Dar mükellefiyette, tamamı Türkiye'de tevkif suretiyle vergilendirilmiş olan; ücretler, serbest meslek kazançları, menkul ve gayrimenkul sermaye iratları ile diğer kazanç ve iratlar

Yabancı ülkede elde edilen gelirler hariç olmak üzere mükellefin geliri aşağıda nitelikleri

belirtilen ücret, menkul sermaye iradı, gayrimenkul sermaye iradı ile diğer bazı gelirlerden biri veya birkaçından ibaretse gelir toplanmaz ve yıllık beyanname verilmez. Sayılanların dışında kalan kazanç ve iratlar için beyanname verilse dahi bunlar beyannameye dahil edilmez.

Elde edilen gelirlerden bazıları şarta bağlı bazıları ise herhangi bir şarta bağlı olmaksızın beyan edilecek gelirlerin dışında bırakılırlar bu nedenle de bu gelirlere beyannamede yer verilmez.

Mevcut şartlar altında beyan dışında bırakılan gelirlerin haricindeki gelirlerin beyan edileceğine şüphe yoktur.

(1) Şarta Bağlı Olmaksızın Beyan Dışında Bırakılan Gelirler

46

Mükellefin gelirleri, beyan dışında kalacağı belirtilen aşağıda sayılan ücret, menkul sermaye iratları, gayrimenkul sermaye iratları, gerçek dışı usulde vergilendirilen zirai kazanç ile kazanç ve iratların istisna haddi içinde kalan gelirlerinden biri, birkaçı veya tamamından ibaret ise tutarı ne olursa olsun yine beyanname verilmez, başka gelirler için beyanname verilse bile bunlar beyan dışında tutulur.

Bu gelirler şunlardan ibarettir;

• Kazanç ve iratların istisna haddi içinde kalan kısımları

• Gerçek usulde vergilendirilmeyen zirai kazançlar (küçük çiftçiler).

• Tek işverenden alınan ve üzerinden vergi tevkifatı yapılmış ücretler

• Diğer (götürü) ücretler

• Tüzel kişiliği haiz emekli sandıkları, yardım sandıkları ile emeklilik ve sigorta şirketleri tarafından;

- On yıldan az süreyle prim veya aidat ödeyerek ayrılanlara ödenen irat tutarları,

- On yıl süreyle prim veya aidat ödeyerek ayrılanlar ile vefat, maluliyet veya tasfiye gibi zorunlu nedenlerle ayrılanlara ödenen irat tutarları,

• Bireysel emeklilik sisteminden;

- On yıldan az süreyle katkı payı ödeyerek ayrılanlar ile bu süre içinde kıs-men ödeme alanlara yapılan ödemelerin içerdiği irat tutarı,

- On yıl süreyle katkı payı ödemiş olmakla birlikte emeklilik hakkı kazanmadan ayrılanlar ile bu süre içinde kısmen ödeme alanlara yapılan ödemelerin içerdiği irat tutarı,

- Emeklilik hakkı kazananlar ile bu sistemden vefat, maluliyet veya tasfiye gibi zorunlu nedenlerle ayrılanlara yapılan ödemelerin içerdiği irat tutarı.

• Devlet tahvili ve Hazine bonosu faizleri;

• 5300 sayılı Tarım Ürünleri Lisanslı Depoculuk Kanunu Kapsamında Düzenlenen Ürün Senetleri Kazancı.

TAM MÜKELLEF GERÇEK KİŞİLERDE ŞARTA BAĞLI OLMAKSIZIN BEYAN DURUMU Beyan Edilecek Gelirler Beyan Edilmeyecek Gelirler

- Gerçek Usulde

Vergilendirilmemiş Kazanç ve iratlar.

-Kazanç ve İratların İstisna Hadleri İçinde Kalan Kısımları, - Gerçek Usulde Vergilendirilmeyen Zirai Kazanç, - Diğer Ücretler,

- Emekli, Yardım Sandıkları ile Emeklilik ve Sigorta Şirketleri Tarafından Yapılan Ödemeler (GVK, md. 75/15), - GVK Kanunun 75/15 maddesinin yazılı menkul sermaye iratları (Tüzel kişiliği haiz emekli sandıkları, yardım sandıkları ile emeklilik ve sigorta şirketleri tarafından ödemeler)

- Üzerinden vergi tevkifatı yapılmış bazı menkul sermaye iratları (Mevduat faizleri, Katılım bankacılığı kar payı, Repo, Devlet tahvili faizi, Hazine bonusu, Menkul kıymetler yatırım fonları ve kazançlar, Varlık kiralama şirketleri kazançları (GVKgeç. md. 67),

- Kurumların karlarını sermayeye eklemek suretiyle gerçekleştirdikleri kar dağıtım işlemlerinde gerçek kişi ortaklarca elde edilen kar payları.

