Günümüzün çoğu ülkelerinde yerel yönetimler artık her geçen gün konumunu ve önemini güçlendirip, etkilerini artırmaktadırlar. Bu bağlamda yerel yönetimler ve demokrasi ilişkisi incelenmesi gereken ve bu anlamda oldukça önem arz eden bir
83 konudur. Heywood’a göre bu bağlamda merkezi yönetimden daha etkili olan yerel yönetimler bireyleri demokrasiye ve demokratik yaşama siyasal katılımını sağlaması dolayısıyla yerel yönetimler ve demokrasi ilişkisi oldukça önemlidir. Siyasal katılımı artırmasının yanı sıra siyasal eğitimli bireyler yetişmesini de sağladığı belirtilir (Heywood, 2010: 224).
Yerel yönetimler tarihsel açıdan merkezi yönetimden daha eskidir ve demokratik varlığı diğer idari birimlerinden daha üstündür. Dolayısıyla, vatandaşların kendi kendine yönetime katılabileceği en ideal yönetsel sistem yerel yönetim birimleridir. Halka en yakın yönetim birimleri yerel yönetimlerdir. Bazı düşünürlere göre demokrasi küçük yönetim birimlerinde daha kolay uygulanabilir ve bu birimlerde doğrudan temsil ve yönetime katılmanın gerçekleşme olasılığı daha yüksek olduğu düşünülür. Küçük birimler olması nedeniyle yerel yönetimler merkezi yönetime göre demokratik uygulamaya daha yatkın yönetimlerdir (Ulusoy ve Akdemir, 2010: 30). Yerel yönetimler günümüzde, demokratik anlayışın benimsenmesi, siyasal olgunluğun gelişmesi ve ülke barışına katkı sağlanması gibi bazı yararları neticesinde önemi oldukça büyümüştür. Yerel yönetimlerde bu anlamda elde edilecek başarı, demokratik anlayışın gelişmesine ve ülke genelinde barışın oluşturulmasına çok büyük katkıları olacaktır. Bu nedenle, çoğu ülkede yerel yönetimler demokrasinin önemli araçları olarak görülmektedir (Tortop ve dğ., 2008:
19).
Yerel yönetimler, demokratik hayatı, siyasal katılmayı ve vatandaşlık düşüncesini geliştiren bir yönetimdir. Demokratik terbiyenin verildiği siyasal bir süreç olarak yerel yönetimler güçlendirilmelidir (Ortaylı, 2000: 4).Yerel yönetimlere bugün hemen hemen her ülkede demokrasinin öncül kurumlarından biri olarak bakılmasının nedeni, yerel yönetimlerin halkın kendi kendini idare etmesini sağlayan kurumlar olmasından ileri gelir. Halk seçtiği organlar aracılığıyla bunu gerçekleştirir (Keleş, 2009: 63). Demokratik seçilmiş yerel yönetimler, çoğu nedenden dolayı demokratik sistemin sürdürülebilirliği adına mühimdir. Yerel yönetimler, karar alma sürecine katılmayı sağlamakta ve sürece katılacak kişilerin sayısını artırmaktadır.
Yerel yönetimler siyasetin uygulanmasına imkân sağlar ve bu şekilde başarılı olunduğu takdirde diğer bölgelerde ya da ulusal seviyede de hayata geçirilebilir.
84 Yerel yönetimler merkezdeki yetkiyi sınırlandırarak güçler ayrılığına farklı bir nitelik sağlar. Burada açıklanan nitelikler çok önemli olup yerel yönetimlerin geri çevrilemez gerekliliğini belirtir (Beetham ve Boyle, 2005: 84).
Çoğu düşünür tarafından yerel yönetimlerin demokrasi öğrenimi için uygun bir okul olduğu belirtilir. Onların söylemine göre, yerel yönetimlerin “demokrasi okulu” olduğu gerçeği, günümüzde artık yadsınamaz bir gerçekliktir. Bu bağlamda, yerel temsili yönetim, hem halkın demokratik eğitimini sağlayan bir kurum hem de siyaset adamlarının yetiştirilmesi için esaslı bir yönetimdir (Keleş, 2009: 71).
Demokrasi ve yerel yönetim arasında ilişki bulunduğu açık bir gerçektir.
Yerel yönetimler bireyin özgürleştirilmesine, demokrasinin hayata geçmesinde ve insanların demokrasi eğitimi edinmesinde birincil yönetim örgütleridir. Bu bağlamda yerel yönetimler ve demokrasi ilişkisinde literatürde üç ayrı görüş bulunmaktadır.
