YILLIK BEYANNAMEDE VERGİYE TABİ GELİRİN (MATRAHIN) BELİRLENMESİ

- Geçici vergi - Tevkif edilen vergiler

- Yabancı ülkelerde ödenen vergiler - Talih salonu işletmeleri asgari vergisi

= ÖDENECEK VERGİ

YILLIK BEYANNAMEDE VERGİYE TABİ GELİRİN (MATRAHIN) BELİRLENMESİ

Yıllık beyannamede bildirilecek gelirler itibariyle vergiye tabi gelir unsurlarının tamamı bir araya getirilir. Bunların safı miktarları toplamından kanunen kabul edilen indirimler yapıldıktan sonra vergiye tabi gelir yani, yıllık gelir vergisi matrahı bulunur.

1. Gelirden Yapılacak İndirimler

Yıllık beyanname üzerinde gösterilmesi kaydıyla, beyan edilen kazançtan indirilmesine izin verilen bazı indirimlerin esasen kazancın elde edilmesi ile doğrudan ilgisi yoktur. Vergiye tabi matrahın bulunmasında beyana tabi safı gelirler toplamından kanunen kabul edilen şu indirimler yapılabilir: zararlar, özel sigorta primleri, S primleri, bağış ve yardımlar, sakatlık indirimi, eğitim ve sağlık harcamaları, Ar-Ge harcamaları, girişim sermayesi fonu ve yurtdışı hizmetleri kazançları.

52

Zararlardan başlamak üzere indirimler:

a. Zararların İndirilmesi

(1) Aynı Takvim Yılındaki Zararların İndirilmesi

Aynı takvim yılında, bazı gelir unsurlarından kazanç, bazılarından zarar elde edilebilir. Gelir unsurlarının bazılarından zarar edilmesi halinde bu zararlar, diğer gelir unsurlarının kazanç ve iratları toplamından indirilir. İndirim sonucunda kalan zarar olursa, bu zarar indirilmek üzere sonraki yıla devredilir. Gelir türlerinin ve farklı olmasının zarar indirimi açısından önemi yoktur.

ZARARIN KARDAN MAHSUBU

Zarar Olarak Mahsup Edilecekler Zarar Olarak Mahsup Edilmeyecekler Diğer Kazanç ve İratlar dışındaki kazanç ve iratlardan

doğan zararlar

Yurt Dışındaki Faaliyetten Doğan Zararlar - Değer Artış Kazançlarından Doğan Zararlar,

- Menkul ve Gayrimenkul Sermaye iratlarında, Sermayede Meydana Gelen Eksilmeler,

- Gelir Vergisinden İstisna Edilen Kazançlarla İlgili Zararlar

(2) Geçmiş Yıl Zararlarının İndirilmesi

Aynı yıl içinde indirilemeyen zararlar ileriki yılların kazanç ve iratlarından indirilmek üzere gelecek yıllara devredilir. Ancak, devredilen indirilecek geçmiş yıl zararlarının indirimi, zararın doğduğu yılı takip eden beş yıl ile sınırlandırılmıştır. Beş yıl içinde indirilemeyen zarar kalanı takip eden yıllara devredilemez.

Örnek: Mükellef (N), 2010 yılında ticari faaliyetinden 25.000 lira zarar etmiş, diğer taraftan 2011, 2012, 2013, 2014 ve 2015 yıllarında sırası ile; 6.000 lira,3.000 lira, 2.000 lira, 5.000 lira ve 1.000 lira kazanç sağlamış olsun. Bu durumda zararın indirimi şöyle olacaktır:

Dönem Yıl İndirilecek Zarar Kazanç Devreden Zarar Bildirilecek Gelir

0 2010 25.000 - 25.000 -

1 2011 25.000 6.000 19.000 -

2 2012 19.000 3.000 16.000 ^—

3 2013 16.000 2.000 14.000 -

4 2014 14.000 5.000 9.000 -

5 2015 9.000 10.000 - 1.000

Dönem Yıl İndirilecek Zarar Kazanç Devreden Zarar Bildirilecek Gelir

0 2010 25.000 - 25.000 -

1 2011 25.000 6.000 19.000 -

2 2012 19.000 3.000 16.000 —

3 2013 16.000 2.000 14.000 -

4 2014 14.000 5.000 9.000 -

5 2015 7.000 10.000 2000 -

6 2016 - 3.000 3.000

b. Özel Sigorta Primleri

Mükellefler yıllık beyanname ile beyan edilen gelirlerden ödedikleri özel sigorta primlerini düşebilirler (GVK. Md. 89/1). Buna göre, beyan edilen gelirin %15’ini ve asgari ücretin yıllık tutarını aşmamak şartıyla, mükellefin şahsına, eşine ve küçük çocuklarına ait hayat sigortalarına ödenen primlerin %50’si ile ölüm, kaza, hastalık, sağlık, sakatlık, analık, doğum ve tahsil gibi şahıs sigorta primleri beyanname ile bildirilen gelirlerden indirilebilir.

