Yatırım Ortamına İlişkin Faktörler

a. Yatırım Ortamının Yapısı

Azerbaycan’a yabancı yatırımların çekilmesi için “açık kapı” politikası uygulanmasının tek nedeni ülkeye daha fazla yabancı yatırım girişinin sağlanmasıdır. Yabancı yatırımların, çağdaş teknolojilerin ve aparatların, yönetim tecrübesinin ülke ekonomisine çekilmesi ile yüksek kaliteli, rekabet gücü olan ürünlerin üretilmesi Azerbaycan devletinin belirlediği ekonomik prensipler içerisinde yer almaktadır. Ülke yönetimi yabancı yatırımcıların Azerbaycan’da karşılaştıkları sorunların ortadan kaldırılması için söz konusu kesim ile sürekli diyalog içerisindedir. Geçen süre zarfında yabancı yatırımcıların hak ve çıkarlarının korunması, yerli ve yabancı yatırımcılar aynı şartların sağlanması, sağlanan karlardan engel olunmadan yararlanma gibi konularda çok önemli altyapı hazırlanmıştır. Ayrıca, döviz ve sermaye ile ilgili kısıtlama ve engeller uygun kanunlarla ortadan kaldırılmıştır. Yatırım ortamının cazipliği ve çeşitliliğinin sağlanması için yasal düzenlemeler yapılmıştır. Vergi, lisans, gümrük rejimi gibi alanlarda basitleştirmeler yapılmış ve uluslararası standartlara uygunlaştırması yönünde çalışmalar hızlandırılmıştır. Rüşvet ve yolsuzluk ile ilgili de önemli gelişmeler kaydedilmiştir.

Azerbaycan'da dış sermaye ile ilişkili münasebetler "Yabancı Yatırımın Korunması" yasası ile düzenlenmektedir. Bu kanun Azerbaycan Cumhuriyeti

sınırları içinde yabancı yatırımın hukuki ve iktisadi ilkelerini içerir. Bu yasa ile yabancı yatırımcılara yasal alt zemin hazırlanmıştır.

Yasa ile yabancı tüzel kişilerin, yabancı vatandaşların, vatandaşlığı olmayan şahısların ve yabancı ülkelerde daimi yaşayan Azerbaycan Cumhuriyeti vatandaşların, yabancı devletlerin, uluslararası örgütlerin Azerbaycan'a yabancı yatırımcı olarak yatırım yapmasına izin verilmiştir.

Yabancı yatırımcılar aşağıdaki şartlar ile yatırım yapabilirler:231

- Azerbaycan Cumhuriyeti özel ve tüzel kişileri tarafından meydana getirilen müesseslerde katılımcılık, ortaklık payı ile;

- Tamamen yabancı yatırımcıya ait olan bir teşebbüsün kurulması ile

- Müesseselerin, emlak komplekslerinin, binalarının ortaklık payının, hisse senetlerinin ve öteki değerli kağıtların hepsinin, yabancı yatırımcıdan Azerbaycan Cumhuriyeti kanunlarına uygun olarak elde edilmesi ile;

- Toprağı ve yer altı kaynaklarını kullanma hakkının ve diğer mülk haklarının kazanılması ile;

- Azerbaycan Cumhuriyeti özel ve tüzel kişileri ile yabancı yatırımcıların diğer konuları göz önüne alan anlaşmalar yapması ile.

Mevcut mevzuata göre yerli ve yabancı sermaye genel olarak eşit muameleye tabidir.

Askeri teknolojiyle ilgili yatırımlar, nükleer tesisler, ülkenin milli menfaatlerine ve bağımsızlığına zarar vereceği Azerbaycan Milli Meclisince kabul edilen yatırımlar haricindeki tüm sektörlerde yabancı sermaye yatırımı serbesttir.232

Yabancı yatırımlar Azerbaycan Cumhuriyeti halkına ve devletine zarar veren durumlar istisna olmak üzere kamulaştırılamaz ve el konulamaz. Azerbaycan'da şimdiye kadar her hangi bir yabancı sermaye yatırımıyla ilgili kamulaştırma işlemi

231 _{Yabancı Sermayenin Korunması Kanunu , Bakü, 1992, Madde 3.}

yapılmamış olup, devletin yaklaşımı da bu konuda bir kuşku ve tereddüde yer vermeyecek şekildedir.233

Azerbaycan 1995 yılından itibaren gerekli kanuni düzenlemeler konusunda önemli mesafe almıştır. Gümrük, vergi, emek, toprak, devlet hizmeti ve anti- monopol alanında kabul edilen kanunlar ile birçok reform gerçekleştirilmiştir.