Tolman Smith ve bazı romantiklere göre yerel yönetimler demokratik seçim ilkesine ters olan ve geleneklerden gücünü alan bir idari teşkilattır. Diğer bir görüş ise Langrod’a aittir. Langrod’a göre demokrasinin ilkeleri olan çoğunluk, eşitlik, herkese aynı uygulama yerel yönetimlerin ilkeleriyle uyumlu değildir. J.S.Mill’e göre ise yerel yönetimler ve demokrasi arasında doğrudan ilişki vardır. Diğer düşünürler Hill ve Tocqueville de yerel yönetimleri, demokrasinin eğitim vasıtası şeklinde ifade etmişlerdir. Panther-Brick ise Langrod’u eleştirmiş ve yerel yönetimlerin demokrasiye önemli katkıları bulunduğunu ve yerel yönetim demokrasi arasındaki ilişkiyi vurgulamıştır (aktaran Görmez, 1997: 62). Yine Mill’e göre yerel yönetim ile demokrasi birbiri ile bağdaşmakla birlikte demokratikleşme için yerel yönetimler son derece önemli kurumlardır (aktaran Çelik ve Usta, 2010: 129).
Demokrasi ile yerel yönetimler arasındaki ilişkiler ile ilgili görüşler şu şekilde özetlenebilir:
Bunlardan bazılarına göre, yerel yönetimler, gücünü sadece geleneklerden alan demokratik seçim ilkesine ters düşen, önemli bir kurumdur. Bu bağlamda G.Langrod demokrasi ile yerel yönetimler arasında kaçınılmaz ve karşılıklı bir ilişki olduğunu düşünmez. Yerel yönetimlerin var olması veya bulunmaması, yok olması demokrasiyi ortaya çıkaran veya sonlandıran bir şey değildir. Diğer bir görüş ise
85 John Stuart Mill’e ait olup ona göre, yerel yönetimler ile demokrasi arasında zorunlu bir ilişki bulunur. Mill’e göre, vergi yükümlüleri yönetimde söz hakları bulunup, yönetimde onlara danışılmalı ve icraatlarda onlara bilgi verilmelidir. John Stuart Mill’in dışında Keith-Panther Brick ve Fabian sosyalistlerde yerel halk yönetiminin demokrasi açısından taşıdığı önemi belirtmişler olup Brick’e göre eğer yerel düzeyde topluluklar demokratik bir biçimde yönetilmiyorsa, ülkenin demokratik olduğunun ileri sürülmesine olanak yoktur (Keleş, 2009: 63-65).
Yerel yönetimler ve demokrasinin temelleri komün idaresinden gelmektedir.
Komünler ilk olarak o dönemlerin iktidarlarına karşı özgürlüğün, eşitliğin, katılımın kendi kendini idare etmenin temsili olarak yer almışlar ve demokrasi hücreleri olarak bilinmişlerdir (Görmez, 1997: 12). Yerel yönetimler, kamusal mal ve hizmetleri gerçekleştiren, yerel halkın ihtiyaçlarını karşılayan ve kendilerinin seçtiği organlarca yönetildikleri birimleridir. Dolayısıyla ulusal seviyede demokrasinin oluşmasında yerel yönetimler siyasi eğitim aracı olarak görülür (Parlak, 2010: 162). Yerel yönetimler yerel halkın ihtiyaçlarını gidermede görev ve yetki sahibi olması yerel yönetimlerin, yerel demokrasi şeklinde ifade edilmesinin temel sebebidir (Görmez, 1997: 74).
Bir toplum üzerinde demokrasinin başarısı, yerel yönetimlerin gücüyle değerlendirilmektedir. Yerinden yönetimin güçlendirilmesini gereği, demokratik değerlerdir. Demokrasi düşüncesinin geliştiği ülkelerde, yerel yönetimlerin önemi de büyür (Eryılmaz, 2011: 103). Bu bağlamda Mill’e göre demokrasi ile yerel yönetimler arasındaki ilişkiyi şöyle ifade edilmektedir: yerel yönetimler bireylerin siyasal eğitiminin verildiği demokrasi okulu ve halka demokratik ilke ve davranışların kazandırıldığı kurumlar olarak nitelendirildiği belirtilmiştir (aktaran Çelik ve Usta, 2010: 129).
Merkezileşmiş ulus devletlerde de yerel yönetim, “demokrasinin beşiği”
olarak görülmüştür. Ortaçağ kentlerinde doğan yerel yönetimler bir demokrasi beşiğiydi dolayısıyla da demokrasi bu yerlerde gelişmiş ve Batı demokrasisini meydana getirmiştir. Yerel yönetimler sayesinde siyaset adamları meclisli yönetim düzenini yerel yönetimlerde öğrenmiş oluyordu, bu anlamda yerel yönetimler bir
86 demokrasi okulu ve beşiği yani demokrasi hücreleri olarak görülüyorlardı. Yerel yönetimler hem doğrudan demokrasi alanı olup, hem de temsili demokrasinin özünü oluşturması anlamında bir beşiktir (Güler, 2006: 13-14).