Yeşil Satın Alma Kavramı

Yeşil satın alma fonksiyonunu kısaca özetlemek gerekirse, işletmelerin satın alma fonksiyonlarına yeşil yaklaşımların entegre edilmesidir. Bir işletmede satın alma fonksiyonu aşağıdaki maddelerden sorumludur:

• Tedarikçilerin belirlenmesi ve değerlendirilmesi,

• Tedarik edilecek hammaddelerin, malzemelerin belirlenmesi ve uygunluğunun değerlendirilmesi,

• İşletme için uygun bir tedarik stratejisinin oluşturulması.¹⁵¹

Yeşil satın alma, bir işletmede işlenilmek üzere satın alınacak olan tüm ürün ve hammaddelerin satın alınmasında ve tedarikçilerinin seçiminde çevreci seçimler yapılmasıdır. Özellikle satın alınacak girdilerde çevreye duyarlı olan, geri dönüştürülmüş, kullanım ömrü bittikten sonra doğada kolayca kaybolabilen veya geri dönüştürülebilen vb. özelliklerin de dikkate alınarak seçim yapılması demektir. ¹⁵²

151 Peker, Çevresel Performansın Geliştirilmesinde Yeşil Tedarik Zinciri Yönetimi, s. 94.

152 Mehmet Enes İnce, “Yeşil Tedarik Zinciri Yaklaşımı ve Örnekleri”, Etüd-Araştırma Servisi, Konya Ticaret Odası, 2013, s. 6.

48

Yeşil satın alma uygulamaları, satın alınacak olan hammaddelerin ve malzemelerin kalitesinden veya performansından ödün vermeden çevreye duyarlı seçimler yapılmasını desteklemektedir. ¹⁵³

Yeşil satın alma, tedarik zincirlerini yeşillendirebilmek açısından en önemli fonksiyonlar biri olarak kabul edilmektedir.¹⁵⁴ Yeşil satın almanın, yeşil uygulamalar arasında bu kadar önemli olmasının nedeni, satın almanın işletmelerin faaliyetleri içerisinde geniş bir yer kaplamasından kaynaklanmaktadır. Araştırmacılara göre bir üretim işletmesindeki tüm üretim maliyetlerinin içerisinde, satın alınan girdilerin maliyet oranı %60’lara kadar ulaşmaktadır.¹⁵⁵ Bu bağlamda satın alma uygulamalarına yeşil yaklaşımları entegre etmeyi başaran işletmeler, tedarik zincirlerini büyük ölçüde yeşillendirmeyi başarabileceklerdir.

Yeşil tedarik zinciri uygulamalarını benimsemiş olan işletmeler, satın alma fonksiyonlarını daha dikkatli olarak sürdürürler. İşletmeler özellikle tedarikçi seçimlerinde daha hassas davranmakta ve kendi tedarikçilerinin de yeşil uygulamaları benimsemiş olmalarına önem vermektedirler.

Tedarikçilerin seçimi, herhangi bir organizasyonda çevresel performansın yükseltilmesi için alınması gereken en önemli kararlardan birisidir. İşletmelere hammadde ve çeşitli girdileri sağlayan tedarikçilerin, yeşil yaklaşımları benimsemiş olmaları işletmelerin tedarik zincirlerini çevreye duyarlı bir hale getirmelerinde büyük oranda etkili olmaktadır. Yapılan araştırmaların neticesinde yeşil satın alma uygulamalarını benimseyen ve tedarikçileri yeşil yaklaşımları uygulayan organizasyonların çevresel performanslarının ve rekabet güçlerinin büyük oranda yükseldiği ortaya konulmuştur.¹⁵⁶

İşletmeler tedarikçileriyle, çeşitli işbirliklerine dayanan ortak faaliyetler de uygulayabilirler. Tedarikçileriyle birlikte ortak eğitimler, araştırma faaliyetleri ve

153 Cassia Regina Bianchini Teixeira vd., “The Contribution Of Green Logistics And Sustainable Purchasing For Green Supply Chain Management”, Independent Journal of Management & Production, C. 9, S. 3 (2018), s. 1007.

154 Tritos Laosirihongthong, Dotun Adebanjo, Keah Choon Tan, “Green Supply Chain Management Pactices And Performance”, Industrial Management & Data Systems, C. 113, S. 8 (2013), s. 1091.

155 Nakıboğlu, Sürdürebilirlik İçin Yeşil Tedarik Zincirlerine Bütünsel Yaklaşım, s. 58.

156 Teixeira vd., “The Contribution Of Green Logistics And Sustainable Purchasing For Green Supply Chain Management”, s. 1008.

49

çevresel bilgi paylaşımlarında bulunarak; çevresel bilinçlerini aynı paydada buluşturmak adına çeşitli etkinlikler de düzenleyebilirler. Bir takım işletmeler ise işbirliğine gitmeden tedarikçilerine çeşitli çevresel şartlar ileri sürebilir veya tedarikçilerine bir çevre yönetim sistemi benimseme şartını koyabilirler.¹⁵⁷

2.2.1.1. Yeşil Satın Alma Fonksiyonunun Önündeki Engeller

İşletmeler, yeşil satın alma fonksiyonunu benimserken çeşitli zorluklarla karşılaşmaktadırlar. İşletmelerin, yeşil satın alma faaliyetlerini uygularken karşılaştıkları en büyük engel, uygulamaların ekonomik yönüdür. İşletmelerin, çevresel programların maliyetli olduğunu düşünmeleri ve çevresel programlara olan önyargı, yeşil satın alma uygulamalarına karşı önemli bir engel oluşturmaktadır. ¹⁵⁸

Yeşil satın alma, işletmelerde girdi maliyetlerinde artışa neden olabilmektedir.

