1. BÖLÜM
1.2. TEDARİK ZİNCİRİ YÖNETİMİ KAVRAMI
1.2.4. Tedarik Zinciri Yönetiminde Performans Ölçümü
35
36
• İlgili performans verilerinin değerlendirilmesi için gereken zamanın çok uzun olmaması108
Tedarik zinciri yaklaşımının getirdiği bakış açısına göre, zincir üzerindeki işletmelerin performansları bir bütün halinde ölçülerek değerlendirilmelidir. Çoğu zaman tek bir işletmenin performansına odaklanmak, tedarik zinciri performansının değerlendirilmesinde hatalı sonuçlar doğuracaktır. Zincir üzerindeki bir işletmenin performansının yükseltilmesi, bazı durumlarda zincirin performansına uzun dönemde katkıda bulunmayabilmektedir. Ancak işletmelerin tek başına kendi performansları için ölçütler geliştirmek ve performanslarını ölçmek yeterince zorken, bir bütün olarak tedarik zincirinin performansını ölçmek ise oldukça zordur.109 Bu durumun nedenleri arasında zincirdeki işletmelerin amaç ve hedeflerinin birbirinden farklı olabilmesi, standartlaşmış performans ölçütlerinin eksikliği, başlangıç noktasının oluşturulamaması, performans ölçütlerinin kontrol edilmesindeki zorluklar sayılabilmektedir. Zorlukları aşabilmek adına işletmeler arasındaki iletişimin arttırılması, iyileştirilmesi ve işletmeler arasında işbirliklerinin oluşturulması gerekmektedir.110
Literatürde tedarik zincirinin etkinliğini ve verimliliğini ölçmede kullanılan bir dizi performans ölçütü belirtilmektedir. Performans ölçütleri, nitel performans ölçütleri ve nicel performans ölçütleri olarak ikiye ayrılmaktadır.111
Nitel performans ölçütleri: Nitel performans ölçütleri doğrudan sayısal verilere dayanmayan ölçütlerdir. Ancak bazı yönlerden nicel olabilirler. Bunlar aşağıdaki gibi sıralanmaktadır.
• Müşteri Memnuniyeti
• Esneklik
• Bilgi ve Malzeme Akışı Entegrasyonu
• Etkili Risk Yönetimi
• Tedarikçi Performansı
108 Nakıboğlu, Sürdürebilirlik İçin Yeşil Tedarik Zincirlerine Bütünsel Yaklaşım, s. 215.
109 a.g.e., s. 216.
110 Aref A. Hervani, Joseph Sarkis, Marilyn M. Helms, “Performance Measurement For Green Supply Chain Management”, Benchmarking: An International Journal, C. 12, S. 4 (2005), s. 333,334.
111 Beamon, “Supply Chain Design And Analysis: Models And Methods”, s. 287.
37
Nicel performans ölçütleri: Nicel performans ölçütleri doğrudan sayısal verilerle ifade edilebilen ve ölçülebilen ölçütlerdir. Nicel performans ölçütleri aşağıdaki gibi kategorize edilmektedir:
(1) Doğrudan maliyete dayanan ölçütler
• Maliyet minimizasyonu
• Satışların maksimizasyonu
• Kâr maksimizasyonu
• Envanter yatırım minimizasyonu
• Yatırım geri dönüş maksimizasyonu (2) Müşteri sorumluluğuna dayalı ölçütler
• Doluluk oranı maksimizasyonu
• Ürün gecikmelerinin minimizasyonu
• Müşteriye teslimat süresinin minimizasyonu
• Temin süresinin minimizasyonu112
Tedarik zincirinin performansının ölçülmesinde müşteri memnuniyeti, envanter ve esneklik sıklıkla kullanılan kavramlardır.113
1.2.4.1. Müşteri Memnuniyeti
Müşteri memnuniyeti, performans ölçümünde kullanılan ana ölçütlerden birisidir. Müşteri memnuniyetinin sağlanmasında, ürün-hizmetlerin zamanında teslimatı ve siparişlerin karşılanma düzeyi en önemli faktörleri oluşturmaktadır.
Ürün ve Hizmetlerin Zamanında Teslimatı: Tedarik zincirinin en önemli ölçütlerinden biridir. Tüm tedarik zinciri yönetiminin en temel amacını müşteri memnuniyetini sağlayabilmek oluşturmaktadır. Müşteri memnuniyetinde temel ölçüt, sunulan ürün ve hizmetlerin müşterilerin taleplerini karşılayabilmesidir. Burada dikkat edilmesi gereken nokta ise ürün ve hizmetleri müşterilere istenilen zamanda, yani tam zamanında sunabilmektir. Tedarik zinciri yönetiminde ürün ve hizmetlerin müşterilere tam zamanında ulaştırılması en önemli performans kriteridir. Müşterilerinin taleplerini
112 a.g.e., s. 287,288.
113 Genç, Lojistik ve Tedarik Zinciri Yönetiminin Yöntem ve Kavramları, s. 274.
38
tam zamanında sağlayabilen işletmelerin, müşteri memnuniyetleri de yüksek olacaktır.114 Ayrıca müşterilere teslimat sonrası sunulan ürün destek hizmetlerinin kalitesi de müşteri memnuniyetine olumlu olarak yansımaktadır.
