YUKK Kapsamında Geri Gönderme Yasağının Suriyelilere Uygulanması

Cumhuriyetin kuruluşundan sonra ülkemiz birçok kitlesel akına maruz kalmıştır291_{. 1950-1951 ve 1989 yıllarında Bulgaristan’da, 1988-1991 yılları arasında}

Irak’tan, 1992 yılından sonra Bosna’dan ve son dönemlerde Suriye’den gelen fiili mülteci akınına maruz kalınmıştır292_.

Suriye’deki iç savaş nedeniyle 29.04.2011 tarihinde sınırlarımıza doğru başlayan kitlesel akın sonucu ülkemizde geçici koruma altında bulunan 3.606.208 Suriyeli bulunmaktadır293_{. Türkiye bu kitlesel akın karşısında, sınırlara gelen}

Suriyelilere geçici koruma sağlayarak uluslararası koruma altına almıştır294_{. Buna göre}

YUKK’un 91. maddenin 1. fıkrası gereği tedbir niteliğinde olan bu koruma, ülkesinden zorla ayrılan ve geri dönemeyen, buna ek olarak acil ve geçici koruma bulmak için kitlesel olarak sınıra gelen veya sınırı geçen yabancıya sağlanan korumadır295_{. Bu}

291 _{Kirişçi, K.: “Zorunlu Göç ve Türkiye”, Sığınmacı, Mülteci ve Göç Konularına İlişkin Türkiye’deki}

Yargı Kararları, Ankara: BMMYK ve Boğaziçi Üniversitesi Vakfı (s. 57-62), s. 57-62; UNHCR, “The State of World’s Refugees”, Oxford University Press, New York, s. 249

292 _{Çiçekli, s. 312.}

293 _{“Yıllara göre geçici koruma kapsamındaki Suriyeliler”}

http://www.goc.gov.tr/icerik6/gecici-koruma_363_378_4713_icerik (Erişim. 17.05.2019)

294 _{Çiçekli, s. 312.} 295 _{“Geçici koruma (1)}

MADDE 91 – (1) Ülkesinden ayrılmaya zorlanmış, ayrıldığı ülkeye geri dönemeyen, acil ve geçici koruma bulmak amacıyla kitlesel olarak sınırlarımıza gelen veya sınırlarımızı geçen yabancılara geçici koruma sağlanabilir.”

109

kişiler ve diğer uluslararası koruma sahipleri arasındaki en büyük fark, bu kişilerin durumlarının bireysel olarak incelenmesinin mümkün olmamasıdır. İlgililer, geçici koruma talep etmektedir; kişilere sağlanan koruma da bu doğrultuda geçici olmaktadır296_{. Bu nedenle, geçici korumada temel amaç, savaş ya da iç savaştan}

kitlesel olarak kaçan yabancıların, olabildiğince hızlı bir şekilde koruma altına alınmaları olacaktır.

Türk hukukunda geçici korumanın kapsamı Geçici Koruma Yönetmeliği ile belirlenmiştir. Buna göre:

“…ülkesinden ayrılmaya zorlanmış, ayrıldığı ülkeye geri dönemeyen, acil ve geçici koruma amacıyla kitlesel olarak sınırlarımıza gelen veya sınırlarımızı geçen yabancılardan, 4/4/2013 tarihli ve 6458 sayılı Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanununun 91 inci maddesi çerçevesinde, uluslararası koruma talebi bireysel olarak değerlendirmeye alınamayanlara sağlanabilecek geçici koruma işlemlerinin usul ve esasları ile bu kişilerin Türkiye’ye kabulü, Türkiye’de kalışı, hak ve yükümlülükleri, Türkiye’den çıkışlarında yapılacak işlemleri, kitlesel hareketlere karşı alınacak tedbirleri ve ulusal ve uluslararası kuruluşlar arasındaki işbirliğiyle ilgili hususları düzenlemektir.”

Kişiler, vatandaş-yabancı ayrımı gözetilmeden, geçerli pasaport veya pasaport yerine geçen belge ile sınır kapılarından ülkeye girebilmektedirler. Bu usule aykırı giriş yapanlar, idarî para cezasına çarptırılmaktadır297_{. Eğer ilgili usûle aykırı bir}

296 _{Çelikel, s. 170; Doğan, s. 160 vd.; Çiçekli, s. 305; Özkan, s. 369-371.} 297 _{“Cezai hükümler:}

110

şekilde giriş yapmışsa ve yabancıysa hakkında sınır dışı etme kararı verilecektir. Bu kuralın istisnasını geçici koruma altındaki yabancılar oluşturmaktadır. Buna göre geçici koruma altındaki yabancılara, Geçici Koruma Yönetmeliğinin 5. maddesi gereği, “Türkiye’ye giriş yaparken yetkili birimler tarafından tespit edilmeleri veya makul bir süre içinde kendiliğinden yetkili birimlere kayıt yaptırmak üzere başvurmaları halinde, Türkiye’ye yasa dışı girişleri veya Türkiye’de yasa dışı bulunuşlarından dolayı idari para cezası uygulanmayacaktır.” Bu hükümden hareketle geçici koruma altındaki kişilerin kural olarak sınır dışı etme yaptırımına tâbi olmadıkları söylenecektir. Bu görüşe temel olan hüküm ise YUKK’un 4. maddesinde düzenlenen geri gönderme yasağıdır. Geçici koruma altındaki yabancılar da temel ilkeden, geri gönderme yasağından faydalanacaklardır298_{. Ayrıca, Geçici Koruma}

Yönetmeliğinin 6. maddesinde299 _{de geri gönderme yasağı, YUKK’un 4. maddesinde}

olduğu gibi düzenlenmiştir. Böylelikle, geçici koruma altındaki yabancıların, geri gönderme yasağı kapsamında olduğu söylenecektir.