Ancak eş ve çocukların beyana tabi gelirlerinin bulunması halinde ayrı ayrı beyanname vereceklerinden her biri kendilerine ait ödedikleri sigorta primi kendi beyannamelerinde gösterdikleri gelirden indirebileceklerdir.

53

c. Bağış ve Yardımlar

GYK’nın 89. maddesi gereğince yapılan bağış ve yardımların indirilebilmesi bazı esaslara

bağlanmıştır. Bu esaslar bağışın yapıldığı kurumun veya bağışın niteliği açısından farklılık gösterir.

(1) Gelirin %5’i ile Sınırlı İndirilecek Bağış ve Yardımlar:

Bağış ve yardımların indirim konusu yapılabilmesi için söz konusu bağış ve yardımın kanunda sayılan yerlere verilmiş ve makbuz karşılığında yapılmış olması gerekir. Bunlar;

- Genel ve özel bütçeli idareler, il özel idareleri ile belediye ve köyler, - Kamu menfaatine yararlı dernekler,

- Vergi muafiyeti tanınan vakıflardır.

İndirilecek kısım yapıldığı yıla ait beyan edilen gelirin %5 ’ini (kalkınmada öncelikli yörelerde

%10’unu) aşamaz.

Yapılan bağış ve yardımın safı gelirden düşülebilmesi biri bağış ve yardımın yapıldığı kişi, diğeri bağış ve yardımın miktarı olmak üzere iki yönlü bir sınırlamaya tabi tutulmuştur, %5’lik sınırın tespitinde ölçüt beyan edilecek gelirdir. Dolayısıyla ortada beyan edilen gelir yoksa bağışın indirilmesi mümkün olmaz.

Örneğin, 80.000 lira beyanda bulunan bir kişi beyan edilen gelirin %5’i olan 4.000 liralık bağış ve yardımı gelirinden indirebilecektir. Buna göre, kişi 3.000 lira bağışta bulunursa tamamını

indirebilir iken, 5.000 lira bağışta bulunursa 4.000 lirasını indirebilecektir. Dikkat edildiğinde, sınırlamanın bağış yapmaya değil, safı gelirden indirmeye getirildiği görülmektedir.

(2) Tamamı Gelirden İndirilecek Bağış ve Yardımlar:

Özel nitelik taşımayan bağış ve yardımlar bu gruba girmektedirler. Bu gruba giren bağış ve yardımlar şu şekilde belirtilebilir;

- Kamu kurumlarına yapılan eğitim, sağlık ve sosyal amaçlı bağış ve yardımlar: Mükelleflerin genel ve özel bütçeye dahil idarelere, il özel idarelerine, belediyelere ve köylere bağışladıkları okul, sağlık tesisi ve yüz yatak (kalkınmada öncelikli yörelerde elli yatak) kapasitesinden az olmamak üzere öğrenci yurdu çocuk yuvası, yetiştirme yurdu, huzurevi, bakımevi ve

rehabilitasyon merkezi ile mülki idare amirlerinin izni ve denetimine tabi olarak yaptırılacak ibadethaneler ve Diyanet işleri Başkanlığı denetiminde yaygın din eğitimi verilen tesislerin inşası dolayısıyla yaptıkları harcamaların veya bu tesislerin inşası için bu kuruluşlara yaptıkları her türlü bağış ve yardımlar ile mevcut tesislerin faaliyetlerini devam ettirebilmeleri için yaptıkları her türlü nakdi ve ayni bağış ve yardımların tamamını yıllık beyanname ile bildirecekleri gelirlerinden indirebilmelerine olanak sağlamıştır (GVK. md. 89).

- Kamu kurumlarına yapılan kültür ve sanat amaçlı bağış ve yardımlar:

Genel ve özel bütçeli kamu idareleri, il özel idareleri, belediyeler, köyler, kamu yararına çalışan demekler, Bakanlar Kurulunca vergi muafiyeti tanınan vakıflar ve bilimsel araştırma faaliyetinde bulunan kurum ve kuruluşlar tarafından yapılan ya da Kültür ve Turizm Bakanlığınca desteklenen veya desteklenmesi uygun görülen kültür, sanat, tarih, müze, kütüphane, arkeoloji vb alanlara yönelik yapılan harcamalar gelirden indirilebilir.

