Yeşil Mescit

Bulunduğu Yer: Adana ili merkez Seyhan ilçesi Tepebağ mahallesi, Avukat Turhan Arın sokak no: 10’dadır.

Mimari Özellikleri: Kayıtlarda Gencîzâdeler tarafından 1746-1748 yılları arasında inşâ ettirildiği belirtilmektedir. Kubbesini kaplayan kiremitlerin yeşil olması nedeniyle Yeşil Mescit olarak anılmaktadır. 188 _{Kitabe içeriğinde ise mescidin} bânisinin Hacı Mahmud adındaki zât olduğu görülmektedir. Muhtemelen bu zât, Adana’da hâlâ yaşamakta olan Gencîzâdeler ailesine mensup birisidir. Güney cephedeki kitabede inşâ tarihi 1747 olarak verilmişken, mescidin kuzey duvarında pencerenin yanındaki kitabede tarih 1752’yi göstermektedir. Bu tarihler bize caminin inşasına başlama ve bitiş zamanlarını vermektedir.

Mescit bir harim ile, yolun engebeli durumuna uygun olarak biraz asimetrik görünen bir son cemaat yerinden meydana gelmektedir. Her kenarı yaklaşık7.50 m. ölçüsündeki189 _{kare plan üzerine kübik bir şekilde yükselen gövdenin köşeleri} pahlanarak kubbe oturtulmak suretiyle eser bir ölçüde Akça Mescit’e ve Sekçuklu türbelerine benzetilmiştir.190

Mescit, engebeli bir araziye oturduğu için alt katta bir bodrum katı oluşmuştur. Mescidin toplamda sekiz adet kemerli penceresi vardır. Bu pencerelerden güneydeki sağ ve doğu cephedeki orta pencere gayet tezyînî unsurlar açısından zengindir. Bu iki pencere, örneklerini Selçuklu, Memluklu ve Beylikler Devri Anadolu Türk mimarisinde görebileceğimiz zengin süslemelerle bezenmiştir. Yivli örme sütunçeler, mukarnaslar, dilimli kemerler ve nebâtî tezyînatla yapının dış cephesine estetik ve hareketlilik kazandırarak dikkatleri çekmişlerdir.

Mescidin küçük avlusu, yüksekçe bir duvarla sıralanmaktadır. Avluya girişi sağlayan basık kemerli küçük kapının üzerindeki mukarnas işlemeli çerçevenin

188 _{Gözde Ramazanoğlu, a.g.e., s. 137.}

189 _{Gözde Ramazanoğlu bu ölçüyü 9,5 m olarak vermiştir.} 190 _{Nusret Çam, a.g.e., s.203.}

yarım kalmış görüntüsü, burasının kitâbe yuvası olduğu, kitabeyle birlikte çerçevenin alt kenarını oluşturan parçanın kaybolduğu izlenimini uyandırır. 191

Nitekim avlu kapısındaki bu kitâbe, yeşil mescitin medrese kısmına aittir. Kitâbe günümüze ulaşamayan eserler arasındadır. Ancak metni kayıtlarda mevcuttur. Adana Yeşil Mescit, sâde plânına ve mütevazi mimarisine rağmen, tezyînat anlayışıyla inşa edildiği devrin yüzlerce yıl gerisindeki motif birikimini ve sanat anlayışını takdim etmesi ile önemli bir eserdir. Eser gerçekten de, İstanbul’da barok mimârînin yavaş yavaş girmeye başladığı bir sırada, ArtuklU, Memluklu ve Sekçuklu sanatlarından meydana gelen bir armoniyi takdim etmektedir. 192

Yeşil Mescit’te iki tane kitabe bulunmaktadır. Birisi mescidin güney cephesinde, diğeri ise kuzey cephesinde yer almaktadır.

Yeşil Mescit Güney Cephedeki Kitabe Hattat: Bilinmiyor.

Yazı Çeşidi: Celî Nesta’lik

Malzeme Ve Teknik: Taş - Kabartma Renk-Dil: Taş Rengi – Osmanlıca Metin: دومحم ىجاح دوبعم ىنب ىىدريو نس و ريز قح هر خيرات ىنصم هن ىدعس ىدلوا ىدريك ركذو نمؤم هدجسم Okunuşu:

1- Bâni’i ma’bed Hacı Mahmud 2- Reh-i Hakk’a zirvesin virdi

191 _{Gözde Ramazanoğlu, a.g.e., s. 137-138.} 192 _{Nusret Çam, a.g.e., s. 203.}

3- Oldı Sa’di ne musannâ târih

4- “Mescide mü’min ü zâkir girdi” 1160 (m. 1747) Türkçesi:

1- Mabedin banisi Hacı Mahmud

2- Allah yolunda vereceğinin azamisini verdi 3- Ne sanatlı bir tarih oldu ey Sâdi

4- Mescide mümin ve zikir ehli girdi.

