5.1-YENİLENEBİLİR ENERJİ KAYNAKLARI DESTEKLERİ YEKDEM Bilindiği gibi yenilenebilir enerji kaynaklarının kullanımı yasa ile teşvik edilmektedir

YEKDEM adı ile bilinen bu uygulama ile yenilenebilir kaynaklardan elde edilen enerjiye daha yüksek fiyat ödenerek bu kaynakların kullanımı desteklenmektedir. Bu yasanın uygulanması bu yılsonunda sonlandırılacak ve yeni bir uygulamaya geçilecektir. Son yıllarda elektrik piyasasında KWh birim fiyatları 4-5 cent (ABD doları) seviyelerinde oluşurken YEKDEM uygulamasındaki fiyatlar 7,3 cent ile 13,3 cent arasında uygulanmış, yerli katkı sağlanması durumunda 20-22,5 cente kadar yükselmiştir. Bu durum ile ilgili olarak enerji fiyatlarının yükselmesinde YEKDEM fiyatlarının etkisi olduğu hususları tartışılmaya başlanmıştır.

Türkiye’deki uygulama öteki ülkelerden farklı biçimde yapılmaktadır. Genelde küçük güçlü yenilenebilir kaynak kullanan üretim tesislerinde uygulanan yenilenebilir kaynak teşvik sistemi, Türkiye’de çok yüksek güçlü barajlı hidroelektrik santrallerinde bile uygulanmaktadır.

Durum böyle olunca YEKDEM uygulaması içerisindeki üretim tesislerinin toplam gücü çok yükselmiş ve örneğin 626 MW gücünde ve yıllık üretim kapasitesi 1,5 milyar KWh’den fazla olan barajlı hidroelektrik santraller bile YEKDEM kapsamına alınmıştır. 2020 yılında YEKDEM kapsamında yer alan kaynaklarına göre üretim tesisleri aşağıdaki gibidir:

-Güneş santralleri : 175 MW -Biyokütle santralleri : 762 MW -Jeotermal santraller : 1.502 MW -Rüzgâr santralleri : 6.974 MW -Hidroelektrik santraller :12.446 MW

-Toplam : 21.659 MW

Bugünkü durumda YEKDEM kapsamındaki 12.446 MW gücündeki hidroelektrik santrallerin

%51’i yani 6.349,36 MW’ı rezervuarlı santrallerden oluşmaktadır.

Bu santrallerin lisansa işli yıllık üretim kapasitesi 19 milyar 572 milyon KWh'dir.

Toplam 59 adet olan YEKDEM kapsamındaki rezervuarlı hidroelektrik santraller;

- 100 ile 626,85 MW arası güçte 21 adet, - 52 ile 99,46 MW arası güçte 14 adet, - 13 ile 47 MW arası güçte 19 adet ve - 3,3 ile 10 MW arası güçte 5 adet santraldan oluşmaktadır.

48 Görüldüğü üzere YEKDEM amacına uygun küçük güçlü santral sayısı çok az olup rezervuarlı santrallerin büyük bir çoğunluğu yüksek güçlü santrallerdir. Buna karşın YEKDEM kapsamındaki hidroelektrik tesislerin %49’unu oluşturan kanal tipi santrallerin toplam sayısı 402 adettir ve bunun 217'si 10 MW'dan küçük güçtedir. 100 MW üzeri güçte yalnız 2 adet santral mevcuttur.

Bu durumda 2020 yılı Türkiye kurulu gücünün yaklaşık %23,4’ü YEKDEM kapsamında olmaktadır. Bu uygulama anlaşılabilir değildir. YEKDEM uygulamaları bir an önce asıl amacına uygun olarak büyük güçlü barajlı (rezervuarlı) hidroelektrik santralleri kapsamayacak şekilde düzeltilmelidir. Küçük güçlü akarsu santralleri, güneş, rüzgâr ve jeotermal santralleri ile sınırlandırılmalıdır.

Yenilenebilir tarifine uymayan biyokütle santralleri de bu uygulamanın dışında tutulmalıdır.

Böylece yenilenebilir enerji kaynakları elektrik fiyatlarını yükseltiyor tartışmaları da son bulacak ve özellikle iklim değişikliğini önlemede tek çözüm olarak görülen yenilenebilir enerji kaynaklarının yaygınlaşmasının desteklenmesine devam edilebilecektir.