- 5300 sayılı Tarım Ürünleri Lisanslı Depoculuk Kanunu Kapsamında Düzenlenen Ürün Senetleri Kazancı (GVK.

geç. Md. 76/2). |

(2) Şarta Bağlı Olarak Beyanname Dışında Bırakılan Gelirler

Beyan dışında bırakılan gelirler belirli şartlar altındaki ücretler, menkul ve gayrimenkul sermaye iratları ile bunların dışındaki bazı gelirlerden ibarettir.

- Birden Fazla İşverenden Elden Edilen Ücretler;

47

Mükellefin elde ettiği gelirin sadece ücretlerden oluşması durumunda gelirin beyan dışında bırakılması, ücretin tek veya birden fazla işverenden elde edilmesine göre farklı esaslara

bağlanmıştır. Birden fazla işverenden ücret geliri elde edilmesi halinde, ücret gelirlerinin beyan dışında bırakılabilmesi bazı şartlara bağlanmıştır. Bu şartlar;

- Ücret gelirleri kaç işverenden alınmış olursa olsun her bir ücretin tamamı üzerinden vergi tevkifatı yapılmış olması,

- Birinciden sonraki (ikinci, üçüncü vd.) işverenlerden alınan ücretlerin toplamı GVK’nin 103.

Maddesinde yer alan tarifenin ikinci gelir basamağı olarak belirlenmiş kanuni beyan sınırını geçmemesi gerekir.

Birden sonraki işveren kavramıyla ne anlatılmak istendiğinin iyi anlaşılması gerekir. Birden fazla işverenden ücret alınması halinde birinci işverenin hangisi olacağının mükellefçe serbestçe belirlenir. Bu şartları sağlayanlar, başka gelirler nedeniyle beyanname verseler bile ücret

gelirlerini beyannameye dahil etmeyeceklerdir. Tevkifata tabi olmayan ücretler her şart altında beyan edilecektir.

Örnek: (F), Üniversiteden yılda 25.000 lira, bir Anonim Şirketten 12.000 lira ve bir tiyatrodan da 6.000 lira gayrisafi (brüt) ücret almış olsun. (F)’nin, birden fazla işverenden aldığı tüm ücretleri üzerinden vergi tevkifatı yapılmıştır.

(F), birinci işyeri (ilk işveren) olarak üniversiteyi belirlemiş olsun. Bu durumda bir işverenden alınan ücretler dışında kalan ikinci işyeri (anonim şirket) ve üçüncü işyeri (tiyatro) aldığı ücretlerin toplamı (12.000 + 6.000 =) 18.000 lira kanuni beyan sınırını aşmadığından ücret gelirlerinin hiç birinin beyan etmeyecektir. Ücretler üzerinden yapılan tevkifatlar bunların nihai vergisi olacaktır.

Örnek: Bayan (A), üç ayrı işverenden ücret geliri elde etmekte olup, ücretlerin tamamı tevkif yoluyla vergilendirilmiş olup, brüt tutarları aşağıda verilmiştir.

Birinci işverenden alınan ücret 30.000 lira İkinci işverenden alınan ücret 25.000 lira Üçüncü işverenden alınan ücret 28.000 lira

Kanuni beyan sınırı ile karşılaştırılacak ücret tutarı belirlenirken hizmet erbabının isteğine bağlı olarak seçeceği herhangi işverenden elde edilen ücret dikkate alınmayacaktır. Bir başka deyişle işverenlerin herhangi birinden alınan ücret kanuni olarak beyan sınırı ile karşılaştırılacak toplama dahil edilmeyecek olup, ikinci ve üçüncü işverenden alınan ücretler toplamı:

(25.000 + 28.000 =) 53.000 lira, kanuni beyan sınırıyla karşılaştırılacaktır.

Örnekte hizmet erbabının ikinci ve üçüncü işverenden aldığı ücretler toplamı ücretler için

öngörülen kanuni beyan sınırını aştığı için, hizmet erbabı birinci işverenden alınan ücretler dahil her üç işverenden aldığı ücret gelirinin tamamını beyan edecektir.