Siparişlerin Karşılanma Düzeyi: Müşteri hizmet düzeyinin yüksekliğini gösteren bir diğer ölçüt ise, karşılanamayan siparişlerin toplam siparişlere olan oranı ve sıklığıdır. Karşılanamayan siparişlerin, toplam siparişlere olan oranının yüksekliği arttıkça müşteri memnuniyeti düzeyi azalmakta, oran düştükçe müşteri memnuniyet düzeyi artmaktadır. Benzer bir şekilde karşılanamayan siparişlerin sıklığı arttıkça, müşteri memnuniyet düzeyi düşmekte, karşılanamayan siparişlerin sıklığı azaldıkça müşteri memnuniyet düzeyi artmaktadır.115
1.2.4.2. Envanterler
Envanterler, tedarik zincirinin performansının ölçülmesinde kullanılan en önemli ölçütlerden birisidir. Tedarik zinciri performansının ölçülmesinde envanter düzeyleri, envanterlerin nakde dönüş süreci, satış düzeyi ve satış getirileri önemli faktörleri oluşturmaktadır.
Envanter Düzeyleri: Bir tedarik zincirinde, zincir boyunca dağılmış halde yarı mamuller, hammaddeler ve bitmiş ürün envanterleri mevcut halde bulunmaktadır. 116 Bu envanterler genellikle tek bir işletmede toplanmayıp, zincir boyunca dağılmış bir halde bulunurlar. Bu durum tedarik zincirleri boyunca bulunan envanter düzeyinin bir bütün halinde takip edilmesini ve ölçümünü zorlaştırabilmektedir.117 Depolarda ve dağıtım merkezlerinde stoklanan envanterler, işletmeler için genellikle büyük bir maliyet kalemine sahiptir. İşletmeler bu maliyet kalemini olabildiğince azaltmak ve düşük envanter düzeyleriyle çalışabilmek isterler. Böylelikle işletmeler daha kârlı yatırımlara sermayelerini ayırabilir, rekabet güçlerine de önemli katkıda bulunabilirler.118 Envanter düzeylerin iyi belirlenmesi ve düşük düzeyde tutulması işletme performansına olumlu yönde etki etmektedir.
114 Görçün, Tedarik Zinciri Yönetimi, s. 223.
115 a.yer.
116 Genç, Lojistik ve Tedarik Zinciri Yönetiminin Yöntem ve Kavramları, s. 274.
117 Görçün, Tedarik Zinciri Yönetimi, s. 228.
118 Genç, Lojistik ve Tedarik Zinciri Yönetiminin Yöntem ve Kavramları, s. 274.
39
Envanterlerin Nakde Dönüş Süreci: Tedarik zinciri performansını etkileyen envanterle ilgili bir diğer unsur da envanterlerin nakde dönüş süresidir. İşletmelerde envanter devir hızının düşük olması, işletmeler için nakit problemini oluşturabilmektedir. Bu durum da hem işletmede hem de tedarik zinciri boyunca sistemde aksamalara sebebiyet verebilmektedir.119
Üretim süreçleri,envanter düzeyi ve yönetiminin birbiriyle koordineli ve iyi planlaması, işletmelere siparişlerin tam zamanında teslimatı için olanak sağlamaktadır.120
Satış Düzeyi ve Satış Getirileri: Tedarik zincirinin performansını geliştiren ve performansa olumlu katkıda bulunan bir diğer ölçüt de satışların getirileridir. Satış düzeyinin yüksek olması ve satışların yüksek bir getiri düzeyine sahip olması tedarik zinciri performansına sürekli olarak katkıda bulunmaktadır. Yüksek satış miktarı ve getiri düzeyine sahip işletmeler daha büyük düzeylerde yatırımlar yapabilmekte ve buna paralel olarak da daha kolay büyüyebilmektedirler.121
1.2.4.3. Esneklik
Esneklik, tedarik zinciri performansının ölçülmesinde ana ölçütlerden birisidir.
Tedarik zinciri performansının ölçülmesinde talep elastikiyeti, içsel esneklik ve dışsal esneklik önemli faktörleri oluşturmaktadır.
Tedarik Zincirinin Talep Elastikiyetinin Yüksekliği: Pazarda meydana gelen talep değişikliklerine mümkün olduğunca hızlı cevap verebilen şirketlerde talep esnekliğinin yüksek olduğu söylenebilmektedir. Etkin ve verimli çalışan, iyi yönetilen bir tedarik zincirinin talep esnekliğinin de yüksek olması gereklidir. Ürünün tasarlanması, üretim, dağıtım ve teslimat süreçlerin uzunluğuna paralel olarak tedarik zincirinin esnekliği de düşük olacaktır.122
Bir tedarik zincirinin esnekliğinin yüksek kabul edilmesi için, tedarik zincirinin tüm üyelerinin de yeterli esnekliğe sahip olması çok önemlidir. Özellikle de
119 Görçün, Tedarik Zinciri Yönetimi, s. 230,231.
120 Genç, Lojistik ve Tedarik Zinciri Yönetiminin Yöntem ve Kavramları, s. 274.
121 Görçün, Tedarik Zinciri Yönetimi, s. 230.
122 a.g.e., s. 234,235.
40
tedarikçilerin gerekli esnekliğe sahip olmaması halinde, işletmelerin esneklikleri de zarar görecektir.123
Tedarik Zincirinin İçsel Esnekliği: Tedarik zincirinin esnekliğiyle ilgili bir diğer ölçüt de içsel esneklik olarak kabul edilmektedir. İçsel esneklik işletmelerin, pazarda meydana gelen değişikliklere uyum sağlayabilme kabiliyetidir. İçsel esnekliğe örnek vermek gerekirse işletmelerin pazardaki veya müşterilerden gelen taleplerin değişimine göre kendi bünyelerindeki üretim faktörlerinin veya iş gücünün birimler arasında kaydırıp, değişiklik yapabilmesidir.124
Tedarik Zincirinin Dışsal Esnekliği: Tedarik zincirin dışsal esnekliği ise firmaların, dışsal kaynaklardan faydalanarak değişen talep ve isteklere cevap verebilmesidir.125
1.2.5. Tedarik Zinciri Yönetiminin Etkinlik ve Başarısını Etkileyen