Ürün Geri Kazanım Seçenekleri

Ürünlerin yararlı ömrü, ürünlerin müşterilere faydalı olabildikleri süreyi belirtmektedir. Kullanıcıların bulundukları ortam ve ürünlerin kullanım sıklığı bu süreyi etkileyebilmektedir. Ürünler yararlı ömürlerini tamamladıkları zaman ise genellikçe çöp

170 Dilşad Güzel, Osman Demirdöğen, “Yeşil Tedarik Zinciri Yönetimi”, The International New Issues In Social Sciences, C. 1, S. 1 (2015), s. 54.

171 Yang Liu, Qinghua Zhu, Stefan Seuring, “Linking Capabilities To Green Operations Strategies: The Moderating Role Of Corporate Environmental Proactivity”, International Journal Of Production Economics, C. 187 (2017), s. 183.

172 Nakıboğlu, Sürdürebilirlik İçin Yeşil Tedarik Zincirlerine Bütünsel Yaklaşım, s. 95.

173 a.g.e., s. 96.

174 Varinder Kumar Mittal, Kuldip Singh Sangwan, “Development Of A Model Of Barriers To Environmentally Conscious Manufacturing Implementation”, International Journal Of Production Research, C. 52, S. 2 (2014), s. 1206.

53

haline gelmekte, çevre kirliliğine neden olmakta veya yok edilmektedir. Dolayısıyla bu noktada çevre kirliliğini kontrol edebilen ve doğal kaynakları koruyabilen bazı önlemlere ihtiyaç duyulmaktadır. İşletmeler ürün geri kazanımı opsiyonlarını kullanarak hem kendileri için ekonomik faydalar elde etmekte hem de çevrenin korunmasına destek olmaktadırlar.¹⁷⁵

İşletmeler tarafından ürünlerin faydalı ömürlerinin uzatılmasının amacı, ürünlerin uzun vadede olan çevresel etkilerini azaltırken sosyal ve ekonomik değerlerini arttırmaktır. Ürün kurtarma işleminin ilk adımı, kullanılmış ürünleri son kullanıcılardan toplamaktır. Toplanan ürünler daha sonra sıralanır, parçalara ayrılır, onarılır veya yeniden üretilir, pazara sunulur.¹⁷⁶ Herhangi bir ürün geri kazanımı yöntemiyle kurtarılamayan ürünler ise çevreye en az zararı verecek uygun bir yöntem ile yok edilir.

Farklı ürün geri kazanma yöntemleri: tamir etme, geri dönüşüm, ürün yenileme, ürün yamyamlaştırma ve yeniden üretim seçenekleridir. Bu seçenekler kullanılarak, ürünlerin faydalı olan ömürleri uzatılabilmektedir. ¹⁷⁷ Hangi ürün geri kazanımı seçeneğin kullanılacağına karar verilirken; işletmelerin sahip olduğu imkânlar, yeniden kazanılmış olan ürünlere olan talep, kullanılmış olan ürünlerin bileşenleri, farklı ürün kazanma yöntemlerinden hangisinin ürün ve işletme açısından daha uygun olduğu vb.

konular bir bütün halinde değerlendirilmelidir.¹⁷⁸

Tamir: Tamir etme işleminin amacı ürünleri onararak yeniden çalışır bir hale getirebilmektir. Onarılmış olan ürünlerin kalitesi çoğunlukla ürünün ilk haline göre daha düşüktür. Ürünün onarımı genellikle hasar görmüş olan parçaların sabitlenmesi veya değiştirilmesiyle gerçekleştirilir.¹⁷⁹

Geri Dönüşüm: Geri dönüşümde, ürünün fonksiyonları kaybolmakta ve geriye sadece malzeme değeri kalmaktadır. Geri dönüşümün yapılmasının amacı, kullanılmış olan ürünleri geri dönüştürerek, malzemeleri yeniden kullanmak ve böylelikle ürünün

175 Kampan Mukherjee, Sandeep Mondal, Kaustov Chakraborty, “Impact of Various Issues On Extending The Useful Life Of A Product Through Product Recovery Options”, Journal of Remanufacturing, C. 7, S.

1 (2017), s. 78.

176 a.yer.

177 a.yer.

178 Martijn Thierry vd., “Strategic Issues in Product Recovery Management”, California Management Review, C. 37, S. 2 (1995), s. 122.

179 a.g.e., s. 118.

