yardım alan kesimlerin işgücü piyasasına girmelerinin
desteklenmesi, bu kişilerin işgücü piyasası ile bağlantılarının
kurulması ve sosyal yardımlara olan bağımlılığın
azaltılması yönünde sosyal yardım programları ile aktif
işgücü programları arasında bağlantı kurulmasına yönelik
çalışmalara başlanmıştır.
tespitinde “Tek Tuşta Hizmet” dönemini başlatan (mülga) T.C. Başbakanlık Sos-yal Yardımlaşma ve Dayanışma Genel Müdürlüğünce 2009 yılında oluşturulan ve kullanılan “Sosyal Yardım Bilgi Sistemi (SOYBİS)” daha da geliştirilerek Bütünle-şik Sosyal Yardım Hizmetleri Bilgi Sistemi hayata geçirilmiştir. Ülkemizdeki tüm Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Va-kıflarınca mükerrer bir şekilde vatanda-şa sosyal yardım dağıtılmasının önüne geçilmesinin yanı sıra Bütünleşik Sosyal Yardım Hizmetleri Bilgi Sisteminin kulla-nılması ile sosyal yardım alanının temel problemi olarak gösterilen sağlıklı işle-yen ortak veri tabanı eksikliği giderilerek kurumsal bir sosyal yardım sisteminin alt yapısı da oluşturulmuştur.
Diğer taraftan, Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı çatısı altında faaliyetlerine devam eden Sosyal Yardımlar Genel Müdürlüğünce, sosyal yardım alan kesimlerin işgücü piyasasına girmele-rinin desteklenmesi, bu kişilerin işgücü piyasası ile bağlantılarının kurulması ve sosyal yardımlara olan bağımlılı-ğın azaltılması yönünde sosyal yardım programları ile aktif işgücü programları arasında bağlantı kurulmasına yönelik çalışmalara başlanmıştır. 2013 yılında Sosyal Yardımlar Genel Müdürlüğü içinde İstihdam Dairesi Başkanlığı
kuru-larak sosyal yardım istihdam bağlantı-sının geliştirilmesine yönelik faaliyetlere hız verilmiştir. Önümüzdeki yıllar için, İs-tihdam Dairesi Başkanlığı’nın yoksulluk ve işsizlik sarmalına karşı rasyonel politi-kalar geliştirmesi beklenmektedir. Çün-kü yoksulluk riskini azaltacak en önemli faktörlerden biri istihdamdır.
Yoksullukla kayıt dışı çalışma arasın-da doğruarasın-dan bir ilişki bulunmaktadır. OECD’ye göre dünyada 1,8 milyar kişi kayıt dışında çalışırken 1,2 milyar kişi kayıt altındadır. Kayıt dışı çalışanların 700 milyo-nu günlük 1,25 doların altında bir paray-la yaşamparay-larını sürdürmektedir. Bir başka deyişle mutlak yoksulluk sınırının altında yaşamaktadır. Türkiye’de de kayıt dışı istihdam önemli bir sorundur. İstihdamın yaklaşık %40’ı kayıt dışında çalışmaktadır. Sosyal güvenliğin yoksulluğa karşı etkin bir araç olarak kullanılabilmesi için kayıt dışı istihdam azaltılmalı, sosyal güvenlik taba-nı genişletilmelidir (Şener,2010:10-11). Ülkemizde yoksul kesim; yeterli beceri-lere sahip olmaması dolayısıyla genel-likle düzensiz işlerde kayıtdışı çalışma imkânı bulmakta veya işgücü piya-sasının dışında kalmaktadır. Nitekim en yoksul kesimler; ücretsiz aile işçileri, yevmiyeliler, tarımda çalışanlar, okur-yazar olmayanlardır. Bu kesimler, kayıtlı işgücü piyasasından yeterli ve düzenli gelir elde edememeleri dolayısıyla sos-yal yardımların hedef kitlesi haline gel-mekte ve kayıt dışı işgücü piyasasına yönelmektedir.
