RÜ’YETULLAH

Allah’ın ahirette görülebilmesi başka bir ifade ile Rü’yetullah konusu, İslâm kelâm ekolleri özellikle Mutezile ile Ehl-i Sünnet -arasında ciddi tartışmalara neden olmuştur. Ehl-i Sünnet âlim ve kelâmcıları, bir şeyin görülebilir olmasını onun var olmasına bağlamışlar, Allah’ın var olduğundan şüphe etmedikleri için, bu dünya kanunlarından farklı nizamlara bağlı bulunan ahiret hayatında Allah’ın görülmesinin aklen mümkün olduğunu ileri sürmüşlerdir.486

Sözlükte rü’yet, ister dünyada, isterse ahirette olsun göz ile müşahede etmek anlamına gelmektedir.487 Diğer bir ifade ile rü’yet, gözle meydana gelen mükemmel

bir inkişaf manasına gelmektedir. Buradaki mükemmel inkişaf sözünden kastedilen ise, bir şeyi duyu organı olan gözle o şeyin hakkı olan şekilde ve olduğu gibi ispat ve idrak etmektir.488 Terim olarak, Allah’ın görülmesi ve cennet ehlinin O’nu gözleriyle görmesi demektir.

Ehli Sünnet mezhebi, Allah’ın âhirette gözle görüleceğine inanır, buna delil olarak da, “Yüzler vardır, o gün taptazedir; Rablerini görecektir”489_{, meâlindeki ayeti}

gösterir. Bu görüşlerini ayrıca şu âyetlerle de kuvvetlendirmek isterler: “Rabbim kendini bana göster, Seni göreyim.”490 “Allah arz ve semavatın nurudur”.491 _{Bu son}

iki âyetten birincisinden Hz. Musâ’nın Allah’ı görmek istediğini anlamaktayız. Bir peygamber olan Hz. Musâ’nın imkânsız olan bir şeyi istemeyeceği meydandadır. Diğer âyete gelince, Allah’tan “Nur” diye bahsetmiştir. Nur ise şüphesiz gözle görülür. Dolayısıyla bu da Allah’ın gözle görüleceğini ispat eden bir delildir.

İmam Mâtürîdî’ye göre Allah’ın kıyamet günü görülmesi mümkündür. Mâtürîdî bu “Gözler onu göremez, fakat O gözleri görür.” görüşünü nakli delillerle

486 Bağdadî, Usulu’d-Din, s. 99; Cüveynî, İrşâd, s. 163. 487 _{Cürcanî, et-Ta’rifât, s. 109.}

488 _{Sa’duddin Teftazânî, ,} Şerhu’l-Akâid, (Haz., S. Uludağ), İstanbul, 1991, s. 34.; Topaloğlu, Bekir –

Çelebi İlyas, Kelam Terimleri Sözlüğü, İsam Yay. İstanbul 2010, s. 265.

489Kıyamet, .75/ 22-23. 490 _{A’raf, 7/139.} 491 _{Nur, 24/35.}

ispatlamaya çalışır. Mâtürîdî, “şayet Allah gözle görülemez olsaydı burada gözle idrakinin nefy edilmesinin bir hikmeti kalmazdı” diyerek açıklamada bulunur. Mâtürîdî, Allah’ın fiilerinin bir hikmet ile muallel olduğunu ve bunların bir sebebe dayandığını ileri sürer. Zira Allah abesten münezzehtir. Sebepsizlik ve hikmetsizlik ise abestir. Onun fiilleri hikmeti icabı meydana gelir.492

Eş’arî’ler, yukarıdaki düşüncelerden hareketle, “Onu gözler idrâk edemez. Hâlbuki O, gözleri idrak eder” âyetinin hükmünün bu dünyaya râci olduğunu ve bu âyetten Allah” ın sadece bu dünyada görülemeyeceği anlamının çıkarılması lazım geldiğini söyler.

