YouTube Jawed Karim, Steve Chen ve Chad Hurley tarafından 2005 yılında kurulmuş olup aynı yıl Seqoia Capital şirketinden 11,5 milyon USD yatırım almıştır. 2006 yılına gelindiğinde 1.65 milyar USD karşılığında Google tarafından satın alınmıştır. Üretilen video içeriklerinin Flash Video Formatı (*.flv) ile yayınlandığı YouTube internet ortamındaki yayın hayatına “Dijital Video Deponuz” sloganı ile başlamıştır. “Dijital Video Deponuz” sloganını ilerleyen yıllarda “Broadcast
Yourself” (Kendini Yayınla) sloganı ile değiştiren YouTube, 10 yıl içinde 1 milyar izleyici sayısına ulaşmıştır. Bu sayının 25 milyonu Türkiye‟den erişim sağlayan izleyicilere aittir. YouTube‟a ilk video 23 Nisan 2005 tarihinde yüklenmiştir. Fortunelords.com sitesinin sunduğu 2018 verilerine göre YouTube‟a her dakika 300 saatlik video yüklenmektedir. YouTube‟u her gün 30 milyon izleyici ziyaret etmekte ve 5 milyar video izlemektedir. 1 milyar 300 bin kullanıcısı olan YouTube‟da ayda ortalama 2,6 milyar kullanıcı mevcut kanallara abone olmaktadır. İnternet teknolojileri geliştikçe izleyicilerin alışkanlıkları ve tercihleri değişmekte ve televizyonun yerini YouTube gibi online platformlar almaktadır. Yine Fortunelords.com tarafından yayınlanan 2018 verilerine göre, bir ayda ortalama 10 kişiden 8‟i YouTube videoları izlemektedir. 2017 yılı ile karşılaştırıldığında YouTube‟da video izlenme oranı %60 oranında artış göstermiştir. Buna göre YouTube‟un en popüler kategorileri eğlence, müzik, kişiler, bloglar, filmler, animasyonlar ve oyunlardır. Dünya genelinde en popüler YouTube kanalları T- Series, Ryan ToysReview, SET India, Canal KondZilla, WWE‟dir. Türkiye‟den Netd Müzik kanalı YouTube‟un en popüler kanalları sıralamasında 10. sıradadır.
YouTube üyesi kullanıcılar hem video izleyebilmekte hem de video yükleyebilmektedirler. Üyeler “Abonelikler” bölümünde abonesi oldukları kanallar tarafından yüklenen güncel videolara ulaşabilmektedirler. “Geçmiş” bölümünde daha önce izlenmiş olan videolar yer alırken, “Daha sonra izle” bölümünde daha sonra izlemek üzere işaretlenen videolar bulunmaktadır. Üye olmayan kullanıcılar bu özelliklerden faydalanamamakta ve YouTube‟a video yükleyememektedir ama video izleyebilmektedirler. Daha kolay ulaşılabilmeleri adına YouTube‟daki kanallar konuları bazında kategorilere ayrılmıştır. “YouTube yayıncısı” kategorisinde yer alan kanallar bireysel kullanıcıların sahip olduğu standart kanallardır ve buralarda kısa videolar paylaşılabilmektedir. “Yönetmen” kategorisinde yer alan kanallar profesyonel içerik üreticileri ve film yapımcılarına ait olan daha büyük boyutta video yüklenmesine imkân tanıyan kanallardır. “Müzisyen” kategorisi altında müzik videolarının yüklendiği kanallar bulunmaktadır. “Komedyen” kategorisinde mizah içerikli videolar, “Uzman” kategorisinde ise belirli bir ilgi alanı hakkında çekilmiş olan videolar bulunmaktadır (Sepetçi, 2017: 43).