Yoksul kesimler, düzenli gelir elde etme fırsatlarına sahip olmadığı sürece, sosyal yardım sisteminde kalmaya devam et-mektedirler. Oysa, çalışabilir durumda-ki kesim için yoksulluk ve sosyal yardım alma durumunun geçici olması gerek-mektedir. Çünkü, yoksul bir kişiye işgücü piyasasında düzenli iş sağlandığı zaman bu kişi yoksulluktan kalıcı bir biçimde kur-tulacaktır. Aksi takdirde, bu kişiler sürekli olarak sosyal yardımlardan yararlanma-ya devam edecek ve bu durum sosyararlanma-yal yardımlara bağımlılığa, devlet bütçesi içinde sosyal yardım kaleminin şişmesine ve yoksulluğun yeni nesilleri de etkileye-cek şekilde sürmesine neden olacaktır.
GENİŞ AÇI
Ülkemizde sosyal yardım sisteminde yararlanıcıların üretken ve aktif hale getirilmesine
yönelik olarak sosyal yardım-istihdam bağlantısının kurulması
amacıyla atılan önemli diğer bir adım 14 Kasım 2013 tarihinde
Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı Sosyal Yardımlar Genel Müdürlüğü ve Türkiye İş Kurumu Genel Müdürlüğü’nün işbirliğinde gerçekleştirilen “Sosyal Yardım ile İstihdam Bağlantısının Etkinleştirilmesi
Düzenli gelir elde etmenin en sürdürüle-bilir yolu ise bu kişilerin düzenli işlerde is-tihdam edilmeleridir. Gelişmiş ülkelerde, sosyal yardımlara bağımlılığın azaltılma-sı amacıyla, aktif işgücü ve aktif sosyal yardım politikaları geliştirilmiştir.
Sosyal yardımların pasif olması, yardım programlarının faydalanıcıların ekono-mik olarak aktif duruma getirilmesine ilişkin faaliyetlerle bağlantılı olmaması-nı ifade etmektedir. Aktif sosyal yardım politikaları ise; yoksullara sosyal yardım şartı olarak bu kişilerin işgücü piyasa-sına girişlerini kolaylaştırıcı hizmetlerin sunulduğu uygulamaları kapsamakta-dır. Aktif sosyal yardım uygulamaları; çalışma motivasyonu ve kabiliyetini artırma, sosyal yardım alan kişi sayısını düşürme ve yardım alanların yardım-lara olan bağımlılığını azaltma, kişilere çalışma fırsatı sağlama ve kendileri-ne olan güven ve saygılarını artırma amaçlarını taşımaktadır.
Aktif iş gücü politikaları, pasif işgücü poli-tikaları ve sosyal yardımlar birbirine karşıt uygulamalar değil, tamamlayıcı öğeler olarak ele alınmalıdır. Aktif işgücü po-litikaları beceri-yaşam boyu öğrenme gibi istihdamı artırıcı tedbirleri öngörerek işsizlik süresini azaltmayı hedeflerken pa-sif işgücü uygulamaları işsizlik süresince gelir akışını amaçlamaktadır (OECD, 2013:5). Sosyal yardımlar da, yine, gelir açısından önemlidir. Başarılı aktif iş gücü politikaları, sosyal yardımlara bağımlı nüfusu azaltma açısından da önem ta-şımaktadır. Ancak buradan aktif işgücü politikaları ile sosyal yardımların her za-man birlikte ele alınması-uygulanması gerektiği sonucu çıkarılmamalıdır. Sosyal yardımlar (yoksulluğun sonuçlarını ha-fifletecek düzenlemeler) salt istihdama katılabilecek nüfusu değil, istihdam edil-meyen ya/ya da herhangi bir biçimde edilemeyecek durumda olanları hesa-ba katmak zorundadır (Şener,2010:8-9). Ülkemizde sosyal yardım sisteminde yararlanıcıların üretken ve aktif hale getirilmesine yönelik olarak sosyal yar-dım-istihdam bağlantısının kurulması amacıyla atılan önemli diğer bir adım 14 Kasım 2013 tarihinde Aile ve Sosyal Poli-tikalar Bakanlığı Sosyal Yardımlar Genel Müdürlüğü ve Türkiye İş Kurumu Genel Müdürlüğü’nün işbirliğinde
