage of Goods by Road, 4 Edition, London, Hong Kong LLP, 2003, S.270 ".
2 Erdil 325; YetiĢ ġamlı 25.
3 Aydın, 129; Farazi değerin hesaplanılmasında çeĢitli kriterler göz önüne alınabilir. Örneğin; hasar gören bir eĢyanın tamiri mümkün ise, tamir için yapılan masraflar değer kaybının ne kadar olduğuna dair fikir verebilir. Ancak, burada dikkat edilmelidir ki, göz önüne alınan tamir masrafları, herhangi bir Ģüpheye yer bırakmayacak Ģekilde, yüzde yüz bir kesinlikle, konu edilen değer kaybının, yapılan masraf miktarıyla aynı olduğunu ortaya koymaz. Bunun yanı sıra CIM'de yer alan hesaplama yönteminden de yararlanmak mümkündür. Bu bağlamda, CIM m.41 birinci paragrafa bakarsak, hasar miktarının bulunması için, bir formül verilmiĢtir. Buna göre; eĢyanın varıĢ garında saptanan değer kaybı yüzdesi ile eĢyanın demiryolunca teslim alındığı yer ve zamandaki değerinin çarpımı neticesinde çıkan sonuç, bize hasar miktarını verecektir. Bu durumu somut bir örnekle açıklayacak olursak; " ... VarıĢ garındaki hasarsız hali 2000 DM olan eĢyanın hasarlı halli 1000 DM ise, eĢyada %50 oranında değer kaybı söz konusudur. Teslim alma yerindeki hasarsız hali, 500 milyon TL olan eĢyada böylece %50 oranında bir değer kaybı meydana geldiğinde, hasar miktarı da 500 x %50 = 250 milyon TL olarak ortaya çıkar." Bir parantez açarak belirtmeliyiz ki, CIM'de yer verilen bu formülün CMR’ye iliĢkin yapılan her taĢıma için uygulanması mümkün değildir. Nitekim CMR doğrultusunda yapılan hesaplamalarda, CIM'da yer verilen "eĢyanın teslim edildiği yer ve zamanda " kuralının aksine, eĢyanın teslim alınma yeri ve zamanı kilit rol oynamaktadır. Örneğin; " Mersin'de taĢıyıcı tarafından teslim alınan bir eĢyanın, yolculuk sırasında hasara uğraması ve Frankfurt'da teslim
110
bulunduktan sonra ise, bu değer ile hasarsız değer arasındaki fark saptanarak, hasar oranı bulunur ve bunu takip eden süreçte, "hasar oranıyla ilk bulduğumuz değer olan "eĢyanın hasarsız değeri + taĢıma ücreti ve diğer masraflardan oluĢan1 miktarın çarpımı ile elde edilecek rakamın toplamı, hasar nedeniyle ödenecek tazminat miktarını gösterir." 2
Ayrıca tıpkı Ticaret Kanunu'nda da sabit olduğu ve zıya durumunda da kabul gördüğü üzere, eĢyanın hasar durumunun tam ya da kısmi oluĢu önem taĢımakta, bu çerçevede eğer ki eĢyanın tamamında hasar meydana geliyor ya da bir kısmında meydana gelen hasar eĢyanın bütünü açısından bir değer kaybına yol açıyorsa, hesaplamada dikkate alınacak ölçüt, eĢyanın tamamının hasara uğradığıdır. Ancak eğer ki, yalnız eĢyanın belirli bir kısmında hasar meydana gelmiĢ ve geri kalan kısım hasarsızsa ve değerinden bir Ģey kaybetmiyorsa, o zaman kısmi hasar söz konusu olacak ve yalnızca hasara uğrayan belirli bir kısım üzerinden değerlendirilme yapılarak, sonuca ulaĢılacaktır. Örneğin, meyve taĢınmasına yönelik bir taĢıma faaliyetinde, araç ısısının taĢımaya uygun Ģartlarda ayarlanamaması neticesinde meyvenin yalnızca bir kısmının değerinde düĢme söz konusu olabileceği gibi tamamının etkilenmesi de söz konusu olabilir.
CMR m. 25/2'ye baktığımızda ise, yükün kısmen veya tamamen hasara uğraması durumları iĢaret edilerek, tazminatın Ģu miktarları aĢamayacağı ifade edilmiĢtir. ġöyle ki, CMR m.25/2-a; Eğer ki eĢyanın tamamının hasara uğraması söz konusu ise, eĢyanın tamamının zıyaya uğraması halinde ödenecek olan miktarı,
edilmesi durumunda, eĢyanın Franfurt'daki değer kaybı, Mersin'deki değer kaybıyla aynı olmayabilir. Böyle bir taĢımada hasara uğrayan bir televizyonun değer kaybı, Frankfurt'da %50 iken, Mersin'de belki %20 olarak ortaya çıkabilir. " Bu nedenle somut olayın Ģartlarına göre değerlendirme yapılarak, bu kuraldan yararlanılıp, yararlanılamayacağı tespit edilmelidir. Bkz. Aydın, 129,130; Ayrıca Bkz. Arkan, Demiryolu taĢımaları 178. 1 CMR m.23/4'de yer alan, taĢıma ücreti, gümrük vergisi ve sair giderler.
111
CMR m.25/2-b; Eğer ki, eĢyanın tamamı değil de sadece bir kısmı hasara uğramıĢsa, eĢyanın kısmi zıyaya uğraması halinde ödenecek olan miktarı, hasar halinde ödenecek tazminat aĢamayacaktır. Buna göre; sınırlı sorumluluğun üst sınırının, zıya durumundaki üst sınır tespiti yapıldıktan sonra, hasar hali için de geçerli olacağını söylemek
mümkündür.1
Demiryolu taĢımalarına iliĢkin olarak, COTIF-CIM'e baktığımızda ise, 42. maddenin 2. paragrafında benzer bir düzenlemeye yer verildiğini
görürüz.2 Buna göre; eĢyanın tamamında bir hasarın varlığı söz
konusuysa, ödenecek tazminata baz alınan değer eĢyanın tamamı zıya uğramıĢ gibi tespit edilecek tazminatı, eğer ki eĢyanın bir bölümünde hasarın meydana gelmesi nedeniyle kısmi hasardan bahsediliyorsa, ödenecek tazminat, kısmi zıya halinde ödenecek tazminat miktarını aĢamaz.
3.3 Tazminatın Hesaplanmasında Faiz ve Para Birimi Unsurları