Ayrıca YouTube deneyimleri başlığı altında çocuklar için hazırlanmış olan özel içeriklerin bulunduğu “YouTube Çocuk” ve içeriklerin sanal gerçeklikte izlenebileceği “YouTube VR” gibi alt başlıklar mevcuttur. 2017 yılında canlı yayın yapma olanağını sunmuştur. Yine 2017‟de geleneksel medyada yayın yapan televizyon kanalları YouTube TV özelliği sayesinde YouTube‟da yayın yapabilir hale gelmiştir. Yine aynı yıl YouTube‟un arayüzü değişmiştir. 2018 yılına gelindiğinde üyelerin YouTube üzerinde fotoğraf ve yazı paylaşabileceği ve diğer üyelerin bu paylaşımlar hakkında yorum yapıp onları beğenebileceği bir özellik devreye alınmıştır. Böylelikle YouTube üyeleri arasındaki etkileşimin sürdürülmesi ve iyileştirilmesi amaçlanmaktadır. Sahip olduğu bazı üstün nitelikler nedeniyle YouTube diğer sosyal medya platformları arasında ön plana çıkmaktadır. Bu nitelikler şu şekilde listelenebilir (Alper, 2012: 116):
- Kullanıcıların sayısız içerikte videoya erişim olanağına sahip olması,
- Kullanıcıların kendi kişisel kanallarını oluşturabilmeleri,
- YouTube EDU kategorisi sayesinde salt eğitim içerikli videolara ulaşılabilmesi,
- Videoların diğer sosyal medya mecralarında paylaşılabiliyor olması,
- Videoların “embed” kodları ile kişisel sitelere gömülebiliyor olması,
- Kullanıcıların abone olunan kanalların yeni yükledikleri içeriklerden haberdar olabilmesi,
- Videolara erişen kişiler hakkında istatistiksel bilgilere ulaşılabilmesi,
- Kullanıcı kanallarının kişiselleştirilebilmesi,
- Sitenin arayüzünde izlenen videodan yola çıkılarak önerilen videoların listelenmesi,
- Kullanıcıların video listeleri hazırlayabilmesi ve bunları gruplara ayırabilmesi,
- Daha sonra izle (watch later) özelliği sayesinde kullanıcıya hareket özgürlüğü tanınması,
- Yüksek kalitede (HD, 4K gibi) videoların yüklenebilmesi,
- İzleyicilerin tercihleri doğrultusunda videoların kalitesini değiştirebilmesi,
- İçerik üreticilerinin Adsense vasıtasıyla reklam ya da markalarla sponsorluk anlaşması yaparak gelir elde edebilmesi.
YouTube, içerik üreticilerinin ve kullanıcıların haklarını yasal olarak güvence altına almaktadır. Telif hakkı YouTube‟un yasal şartları arasında önemli bir yere sahiptir. Kullanıcılar kendilerine ait olmayan içerikleri yayınlama hakkına sahip değildir ve ancak telif hakkı izni aldıklarında söz konusu içeriği yayınlayabilmektedirler. Zararlı ve tehlikeli içeriklerin, çıplaklık, cinsel öğeler ve nefret söylemi barındıran içeriklerin, şiddet içeren ve görsel açıdan rahatsız edici içeriklerin, taciz ve siber zorbalık, spam ve dolandırıcılık öğeleri barındıran içeriklerin, tehdit içeren ve çocukları tehlikeye maruz bırakan içeriklerin topluluk kuralları başlığı altında yer alan maddeler uyarınca YouTube‟da yayınlanması yasaktır. Söz konusu topluluk kuralları kapsamında kullanıcıların YouTube videolarını ihbar etme hakkı bulunmaktadır. Yukarıda belirtilen yasak içeriklerin yayınlanması halinde söz konusu içerik yayından kaldırılmakta ve gerekirse içeriği yükleyen kanal kapatılmaktadır. Ebeveynler, çocuklar ve ergenler için “Güvenlik Araçları ve Kaynakları” başlığı altında çeşitli güvenlik önlemleri sunulmaktadır.
YouTube sahip olduğu değerleri ifade özgürlüğü, bilgi edinme özgürlüğü, aidiyet özgürlüğü ve fırsat özgürlüğü olarak dört ana başlık altında toplamıştır. Söz konusu dört temel özgürlük anlayışını esas alan YouTube, kullanıcılarının kendi
tarzlarını yansıtmalarını ve kendilerini ifade etmelerini desteklemektedir (YouTube, 2019).