Ebû Hanife’ye göre Allah ahirette görülecektir. Biz Allah’ı bildirdiği kadar, fakat hakkıyle biliriz. Allah’ın gazabı, rızası vardır, keyfiyeti bilinmez. İyi işler, Allah’ın emri, muhabbeti, rızası, ilmi ve kaderi iledir. Kötü işler ilmi, meşieti ve takdiri iledir. Muhabbeti, rızası ve emri ile değildir. İnsanların sevapları makbul, günahları ma’fudur demeyiz, sevap işleyen sevaba, günah işleyen azaba uğrar, Allah dilerse kulunu. Azap eder, dilerse affeder; iyi iş yapanları fazlı ile günah işleyenleri adlî ile cezalandırır. Dilediğine hidayet eder, dilediğini dalalete uğratır, fakat kimsenin imanını zorla elinden almaz. Şeytan baştan çıkarır, fakat mümini imandan çıkaramaz; kişi imansız olunca kendi kendine etmiştir.493 _{Özetle Ehl-i Sünnet’e göre Allah bu}

dünyada görülmez, fakat âhirette mutlak surette görülecektir”494

Mutezile mezhebine mensup olanlar, bazı konularda diğer itikâdî mezheplerden farklı görüşler geliştirmişlerdir. Örneğin, Ehl-i Sünnet âlimlerinin Rü’yetullahı yani Allah'ın kıyamet günü görülmesi görüşünü kabul etmemişlerdir. Ayrıca Mutezile Allah Teâlâ’nın kendi zâtını görüp görmediği konusunda aralarında görüş ayrılığına düşmüşler, çoğunluğu onun kendi zâtını gördüğünü kabul ederken içlerinden bir grup Allah’ın kendi zâtını görmesini de, başkaları tarafından görülmesini de yadsımışlardır.495 İslâm mezheplerinden olan Şia’nın inancına göre, Allah’ın

492 _{Maturîdî, Kitâbu’t-Tevhîd, s. 125.}

493 _{Yusuf Ziya Yörükan,} İslâm Akait Sisteminde Gelişmeler, İmâm-ı Azam Ebû Hanife, Kültür

Bakanlığı Yayınları, Ankara 2001 s. 81.

494Şehristânî, el-Milel ve’n-Nihal, I/45.

495 _{Ebi’l-Meâlî Abdilmelik Cüveynî, Kitabü’l-}İrşâd ilâ Kavâtii’l-Edilleti fî Usuli’l-İ’tikâd, thk. Esad

Temim, Beyrut, 1413/1992, s. 163; Sâbunî, el-Bidaye Fî Usuli’d-Din, s. 38.

dünyada ve ahirette görülmesi ilmî ve Kur’ânî bilgiler ışığında mümkün değildir.496

Şia’nın bu görüşü de diğer pek çok konuda olduğu gibi Mutezile’nin görüşüyle uyuşmaktadır.

Hicrî I. asrın sonlarına yakın süreçte yaşadığını bildiğimiz İbn Zekvân, Sîre adlı eserinde Rüyetullah konusunu ele almamıştır. Zira onun yaşadığı dönem kelâmî konulardan daha Ziyâde siyasî konuların problem olduğu bir zaman aralığı olarak değerlendirilebilir.

İbâziyye’nin üçüncü imamı Rebî’ b. Habîb Müsned'inde rü’yetullah hususunda ayet-i kerimelerde geçen “rü’yet” ve “nazar” kelimelerini Türkçedeki görmek anlamında kullanmamıştır. Rebî’ konuyu desteklemek için Kur’ân-ı Kerim'den birçok ayetler getirir. Bütün bu ayetlerdeki nazar ve rü’yet kelimeleri yakîn anlamınıda ifade eder.497

Ayrıca “Onlar için ahsenül hüsna (Allah'ın Zat’ına ulaşmak) ve Ziyâdesi (daha fazlası, Allah’ın cemalini görmek) vardır. Onların yüzlerini bir keder kaplamaz ve bir zillet (küçük düşme, hakirlik) yoktur. İşte onlar, cennet halkıdır. Onlar, orada devamlı kalanlardır.”498 Câbir, İbn Abbas’a bu ayet sorulduğunda onun şöyle cevap verdiğini

söylemiştir: “İnciden yapılmış ve yedi kapısı olan bir oda verilir.” Cabir’in demek istediği buradaki Ziyâde rü’yetüllah değildir.499 “Yüzler vardır ki o gün ışıl ışıl

parlayacaktır.”500 _“Rablerine bakacaklardır.”501 _{Bu iki ayeti Rebî’ b. Habîb}, müteşabih

kabul ederek “bakan” manasına gelen “nazira” kelimesini bekleme şeklinde manalandırarak tevil etmiştir. İbâzî anlayışına göre bu ayetler müteşabihtirler.502_“O

gün bazı aydınlık yüzler rablerine bakar” ayetiyle ilgili İbn Abbas’tan rivayet edilen bu hadiste İbn Abbas, sözü edilen ayetten yola çıkarak gözleriyle Allah’ı göreceğine inanan adama cevap veriyor. Buradaki bakmanın göz ile bakmak olmadığını, aksine beklemek olduğunu vurgulamıştır.

