TÜKETİCİ TARİFELERİ

Her ne kadar elektrik toptan fiyatları yukarıda anlatılanlar gibi EÜAŞ ve piyasa fiyatları ile belirleniyor ise de halkın tükettiği elektriğe ödeyeceği elektrik birim fiyatları devlet (EPDK) tarafından belirlenmektedir. Üç aylık dönemler ile güncellenen bu tarifelerin hâlâ geçerli olan bedelleri aşağıda gösterilmiştir (Şekil-46). Elektrik fiyat tarifeleri belli bir yönteme göre beş yılda bir güncellenerek kamuoyuna tebliğ yolu ile açıklanan bir tarife belirleme yönetmeliğine uygun olarak yapılmaktadır. Bu tarifelerin yapılmasında elektrik alım bedelleri yanında dağıtım şirketlerinin yapacağı yatırımlar ile işletme harcamaları ve diğer şirket giderleri dikkate alınmaktadır. En son 2020 Aralık ayı içerisinde yayınlanan tarife belirleme cetvelinde yer alan dağıtım şirket ağırlama, seyahat, ceza ve benzeri doğrudan tüketiciyi ilgilendirmeyen giderleri, oluşan kamuoyu baskısı sonrası hesaplamalardan çıkarılmıştır.

44 Doğrudan yurttaşı etkileyen bu tarifelerin hazırlanması ve uygulanmasının daha şeffaf olması ve daha da önemlisi tarife içerisinde yer alan giderlerin denetlenmesi büyük önem taşımaktadır.

Tüketici fiyatlarının yüksekliği yanında her yıl binlerce yanlış uygulama şikâyetlerinin medyada yer alması denetim mekanizmalarının çok etkin bir şekilde uygulanmasını zorunlu kılmaktadır. Bu konu ile görevlendirilmiş olan TEDAŞ isimli devlet kuruluşunun daha etkin çalışması sağlanmalıdır.

Dağıtım şirketleri tarafından ikili anlaşmalar ile veya EÜAŞ’dan KWh’yi 15,49 ile piyasadan 32 kuruş arasında satın alınan elektrik tek terimli tarifeden meskenlere 60,51 kuruş, sanayiye 69,46 kuruş, ticarethanelere ise 79,98 kuruştan satılmaktadır. Ayrıca bu bedellerin üzerine ortalama %24 oranında vergi ve fonlar eklenmektedir. Tarife cetvelleri yılda 4 kez yenilenmektedir. Şekil-46’da verilen tarife cetveli, 1 Ekim ile 31 Aralık 2020 tarihleri arasında geçerlidir. Bu tarife cetveli 2021 Ocak ayı başında yenilenecektir. Ekim ayı tarifesine bir önceki tarifeye göre yaklaşık %5,62 ile %5,73 arasında zam yapılmıştır. Bu tarifelerde belirtilen bedellere ayrıca vergi, fon ve paylar eklenecektir. Tüketiciye uygulanan elektrik fiyatı tarife fiyatlarına, dağıtım bedeli, vergi ve fonlar eklendikten sonra en çok kullanılan alçak gerilim tek terimli tarife aşağıdaki şekilde olmaktadır:

Eurostat tarafından yapılan son araştırmada satın alma paritesine göre Türkiye elektrik enerjisi fiyatlarındaki fahiş artışlar ve ülkemizdeki elektrik fiyatlarının pahalılığı bir kez daha vurgulanmıştır. Eurostat verilerine göre Avrupa bölgesinde elektrik fiyatları en hızlı Türkiye’de artmıştır. 2019 yılında artış Avrupa Birliği ülkelerinde %1,3 Türkiye’de ise %20,2 olmuştur.

Elektrik son tüketici fiyatlarındaki bu pahalılık elektrik piyasası toptan fiyatlarında son birkaç yıl içerisinde önemli artışlar olmaksızın ve hatta önemli oranlarda toptan elektrik fiyatlarındaki düşüşlere rağmen meydana gelmiştir. Yani dağıtım şirketlerinin elektrik alış fiyatlarında kayda değer bir artış olmaksızın satış fiyatlarında yıllık enflasyon değerlerinin çok üzerinde yüksek artışlar yapılmıştır. Bunun nedeninin kurulmuş olan piyasa sistemi içerisinde piyasanın paydaşlarının halkı dikkate almadan kâr arttırma hevesleri olduğu açıktır.

45 Şekil-46: 2020 Yılı Dördüncü Çeyrek Elektrik Tarifeleri (Kaynak: EPDK)

Bu tarife yanında 1 Ağustos 2020 tarihinden itibaren geçerli olmak üzere yeşil tarife adı altında yeni bir elektrik fiyat cetveli yürürlüğe konmuştur. Bu tarifenin amacı yenilenebilir enerji kaynaklarının kullanımının özendirilmesi ve yenilenebilir kaynakların desteklenmesi olarak açıklanmıştır. Aşağıda Şekil-47’de 1 Ekim 2020'den itibaren uygulanacak yeşil tarife verilmiştir.

