1992 yılında gerçekleştirilen Birleşmiş Milletler Rio Çevre ve Kalkınma Zirvesi’nde sürdürülebilir kalkınma için eylem planı olarak kabul edilen Gündem 21 çerçevesinde yerel idarelere sürdürülebilir kalkınma konusunda önemli sorumluluklar yüklenmiştir (Bağce ve Kaleas, 2016).Ulusal katkı beyanları ülkeler bazında ve diplomatik çarklar çerçevesinde planlanmış olsa da bu taahhütlerin yerine getirilmesi için uygulamaların birçoğu bölgesel, yerel ve kentsel düzeyde gerçekleşmektedir (World Resources Institute, 2017). Yerel yönetimler ülkelerinin tarihi, yönetsel gelişim ve deneyimlerine bağlı olarak farklı düzeylerde iş birlikleri ve politikalar geliştirebilmekte, iklim değişikliği mücadelesinde oluşturdukları birliktelikler ve koalisyonlar çerçevesinde özellikle 2000’li yıllardan bu yana hükümetlerinden çok daha ileri hedef ve stratejileri yaşama geçirebilmektedirler (Bursa Büyükşehir Belediyesi, 2015: 2).
28
İklim değişikliği çalışmaları, özellikle 2005’te Kyoto Protokolü’nün yürürlüğe girmesiyle birlikte kentsel düzeyde hız kazanmış; bu tarihten sonra iklim değişikliği politikası alanında kentsel politika aktörleri olarak yerel yönetimlerin önemi daha da artmış (Demirci, 2015: 79),üstlendikleri bu merkezi rol, IPCC’nin beşinci değerlendirme raporundan itibaren uluslararası müzakerelerde de söz konusu olmaya başlamıştır (Bursa Büyükşehir Belediyesi,2015: 7-8). Bu gelişme de uluslararası çalışmaların hızlanmasına katkı sağlamıştır. Yerel yönetimler arasında iklim değişikliğine yönelik ulusüstü yapılanmaların, belediyeler arası sözleşmelerin ve yerel yönetim bildirgelerinin sayısında son zamanlarda ciddi bir artış gözlenmiştir (Demirci, 2015: 110). Hem uluslararası iklim değişikliği müzakerelerinin yavaş ve zorlu ilerleyen bir süreç olması hem de son yıllarda kentlerdeki nüfus yoğunluğunun artması yerel yönetimlerin iş birliği yapmalarına, etkin ve hızlı dayanışma örnekleri yaratmalarına neden olmuştur.
Yerel yönetimlerin oluşturdukları bazı kurum ve kuruluşlar; C40, ICLEI, CCP (Birleşmiş Milletler Çevre Programı ve Uluslararası Yerel Yönetimler Birliği tarafından 1990’da kurulmuş olan Ulus aşırı İklim Koruyucu Kentler Ağı), Belediye Başkanları Antlaşması, Enerji Kentleri, Avrupa Kentleri Çevre Grubu, Belediye Başkanları Birliği ve Belediye Başkanları Uyum Sağlıyor Ağıdır (UFZ, 2016: 16). Bu yerel ağ ve kuruluşların çalışmaları aşağıda detaylandırılmaya çalışılmıştır.
1.6.1. ICLEI (Uluslararası Sürdürülebilirlik için Yerel Yönetimler Ağı)
Sürdürülebilir bir gelecek için çaba göstermeye niyetli 1500’den fazla kent ve bölgeyi bir araya getiren önemli küresel ağlardan biridir. Sürdürülebilir Kentler Birliği (ICLEI), kentleşmenin gerçekleriyle yüzleşerek ekonomik ve demografik eğilimlere uyum sağlayan ve iklim değişikliği ve benzeri kentsel zorlukların etkilerine hazırlanan sürdürülebilir kentler dünyasını öngörmektedir. Kaynak tasarrufu, yeşil ve düşük karbonlu ekonomi, akıllı alt yapı, sağlıklı biyolojik çeşitlilik ve sürdürülebilir kalkınma için bütünleşik yaklaşım bu ağ tarafından benimsenen ilkelerdir (ICLEI, 2017).
