biri sosyal koruma
programlarıdır. Nihai
amacı kişileri yoksulluk
riskine karşı korumak
ve yoksulluğun etkisini
hafifletmek olan sosyal
koruma programları;
aktif işgücü politikaları,
sosyal sigorta, sosyal
yardım ve hizmetleri
içermektedir.
sosyal yardım hizmeti ile işgücü piyasa-sına girişi kolaylaştırıcı hizmetler birlikte sunulmaktadır. Aktif sosyal yardım uy-gulamaları; çalışma motivasyonu ve kabiliyetini artırma, sosyal yardım alan kişi sayısını düşürme ve yardım alanla-rın yardımlara olan bağımlılığını azalt-ma, kişilere çalışma fırsatı sağlama ve kendilerine olan güven ve saygılarını artırma amaçlarını taşımaktadır. 2010 yılı öncesinde ülkemizde sosyal yardım sisteminin çalışabilecek du-rumdaki muhtaç kişilerin çalışmaya yönlenmesini ve iş bulmalarını kolay-laştırıcı faaliyetlerle bağlantısı düşük düzeyde bulunmaktaydı. Bu kapsam-da, yalnızca Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışmayı Teşvik Fonundan karşıla-nan ve toplam sosyal yardım harca-maları içindeki oranı yüzde 8 civarında olan proje destekleri mevcuttu. Son yıllarda, sosyal yardım programlarının yoksullukla mücadeledeki öneminin artması, sosyal yardım sistemi ile iş-gücü piyasası arasındaki bağlantının güçlendirilmesi ihtiyacını da artırmıştır. Tüm bunlardan hareketle; 2 Mart 2010 tarihinde yapılan Ekonomi Koordinas-yon Kurulu (EKK) toplantısında sosyal yardım sisteminin etkinliği ve istihdam ile bağlantısı ele alınmıştır. Toplantıda, ülkemizde yürütülmekte olan sosyal yardım programları ile istihdam ara-sında bağlantı kurulması ve aynı tür yardımların tek bir kurum tarafından yürütülmesini öngören bir sistemin kurgulanması amacıyla bir çalışma yapılmasına karar verilmiştir. Bu doğ-rultuda 12 Mart 2010 tarihinde Devlet Planlama Teşkilatı Müsteşarlığı’nın ko-ordinasyonunda Sosyal Güvenlik Kuru-mu, SHÇEK, SYDGM, İŞKUR ve Vakıflar Genel Müdürlüğü’nün katılımı ile ger-çekleştirilen toplantıda sonucunda bir eylem planı hazırlanması öngörülmüş-tür. Adı geçen kurumlar ile teknik ça-lışmalar yapılarak 10 kısa vadeli, 6 orta vadeli, 5 uzun vadeli eylemin yer aldığı “Sosyal Yardım Sisteminin İstihdamla Bağlantısının Kurulması ve Etkinleştiril-mesi Eylem Planı” adı altında bir eylem planı hazırlanmıştır.3
Eylem Planı kapsamında kısa vadede; sosyal yardım başvurusunda bulunan çalışabilir durumdaki kişilerin işgücü piyasasına yönlendirilmesi için İŞKUR kayıt sayfasının sosyal yardım kurum-larına açılması ve mesleki eğitim prog-ramlarını düzenlerken İŞKUR’un sosyal yardım yararlanıcılarına özel program-lar geliştirmesi ve İŞKUR’un mesleki eğitim veya toplum yararına çalışma programlarına katılan muhtaç kişilerin mevcut durumda iptal edilen yeşil kart sahipliğinin devam etmesi öngörülmüş-tür4. Orta vadede ise, hâlihazırda sos-yal yardım alan çalışabilir durumdaki kişilerin İŞKUR’a kayıtlarının yapılması, Yeşil Kartın Genel Sağlık Sigortası (GSS) kapsamına alınmasından sonra, çalı-şabilir durumdaki muhtaç kişilerin mes-leki eğitim ve toplum yararına çalışma programlarına katılmaları halinde prim-lerinin devlet tarafından ödenmesi ve sosyal yardım faydalanıcılarına İŞKUR tarafından iş arama desteği verilmesi öngörülmüştür. Uzun vadede ise, sos-yal yardım sisteminin daha objektif öl-çütlerle işleyebilmesi için kimlerin muh-taç olduğunu ortaya koyabilecek