496 _{Ebû Câfer Muha}mmed b. Ali İbn Bâbeveyh el-Kummî Şeyh Sadûk, Risaletu’l-İ’tikâdâti’l-

İmamiyye, (Şiî-İmamiyye’nin İnanç Esasları), Trc. E. Ruhi Fığlalı, Ankara 1978, s. 19.

497 _{Rebî’ b. Habîb, Müsned, III, Hadîs no, 859.} 498 _{Yunus, 10/26.}

499 _{Rebî’b. Habîb, Müsned, III, Hadîs no, 860.} 500Kıyame, 75/22.

501Kıyame, 75/22.

502A’veşt, Dirâsâtü’l-İslâmiyye fî Usûli’l-İbâziyye, s. 54-58.

Rebî’ kiyamet günü gerçekleşecek Rüyetüllah’ı beklemek şeklinde açık ve net bir şekilde anlatmıştır.503 Müsned’te, Mücahid, Mekhul ve Zührî’nin ayette geçen nazar kelimesine sevap beklemek manasını verdiklerini ve yarattıklarından kimsenin Allah’ı göremeyeceğini söylediklerini görmekteyiz.504Kur’ân’da geçen şekliyle

“Kendini bana göster ki sana bakayım”505ayetinde; “Mûsâ, belirlediğimiz yere (Tûr’a)

gelip Rabbi de ona konuşunca, “Rabbim! Bana (kendini) göster, sana bakayım” dedi. Allah da, “Beni (dünyada) katiyen göremezsin. Fakat (şu) dağa bak, eğer o yerinde durursa sen de beni görebilirsin.” dedi. Rabbi, dağa tecelli edince onu darmadağın ediverdi. Mûsâ da baygın düştü. Ayılınca, “Seni eksikliklerden uzak tutarım Allah’ım! Sana tevbe ettim. Ben inananların ilkiyim” dedi.506_, Câbir, İbn Abbas’a bu ayet

sorulduğunda, onun şöyle cevap verdiğini zikretmiş: “Bu söz, Allah’ın ayetlerinden bir ayeti göstererek Musa’nın kavminin Allah’ı görmek istemekten vazgeçmeleri için kavmine karşı (i'tizar) bahanesi olsun diye söylenmiştir.507_{Müsned'deki ifadelerden}

anlaşılıyor ki Rebî’, Allah’ın dünyada ve ahirette görülemeyeceği inancındadır.508_{Rü’yetullah meselesinde Mutezile, Mürcie, Zeydiyye ve Cehmiyye}

aynı düşüncededirler. Allah’ın ahirette görülmesine İbâziyye’nin karşı çıkmasının temel sebebi, Allah’ın yaratılmışlara benzetileceği endişesidir.

İbn Sellâm el-İbâzî, rüyetullah meselesini Bed'u'l-İslâm'da tartışmamıştır. Ebî Hafs, Usulü'd-Deynuneti's-Safiyyesinde rüyetullah meselesini tartışmamıştır. Ebû Hazer, er-Red a'la Cemi'i'l-Muhalifinde rüyetullah meselesini tartışmamıştır.

İbâzî inancına göre Allah ne dünyada ne de ahirette görülecektir. İbâziyye, görüşlerini bir takım nasları delillendirerek izah cihetine gider.509 _{Onlara göre Allah}

müteşâbih olmayan muhkem510 âyetinde şöyle buyurmuştur: “Gözler O’nu görmez, O,

503 _{Rebî’b. Habîb, Müsned, III, Hadîs no, 853.} 504 _{Rebî’b. Habîb, Müsned, III, Hadîs no, 855.} 505 _{Araf, 7/43.}

506 _{A’raf, 7/143.}

507 _{Rebî’b. Habîb, Müsned, III, Hadîs no, 869.} 508 _{Vercilânî, Kitâbu’d-Delîl ve’l-Burhân, 1/63.}

509 _{Muammer, el-}İbâziyye Beyne Fırakı’l-İslâmiyye, s. 14.