- Gıda ve yardım bankalarına yapılan bağış ve yardımlar: Fakirlere yardım amacıyla gıda bankacılığı faaliyetinde bulunan demek ve vakıflara Maliye Bakanlığınca belirlenen usul ve esaslar çerçevesinde bağışlanan gıda, temizlik, giyecek ve yakacak maddelerinin maliyet

bedelinin tamamı gelirden indirilecektir. Ticari işletmeye dahil gıda maddelerinin bağışlanması durumunda bunlar ticari kazancın tespitinde maliyet bedelleri üzerinden giderleştirildiğinden

54

ayrıca yıllık beyanname üzerinden indirim yapılmayacaktır. Aksi takdirde mükerrer indirim yapılmış olunur.

- Spora yönelik sponsorluk çerçevesindeki bağış ve yardımlar: Gençlik ve Spor Genel

Müdürlüğünün Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun ile Türkiye Futbol Federasyonu Kuruluş ve Görevleri Hakkında Kanun kapsamında yapılan sponsorluk harcamalarının; amatör spor dalları için tamamı (profesyonel spor dalları için % 50’si) gider olarak indirilebilir.

- Kızılay ve Yeşilay Derneğine yapılan nakdi bağış ve yardımlar: İktisadi işletmeleri hariç, Türkiye Kızılay Derneğine ve Türkiye Yeşilay Cemiyetine makbuz karşılığı yapılan nakdi bağış ve

yardımların tamamı indirimi konusu yapılacaktır (GVK, Md. 89/11).

- Doğal afetler nedeniyle yapılan bağış ve yardımlar: Bakanlar Kurulunca yardım karan alınan doğal afetler dolayısıyla Başbakanlık aracılığı ile makbuz karşılığında yapılan aynî ve nakdî bağışların tamamı kazançtan indirilebilir.

- Özel kanunlar çerçevesinde yapılan bağış ve yardımlar: Bu kapsama giren bağış ve yardımlar herhangi bir sınırlamaya tabi olmaksızın vergiye tabi gelir (matrah) bulunurken beyan edilen gelirden indirilebilir. 3294 sayılı Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışmayı Teşvik Kanunu (md.9), 2828 sayılı Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu Kanunu (Md. 20-b), 2547 sayılı Yüksek

Öğretim Kanunu (Md. 56), 222 sayılı İlköğretim Kanunu (Md. 76), 278 sayılı Türkiye Bilimsel Araştırma Kurumu Kanunu (Md. 13), Teknoloji Geliştirme Bölgesi Kanunu (Md. 8) gibi çeşitli kanunlar çerçevesinde yapılan çoğu nakdi olma şartına bağlı bağış ve yardımlar bu gruba girer.

d. Sakatlık İndirimi

Sakatlık indirimi ücretliler dışında bizzat kendilerine uygulanan sakatlık indiriminin belirli koşullarda ücretlilerin yakınlarına, serbest meslek kazancı sahibi ve yakınlarıyla basit usulde vergilendirilen ticari kazanç sahiplerinin kendilerini kapkapsayacak şekilde uygulanmaktadır.

- Mükellefin kendisinin sakat olması hali

Mükelleflerden, serbest meslek kazancı elde edenler ve ticari kazancından dolayı basit usulde vergilendirilenlerin kendilerinin sakat olmaları halinde dereceler şeklinde belirtilen sakatlık indirimi uygulanır.

- Mükellefin yakınlarının sakat olması hali

Serbest meslek erbabının bakmakla yükümlü olduğu kişilerden sakat olanlar varsa bunların sakatlık düzeyine göre hesaplanacak indirim tutarları mükellefçe (serbest meslek erbabı) beyan edilen gelirin safı tutarından düşülecektir. Basit usulde vergilendirilenlerin yakınlarının sakat olması durumunda, yakınlar için sakatlık indiriminden yararlanılamaz. Serbest meslek erbabının bakmakla yükümlü olduğu birden fazla sakat kişi varsa sakatlık indirimi her biri için

uygulanacaktır.

e. Eğitim ve Sağlık Harcamaları İndirimi

Mükelleflerin beyan edilen gelirin % 10’unu aşmaması, Türkiye’de yapılması ve gelir veya kurumlar vergisi mükellefiyeti bulunan gerçek veya tüzel kişilerden alınacak belgelerle tevsik edilmesi şartıyla, kendisi, eş ve küçük çocuklarına ilişkin olarak yaptıkları eğitim ve sağlık harcamalarının toplamı yıllık beyanname ile bildirilen gelirden indirebilmelerine olanak sağlanmıştır (GVK Md. 89/2).