test yöntemlerinin uygulamaya konulması, kişilerin muhtaçlık durumu sorgulama-larının elektronik ortamda daha sağlıklı ve hızlı bir biçimde yapılması ve tüm bu eylemlerin etkin bir şekilde uygulana-bilmesi için İŞKUR, Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Vakıfları (SYDV’ler) ve SHÇEK’in kurumsal kapasitesinin artı-rılması amacıyla personel sayısının ve niteliğinin artırılması öngörülmüştür. Eylem Planı’yla çalışabilir durumdaki sosyal yardım başvurusunda bulunan yoksul kesimin İŞKUR kayıtları Bütünleşik Sosyal Yardım Sistemi üzerinden oto-matik olarak yapılmaya başlanmıştır. Eylem Planı’nın yürürlüğe girdiği tarih-ten 2013 yılı Eylül ayına kadar SYDV’lere başvuran ve sistem üzerinden İŞKUR’a yönlendirilen kişilerden yaklaşık 1 mil-yon 95 bin kişi İŞKUR hedef kitlesine gir-miş olup, bu kişilerden 154 bin kişi açık işlere yönlendirilmiş, 40 bin kişi işe yerleş-tirilmiş, 90 bin kişi işgücü yetiştirme kurs-larına başvurmuş ve başvuranlardan 24 bin kişi bu kurslara katılmıştır.
Eylem Planı’nda İŞKUR’un sosyal yardım faydalanıcıları ile en geç iki hafta içeri-sinde temasa geçmesi öngörülmüştür. Bu eylemin hayata geçirilmesine yönelik olarak, 2010 yılında yayımlanan “Türkiye İş Kurumu İşgücü Uyum Hizmetleri Yönet-meliğinde Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik”te, sosyal yardım başvuru-sunda bulunan ve Kuruma yönlendirilen kişiler ile en geç iki hafta içinde irtibata geçileceği, bu kişilerin beceri düzeyleri-nin test edileceği ve ihtiyaç duydukları eğitim programlarına yönlendirilerek ge-rekli iş arama desteği verileceği hüküm altına alınmıştır5. Söz konusu yönetmelik 2013 yılında “Aktif İşgücü Hizmetleri Yö-netmeliği” ile yürürlükten kaldırılmıştır6. Yeni yönetmelik ile; SYDV ya da ASPB ta-rafından İŞKUR’a yönlendirilen kişilerden sosyal yardım alan veya acil durumu bulunan kişilerle en geç iki hafta içinde irtibata geçilmesi öngörülmüştür. Sosyal yardım faydalanıcılarına gerekli hizmetlerin sunulabilmesini teminen, Eylem Planında, İŞKUR’un kurumsal ka-pasitesinin geliştirilmesi öngörülmüştür. Bu kapsamda İŞKUR’un personel ihtiya-cının giderilmesine yönelik olarak top-lam 3 bin 900 İş ve Meslek
Danışman-yapmalarının sağlanması; sosyal yar-dım alan kişilerden çalışabilir durumda olanların, SYDV’de görevlendirilen “İs-tihdam Görevlileri” tarafından İŞKUR’a yönlendirilmeden, doğrudan iş arayan kayıtlarının yapılarak, durumlarına uy-gun işgücü taleplerine yönlendirilmele-ri ve durumlarının takip edilmesi; ayrıca İŞKUR İl Müdürlükleri tarafından belirle-necek İMD’lere sosyal yardım uygula-maları hakkında, SYDV’ler tarafından eğitim verilmesi planlanmaktadır. Sosyal yardım yararlanıcılarının eğitim ve beceri düzeyinin genele oranla daha düşük olması dolayısıyla Eylem Planı’nda İŞKUR tarafından bu kesime yönelik özel programlar geliştirilmesi de öngörülmüştür. Ancak, bu konuda-ki gelişmeler daha kısıtlı kalmıştır. İŞKUR il istihdam ve mesleki eğitim kurullarının sosyal yardım başvurusunda bulunan-lara yönelik mesleki eğitim programları sunmasını sağlamak üzere il istihdam ve mesleki eğitim kurullarından yıllık eğitim programlarını belirlerken bu ke-simi dikkate almalarını talep etmiştir. Ancak, il istihdam ve mesleki eğitim kurullarının tamamında bu hususa iliş-kin bir karar alınamamıştır.