1995-2004 yılları arasında Azerbaycan'ın ekonomisinin hemen hemen tüm alanlarına dair ülkenin spesifik şartları dikkate alınarak kanunlar kabul edilmiştir. Bu kanunlarla ülkede ekonomik yapının serbest piyasa ekonomisine göre yeniden şekillendirilmesine ilişkin hukuki altyapı, bir başka ifadeyle hem ülke içi hem de uluslararası piyasalar bakımında rekabetçi bir ortam oluşturulmaya çalışılmıştır.

Avrupa Yeniden Yapılanma ve Kalkınma Bankası (EBRD) tarafından yapılan bir araştırmaya göre, Azerbaycan'daki ticari kanunlar yeterli görülmüştür. Elbette bugüne kadar yapılan düzenlemelerin ötesinde yapılması gereken düzenlemeler ve atılması gereken önemli adımlar vardır. Yapılması gereken reformlar için Azerbaycan Cumhurbaşkanı'nın çıkardığı fermanlar özel bir öneme sahiptir. Cumhurbaşkanı tarafından Temmuz-2002'de alınan kararlarla, Azerbaycan'ın yabancı yatırımlara karşı açık kapı politikası yürüttüğü ve gerekli elverişli ortamın sağlanmaya çalışıldığı görülmektedir.

Milli savunma gibi istisnalar dışında yeni düzenlemelere göre yabancı yatırımcılar ile yerli yatırımcılar aynı hukuka sahiptirler. Yabancı yatırımcılar tarafından kurulan işletmeler, kanunen Azerbaycan işletmesi olarak kabul edilmektedir. Dolayısıyla yerli ve yabancı müteşebbislere hemen hemen aynı kanuni prensipler uygulanmaktadır. Ancak şube ve temsilcilikler böyle bir uygulamanın dışındadır. Vergi Kanunu'nda ve prosedüründe yapılan düzenlemeler vergi mükelleflerinin vergi rejiminin şeffaflığı konusundaki kanaatlerini pekiştirmiştir.

Vergi Kanunlarına yapılan ilave ve değişikliklere göre, 2004 yılından itibaren parasal cezaların tatbik mekanizması sadeleştirilmiştir. Vergi Kanunlarında yapılan değişikliğe göre, yıl boyunca tekrar olunan kanun ihlallerine göre, tatbik edilen

parasal cezalar kaldırılacaktır. Bu mekanizmanın tatbik edilmesinde maksat, küçük ve orta ölçekli işletmeciliğin gelişmesine engel olan şartların giderilmesine yardım etmektir.

Ülkenin ekonomik kalkınmasına ivme kazandıracak şekilde "Yatırım Faaliyetleri Hakkında" kanun kabul edilmiştir. Kabul edilen yeni kanun 1992 ve 1995 yıllarında kabul edilen kanunların yerine yürürlüğe girmiştir. Bu kanun özellikle ülkede yatırımları arttırmak için yabancı iş adamları için daha şeffaf yatırım iklimi oluşturmayı hedeflemiştir. Yeni kanun yabancı yatırımcılara gelir sınırlaması getirmemektedir.

"Yatırım Faaliyetleri Hakkında" kanunun üstün yönlerinden biri, ülkeye üretim veya hizmet amacıya araç gereç ve tarım teknolojisi getirecek iş adamlarının vergilerden muaf olmasıdır. Bu ise kompleks üretim ve hizmet alanlarının yaratılması için ciddi amildir ki, gelecekte serbest ekonomik bölgelerin teşkilinde bunun önemi kendini gösterecektir. Ayrıca sanayi şehirlerinin, serbest ekonomik bölgelerin kurulmasında yabancı iş adamlarına bazı ayrıcalıkları verilmesi söz konusudur.

Dolayısıyla kanun yürürlüğe girmekle Azerbaycan'ın bölgelerine yabancı sermaye akınına hukuki ortam oluşturmuştur.

b. Sosyokültürel Yapı

Azerbaycan’ın sosyokültürel yapısı incelendiğinde, ülkenin genç ve eğitimli bir nüfusa sahip olduğu görülmektedir. Ülkede çok sayıda okul, meslek yüksek okulları, enstitü ve üniversite bulunmaktadır. Sosyalist sistemin etkisiyle, tüm ülke geneline kütüphaneler, kültür merkezleri, müzik okulları, tiyatrolar, müzeler yapılmıştır. %100 okuma-yazma oranına sahiptir. Toplum teknolojik gelişmelere açıktır. Azerbaycan’ın laik bir yapıya sahip olması yabancı yatırımcılar için sosyal anlamda ideal bir ortam oluşturmaktadır. Merkez bölgelerde açılan özel okullar yabancı yatırımcıların aileleri için bir avantajdır. Bağımsızlık sonrası çok sayıda öğrenci devlet desteği ile yurtdışına gönderilmiştir. Azerbaycan’da faaliyet gösteren

yabancı şirketlerin çalışmak için yurtdışında eğitim alan gençleri tercih ettikleri gözlemlenmektedir.

D. Azerbaycan’da Doğrudan Yabancı Sermaye Yatırımlarının Sektörel