Her iki tarifenin de tarife hazırlama mantıkları aynı olup yalnızca fiyatlarda farklılıklar vardır.

Tarifelerin incelenmesinde görüleceği üzere mesken ve sanayi tek terimli alçak gerilim müşterileri için sırasıyla fiyatları (vergi, fon ve öteki eklentiler hariç, dağıtım bedeli dâhil) normal tarifede 81,7463 ve 85,4826 kr/KWh iken yeşil tarifede bu rakamlar 101,4842 ve 96,2695 kr/KWh olmuştur. Burada dikkat çeken hususlar;

- Normal tarifede elektrik fiyatları sanayi için mesken fiyatlarına göre daha yüksekken yeşil tarifede sanayi birim elektrik fiyatları mesken elektrik fiyatlarından daha düşüktür. Arada

%5,4’e yakın bir fark vardır. Bu fark açıklanmaya muhtaçtır.

- Yeşil tarifede elektrik fiyatları meskenler için %24 sanayi için %12,6 daha yüksektir.

Aradaki bu oran farkının nedeninin açıklanması gerekmektedir.

Tek Zamanlı Gündüz Puant Gece

kr/kWh kr/kWh kr/kWh kr/kWh

51,7407 52,4518 86,4536 25,0090

Güç Bedeli Güç Aşım Bedeli Tek Zamanlı Gündüz Puant Gece Güç Bedeli Güç Aşım Bedeli

kr/Ay/kW kr/Ay/kW kr/kWh kr/kWh kr/kWh kr/kWh kr/kVARh kr/Ay/kW kr/Ay/kW kr/kWh kr/kVARh

Sanayi 311,6009 623,2018 61,7227 62,4339 96,4358 34,9911 30,6010 Sanayi 311,6009 623,2018 9,3758 30,6010

Ticarethane 501,6750 1.003,3499 71,7576 72,4036 109,4059 42,9623 30,6010 Ticarethane 501,6750 1.003,3499 14,6119 30,6010

Mesken 489,2418 978,4836 54,1386 54,9069 82,8883 32,5307 Mesken 489,2418 978,4836 14,4731

Tarımsal Sulama 484,1488 968,2975 63,7275 64,3105 97,5865 37,7197 30,6010 Tarımsal Sulama 484,1488 968,2975 12,0340 30,6010

Aydınlatma 498,6569 997,3137 66,3574 Aydınlatma 498,6569 997,3137 14,0243

Sanayi 62,5670 63,2784 97,2803 35,8355 30,6010 Sanayi 10,3564 30,6010

Ticarethane 75,7817 76,4277 113,4301 46,9863 30,6010 Ticarethane 18,2267 30,6010

Mesken 57,2465 58,0148 85,9959 35,6384 Mesken 17,8705

Tarımsal Sulama 66,9505 67,5335 100,8095 40,9424 30,6010 Tarımsal Sulama 14,9836 30,6010

Aydınlatma 70,2072 Aydınlatma 17,4942

Sanayi 69,4592 70,1703 104,1722 42,7276 30,6010 Sanayi 16,0234 30,6010

Ticarethane 79,9826 80,6285 117,6308 51,1872 30,6010 Ticarethane 21,7152 30,6010

Mesken 60,5082 61,2766 89,2578 38,9001 Mesken 21,2381

Şehit Aileleri ve Muharip

Malul Gaziler 29,0062 Şehit Aileleri ve Muharip

Malul Gaziler 14,4043

Tarımsal Sulama 70,3935 71,9202 104,2527 44,3855 30,6010 Tarımsal Sulama 17,8429 30,6010

Aydınlatma 74,1857 Aydınlatma 20,7984

Genel Aydınlatma 50,4886

Dağıtım Bedeli Reaktif Enerji

Güç Bedeli Güç Aşım Bedeli kr/ kWh kr/kVARh

kr/Ay/kW kr/Ay/kW kr/kVARh

Üretici 286,8050 573,6100 30,6010

4,5567 30,6010 18,2267 30,6010

Emreamade kapasite tarifesine tabi kullanıcılara üreticiler için belirlenmiş olan güç, güç aşım ve dağıtım bedeli emreamade güç, güç aşım ve dağıtım bedeli olarak uygulanır.

Fon, pay, vergi vb. yasal yükümlülükler ayrıca ilave edilecektir.