510 Muhkemler herkesin bilebilecekleri, müteşâbihler ise ancak ilimde derinleşenlerin bilebileceği;

muhkemler te’vilinde ittifak edilenler, müteşâbihler ise te’vilinde ihtilaf edilenler. Muhkemler Fatiha sûresindeki ayetler, müteşâbihler diğer surelerdeki ayetler; muhkem İhlas sûresidir, çünkü onda sadece tevhid vardır, müteşâbih ise diğer surelerdeki ayetlerdir. (Ahmet Baydar, Modernleşme Sürecinde Kur’ân ve Müteşâbihler, Beyan Yayınları, İstanbul, 2000, s. 58).

bütün gözleri görür. O latiftir, haberdardır” 511_{âyetini ele alarak buradaki görme-}

bakma kelimesinin (nâzıra) “bekleme, ümit etme, Allah’ın hayır ve ihsanını gözetleme” demek olduğunu beyan etmektedirler. Allah cisimlere benzemez. Gözle görülen şey ise sonradan meydana gelen (hâdis olan) şeylere benzer. Bu yüzden Allah’ın görülmesi imkânsızdır (müstehil). Ayrıca görülecek şeyin bir cihet ve mekânda olması gerekir. Hâlbuki Allah cihet ve mekânda bulunmaktan münezzehtir derler.512

Onlara göre Allah’ın görülebilmesi için Allah’ın bir cisme sahip olması gerekir ki İslâm inancının kaidesine göre bu imkânsızdır. Bunun dışında Mutezile mezhebinin mensupları Allah’ın sıfatlarının zatından ayrı olduğunu ileri sürmüşlerdir. Çünkü onlara göre bu düşüncenin aksi, yani Allah’ın belli sıfatlarının zatıyla bir olmasına örnek vermek gerekirse, Mutezile mezhebi “Allah âlimdir” gibi bir tanımlamayı kabul ederken “Allah ilim sahibidir” gibi bir tanımlamayı reddeder. Zira onlara göre “Allah ilim sahibidir” derken Allah’ın zatından ayrı bir ilahi-ezeli ilim kabul edilmiş olur. Mutezile düşünce ekolünde, Allah’ın bir olduğu ve benzeri bulunmadığı düşüncesinden hareketle, Allah’ın âhirette gözle görülemeyeceğini tezini savunmuştur. Çünkü onlara göre Allah cisimlere benzemez. Gözle görünen bir şey, cisimlere bir bakımdan benzemiş sayılır. Allah'ın gözle görüleceğini söyleyenler, O'nu cisimler gibi görülecek bir varlık olarak vasıflandırmış olurlar. Hâlbuki Mutezile prensiplerinin icâbı olarak Allah'ın sıfatlarının beşerin ve cisimlerin sıfatlarına benzemediğini açıklamışlardır. O halde Allah'ın gözle görülmesi, Mutezile'ye göre imkânsızdır. Mutezile bu akli düşüncelerine mesned olarak Kur’ân’dan delil getirirler: “O'nu gözler idrâk edemez, hâlbuki o gözleri idrâk eder.”513

Genel değerlendirme yapacak olursak; İbâzȋler, Allah’ın dünya ve ahirette görülemeyeceğine kanidirler. Bunu net bir ifade ile dile getirerek Kur’ân’dan delil getirmişlerdir. Ruyetullah meselesinde İbâzȋler akli ve nakli deliller kullanmışlardır.

511_{En’am, 6/103.}

512A’veşt, Dirâsâtü’l-İslâmiyye fî Usûli’l-İbâziyye, s. 57.; Salim es-Semâîlî, İzâletü’l-Va’şâi, s. 60. 513 _{En’âm, 6/103.}

Kur’ân, Hadis ve nakil ile te’vil ve içtihat yapmışlardır. Allah’ı görmeyi kalp ile görme şeklinde telâkki etmişlerdir.514