gerçekleştiri-len “Sosyal Yardım ile İstihdam Bağlan-tısının Etkinleştirilmesi Çalıştayı” olmuştur. Bu çalıştayda;
• Ülkemizin 81 ilindeki, Sosyal Yardımlaş-ma ve DayanışYardımlaş-ma Vakıflarında çalışan ve istihdam konularına bakacak bir personele İŞKUR tarafından İş ve Meslek Danışmanlığı eğitimi verilmesine, • İstihdama yönlendirilen sosyal yar-dım faydalanıcılarının Sosyal Yaryar-dım- Yardım-laşma ve Dayanışma Vakıfları tarafın-dan desteklenmesine karar verilmiştir. Sonuç olarak, kayıt dışı çalışmayı azal-tacak ve kayıtlı istihdamı teşvik ede-cek aktif sosyal yardım programlarının öneminin ülkemizde Bakanlıklar nez-dinde de artmaya başlaması önemli bir gelişme olarak görülebilir. Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı istihdamı teşvik edecek yeni sosyal yardım prog-ramları uygulamaya koyduğu oranda gelişmeler daha önemli seviyelere çı-kabilir. Bu konuda, gelişmiş ülkelerdeki eğilim yoksulluğun nesilden nesile geç-mesini engellemek amacıyla, sosyal yardım alan kişilerin işgücü piyasası ile bağlantılı olmalarına yönelik sosyal yardım programlarının geliştirilmesidir. Bu programlar, yardım alanları çalışma hayatına yönlendirerek sosyal yardım-lara olan bağımlılığı azaltmayı ve böy-lece sosyal yardıma muhtaç kişi sayısı-nı düşürmeyi amaçlamaktadır. Yoksul kişilerin çalışır duruma gelmeleri, üretime ve bu sayede ülkenin ekono-mik kalkınmasına da katkı sağlayacak-tır. Diğer taraftan, sosyal yardımlar ile istihdam arasında ilişki kurulmadan, yal-nızca sosyal yardım vererek yoksulluğu azaltmaya çalışmak, çalışarak hayatını kazanmaya çalışan düşük gelirli kesim-lerin de kayıtlı olarak işgücü piyasasın-da kalma motivasyonlarını düşürebilir. Yoksul olmayan kesim üzerinde oluşa-bilecek bu rahatsızlık toplumsal barışa olumsuz etki de edebilir. Öte yandan, çalışamayacak durumdaki yoksul ke-simlere ise düzenli olarak sosyal yar-dımların sunulmaya devam edilmesi bu kesimlerin yoksulluklarının ortadan kal-dırılması ve ülke refahının adil paylaşımı için gereklidir.
Kaynakça
1. DEMİR ŞEKER, Sırma ve HACIMAHMU-TOĞLU, Hande (2010), Sosyal Yardım Ya-rarlanıcılarına Özel İstihdam Hizmetlerinin Geliştirilmesi, Uluslar Arası Yoksullukla Mü-cadele Stratejileri Sempozyumu Kitabı, Sosyal Yardımlar Genel Müdürlüğü 2. OECD (2013) Activation Strategies for Stronger and More Inclusive Labour Mar-kets in G20 Countries
3. ŞENER, Ülker (2010) Yoksullukla Müca-delede Sosyal Güvenlik, Sosyal Yardım Mekanizmaları ve İş Gücü Politikaları, TE-PAV Politika Notu,
İnternet Siteleri
4. Bütünleşik Sosyal Yardımlar Bilgi Sistemi, http://www.sosyalyardimlar.gov.tr/tr/ html/11815/Butunlesik+Sosyal+Yardim+H izmetleri
5. Sosyal Yardım ile İstihdam Bağlantısının Etkinleştirilmesi Çalıştayı, http://www.sos- yalyardimlar.gov.tr/tr/25983/Sosyal-Yardi-m-Ile-Istihdam-Baglantisinin-Etkinlestirilme si-Calistayi-Gerceklestirildi 6. SOYBİS, http://www.sosyalyardimlar. gov.tr/tr/html/11601/SOYBIS 633 Sayılı KHK, 7. http://www.mevzuat.gov.tr/Metin1.As px?MevzuatKod=4.5.633&MevzuatIliski= 0&sourceXmlSearch=&Tur=4&Tertip=5& No=633
GENİŞ AÇI
* Doç. Dr.,
Ahi Evran Üniversitesi İİBF Kamu Yönetimi Bölüm Başkanı