Yeryüzündeki Đnsanların Çoğuna Uyulursa Allah Yolundan Saptırmaları . 43

saptırırlar. Onlar sırf zanna uyarlar ve kafadan atarlar (yahrusûn)”¹⁶³.

Şevkânî’ye göre ayetin tefsiri şöyledir: “Yüce Allah şunu haber veriyor: Yeryüzünde bulunanların çoğuna itaat etmek istese, onlar onu yoldan saptırırlar. Çünkü hak, ancak

160 Zemahşerî, age., II/252

161

Heyet, age., III/141

162

Râzî, age., XVII/157

163

azınlıkların eliyle olur. Onlar öyle bir topluluktur ki hak üzere devam ederler, hakka karşı çıkanların muhalefeti onlara zarar vermez. Nitekim bu manada Hz. Peygamber’den rivayetler sabit olmuştur. Meselâ ‘Ümmetimden bir topluluk, hakka yardımcı olmakta devam edecektir. Onlara muhalefet edenler zarar veremeyecek. Nihayet Allah’ın emri onlar bu durumdayken gelecektir”¹⁶⁴.

Buradaki çoğunlukla kafirlerin kastedildiği de söylenmiştir. Yine ayetteki yeryüzüyle Mekke –yani Mekkelilerin çoğu- kastedildiği de söylenmiştir. Sonra Yüce Allah bunun sebebini açıklamıştır: ‘Onlar sadece zanna uyarlar’ Yani onlar, aslı olmayan zanna tabi olurlar. O zanları da, ibadet ettikleri şeylerin, kulluğa müstahak olduğu ve onları Allah’a yaklaştırdığı düşüncesidir. Onlar sadece zan ve tahminde bulunurlar’¹⁶⁵. Ayette geçen zan, Kur’an dilinde çoğu yerde ‘delile dayanmadığı, bu yüzden de hatalı olduğu halde sahibinin gerçek ve sahih saydığı inanç’ anlamında kullanılır. Ayet metnindeki ‘yahrusûn’ fiilini müfessirler genellikle ‘yalan söylerler’ manasında anlamışlardır. Fakat Đbn Âşûr, kelimenin buradaki anlamının ‘temelsiz tahminde bulunurlar’ anlamına geldiğini savunur.

Müfessirlerin çoğunluğuna göre ayetteki arz (yeryüzü) ile bütün dünya kastedilmiştir. Ancak bu ayette sadece Mekke’nin ve Mekkeli müşriklerin kastedildiği görüşü de vardır.

“Asıl vurgulanan husus, dinî ve dünyevî meselelerde insanların çoğunluğunun belli bir görüş, inanç ve yaşayış biçimini seçtiğine bakarak, sadece buradan hareketle bunun doğru olduğunu zannetmenin ve onlara uymanın her zaman isabetli olmayacağıdır. Zira bu çoğunluk, inançlarını ve hayat tarzlarını oluşturup belirlerken akl-ı selime, gerçek bilgiye ve temiz vicdana dayanmak yerine –Mekke müşriklerinde görüldüğü gibi- kuruntulara, zan ve tahminlere de dayanıyor olabilirler. Bu sebeple Hz. Muhammed’in şahsında Müslümanlar, inanç ve yaşayışlarını, nefsânî meyil ve güdüler, zan ve tahminler veya yalanlar üzerine kuran çoğunluğu taklit edip onlara uymaktan sakındırılmıştır”¹⁶⁶.

164

Müslim, Đmare 170

165

Şevkânî, age., II/218-219

166

Elmalılı ise ayeti şu şekilde tefsir eder: ‘Eğer sen yeryüzünde bulunanların çoğuna itaat edecek, uyacak, onlardan hakem yapacak olursan, onlar seni Allah’ın yolundan, şeriatından saptırırlar. Çünkü onlar hükümlerinde ilme, hak delile değil, ancak zan ve vehme tabi olurlar. Ne inançlarında kesinlik, ne kanunlarında, ölçülerinde haklılık, ne de hükümlerinde isabet bulunur. Ve onlar başka değil, ancak kendi mızraklarıyla ölçer, kişisel, nefsânî ölçü ve tahminleriyle keyiflerine göre hüküm verir, yalan söylerler. Mesela ‘Allah, beşere bir şey indirmedi’ derler, Allah’a ortak ve çocuk isnat ederler, putları ve heykelleri yakınlaşma aracı sayarlar. Haklıyı haksız, haksızı haklı çıkarırlar, helale haram, harama helal derler. Leşi helal sayarlar, deveyi ve benzerlerini haram ederler’ demektir¹⁶⁷.