31/12/2017 tarihinden önce geçici kabule hazır tutanağı alan tesisler için**

31/12/2017 tarihinden sonra geçici kabule hazır tutanağı alan tesisler için

Çok zamanlı tarife uygulamasında; sayaç saati sürekli yaz saati uygulamasına göre güncellenmemiş sayaçlar için, Ekim Ayının Son Pazar Günü ile Mart Ayının Son Pazar Günü arasında Gündüz 07-18, Puant 18-23, Gece 23-07 saatleri arasında; Mart Ayının Son Pazar Günü ile Ekim Ayının Son Pazar Günü arasında Gündüz 06-17, Puant 17-22, Gece 22-06 saatleri arasında; sayaç saati sürekli yaz saati uygulamasına göre güncellenmiş sayaçlar için yıl boyunca Gündüz 06-17, Puant 17-22, Gece 22-06 saatleri arasındadır.

*11/5/2017 tarihli ve 7070 sayılı Kurul Kararı gereği Elektrik Piyasası Kanununun 14 üncü maddesinin birinci fıkrasının (b) bendi kapsamındaki lisanssız üreticiler için sadece tek terimli dağıtım tarifesi uygulanacaktır.

**31/12/2017 tarihinden önce ilgili şebeke işletmecisinden geçici kabule hazır tutanağı alan tesisler için geçici kabulün bu tutanağa istinaden yapılması halinde uygulanacak olan tarifedir.

Üretici 2,6190 30,6010

Üreticiler İçin Veriş Yönünde Çift Terimli Dağıtım Tarifesi Üreticiler İçin Veriş Yönünde Tek Terimli Dağıtım Tarifesi

Tek Terimli Tek Terimli

Alçak Gerilim Alçak Gerilim

Dağıtım Bedeli Reaktif Enerji

Orta Gerilim Orta Gerilim

Çift Terimli Çift Terimli

Kapasite Aktif Enerji + Dağıtım

Reaktif Enerji Kapasite

EPDK tarafından onaylanan ve 1 Ekim 2020 Tarihinden İtibaren Uygulanacak Vergi, Fon ve Pay Hariç Tarifeler Görevli Tedarik Şirketinden Enerji Alan İletim Sistemi Kullanıcısı Tüketiciler

Dağıtım Sistemi Kullanıcıları

Görevli Tedarik Şirketinden Enerji Alan Tüketiciler Özel Tedarikçiden Enerji Alan Tüketiciler İçin Sistem Kullanım Tarifeleri

46 Şekil-47: 2020 Yılı Ekim Ayı Başından İtibaren Uygulanacak Yeşil Tarife (Kaynak: EPDK)

Türkiye’de elektrik tüketicilerinin elektrik faturalarını ödemekte sorunlar yaşadığı bilinen bir gerçektir. Özellikle mesken, KOBİ tarzı küçük sanayici ve tarım abonelerinin her yıl binlercesinin faturalarını ödeyemediği için elektrikleri kesilmektedir. Covid-19 salgını nedeni ile işyerleri kapanarak zor duruma düşen pek çok küçük imalatçı ve esnaf öncelikle elektrik faturalarından şikâyet etmektedirler. Bu gerçekler ortadayken yeni uygulamaya sokulan yeşil tarifeye pek fazla tüketicinin başvurması olası görülmemektedir. Üstelik fiyatların normal tarifeye göre çok yüksek olması da ilave bir caydırıcı faktördür. Yeşil tarifenin amacı ekonomik gücü yeterli olan tüketicileri yenilenebilir kaynakların kullanılmasını teşvik etmeye yönlendirme olmalıdır. Eğer yeşil tarifeden amaç YEKDEM ödemelerini hafifletmek ve bugünkü uygulamalara ek finansman temin etmek ise bunun sonuçları pek tatmin edici olmayacaktır. YEKDEM uygulamasında yer alan büyük güçlü santrallerin yatırımcılarının desteklenmesi için yurttaşların elektrik faturalarını yüksek tarifeden ödemesi beklenemez.

Yeşil tarifenin bir başka amacı da yakında Avrupa Birliği’nde yürürlüğe girecek olan karbon vergisi uygulamasına karşı ihracatçılara bu vergiden muaf olmaları için bir imkân sunmak olabilir. Eğer bu amaç için uygulanacak ise özellikle ihracat yapan kuruluşların taleplerinin yükselmesi sonucunda yenilenebilir kaynaklardan elektrik üretimini destekleyici bir unsur olarak yeşil tarife olumlu bir rol oynayabilecektir.

47 5.TÜRKİYE’DE ELEKTRİK ÜRETİM ŞİRKETLERİNE DESTEKLER

5.1-YENİLENEBİLİR ENERJİ KAYNAKLARI DESTEKLERİ YEKDEM