Ancak Eylül ayı başında yayınlanan Cumhurbaşkanlığı kararı ile YEKDEM fiyat uygulamaları süresi on yıl daha uzatılmıştır. Buradan anlaşılacağı üzere büyük güçlü rezervuarlı hidroelektrik santral yatırımcılarının istekleri devlet tarafından kabul edilerek, yenilenebilir kaynakları destekliyoruz adı altında büyük güçlü santral yatırımcıları desteklenmeye ve bu santral sahiplerinin rant gelirlerini attırmaya devam edilecektir. Nitekim 2021 yılı için EPDK tarafından yayınlanan YEKDEM’den faydalanacak tesisler listesinde toplam santral sayısı 927 adede ve toplam lisanslı güç de 24.568,372 MW’a yükselmiştir. Ayrıca YEKDEM den yararlanan 6.445 MW gücünde lisanssız santral vardır. EPDK listesine göre bu santrallerin üreteceği toplam elektrik 93,812 milyar KWh olacaktır. İlaveten üretim miktarlarına ilişkin net bilgi olmayan 6.445 MW gücünde lisanssız santrallerin üretimi de bu rakama eklenecektir.

YEKDEM mekanizmasından yararlanacak santraller Türkiye bugünkü kurulu gücünün

%32,8’ine, üretim miktarının da %35’i civarında olacaktır.

Üretilen elektriğin %35’ine özel yüksek fiyat uygulanması ve bu uygulamanın çok önemli bir bölümünün yenilenebilir kaynak desteklenmesi evrensel tanımlamasına uygun olarak yapılmamasının elektrik fiyatlarında artışa neden olacağı açıktır. Bu nedenle bir an önce YEKDEM asıl tarifine dönük uygulamalar dışındaki uygulamalara son verilmelidir yani küçük güçlü akarsu santralleri ile güneş, rüzgâr ve jeotermal ile deniz ve diğer deney safhasındaki yenilenebilir kaynak elektrik üretim tesisleri dışındaki elektrik üretim tesislerinin YEKDEM’e dâhil edilmesinden vazgeçilmelidir.

49 5.2-KAPASİTE MEKANİZMASI UYGULAMASI

YEKDEM mekanizması ile yukarıda sözü edilen üretim tesislerine verilen destekler yanında kapasite mekanizması ödemeleri adı altında;

-15 adet yerli kömürle üretim yapan, -11 adet doğalgaz ile üretim yapan, -10 adet hidroelektrik santral,

- 4 adet yerli/ithal doğalgaz ile üretim yapan ve

-5 adet yerli ithal kömür ile üretim yapan toplam 45 adet santrala destek sağlanmaktadır.

Belli bir formüle göre yapılan bu destekler 2020 yılında aşağıdaki gibidir.

Görüldüğü üzere 2020 yılının on bir ayında 45 adet santrale 2,200 milyar TL civarında destek ödemesi yapılmıştır. Bu miktar elektrik piyasası 2020 yılı ortalama PTF olan 278,72TL/MWh bedel ile hesaplanırsa 7 milyar 894 milyon KWh elektriğe tekabül etmektedir. Yani 2020 yılının on bir ayında 7,9 milyar KWh elektrik için üretim yapmadan bu santrallere para ödenmiştir. Bu santraller normal işletmesine devam eden ancak sistemin ihtiyacına göre elektrik üreten veya duran santrallerdir. Burada yapılan bu destek ödemeleri sisteme sattıkları elektrik miktarlarının bedellerine ek olarak bu şirketlere ödenmektedir. Yani bir nevi elektrik satış fiyatlarına ilave ödeme olmaktadır. Bu ise aynı diğer destek ödemeleri gibi halkın vergilerinin bir kısım santral

50 sahiplerine aktarılması anlamını taşımaktadır. 45 adet destek alan santralin 35'i fosil yakıtlı santraller olup bunların 20'si kömür yakan santrallerdir. Yani devlet iklim değişikliğinin en büyük sebebi olan kömür santrallerine sera gazı salımına devam etmeleri için ilave destek sağlamış olmaktadır. Bu durum kabul edilebilir değildir ve bu uygulamanın sonlandırılmasının ülke açısından yararlı olacağı açıktır.

5.3- KÖMÜR YAKITLI SANTRALLERDAN HER YIL BELLİ MİKTARDA VE