YouTube sayesinde sıradan bireyler büyük bütçelere sahip profesyonellerin hazırladıkları çalışmaları ortaya koyabilme şansını yakalamıştır. Bu sayede bir sosyal medya mecrası olan YouTube geleneksel medyanın yerini almayı başarabilmiştir. Buna ilaveten büyük prodüksiyon bütçelerine sahip olmayan söz konusu içerikler izleyicilere daha samimi ve gerçekçi görünmektedir. Sıradan bireylerin ürettiği içeriklere dünyanın öbür ucundan ulaşılabilmekte, tahmin edilenden daha fazla sayıda bireyi etkileme şansı yakalanmaktadır. Bu bağlamda YouTube‟daki içerikler bir yandan üreticilerini ünlü yaparken diğer yandan onları ifşa ederek mahremiyetlerini ihlal edebilmektedir. Söz konusu video içerikleri gündemi belirleme gücüne sahip olmanın yanı sıra, dünyanın farklı yerlerindeki bireylerin farklı kültürlerle ve fikirlerle tanışmasına imkân sağlamaktadır.
Türkiye‟de YouTube‟a erişim 6 kez engellenmiştir. İlk kez 2007 yılında Atatürk‟e hakaret eden içeriklerin yayınlanması ve Türkler ile Yunanların bu mecra üzerinden birbirlerine karşı sanal olarak savaş ilan etmeleri gerekçe gösterilerek YouTube‟a erişim engellenmiştir. 2008 yılında yine Atatürk‟e hakaret içeren içerikler nedeniyle YouTube‟a erişim ikinci kez engellenmiştir. Yine 2008 yılında YouTube‟a erişim üçüncü kez engellenmiş, 2010 yılında DNS yasağının IP yasağına çevrilmesi ile erişim tam anlamıyla engellenmiştir. 2010 yılında ve 2014 yılında da farklı nedenlerden dolayı iki kez daha YouTube‟a erişim engellenmiştir. Bugün en çok izlenen video platformu olan YouTube, Türkiye‟de zaman zaman erişim engeline takılsa da popülerliğinden ve tercih edilirliğinden bir şey kaybetmemiştir. Özellikle Google arama motorunda aranan bir kelime ile ilişkili bir videonun mevcut olması durumunda ilk sayfada ilgili YouTube videosu görüntülenmektedir (Sevinç, 2015: 114). Bu özellik dahi YouTube‟un önemini kanıtlamaktadır.
Sosyal medyada görsel, işitsel ve yazı içerikli materyal beklentileri videolar ile karşılanmaktadır (Ata ve Atik, 2016). İlk olarak 2003 yılında vlog‟ların (video blog) ortaya çıkması ile videolar sosyal ağlar içinde kendilerine yer bulmaya
başlamıştır (Lister vd., 2009). İlk video paylaşım sitesi 1997 yılından “shareyourworld.com” adıyla kurulmuştur. Söz konusu web sitesi kullanıcılarının video paylaşmasına ve bunları izlemesine olanak sağlamasına rağmen, o dönem internet bağlantı hızının yetersizliği nedeniyle kapatılmıştır (Lister vd., 2009). 2005 yılında “Broadcast Yourself” (Kendini Yayınla) sloganıyla YouTube kurulmuştur (Karataş, 2012).
Steve Chen, Chad Hurley ve Jawed Karim adlı internet kullanıcıları televizyon yayınlarını tekrar izlemek istemelerine rağmen bu içerikleri internet üzerinde bulamadıkları için YouTube‟u kurmuşlardır (Lister vd., 2009). Araştırmacılara göre, bir topluluğun parçası olma duygusu vermesi nedeniyle YouTube en çok tercih edilen sosyal ağlardan biri haline gelmiştir (Ying, 2007). Facebook ve Google‟dan sonra dünya genelinde en çok erişim sağlanan üçüncü sosyal ağ YouTube‟dur (Williams, ve diğerleri, 2013). Aktif kullanıcı sayıları esas alınarak karşılaştırıldıklarında sosyal ağlar arasında 2,167 milyar kullanıcıyla Facebook birinci, 1,5 milyar kullanıcıyla YouTube ikinci sıradadır (wearesocial.com, 2018).