Suriyelilerin de geçici koruma altında oldukları düşünüldüğünde, geri gönderme yasağının Suriyeliler için de uygulanacağı söylenecektir. Nitekim AYM

Madde 34 – (Değişik: 31/3/2011-6217/8 md.) (1) Türkiye Cumhuriyeti sınırlarından her nasılsa pasaportsuz olarak girmiş olan vatandaşlara bin Türk Lirasından üçbin Türk Lirasına kadar idarî para cezası verilir.”

“İdari para cezası

MADDE 102 – (1) Diğer kanunlara göre daha ağır bir ceza gerektirmediği takdirde; a) 5 inci maddeye aykırı şekilde, Türkiye’ye yasa dışı giren veya Türkiye’yi yasa dışı terk eden ya da buna teşebbüs eden yabancılar hakkında iki bin Türk Lirası,.. idari para cezası uygulanır.”

298 _{Doğan, s. 160-161; Çiçekli, s. 307; Goodwin-Gill/Mcadam,.343-344.} 299 _{“Geri gönderme yasağı}

MADDE 6- (1) Bu Yönetmelik kapsamındaki hiç kimse, işkenceye, insanlık dışı ya da onur kırıcı ceza veya muameleye tabi tutulacağı veya ırkı, dini, tabiiyeti, belli bir toplumsal gruba mensubiyeti veya siyasi fikirleri dolayısıyla hayatının veya hürriyetinin tehdit altında bulunacağı bir yere gönderilemez.”

111

önüne gelen 11.11.2015 tarihli K.A. Başvurusunda300_{, Türkiye’de geçici koruma}

sağlanmış bir yabancının sınır dışı edilip edilemeyeceği tartışılmıştır. Olayda, Suriyeli K.A hakkında, YUKK 54. maddenin 1. fıkrasının (d) bendine dayanılarak sınır dışı etme kararı vermiştir. K.A. ise sınır dışı edilmesi hâlinde Suriye’de öldürme, işkence ve kötü muameleye uğrama riskinin bulunduğunu iddia ederek bu karara karşı İstanbul 1. İdare Mahkemesinde iptal davası açmıştır. Talep, Mahkeme tarafından reddedilince, AYM’nin önüne getirilmiş, AYM davada kişi bakımından yetkisizlik gerekçesi ile kabul edilemezlik kararı verse de geçici koruma statüsü altındakilerin sınır dışı edilip edilmeyeceğine ilişkin saptamalarda bulunmuştur. Buna göre Suriyelilerin, Mahkemenin ifade ettiği şekliyle “Suriye’den gelen mültecilerin ve vatansızların geri gönderilemeyeceği” belirtilmiştir.

Geçici Koruma Yönetmeliğinin 6. maddesi açık bir şekilde geri gönderme yasağı ile ilgili bir düzenleme yapmasaydı dahi, Suriyelilerin yasak kapsamına alındığı savunulabilirdi. Zira BM İcra Komitesi Kararlarına301 _{göre, kitlesel akın durumunda}

devletlerin sorumluluğundan kaynaklanan önlemler malzeme yardımı, mali yardım, uzun süreli kalma, insancıl yerleştirme ve transfer, yeniden yerleştirme şeklinde ortaya çıkabilmektedir302_{. Önlemlerin dışında kalıcı çözümlerde ise genel olarak dörde}

ayrılmaktadır303_{. Bunlar, mülteci ya da bir başka bir uluslararası koruma statüsü}

kazandırma, ikamet veya çalışma gibi bir yabancılık statüsüne geçiş, kendi ülkesine gönüllü dönüş, üçüncü bir ülkeye yerleşmedir. Bu kapsamda kişinin kendi ülkesine

300 _{K.A. Başvurusu; Abdullah Omar Başvurusu; Başvuru Numarası: 2018/26803, A.E.K. Başvurusu,}

AYM, K.T.:21.03.2019; Başvuru Numarası: 2018/26567, A.E. Başvurusu, AYM, K.T.:20.03.2019; Başvuru Numarası: 2018/21171, F.B. Başvurusu, AYM, K.T.: 07.03.2019.

301 _{BM İcra Komitesi, Karar No: 22 (XXXII) 1981, (A/AC.96/601); Karar No: 15 (XXX) 1979,}

(A/AC.96/572); Karar No: 52 1988, (A/AC.96/721); Karar No: 80 (XLVII) 1996, (A/AC.96/878); Karar No: 85 (XLIX) 1998, (A/AC.96/911); Karar No: 89 (LI) 2000, (A/AC.96/601).

302 _{Ayrımlar için bknz. Özkan, s. 372 vd.}

112

dönüşünün ancak gönüllü olabileceği belirtilmiştir. Buna ek olarak, geri gönderme yasağının jus cogens niteliğinde olduğunun kabulüyle, Geçici Koruma Yönetmeliğinde geri gönderme yasağı düzenlenmese de yasak, geçici koruma altındaki yabancılar için de uygulanır olacaktır.

113

İKİNCİ BÖLÜM: GERİ GÖNDERME YASAĞI ve İNSAN HAKLARI HUKUKU İÇTİHADI

I.

Geri Gönderme Yasağı ve İnsan Hakları Sözleşmeleri