GENİŞ AÇI
larına (İMD) istihdam edilmiştir. Diğer taraftan, sosyal yardım başvurusunda bulunan herkesin çalışabilir durumda olup olmadığı dikkate alınmaksızın İŞKUR’a yönlendirilmesi sonucunda ortaya çıkan iş yükü, İMD sayısında-ki artışla dahi karşılanması zor olan bir hizmet talebine yol açmıştır. Söz ko-nusu sorunun giderilmesine yönelik olarak, İŞKUR ile ASPB Sosyal Yardımlar Genel Müdürlüğü arasında 14 Kasım 2013 tarihinde düzenlenen Sosyal Yar-dımlar İle İstihdam Bağlantısının Etkin-leştirilmesi Çalıştayında, SYDV’ler ve İŞKUR İl Müdürlüklerince uygulanmak üzere yeni bir eylem planı hazırlanmış-tır. Bu kapsamda; SYDV’lerde İŞKUR Hizmet Noktaları’nın kurulması, her bir SYDV’nin belirleyeceği “Sosyal Yar-dım ve İnceleme Görevlisi”nin “İŞKUR Hizmet Noktası Yetkilisi” niteliğinde “İs-tihdam Görevlisi” olarak SYDV içinde çalışması; her SYDV’ce belirlenen Sos-yal Yardım ve İnceleme Görevlisine, İŞ-KUR İl Müdürlüğünce “İŞİŞ-KUR tarafından sunulan hizmetler ve portal kullanımı” eğitiminin verilmesi, eğitimin bitiminde İŞKUR şifresi verilerek bunların “İstihdam Görevlisi” olarak SYDV’lerde görev
Eylem Planı’nda sosyal yardım alan ki-şilerin kayıtlı çalışmayı tercih etmelerini teşvik etmek amacıyla, 25 Şubat 2011 tarihinde Resmi Gazete’de yayımla-nan 6111 sayılı Kanunla, bu kişilerin mesleki eğitim kurslarına veya toplum yararına çalışma programlarına ka-tıldıkları sürece sosyal sigorta hakkına sahip oldukları için Yeşil Kartlarının iptal edilmeden askıya alınması ve sürenin bitiminde Yeşil Kart hak sahipliğinin otomatik olarak devam etmesi sağlan-mıştır. Yeşil Kart uygulamasının sona er-dirilmesi ve Yeşil Karta hak kazanacak durumda bulunan kişilerin GSS kapsa-mına alınarak primlerinin devlet tarafın-dan ödenmeye başlanmasıyla bu hük-mün bir geçerliliği kalmamıştır. 2011 yılı Aralık ayında yürürlüğe giren GSS Kap-samında Gelir Tespiti, Tescil ve İzleme Sürecine İlişkin Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmelik ile, GSS primi devlet tarafın-dan ödenen kişilerin mesleki eğitim kur-su veya toplum yararına çalışma prog-ramına katılmaları durumunda GSS primleri İŞKUR tarafından ödenmekte, kursun/çalışma programının bitmesinin ardından 1 ay içerisinde kişinin proviz-yon bilgisi gelir testi yaptırmasına yöne-lik olarak değişmekte ve kişi SYDV’ye gidip gelir testi yaptırmaktadır.
3. Sonuç
Yukarıda belirtilen gelişmeler bir bütün olarak değerlendirildiğinde, sosyal yar-dım harcamalarındaki artışla birlikte sistemin etkinliğinin artırılmasına yönelik önemli çalışmalar yürütüldüğü görül-mektedir. Sosyal yardım yararlanıcıları-nın doğru bir biçimde tespit edilmesi ve bu alanda bir veri tabanının oluşturul-masına yönelik yapılanlar kaynakların daha etkin kullanımını sağlayacaktır. Ayrıca, sosyal yardım ile istihdam bağ-lantısına ilişkin çalışmalar, çalışabilir durumdaki yoksul kişilerin kendi hayat-larını devam ettirebilecek yeterli ve düzenli bir gelire sahip olmalarını des-tekleyerek ülkemizin ekonomik ve sos-yal gelişimine de katkıda bulunacaktır. Sosyal yardım-istihdam eylem planı ile başlatılan söz konusu süreçte bu husus-ta önemli gelişmeler kaydedilmiş oldu-ğu görülmekle beraber bazı sıkıntıların aşılması ihtiyacı bulunmaktadır.