Kurulduğu günden bu yana YouTube teknolojik ve sosyal olarak kendini geliştirmekte ve iyileştirmektedir. YouTube kullanıcıları hem üretici hem de tüketici yani izleyici konumunda olmaları dolayısıyla geleneksel medyada kendilerine atanan rollere kıyasla daha etkin bir rol oynamaktadırlar (Bloom ve Johnston, 2013). YouTube, yeni bilgi, düşünce, görüş ve ilişkilerin buluştuğu bir mecradır (Gabarron vd., 2013). YouTube kullanıcıları videolara yorum yaparak, onları beğenerek ya da beğenmeyerek ve de ilgilendikleri kanalları takip ederek birbirleriyle etkileşime girmekte ve bir sosyal kümelenme yaratmaktadırlar. Genel olarak eğlence amaçlı kullanılmasının yanında YouTube‟da içerik üreten kullanıcılar ilgilendikleri herhangi bir konuda bilgi birikimine katkı sağlamaktadırlar (Gabarron vd., 2013). YouTube ayrıca kullanıcıların kendi hesaplarını kanal olarak tanımladıkları bir online yayın platformudur (Lister vd., 2009).
YouTube bireylerin amatör olarak müzik, film, dizi videoları gibi pek çok farklı içerik oluşturmasına, bunları sınırsız şekilde paylaşmasına ve izlemesine imkân tanımaktadır (Karataş, 2012). YouTube içerikleri Birörnek Kaynak Konumlayıcı (Uniform Resource Loader - URL) ve Bağlantılı Metin İşaretleme Dili (Hyper Text Markup Language - HTML) kodları sayesinde paylaşılabildiğinden internette tüm sosyal ağlar üzerinde paylaşılıp yayınlanabilmektedir. Öte yandan YouTube videolarının uzunluğu, 128 Gigabyte (GB) ya da 12 saat ile sınırlandırılmıştır. YouTube‟da arama sonuçları dört farklı şekilde sıralanabilmektedir. Bu sıralama seçenekleri alaka düzeyi, yüklenme tarihi, görüntüleme sayısı ve derecelendirmedir (Madathil vd., 2015).
Kolay ulaşılabilirlik açısından videolar kategorilere göre paylaşılmaktadır. Söz konusu kategoriler aile eğlencesi, bilim ve teknoloji, eğlence, eğitim, evcil ve yabani hayvanlar, gezi ve etkinlikler, güzellik ve moda, haberler ve politika, kâr amacı gütmeyen kuruluşlar ve aktivizm, kişiler ve bloglar, komedi, müzik, nasıl yapılır ve stil, otomobil ve taşıtlar, oyun, spor ve yiyecek olarak listelenmektedir. YouTube‟un basit ve kullanışlı bir arayüzü vardır. Video uzunluğu, başlığı, görüntülenme sayısı, beğenme ve beğenmeme seçenekleri, kullanıcı adı, yükleme tarihi, tanımı, kategorisi ve yorum sayısı bu arayüzde görüntülenmektedir.
YouTube, video paylaşım ağı dendiğinde akıllara gelen ilk site ve uygulamadır. YouTube‟un çevrimiçi videolara hükmettiği ve pazar payının giderek arttığı gözlemlenmektedir (Schonfield, 2008). YouTube tarafından ortaya konan özellikler diğer video paylaşım ağlarını da direkt olarak etkisi altına almaktadır. Aynı zamanda YouTube, TeacherTube gibi video paylaşım ağlarının isimlerini de doğrudan etkileyebilmektedir. YouTube‟un içerisinde yer alan “Tube” sözcüğü, televizyona gönderme yapmaktadır.