Değerlendirme: Kitabe iki satır, dört mısra halinde celi nesta’likle yazılmış, her bir mısra uçlarda dilimlenen kartuşlar içerisine alınmıştır. Hem dış cephede bulunması, hem üzerinde herhangi bir sundurmanın olmaması hem de kitabenin direkt olarak küfeki taşın üzerine yazılması, adeta yazının bozulmasına zemin hazırlamıştır. Kitabenin birçok yerinde harf anatomisinde aşınmalar meydana gelmiştir. Mescidin yokuş yukarı bir vaziyette bina edilmesi güney cephedeki kitabenin oldukça yukarıda kalmasına sebep olmuştur. Çok yüksekte olması sebebiyle bizden önceki araştırmacılar kitabenin ölçüsünü alamamışlardır. Aldığımız ölçüye göre; kitabe dıştan 1.25 boy ve 32 cm ene sahiptir. Kalem kalınlığı ise yaklaşık olarak 8-9 mm’dir. Yazının miladi 1752 tarihli olması henüz tam anlamıyla bir Türk nestalik ekolünün kurulmadığını bize hatırlatmaktadır. Zira Türk nesta’lik ekolünün kuruluşu h. 1215 m. 1800193 _{yılından itibaren devreye girmektedir.} Dolayısıyla yazımızın tahlili İmad tesirinde oluşan İran ekollü nesta’lik yazı çerçevesinde ele alınmalıdır.

İran nesta’likinin en bariz özelliği olan harflerin sıkışık ve dar biçimde yazılması hususu buradaki yazıda mevcuttur. Harfler eğri ve hafif sağdan sola kayar vaziyettedir. Harflerdeki bu eğri görünümün yanı sıra harflerin aşağıya uzar; vaziyette yazılması muallakta yani askıda kalan yazı şekillerini meydana getirmiştir. Hülâsa; yazı İran nesta’lik üslubunun bir numunesini oluşturur.

Yeşil Mescit harim girişi kuzey cephedeki kitabe Hattat: Bilinmiyor.

Yazı Çeşidi: Celî Nesta’lik

Malzeme ve Teknik: Taş-kabartma Renk ve Dil: Taş rengi

Metin: دوعسم ءزكاب دبعم ابيز هن الله لاعت دوبعم بش زور ره هيليا نيزم هلتعامج دوصقم لءان ديع مد ره ىنسناب ادح دوعوم نآ هلوا تشهب هلوا نيما ندرلاضق ملسم لوبقم هليوب هبيطخ خيرات رشود رب ... هنلاوم نوس هليا نيزم Okunuşu:

1- Teâlallah ne zîbâ ma’bed-i pâkize-i mes’ûd 2- Cemaatle müzeyyen eyleye her rûz-u şeb ma’bûd 3- Hüdâ bânisini her dem îde nâil-i maksûd

4- Kazalardan emin ola, Behişt ola ânâ mev’ud 5- Hâtibâ, böyle makbul müsellem bir düşer tarih 6- Müzeyyen eylesün Mevlâ ne………..

Türkçesi:

1- Allah’ın (izniyle) ne güzel, ne temiz ve asude bir mescit oldu 2- Allah onu cemaatle şenlendire her gece ve gündüz

3- Hüdâ bânisini her zaman maksatlarına eriştire 4- Kazalardan emîn ola vaadedilen yer cennet ola 5- Ey Hatîb, böyle makbul ve doğru bir tarih düştü 6- Mevlâ müzeyyen eylesin ne……….

Değerlendirme: Kitabe, üçerli mısradan oluşmuş, iki satır halinde yazılmıştır. Her bir mısra mescidin güney cephesindeki kitâbede olduğu gibi uçta dilimli kartuşlar içersine alınmıştır. Taş malzeme olduğundan kitabe, aşınmış ve zor okunur hale gelmiştir. Yaptıran kişiye övgü ve dua içerikli şiirden oluşan kitabe, celî nesta’likle yazılmıştır. Celî nesta’likle yazılan kitâbelerin çoğunun Osmanlıca veya Farsça şiirlerden oluştuğunu daha önce söylemiştik. Bu kitabenin içeriği de bu şekilde oluşturulmuştur.

Kitabenin dıştan ölçüsü; 1.35 cm en ve 32 cm boydan oluşmaktadır. Kalem kalınlığı ise; 7-8 cm’dir. Yazı genel olarak girift yazılmıştır. Harflerin giriftliği ve içlerin dar yazılması İran nesta’lik ekolünün özelliklerini bize göstermektedir. Türk nesta’likindeki genişlik ve ferahlık burada görülmemektedir. Yazı sola doğru akışkanlık gösterse de yakından bakıldığında eğim ve meyilin oldukça az verilmiş olduğu görülür. Yani meyilin neredeyse hiç olmaması nedeniyle harfler askıda kalmış vaziyette görünmektedir.

Fotoğraf 99: Yeşil Mescit güneydoğu cepheden görünüm.

Fotoğraf 101: Yeşil Mescit harim kuzey cephede bulunan kitabe.

Fotoğraf 103: Kitabenin orta kısmındaki satırlardan detay.

Fotoğraf 104: Yeşil Mescit güney cephe. (Pencerenin sol tarafında kitabe ve sağında kabara)

Fotoğraf 105: Kitabenin sağı.