ICLEI, IPCC–2006 kriterlerine bağlı kalarak Uluslararası Yerel Yönetimler Sera Gazı Salımlarının Analizi Protokolü’nü geliştirmiş; bu protokol ile ortak bir konvansiyon ve standart yaklaşımlar çerçevesinde, yerel yönetimlerin sera gazı
29
salımlarında kayda değer bir azaltımı sağlamalarına yardımcı olmayı hedeflemiştir. Bu amaca ulaşmak için (Eskişehir Tepebaşı Belediyesi, 2014: 3-5);
a. Yerel halkın iklim değişikliği hakkında bilinçlendirilmesi ve etkinin en aza indirilmeye çalışılması,
b. Tam ve doğru uygunlukta salım analizlerinin yapılması,
c. Farklı toplumların siyasal süreçlerinin kendi içlerinde tutarlı bir karşılaştırma ile desteklenmesi,
d. İklimsel hedefleri gerçekleştirmek adına ölçümlerin yapılması, e. Geniş kitlelerce anlaşılabilir ölçütlerin oluşturulması,
f. Diğer ağların ve kuruluşların Uluslararası Yerel Yönetimler Sera Gazı Salımlarının Analizi Protokolü çerçevesinde özel rapor oluşturma gereksinimlerinin belirlenmesi,
g. Mevcut ya da potansiyel yasal gereklilikler ile salım sertifikasyon olanaklarının eş zamanlı olarak gerçekleştirilmesi.
1.6.2. İklim ve Enerji için Belediye Başkanları Sözleşmesi
İklim Değişikliğine Uyum konulu Belediye Başkanları Girişimi- Avrupa Komisyonu tarafından kentleri iklim değişikliğine uyum için harekete geçiren yerel ve bölgesel yönetimlerin gönüllü katılımıyla oluşturulmuş ulus üstü bir ağ olup Avrupa Birliği’nin 2030 iklim ve enerji hedeflerinin gerçekleştirilmesi için çalışmaktadır. Taraflar kentlerine direnç kazandırmayı ve kentlerini karbondan arındırmayı taahhüt etmenin yanı sıra azaltım ve adaptasyon eylemlerini içeren Sürdürülebilir Enerji ve İklim Eylem Planı (SECAP) metnini hazırlamayı amaçlamaktadır (European Climate Adaptation Platform, 2017; Convenant of Mayors, 2017a).
1.6.3. C40 (Kentlerin İklim Liderliği Grubu)
Dünyanın mega kentlerinden oluşan bir iklim değişikliği ağıdır.C40, iklim değişikliği
konusunda etkin şekilde iş birliği yapmak, bilgi paylaşmak ve anlamlı, ölçülebilir ve sürdürülebilir eylem yapmak için kentleri desteklemektedir. C40 Kentlerin İklim Liderliği Grubu, 650 milyondan fazla insanı ve küresel ekonominin dörtte birini temsil eden dünyanın en büyük kentlerinden 90’ını birbirine bağlamaktadır. Kentler tarafından oluşturulmuş ve yönetilen C40, iklim değişikliği ile mücadele ve kentsel vatandaşların sağlık, esneklik ve ekonomik fırsatlarını artırırken sera gazı
30
emisyonlarını ve iklim risklerini azaltan kentsel eyleme yönelmeye odaklanmıştır (C40 Cities, 2017).
1.6.4. Enerji Kentleri
Avrupa Birliği yerel yönetimlerinin enerji geçiş ağıdır. 1990 yılında kurulan dernek, bugün 30 ülkede 1000’den fazla kasaba ve şehri temsil etmektedir. Ağın ana odağında kentlerin sürdürülebilir enerji alanında rol ve becerilerini güçlendirmek, Avrupa Birliği kurumları tarafından enerji, çevre koruma ve kent politikası konularında çıkarları temsil etmek ve bu politikaları ve önerileri etkilemek ile deneyimlerin değişimi, bilginin aktarılması ve ortak projelerin uygulanması yoluyla girişimleri geliştirmek ve teşvik etmek vardır. Bu doğrultuda Avrupa enerji ve iklim hedeflerinin üyelerce gerçekleştirilebilmesi için araçlar sağlamaktadır (Energy Cities, 2017). UK Climate Impacts Programme (UKCIP) adlı ve Alman hükümetinin KomPass adlı programları vardır. Avrupa Birliği düzeyinde iklim değişikliğine uyum stratejisinin yanı sıra Avrupa Çevre Ajansı tarafından işletilen Climate-ADAPT adlı bir internet sitesi bulunmakta bu web sitesi aracılığıyla kentlerin, bölgelerin ve ulusal hükümetlerin iklim değişikliğine uyum konusunda bilgi edinmelerine yardımcı olunmaktadır. Ayrıca özel olarak kentlere destek olmak amacıyla kurulan MayorsAdapt adında bir kuruluş bulunmaktadır.
1.7. Yerel Boyutta İklim Değişikliğinin Sonuçlarına İlişkin Dünyadan Örnekler