Sosyal yardım-istihdam bağlantısı ey-lem planında İŞKUR’a önemli sorum-luluklar verilmiş ve bu durum İŞKUR’un iş yükünü büyük ölçüde artırmıştır. Bu bağlamda, yukarıda belirtildiği gibi, Kasım ayında gerçekleştirilen çalıştay-da, çalışabilir durumda olma halinin “İŞKUR Hizmet Noktası Yetkilisi” niteli-ğindeki SYDV çalışanı tarafından tespit edilmesi öngörülmüştür. Çalışabilir du-rumda olma durumunun SYDV görevli-si tarafından belirlenerek İŞKUR’a yön-lendirmenin gerçekleştirilmesi İŞKUR’un iş yükünü hafifletecek ve hedef kitleye daha hızlı ve etkin hizmet sunmasını sağlayacak önemli bir gelişmedir. An-cak, SYDV çalışanına verilen, bu kişileri durumlarına uygun işgücü taleplerine yönlendirme ve durumlarını takip gö-revleri ise İMD’lerin uzmanlık alanı oldu-ğu için İMD’ler tarafından yerine getiril-mesi gereken görevlerdir. Bu nedenle, çalışabilir durumda olup olmama ha-linin SYDV’deki “İŞKUR Hizmet Noktası Yetkilisi” tarafından tespit edilmesi, bu kişilerin durumlarına uygun işgücü ta-leplerine yönlendirilmesi ve durumları-nın takibinin ise İMD’ler tarafından ya-pılması daha uygun olacaktır.
Bunun dışında, il istihdam ve mesleki eğitim kurullarının, yıllık eğitim prog-ramlarını belirlerken yoksul kesimin ni-teliklerini dikkate alarak onlara uygun eğitim programları hazırlaması gerek-mektedir. Ancak, bu alanda önemli bir ilerleme kaydedilememesi dolayısıyla söz konusu eğitim programlarının İŞKUR tarafından geliştirilerek illerde uygulan-ması bu hususta gelişme sağlayacaktır. Eylem Planı, sosyal yardım sistemi ile is-tihdam arasındaki bağlantının kurulma-sında ilk adımı oluşturmuştur. Bundan sonraki süreçte, bu bağlantının güçlen-dirilmesi için, sosyal yardım faydalanıcı-larının kendilerine teklif edilen eğitim/iş fırsatlarını kabul etmeleri hususunun bir kurala bağlanması gerektiği düşünül-mektedir. Bu sayede, hem sosyal yar-dımlara olan bağımlılığın azalmasına hem de beşeri sermayenin gelişimine katkı sağlanması mümkün olacaktır.
Kaynakça
1 Söz konusu değişiklik 12/07/2012 tarihli ve 6353 sayılı Kanunla yapılmıştır. 2 Hanehalkı fertlerinin işteki durumuna, çalıştığı sektöre ve eğitim durumuna göre yoksulluk oranlarına ilişkin en son veriler 2009 yılına ait olup, yukarıda sayılan ke-simler için yoksulluk oranları sırasıyla yüzde 26,9; 29,6; 33,0 ve 29,5’dir.
3 Metnin geri kalanında “Sosyal Yardım Sisteminin İstihdamla Bağlantısının Kurul-ması ve Etkinleştirilmesi Eylem Planı”, Ey-lem Planı olarak ifade edilmektedir. 4 2012 yılında Yeşil Kart sistemindeki kişiler Genel Sağlık Sigortasına devredilmiştir. 5 Söz konusu Yönetmelik 12 Ekim 2010 ta-rihli ve 27727 sayılı Resmi Gazete’de ya-yınlanmıştır.
6 Söz konusu Yönetmelik 12 Mart 2013 ta-rihli ve 28585 sayılı Resmi Gazete’de ya-yınlanmıştır.
GENİŞ AÇI
* Dünya Bankası Kıdemli Uzman