Menkul sermaye iratları ve gayrimenkul sermaye iratlarının beyan edilip, edilmemesi bunların tevkifata tabi olup, olmamalarına göre ayrı ele alınmıştır.

• Tevkifata tabi tutulan menkul ve gayrimenkul sermaye iratları:

Mükellef sadece menkul ve gayrimenkul sermaye iratlarından veya bunlarla birlikte başka unsurlardan gelirler elde etmiş olsun menkul ve/veya gayrimenkul sermaye iratlarının beyan dışında bırakılması bazı şartlara bağlanmıştır. Bu şartlar;

- Menkul ve gayrimenkul sermaye iratları üzerinden tevkifat yapılmış olması,

48

- Menkul sermaye iratları ve/veya gayrimenkul sermaye iratları ile birlikte varsa başka gelirlerin toplamının kanuni beyan sınırını aşmaması gerekir. Beyana tabi olup olmamaya ilişkin sınır bulunurken; kanuni sınırını aşmayan ücretler, gerçek usulde vergilendirilmeyen zirai kazançlar, özel emeklilik ve sigorta şirketleri tarafından yapılan ödemeler ile istisna hadleri içinde kalan tutarlar hariç tutulur.

Örnek: Bay (A)’nın gelirleri aşağıdaki gibidir:

Ticari faaliyet kazancı (net) 8.000 lira

Anonim şirketten elde ettiği kâr payı (1/2 = istisna sonrası). 3.000 lira İşyeri kira geliri (net = gider sonrası) 7.000 lira

Bay (A)’nın beyana tabi gelirler toplamı 18.000 lira olup, kanuni beyan sınırının altında kalmaktadır. Bu durumda tevkifat yoluyla vergilendirilmiş olan kâr payı gelirleri ile işyeri kira gelirini beyan etmeyecek olup, sadece ticari kazanç beyana tabi olacak ve üzerinden vergi hesaplanacaktır.

•Tevkifata tabi tutulmayan menkul ve gayrimenkul sermaye iratları:

Bir takvim yılında elde edilen ve toplam 1.800 lirayı aşmayan tevkifata tutulmamış veya istisna uygulamasına konu olmayan gayrimenkul sermaye iratları ve menkul sermaye iratları beyan edilmez (GVK. Md. 86/d). Gayrimenkul veya menkul sermaye iradı sahibi mükellef, başka gelirler nedeniyle beyanname vermesi durumunda da birlikte olsun veya olmasın sınırı aşmayan bu gelirleri beyannameye dâhil etmeyecektir.

Yukarıda bahsedilen tutar bir istisna olmayıp, gelirin beyan edilip edilmeyeceğinin tespitinde dikkate alınacak bir haddir. Bu had gelirlerin her biri için ayrı ayrı değil, bu gelirler ile vergi kesintisine tabi olmayan ve istisna uygulanmayan gayrimenkul sermaye iratlarının toplam tutarı dikkate alınarak hesaplanacaktır. Bu madde kapsamındaki menkul sermaye iratları şunlardır.

- Kıyı bankacılığından (off-shore bankacılık) elde edilen faiz gelirleri,

- Hisse senetleri ve tahvillerin vadesi gelmemiş kuponlarının satışından elde edilen bedeller (01/01/2006 tarihinden önce ihraç/iktisap edilenler),

- İştirak hisselerinin sahibi adına henüz tahakkuk etmemiş kar paylarının devir ve temliki karşılığında alınan para ve ayınlar,

- Her çeşit senetlerin ıskonto edilmesi karşılığında alınan ıskonto bedelleri,

- Yurt dışından elde edilen diğer menkul sermaye iratları (faiz, repo, kar payı vb.), - Her çeşit alacak faizleri

Örnek: Bay (B) nin tamamı üzerinden tevkifat yapılmış gelirleri şöyledir:

Birinci işverenden alınan ücret 50.000 lira İkinci işverenden alınan ücret 10.000 lira İşyeri kira geliri (brüt=gayrisafi) 40.000 lira

Bay (B)’nin birden sonraki işverenden aldığı ücret geliri olan 10.000 lira kanuni beyan sınırını aşmadığından ücret gelirleri beyan edilmeyecektir.

Bay (B)’nin işyeri kira geliri ise kanuni beyan sınırını aştığından mükellef sadece bu gelirine ilişkin gayrimenkul sermaye iradını beyan edecektir.

Örnek: Doktorluk yapan Bay (C)’nin serbest meslek kazancı yanında tamamı tevkif yoluyla vergilendirilmiş iki özel hastaneden ücret geliri ile yine tamamı tevkif yoluyla vergilendirilmiş işyeri kira geliri bulunmaktadır.