Ayrıca işletmelerde geleneksel olmayan çevre dostu malzeme ve parçalara duyulan ihtiyaç nedeniyle nitelikli tedarikçilere ulaşmakta çeşitli zorluklar yaşanabilmektedir.¹⁵⁹

Yapılan araştırmalara göre, yeşil uygulamaların maliyeti ve ekonomik olmayan geri dönüşüm, yeniden üretim vb. süreçler yeşil satın alma fonksiyonunun uygulanmasında zorluklar oluşturabilmektedir.¹⁶⁰ Özellikle küçük ve orta ölçekli işletmeler için bu maliyetlere katlanılması zor olabilmektedir. Katlanılması zor olan maliyetler de yeşil satın alma uygulamaların önünde önemli engeller oluşturabilmektedir.

Ayrıca, ekonomik engellerin dışında işletmelerde üst yönetim desteğinin olmaması yeşil yaklaşımların uygulanmamasında bir diğer önemli sorun olarak belirtilmektedir. İşletme içindeki personelin çevresel bilince sahip olmaması da yeşil satın alma fonksiyonunun uygulanmasında işletmeler için zorluklar oluşturabilmektedir.

Literatürde belirtilen diğer engeller ise aşağıdaki gibidir,

• İşletmelerde “çevresel olarak iyi” tanımının yapılamaması

157 Laosirihongthong, Adebanjo, Choon Tan, “Green Supply Chain Management Pactices And Performance”, s. 1091.

158 Peker, Çevresel Performansın Geliştirilmesinde Yeşil Tedarik Zinciri Yönetimi, s. 88.

159 Teixeira vd., “The Contribution Of Green Logistics And Sustainable Purchasing For Green Supply Chain Management”, s. 1008.

160 Nakıboğlu, Sürdürebilirlik İçin Yeşil Tedarik Zincirlerine Bütünsel Yaklaşım, s. 77.

50

• Çevresel konularda personelle ilgili yaşanan eğitim sorunları

• Ürünlerle ilgili çevresel bilgilerin sınırlı olması

• Yasal düzenlemelerin uygulanmaması

• Tedarikçilerin çevresel konularda yeterli bilgi ve farkındalık düzeyine sahip olmaması¹⁶¹

2.2.1.2. Yeşil Satın Alma Fonksiyonunun Sağladığı Faydalar

Yeşil satın alma uygulamalarının tedarik zincirlerine dâhil edilmesiyle birlikte işletmeler çevrenin korunmasına katkıda bulunmuş olmaktadırlar. Yeşil satın alma fonksiyonu, kirlilik oluşumunu büyük ölçüde azaltmakta ve aynı zamanda da işletmelerin çevresel imajlarının yükseltilmesine katkıda bulunmaktadır. Yeşil satın alma fonksiyonu işletmelere performanslarını yükseltme imkânı sunarak, pazarda önemli rekabet avantajları elde etmelerine olanak tanımaktadır.¹⁶²

Yeşil satın alma fonksiyonunun işletmelere sağladığı faydaları kısaca belirtmek gerekirse aşağıdaki gibi sıralanabilir.

Maliyet Avantajları: Tedarik zincirinde çevreci yaklaşımları benimsemek maliyetlere olumlu katkıda bulunabilmektedir. Daha az girdiyi hedefleyen işletmeler maliyetlerini düşürme imkânı elde edebilirler. Örneğin, daha az enerji, su girdisi ile çalışan bir işletme, girdi maliyetlerini düşürme imkânı bulacaktır. Çevresel ürünler tedarik edebilen bir işletme buna paralel olarak kontrol maliyetlerinde azalma sağlayacaktır. Örneğin, çevreci ürünler tedarik eden işletmeler atık kontrolü, zararlı madde kontrolü vb. maliyetlerinden tasarruf etme imkânı bulabileceklerdir.

Çevre Yasalarına Uymak: Çevreci ürünler tedarik eden işletmeler, yasalara da uygun bir şekilde çalışma imkânını yakalacaktır.

Çalışanların Moral ve Motivasyonunu Yükseltmek: Günümüzde yeni nesil çalışanlar çevre duyarlılığına sahiptirler. Yeşil yaklaşımları benimseyen bir işletmenin üyesi olmak, çalışanlar için moral ve motivasyon kaynağı sağlayabilmektedir.

161 a.yer.

162 Syed Abdul Rehman Khan, Dong Qianli, “Impact Of Green Supply Chain Management Practices On Firms’ Performance: An Empirical Study From The Perspective Of Pakistan”, Environmental Science And Pollution Research, C. 24, S. 20 (2017), s. 16833.

51

Rakiplere Karşı Avantaj Elde Etmek: Yeşil yaklaşımlarını uygulayan bir işletme olmak, pazarda rakiplere karşı avantaj elde etmede işletmelere yardımcı olabilmektedir.¹⁶³