1.1.8. Đnsanlardan Birçoğunun Rableriyle Karşılaşacaklarını Đnkar etmesi:

“Onlar azıcık olsun kendi başlarına kalıp düşünmediler mi ki: Allah gökleri, yeri ve ikisinin arasında olan bütün varlıkları gerçek bir gaye ile, belirli bir vâdeye kadar yaratmıştır. Ama insanların birçoğu, Rab’lerinin huzuruna çıkacaklarını inkar ediyorlar”¹⁶⁸.

Elmalılı’nın ayetle alakalı izahı şöyledir: ‘Kendi nefislerinde (içlerinde) düşünmediler mi? Yani niye ilerisini düşünmüyorlar? Bu dünya hayatının gelip geçici olduğuna ve bunun bir sonu, gerçek ve değişmez bir ahireti bulunduğuna bütün gökler ve yer delalet edip dururken kendi kendilerine vicdanlarında, yahut kendi nefisleri hakkında niye bir düşünüp de bilmiyorlar ki ‘Allah, o gökleri ve yeri ve ikisinin arasındakileri başka türlü değil. ‘Ancak hak ile ve müsemma bir ecel, -yani belirli bir süre ile- yaratmıştır. Yani aşağıda ve yukarıda ve bütün bunların aralarında bulunan kainattan hepsinin bir ömrü, belirli bir süre ile bir eceli, bir sonu vardır. Bununla beraber hiçbiri boşuna yaratılmamış, her biri sabit ve bâki bir Hakk’a delalet etmek üzere gerçek bir yön, gerçek bir hikmetle yaratılmıştır. ‘Bununla beraber insanlardan birçoğu herhalde Rablerine kavuşmayı inkar etmektedirler’. Yani birçokları yalnız ahiretten, düşünceden gafil olmakla kalmazlar da kendilerini yaratıp yetiştiren Hakk’ın buyruğuna gidilip

167

Elmalılı, age., III/503

168

mükafat ve cezaya erileceğini kesinlikle inkar bile ederler. Ya dünyayı ebedi imiş gibi kabul ederler, yahut da bütün yaratılış, hikmetsiz, gayesiz, batılmış gibi her şeyin fani olup sonunda boşa gittiğini ve dolayısıyla insanın sonunun da bir ölümle hiç olup bittiğini iddia ederler. Rablerinin cemal ve celâline ermeyi tanımaz, küfrederler’ demektir¹⁶⁹.

Yine ayetin sonundaki “Đnsanların birçoğu, Rablerinin huzuruna çıkacaklarını inkar ediyorlar” ifadesi şu şekilde tefsir edilmiştir:

“Yani ölümden sonra dirilişi inkar ederler. Bunlarla kastedilen mutlak olarak kafirler veya Mekke kafirleridir”¹⁷⁰.

“Mekke kafirlerinden birçoğu, Rableriyle karşılaşacaklarını inkar ederler, ölümden sonraki dirilişe iman etmezler”¹⁷¹.

“Burada çoklukla kastedilen, Mekkeli müşrikler, dirilmeyi inkar eden Arap müşriklerinden kalanlar ve Dehriyyûn’dan onlara benzeyenlerdir. Burada ‘ekseru’n-nâs’ (insanların çoğu) tabiri kullanılmamıştır. Çünkü dirilmeyi ispat edenler çoktur. Ehl-i Kitap, Sabiîler, Mecusiler ve Kıptîler gibi”¹⁷².

1.1.9. Đnsanların Birçoğunun Allah’a Secde Etmesi, Çoğuna da Azap Hak Olması: