Kır Yerleşme Tipleri

Şereflikoçhisar ilçesinde kır yerleşmelerinin özelliklerine baktığımızda kırsal yerleşmelerin üçe ayrıldığını görmekteyiz. Bunlar daimi yerleşmeler olan köyler, temel de geçici yerleşmeler olan ancak zamanla sürekli yerleşme şekline dönüşen yaylalar ve köylerin ekonomik faaliyet alanında olan ağıllardır (Harita:16). Ayrıca araştırma alanımızda sonu oba ile biten bazı köyler bulunmasına rağmen günümüzde coğrafi anlamda obalar bulunmamaktadır. Bu ise bize eski oba yerleşmelerinin zamanla köy yerleşmesine dönüştüğünü göstermektedir.

Değişik anlamlara gelen ağıl sözcüğü değişik bilim adamları tarafından farklı manalarda kullanılmıştır. Yücel’e göre ağıl “ bir çobanı barındıran tek gözlü bir kulübe ile davarların geceledikleri tek bir ağıldan ibaret iskan şekli” dir(Yücel, 1988, 66).

Ağıllar hayvancılık ekonomisinin ortaya çıkardığı köy altı geçici iskan alanı konumunda olan yerleşmelerdir. Ülkemizde ağılların toplandığı iki bölge vardır. Bunlardan birincisi İç Anadolu Bölgesi, ikincisi ise Ergene Havzası’dır. Araştırma alanımız ağılların en fazla bulunduğu bölgede yer almaktadır. 1980 öncesinde bazı köylerin ortalama en az iki ağılı varken bu durum köylerin yoğun göç vermesi ve hayvancılığın eski önemini yitirmesi nedeniyle günümüzde çok farklıdır. Eskiden var olan ağılların büyük bir kısmı işlevlerini yitirmiş, hatta bazı ağıllar bakımsızlıktan yıkılmış ve yerleri dahi kayıp olmuştur. 1968 yılında 94 köye sahip olan Şereflikoçhisar ilçesinde 249820 küçükbaş hayvan bulunmaktaydı. Dolayısıyla köy başına ortalama 2658 küçükbaş hayvan düşmekte idi. 1998 yılında 49 köyde toplam 51974 küçükbaş hayvan bulunmaktayken köy başına ortalama 1060 baş küçükbaş hayvan düşmektedir. 2009 yılında ise 47 köyün toplam 31229 küçükbaş hayvanı bulunurken köy başına 679 küçükbaş hayvan düşmektedir. Ağıl sayısının azalması açısından yukardaki rakamlar bize yol gösterecektir.

Araştırma alanımızda ağıl tanımına uyan altı adet iskan alanına rastlanmıştır. Bunlardan birincisi Palazobası ve Şereflidavutlu köylerinin sınırlarında Karasınır Dağı

yamacında, Kaffer’in Deresi mevkiinde yer alan ağıllardır. Burada iki adet ağıl bulunmaktadır. Bu ağıllar Palazobası köyüne bağlı olup genellikle ortak kullanıma tabidirler. Burada etrafı granit ve metagabro taşlarıyla çevrili iki adet ağıl ve çobanların kalabileceği iki adet de eğreti mesken bulunmaktadır. Ağılların çevresinde ise çok sayıda çeşme mevcuttur. Ağıllarda bitkisel üretim yapılmamaktadır. Ağıllardan ikincisi Sadıklı Köyü’ne bağlı olan Eldivan mevkiindeki ağıldır. Bu ağıl Sadıklı Köy merkezinin oldukça uzağındadır. Burada etrafı tahta parçaları ile çevrili bir adet ağıl ve bir çoban kulubesi yer almaktadır. Bu ağıl diğerine göre daha küçüktür. Buradaki ağılda ihtiyaca yönelik bitkisel üretim yapılırken, ağılın çevresinde çok sayıda kavak ve söğüt ağaçları da bulunur. Ayrıca mevsimlik olarak arı kovanları bu ağıl çevresinde yerleştirilmektedir. Üçüncü ağıl ise Peçenek Çayı vadisinde Yeşilyurt köyü yakınlarındadır. Bu ağıl kurulduğu yer itibariyle güneş ışınlarından (bakı) mahrum kuytu bir alanda yer alır. İşte bu nedenden dolayı çoban kulubesi Doğu Anadolu Bölgesi’nde olduğu gibi bir yamacın içine yapılmış ve üstü toprak ile örtülmüştür. Dördüncü ağıl Tuz Gölü yakınlarında Şerflikoçhisar-Ankara devlet karayolunun yaklaşık 20. km’sinde Acıöz köyü sınırlarında yer alan, ancak kullanımı ortak olan ağıldır. Buradaki ağıl da iki adet çoban kulubesi ve iki adet ağıl bulunmaktadır. Çoban kulubesi ve ağıllar tamamen kerpiçten yapılmıştır. Diğeri ise Gülhüyük ve Kacarlı Köyleri’nin Hirfanlı Barajı kıyısına yakın olan kıyı kesimindeki ağıldır. Buradaki ağıl da tıpkı Acıöz köyündeki ağılın özelliklerini taşır. Son ağıl ise Aksaray yolu üzerinde Karandere köyünü geçtikten sonra Tuz Gölü’nün doğusundaki dağlık kütlenin yamacında yer alır. Bu ağıl da tıpkı Acıöz ve Kacarlı köylerindeki ağılların özelliğini taşımaktadır.

Yerleşik köy yapısının hakim olduğu araştırma alanımızdaki ağılların mülki yapısı belirgin olmayıp hem aynı köyün çobanları tarafından kullanılmakta hem de özellikle köy sınırlarına yakın mevkilerde farklı köylerin ortak alanları şeklinde kullanılabilmektedir.

Araştırma alanımızda dört adet yayla yerleşmesi mevcuttur. Bu yaylalar coğrafi tanımın dışında fonksiyonlara sahiptirler. Öyle ki dört yayla da kuruluş itibariyle ya topraksız köylülerin mülk edinmek için köy dışına çıkmaları ile kurulmuş (Faikbey, Hındıllı ve Kadıncık yaylaları), ya da köydeki anlaşmazlıktan dolayı (Sadıklı yaylası) oluşmuşlardır. Bu nedenle bu yerleşmeler geçici değil daimi yerleşme alanlarıdır. Bu

yaylalar elektrik, su, asfalt yol, hatta Hındıllı Yaylası’ndaki gibi camiiye bile sahip olacak seviyede alt yapı sorunlarını çözmüşlerdir.

Hındıllı Yaylası Şereflikoçhisar ile Kaldırım Tuzlası yolunun 5. km.sinde yer alır. Bu yayla ilk olarak Hamzalı Köyü’nün ekonomik alanı içindeyken Şereflikoçhisar’ın mücavir alanının genişlemesiyle günümüzde Yeşilova Mahallesine bağlıdır. Bu yaylada 5 hane ve 19 kişi bulunur. Bu aileler besi hayvancılığı ile uğraşmaktadırlar. Özellikle büyükbaş hayvan besiciliğinin yapıldığı bu yaylada manda yetiştiriciliği ile adını duyurmuştur. Burada elde edilen süt şehir merkezinde cumartesi günleri kurulan pazarda satılmaktadır.

Sadıklı Yaylası diye bilinen yayla iki nüveden oluşmaktadır. Bunlardan ilki Şereflikoçhisar-Sadıklı yolu üzerinde 6. km.sinde yer alan yerleşmedir. Bu yaylada 6 hane ve 23 kişi yaşamaktadır. Burada bulunan ailelerin tamamı besiciklikle uğraşırken bir aile kıl keçisi ,bir ailede koyun besiciliğide yapmaktadır. İkinci nüve ise bu yaylanın 3km. uzağındadır. Bu yaylada toplam 4 hane ve 13 kişi yer almaktadır. Bu ailelerin tamamı besi hayvancılığı ile uğraşmaktadır (Foto:1).

Foto:1 Sadıklı Yaylası’ndan (Yalınayak) Bir Görünüm

Kadıncık Yaylası ise Karabük köyüne yaklaşık 1 km. uzaklıkta yer alır. Bu yaylada 3 hane ve 7 kişi yaşamaktadır. Yaylada yaşayanlar hem besicilik hem de mera

hayvancılığı yapmaktadır.Yayla yerleşmesinin bulunduğu alanda geniş çayır alanı bulunur. Bu alan hayvanların beslenmesi için çok önemlidir.

Faikbey Yaylası Büyükkışla ile Odunboğazı köyleri arasında dağlık sahanın

güneye bakan yamacında yer almaktadır. Yaylada 3 aile ve 8 kişi yaşamaktadır. Bu ailelerden ikisi küçükbaş, biri ise büyükbaş hayvancılıkla geçinmektedir. Yaylada toplam 176 adet büyük ve küçükbaş hayvan bulunmaktadır.

Şereflikoçhisar’da mahalle yerleşmelerine de rastlanır. Sadıklı ve Şeyhli köylerinin birer adet mahalleleri bulunmaktadır. Bu mahalleler köy isminin önüne küçük sıfatı getirilerek isimlendirilmişlerdir. Mahallelerin oluşmasındaki temel etken ise köy içindeki husumetlerdir. Sadıklı Köyünün Küçük Sadıklı mahallesinde toplam 15 hane bulunurken Şeyhli Köyünün Küçük Şeyhli mahallesinde 5 hane kalmıştır.

Bu yerleşmelerin yanı sıra Şereflikoçhisar’da kavun yetiştiriciliğinin yaygın olması kavun tarlalarının içinde bakım esnasında dinlenmek için yapılmış eğreti ve modern meskenlere de rastlanır (Foto:2). Bunların içinde en dikkat çekeni ise Yalınayak Yaylası yakınındaki bostan tarlasındaki meskendir. Bu mesken modern yapı malzemesi ile yapılmış ve etrafı tel örgülerle çevrilidir. Bu meskenin sahipleri yaz aylarında gün boyunca burada kalmakta, akşam ise ilçe merkezindeki evlerine dönmektedirler.

Şereflikoçhisar’ da 2009 yılında 442 sayılı köy kanununa göre belirlenmiş 47 köy mevcuttur. Bunlardan dört tanesi belediye teşkilatı olan yerleşmelerdir (Çalören, Devekovan, Gülhüyük, Kacarlı). Ayrıca bu köylerden Büyükkışla ve Akin köyleri de merkez köyler konumunda olup köylere daha kolay hizmet götürmek amacıyla, Bakanlar Kurulunun 28.12.1983 tarih ve 83/7493 sayılı kararıyla “Kırsal alana yönelik hizmetlerin, icracı kuruluşlarca belli öncelikli yerleşme merkezleri aracılığıyla çevre yerleşmelere zamanında ve eksiksiz olarak ulaştırılmasında ve götürülmesinde birliğin sağlanması amacıyla belirlenen ‘Merkez Köylerin’ tespiti” (Tunçel, 1994:76) uyarınca belirlenmişlerdir. Bu köylerden Akin köyünde 1 adet sağlık ocağı mevcuttur. Bu sağlık ocağının hizmet alanı kapsamında Şekerköy, Akarca, Doğankaya ve Aktaş köyleri yer alır. Büyükkışla köyündeki sağlık ocağının hizmet alanında ise Büyük Damlacık, Küçük Damlacık, Odunboğazı, Yusufkuyusu ve Acıöz köyleri yer almaktadır. Merkez köyler aynı zamanda ilköğretim okullarının bulunduğu ve hizmet alanlarındaki köylere taşımalı sistemle eğitim veren merkezlerdir.

Belediye teşkilatı bulunan merkez köylerden Kacarlı da 1 adet ilköğretim okulu, 1 adet sağlık ocağı, 2 adet bakkal, 1 ekmek fırını yer almaktadır. Merkez köyün hizmet kapsamında Hacıbektaşlı, Şanlıkışla ve Acıkuyu köyleri yer almaktadır. Belediye teşkilatlı bir diğer merkez köy ise Gülhüyük’tür. Bu köyde 1 adet sağlık ocağı , 1 adet ilköğretim okulu, 2 adet akaryakıt istasyonu, 1 adet değirmen, 1 adet demirci, 2 adet kahvehane ve 3 adet bakkal yer almaktadır. Gülhüyük köyünün hizmet alanı kapsamındaki köyler ise Şereflidavutlu, Geçitli, Yazısöğüt,ve Değirmenyolu köyleridir. Belediye teşkilatlı Devekovan köyünde 1 adet ilköğretim okulu ve 1 adet sağlık ocağı bulunmakta olup hizmet alanında Yeşilyurt, Üzengilik, Fadıllı, Eley, Cıngıl, Kadıobası, Bağobası, Çayırönü ve Çatçat köyleri bulunur. Belediye teşkilatlı olan son köy ise Çalören’dir. Bu köyde 1 adet ilköğretim okulu, 1 adet lise, 1 adet sağlık ocağı ve iki adet bakkal bulunmaktadır. Bu köyün hizmet alanında ise, Aliuşağı, Baltalı ve Yalnızpınar Köyleri yer almaktadır.