f. Araştırma ve Geliştirme Harcamaları

Mükelleflerin, işletmeleri bünyesinde gerçekleştirdikleri münhasıran yeni teknoloji ve bilgi arayışına yönelik araştırma ve geliştirme harcamaları tutarının % 100’ü oranında hesaplanan

55

“Ar-Ge İndirimi” gelirden düşülür (GVK md. 89/9).

g. Girişim Sermayesi Fonu

Bilanço esasına tabi olan işletmelerin, beyan ettikleri gelirin %10'unu aşmamak kaydıyla ayırdıkları girişim sermayesi fonunu beyanname üzerinden indirebilirler. Türkiye’de gelişme potansiyeli taşıyan ve kaynak ihtiyacı içerisinde olan girişimci şirketlere kaynak tahsis eden girişim sermayesi yatırım fon ve ortaklıklarına sermaye koyan kişilerin teşviki amacıyla VUK Md.

325/A gereğince Girişim Sermayesi Fonu oluşturulmuştur. Bu fona sermaye konması veya paylarının satın alınması amacıyla, ilgili dönem kazancından veya beyan edilen gelirden girişim sermayesi fonu ayrılabilir. Bu fon, beyan edilen gelirin %10'unu ve öz sermayenin %20'sini aşamaz.

Girişim sermayesi fonu olarak ayrılan tutarlar pasifte geçici bir hesapta tutulur. Mükelleflerce, fonun ayrıldığı yılın sonuna kadar girişim sermayesi yatırım ortaklıklarına veya girişim sermayesi yatırım fonlarına yatırım yapılmaması halinde, zamanında tahakkuk ettirilmeyen vergiler

gecikme faizi ile birlikte tahsil edilir.

h. Yurtdışı Hizmetler Kazancı

Dar mükelleflere yönelik olup, Türkiye'de verilen ve münhasıran yurt dışında yararlanılan mimarlık, mühendislik, tasarım, yazılım, tıbbi raporlama, muhasebe kaydı tutma, çağrı merkezi ve veri saklama hizmeti ile ilgili bakanlığın iznine tabi olarak eğitim ve sağlık alanlarında

faaliyette bulunan hizmet işletmelerinin münhasıran bu faaliyetlerinden elde ettikleri kazancın

%50'sinin beyanname üzerinden indirilmesine izin verilmiştir. Bu indirimden yararlanılabilmesi için fatura veya benzeri belgenin yurt dışındaki müşteri adına düzenlenmesi şarttır. Bu uygulama esasında kısmi istisna niteliğinde olmasına rağmen, indirimlerin arasında yer verilmesi isabetli olmamıştır. Bilindiği üzere istisnalar ile indirimlerin amacı, işleyişi ve vergiye tabi kazancın tespitindeki yeri birbirinden farklıdır. Ancak kanunda GVK Md. 89’da yer verildiğinden, konu burada açıklanmıştır.

VERGİNİN TARHI (HESAPLANMASI) VE VERGİ TARİFESİ GVK m. 103’te belirlenmiş olan tarifeler şunlardır;

2018 yılında ücret gelirlerine uygulanacak gelir vergisi tarifesi

Gelir dilimi Vergi oranı

14.800 TL'ye kadar % 15

34.000 TL'nin 14.800 TL'si için 2.220 TL, fazlası % 20 120.000 TL'nin 34.000 TL'si için 6.060 TL), fazlası % 27 120.000 TL'den fazlasının 120.000 TL'si için 29.280 TL, fazlası % 35

56 2018 yılında ücret dışındaki gelirlere uygulanacak gelir vergisi tarifesi

Gelir dilimi Vergi oranı

14.800 TL'ye kadar % 15

34.000 TL'nin 14.800 TL'si için 2.220 TL, fazlası % 20 80.000 TL'nin 34.000 TL'si için 6.060 TL,, fazlası % 27 80.000 TL'den fazlasının ilk 80.000 TL'si için 18.480 TL, fazlası % 35

Örnek: Mükellef (A) 2018 yılında 42.000Lira vergiye tabi gelir (matrah) beyan etmiştir.

Hesaplanan vergisi ne kadardır. 42.000 liralık matrah 80.000 lira ile başlayan dilime girdiğinden bu dilime göre işlem yapılacaktır. Buna göre matrahın

34.000 lirası için doğrudan tarifede hesaplanmış vergi olan 6.060 liraya, kalan tutarın vergisi olan (42.000-34.000 = 8.000 ) x % 27 = 2.160 lira eklenir. Böylece toplam (6.060+ 2.160) = 8.220 lira mükellefin hesaplanan vergisi olur.