54

malzeme değerinden yararlanabilmektir. Geri dönüşüm uygulaması için ilk olarak kullanılmış olan ürünler parçalarına ayrılmakta ve materyallerine göre ayrıştırılmaktadır. Geri dönüştürülen materyaller ise, yeni ürünlerin üretiminde kullanılır. Örneğin, Almanya’da yeni araçların üretiminde büyük çoğunlukla ıskartaya çıkan arabalardan elde edilen metaller kullanılmaktadır.¹⁸⁰

Ürün Yenileme: Ürün yenilemenin amacı, ürünü yeniden belirlenen kalite standartlarına getirebilmektir. Kalite standardı konusunda genellikle, ürünün ilk haline göre daha titiz davranılmaktadır. Ürünlerin sadece yenisiyle değiştirilmek istenen bileşenleri değiştirilir. Bazen yenileme ürünlerin teknolojik düzeylerini arttırmak adına da yapılabilmektedir. Askeri ve ticari uçaklar ürün yenilemeye güzel bir örnektir.

Uçaklarda ürün yenilemeyle birlikte kalite önemli ölçüde yükseltilmektedir.¹⁸¹

Ürün Yamyamlaştırma: Ürün yamyamlaşmada, ürünün oldukça küçük bir oranı yeniden değerlendirilmektedir. Geri dönen ürünün çok az bir kısmı veya parçası kullanılabilir düzeyde ise tercih edilen bir ürün geri kazanımı seçeneğidir. Bu ürün geri kazanımı seçeneğinde, geri dönen ürünlerin parçalarının seçici bir şekilde sökülmesini ve yeniden kullanılabilecek olan parçaların incelenmesini içermektedir. Bu parçalar diğer ürünlerin ve bileşenlerin tamirinde, yenilenmesinde veya yeniden üretilmesinde tekrardan kullanılır.¹⁸²

Yeniden Üretim: Yeniden üretimin amacı, geri dönen kullanılmış ürünleri ilk halindeki kalite standartlarına çok yakın olacak şekilde geri döndürebilmektir.

Kullanılmış olan ürün tamamen parçalarına ayrılır ve her bir parça çok dikkatli kontrol edilir. Yıpranmış veya eskimiş olan parçalar yenileriyle değiştirilir. Böylelikle değişmesi gereken parçalar kapsamlı bir şekilde değiştirilmiş ve parçaların kontrolü de sağlanmış olmaktadır. Yeniden üretim, teknolojik iyileştirmeyle de birleştirilebilir.

Yeniden üretim uygulamalarına bir örnek vermek gerekirse BMW yıllar boyunca motorlar, marş motorları ve alternatörler gibi yüksek değerli parçaları yeniden üretmektedir. Yeniden üretilen parçalar, bir BMW değişim parçası olmak için sıkı kalite standartlarına göre test edilmektedir. Değişim parçaları, aynı kalite ve garantiyle, yeni

180 a.g.e., s. 120.

181 a.g.e., s. 119.

182 a.yer.

55

parçalara göre %30-50 daha ucuz bir fiyata satılmaktadır.¹⁸³ Yeniden üretilen ürünlerin, daha uygun fiyatlarla satılması topluma sosyal faydalar da sağlamaktadır. Ekonomik performans açısından, yeniden üretim, yeni ürünler üretmeye oranla üretim maliyetinde

%20 ile %80 arasında bir tasarruf sağlayabilmektedir.¹⁸⁴ Yeniden üretim işletmelerin, daha düşük fiyatlı ve daha çevreci ürünler için müşteri talebini karşılamalarını ve teknik güncellemeler yoluyla ürün yaşam döngüsünü genişleterek kaynaklarını korumalarını sağlar.¹⁸⁵

Yok Etme: Ürünlerin veya parçaların herhangi bir şekilde değerlendirilemediği durumlarda, uygun bir yöntemle yok edilmesi gerekmektedir. Çevreci işletmeler ürünlerini yok ederken çevreye en az zarar verecek olan yöntemi kullanmalıdırlar.

Örneğin, ürünleri gömerek yok etmek vb. ¹⁸⁶

Aşağıda verilen şekilde, ürün geri kazanımı seçenekleri ve üretimin hangi aşamasında sürece nasıl katıldığı görülmektedir. ¹⁸⁷

183 a.yer.

184 Bomin Liu vd., “The Effect Of Remanufacturing And Direct Reuse On Resource Productivity Of China’s Automotive Production”, Journal Of Cleaner Production, C. 194 (2018), s. 310.

185 Rafael Diaz, Erika Marsillac, “Evaluating Strategic Remanufacturing Supply Chain Decisions”, International Journal of Production Research, C. 55, S. 9 (2017), s. 2522.

186 Nakıboğlu, Sürdürebilirlik İçin Yeşil Tedarik Zincirlerine Bütünsel Yaklaşım, s. 102,103.

187 Gülsün Nakiboğlu, “Tesine Lojistik: Önemi ve Dünyadaki Uygulamaları”, Gazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, C. 9, S. 2 (2007), s. 188.

56

Kaynak: Gülsün Nakiboğlu, “Tesine Lojistik: Önemi ve Dünyadaki Uygulamaları”, Gazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, C. 9, S. 2 (2007), s. 190.

Şekil 10. Ürün Geri Kazanım Seçenekleri