49

Serbest meslek kazancı 15.000 lira Birinci işverenden alınan ücret 28.000 lira İkinci işverenden alınan ücret 11.000 lira İşyeri kira geliri (brüt=gayrisafi) 20.000 lira

Serbest meslek kazancı nedeniyle her halükarda beyanname verilecektir.

Birinci işverenden alınan hariç tutulduğunda ikinci işverenden alınan ücret geliri ise kanuni beyan sınırını aşmadığından birden fazla işverenden alınan ücret gelirlerinin tamamı beyannameye dahil edilmeyecektir.

Serbest meslek kazancı ve işyeri kira geliri tutarlarının toplamı kanuni beyan sınırını aştığından, işyeri kira geliri beyannameye dahil edilecektir.

Örnek: Bayan (D) üç ayrı şirkette yönetim kurulu üyesi olup gelirleri aşağıdaki gibidir. Ücret gelirlerinin tamamı tevkif yoluyla vergilendirilmiştir.

Birinci işverenden alınan ücret 30.000 lira İkinci işverenden alınan ücret 20.000 lira Üçüncü işverenden alınan ücret 15.000 lira Konut kira geliri 7.000 lira

Bayan (D), birden fazla işverenden aldığı ücret gelirinin yanı sıra konuttan da kira geliri elde etmiştir. Beyanname verilip verilmeyeceği öncelikle ücret gelirleri dikkate alınarak

değerlendirilecektir.

Ücret gelirleri ile ilgili olarak birinci işverenden alınan ücret hariç, ikinci ve üçüncü işverenden alınan ücretlerin toplamı kanuni beyan sınırını aştığı için birinci işverenden alınan ücret de dahil olmak üzere ücret gelirlerinin tamamı beyan edilecektir. Ayrıca konuttan elde edilen kira geliri gayrimenkul sermaye iradı olarak beyannameye dahil edilecektir. Konut kirasından kaynaklanan gayrimenkul sermaye iradının safı tutan bulunurken şartları taşıması nedeniyle konut istisnası uygulanacağına şüphe yoktur.

Örnek : Bay (E)’nin gelirleri aşağıdaki gibi olup, ücret gelirleri ile işyeri kira gelirleri tevkif yoluyla vergilendirilmiştir.

Birinci işverenden alınan ücret 40.000 lira İkinci işverenden alınan ücret 7.000 lira

Konut kira geliri 14.000 lira

İşyeri kira geliri (brüt= gayrisafi) 25.000 lira

Birinci işverenden alınan ücret hariç tutulduğunda ikinci işverenden alınan ücret kanuni beyan sınırını aşmadığından ücret gelirleri beyan edilmeyecektir.

Konut ve işyeri kira geliri toplamı kanuni beyan sınırını aştığından, işyeri kira geliri de konut kira geliri ile birlikte beyan edilecektir.

Örnek: Mükellef (K) nın yıllık gelirleri aşağıdaki gibidir.

- Devlet hastanesinden elde ettiği ücret 60.000 lira

- İşyerini tüccara kiraya vermesinden elde ettiği gelir 10.000 lira

- Anonim şirketten elde ettiği kâr payı 50.000 lira

(K)’nin ücret, kira ve kâr payı gelirlerinden oluşan gelirlerini beyan edip etmeyeceğini tespit ederken, ücretin tek işverenden elde edildiği dikkate alındığında ücretler beyan dışında

bırakılacak ve beyan sınırı bulunurken bu ücret dikkate alınmayacaktır. Geriye kalan kira geliri ve kâr payları toplamından kâr payları için öngörülen istisna tutarı düşülerek bulunan gelirlerin

50

toplamı [(10.000+50.000)- (50.000/2)] = 35.000 lira kanuni beyan sınırıyla karşılaştırılacaktır.

Gelirler toplamı kanuni beyan sınırını aştığından istisnayı aşan kâr payı ve işyeri kirası beyanname ile beyan edilecektir.

TAM MÜKELLEF GERÇEK KİŞİLERDE ŞARTA BAĞLI OLARAK BEYAN EDİLMEYECEK GELİRLER iş-verenden aldıkları ücretlerinin topla-mı, 103. maddede yazılı tarifenin ikinci gelir diliminde yer alan tutarı aşmayan ve tevkif suretiyle ver-gilendirilmiş ücretleri.

GVK 103. maddede yazılı tarifenin ikinci gelir diliminde yer alan tutarı aşmayan ve tevkif suretiyle vergilendirilmiş menkul sermaye iratları ve/veya

gayrimenkul sermaye iratları (toplam yapılırken bunlarla birlikte varsa diğer gelirler de dikkate alınacaktır). Bunlar;

-Tam mükellef kurumlar- dan elde edilen kar payları - 01.01.2006 tarihinden önce ihraç edilmiş olan Her nevi tahvil ve Hazine bonosu faizleri ile Toplu Konut İdaresi ve Özelleştirme İdaresince çıkarılan menkul kıymetlerden sağlanan gelirler

Bir takvim yılı içinde elde edilen ve 1.390 TL aşmayan, tevkif ata ve istisna

uygulamasına konu olmayan menkul ve gayrimenkul sermaye iratları. Bunlar;

- Kıyı bankacılığından elde edilen faizler, - Hisse senetleri ve tahvillerin vadesi geçmemiş kuponlarının satışından elde edilen gelirler,

- İştirak hisselerinin sahibi adına henüz tahakkuk etmemiş kar paylarının devir ve temliki karşılığında alınan para ve ayınlar;

- Her çeşit senetlerin iskonto edilmesi karşılığında alınan iskonto bedelleri, - Her nevi alacak faizleri,

- Yurt dışında elde edilen menkul sermaye iratları

Örnek 7: (Kar Paylarının Beyanı)

Mükellef (K), tam mükellef bir kurum olan Yalım AŞ’den 2018 yılında brüt 300.000 lira tutarında kar payı (temettü) elde etmiştir. Bu mükellefin başkaca geliri bulunmamaktadır.

Elde edilen kar payı kurum bünyesinde %15 nispetinde vergi kesintisine tabi tutulmuş olup, bu tutar 45.000 liradır. Mükellef (K) elde ettiği kar payının yarısı gelir vergisinden istisna olup, kalan yarısı 150.000 liradır. Bu tutar beyan sınırı olan 34.000 lirayı aştığı için beyan edilecektir. Kurum bünyesinde yapılmış olan vergi kesintisinin tamamı hesaplanan vergiden mahsup edilecektir. Bu durumda, ödenecek vergi aşağıdaki gibi olacaktır:

Kar payı 300.000

İstisna tutarı (300.000 TL x l/2 =) 150.000 BEYAN EDİLEN TUTAR 150.000 a. Dar Mükellefiyette

Dar mükellefiyette gelir;

- Türkiye’de stopaj yoluyla vergilendirilmiş ücretlerden,

- Türkiye’de stopaj yoluyla vergilendirilmiş serbest meslek kazançlarından, - Türkiye’de stopaj yoluyla vergilendirilmiş menkul sermaye iratlarından, - Türkiye’de stopaj yoluyla vergilendirilmiş gayrimenkul sermaye iratlarından - Diğer kazanç ve iratlardan,

Oluşması halinde, bu gelirler için beyanname verilmez, diğer gelirler nedeniyle beyanname verilmesi halinde bu gelirler beyannameye dahil edilmez (GVK. md 86/2).

Dar mükellefler için gelir, yukarıda sayılanların biri ya da birkaçından ibaretse beyanname vermeyeceklerdir. Dikkat edildiğinde beyannameye dahil edilmeyecek gelirler esas itibarıyla

51

üzerinden vergi tevkifatı yapılmış gelirlerdir. Tevkif edilmiş olma açısından bakıldığında, büyük ölçüde, tam ve dar mükelleflerin beyan dışında kalacak gelirleri arasında fark yoktur.

Aralarındaki fark, tam mükelleflerin gelirleri kanuni beyan sınırını aştığında beyan yükümlülüğü ortaya çıkarken, dar mükelleflerin gelirleri için böyle bir sınıra bağlı olmaksızın beyan dışında bırakılabilmeleridir.

DAR MÜKELLEF GERÇEK KİŞİLERDE BEYAN DURUMU

Beyan Edilecek Gelirler Beyan Edilmeyecek Gelirler - Gerçek Usulde Vergilendirilen Ticari Kazanç,

- Gerçek Usulde Vergilendirilen Zirai Kazanç, - Tevkifata Tabi Tutulmamış Gayrimenkul Sermaye

İratları

- Tevkifata Tabi Tutulmuş Serbest Meslek Kazançları, - Tevkifata Tabi Tutulmuş Ücretler,

- Tevkifata Tabi Tutulmuş Menkul Sermaye İratları, - Diğer Kazanç ve İratlar,