YouTube ilk zamanlarda internet ortamında yer alan bir video deposu olarak kabul edilmiştir fakat içeriklerin zenginleşmesiyle birlikte çok farklı amaçlar için kullanılmaya başlayan bir ortama dönüşmüştür. YouTube, kullanıcının hem izleyici hem de üretici olmasına kolayca imkân tanımaktadır. Bu nedenle YouTube, farklı
kullanım yöntemlerinin oluşmasına neden olmuştur. Ağ üzerinde yer alan içerik türlerini genel hatlarıyla sınıflandırmak mümkündür. Ancak hem üretim pratiklerinin hem de tüketim pratiklerinin kullanıcı sayısı kadar farklılaştığını söylemek mümkündür. YouTube, hem amatör kullanıcıların hem de profesyonel medya oluşturucularının ağ üzerinde yer almalarına izin veren bir yapıdadır. YouTube‟un genel hatları müzik klipleri, eğlenceli videolar, haber, kampanya ve duyurular şeklindedir. Bu içeriklerin tamamı aynı ağda yer almaktadır. Türkiye ve Dünya genelinde YouTube‟a içerik yükledikten sonra görüntülenmeleri hızla artan ve daha sonra da ünlü olan birçok kişi vardır. Bu bireylerden bazıları sadece çevrimiçi ortamda “çok izlenen videolar” arasında yer edinirken bazıları ise çevrimiçi ortamda yakaladıkları popülerliği çevrimdışı ortama da taşıyarak kariyerlerinde yeni bir basamağa adım atabilirler.
Yeni medyanın yayılım özelliğindeki en belirgin gelişmelerin arasında YouTube‟un kurulması ve büyümesi yer almaktadır. YouTube, Paypal‟in 46 eski çalışanlarından olan Steve Chen, Chad Hurley ve Jawed Karim tarafından 2005 yılının Kasım ayında kurulmuştur. YouTube‟un başlıca kurulma nedeni, üç ortağın tekrar izlemek istedikleri televizyon kayıtlarına internette ulaşamamalarıdır. İyi bir fikrin yanı sıra biraz da sermaye gerektiren YouTube‟un kurulması, iyi bir medya başlangıç hikayesi olarak kabul görmektedir (Lister vd., 2009: 225).
YouTube‟un ilk zamanlardaki sloganı “Your Digital Video Repository” (Dijital Video Deponuz) olarak belirlenmiş, popülaritenin artmasının ardından ise yeni slogan “Broadcast Yourself” (Kendini Yayınla) olarak değiştirilmiştir (Burgess ve Green, 2010: 4). Yaşanan slogan değişimi aynı zamanda YouTube‟un kullanım amacının da özeti niteliğindedir. İlk kurulduğu dönemlerde çevrimiçi video kütüphanesi olarak kullanıcılara hizmet veren YouTube, ağ özelliklerinde yaşanan gelişmeyle günümüzdeki haline dönüşmüştür. Günümüzde ise YouTube, kullanıcıların yönetiminde olan Web 2.0 temelli bir uygulama olarak faaliyet vermektedir.
YouTube‟un özelliklerinden bahsedilecek olursa ilk olarak basit bir arayüzün bulunduğu görülmektedir. Basit arayüzü sayesinde standart bir internet kullanıcısı YouTube‟u kolayca kullanabilmekte, izlemenin yanı sıra sitede video paylaşımı da gerçekleştirmektedir. YouTube arayüzü bazı kesimler tarafından zarif kabul edilmeyebilir ancak oldukça kullanışlıdır (Burgess ve Green, 2010: 65).
YouTube‟a ait bir başka temel özellik de sitede yer alan videoların HTML ve URL kodları aracılığıyla kolayca paylaşılabilmesidir. Bu sayede sitede yer alan videoların yayılımı kolayca gerçekleşmektedir. YouTube üzerinde yer alan videolar blog, form ve sosyal paylaşım ağlarda yer alarak birçok kullanıcıya ulaşabilir. YouTube‟a ait tek sınırlayıcı özelliğin videoların belirli uzunluğun üzerinde olmamasıdır. YouTube‟un faaliyet vermeye başladığı dönemlerde kullanıcılara tanınan hak on dakika olarak belirlenmiştir. YouTube‟a ait bir başka özellik ise sitede yer alan videoların resmi olarak indirilememesidir (Lister vd., 2009: 227). YouTube‟da yer alan videoları resmi olarak indirmek mümkün değildir ancak üretilen yazılımlar videoların indirilmesine olanak tanımaktadır. YouTube‟la birlikte video paylaşım ağlarının yaygınlaşmasının ardından birçok medya oynatıcı yazılım, bir video formatı olan Flash‟ı desteklemeye başlamıştır.