Grafik 25. Yasal Çerçeve ve Düzenlemelere ‹liflkin Belirleyicilerin Kendi
‹çindeki Öncelik Da¤›l›m›
Ülkedeki yasal çerçeve ve düzenlemeler Türkiye’de faaliyet gösteren yat›r›mc›lar aç›s›ndan yat›r›m kararlar›n› belirlemede alt›nc› s›rada yer almak-tad›r. Yasal düzenlemeler içinde en önemli husus hukuk sisteminin güvenilir-li¤i olarak saptanm›flt›r. Akademisyen ve bürokratlar›n de¤erlendirmeleri de bu sonuçla örtüflmektedir.
fiirketler, yat›r›m yapt›klar› ülkelerdeki hukuk kurallar› ile o ülkedeki ticari iliflkilerini kurmaya çal›flmaktad›rlar. Bu nedenle hukuk sisteminin düzgün ifllemesi, zaman›nda ve adaletli kararlar›n ç›kmas› yat›r›mc›lar için büyük önem tafl›maktad›r. Bu hususta Türkiye’nin iç hukukun yan› s›ra, taraflar›n belirleyecekleri hakemler ve uygulanacak hukuk kurallar›n›n taraf iradelerine b›rak›ld›¤› tahkim yöntemini etkin biçimde uygulamas› durumunda, özellikle yabanc› yat›r›mlar› çekebilece¤i ve bölgede Eski Sovyetler Birli¤i ülkelerinden ayr›lan ülkeler için de merkez haline gelebilece¤i yönünde görüfller de dile
Grafik 26. Yat›r›mc›lar›n Türkiye’de Faaliyetlerini Sürdürürken Karfl›laflt›klar› Sorunlar
Yat›r›mc›lar›n faaliyetlerini sürdürürlerken karfl›laflt›klar› sorunlara bakt›¤›m›zda ilk üç s›ray› düflük talep seviyesi, sektördeki yüksek rekabet gibi piyasa koflullar›na yönelik unsurlarla, sat›fllar ve ücretler üzerindeki vergilerin yüksekli¤i gibi vergisel faktörler ve son olarak yolsuzluk ve rüflvet gibi piyasan›n fleffafl›¤›na yönelik faktörlerin oluflturdu¤u görülmektedir.
Özellikle yap›lan çal›flman›n saha araflt›rmas› k›sm›n›n 2007 aral›k ay› ile 2008’in ocak ay› bafllar›na rast gelmesinin talep düflüklü¤ü gibi bir sonucun ilk s›rada yer almas›nda etken oldu¤unu belirtebiliriz. Zira sözkonusu dönemde dünya ekonomisinde yaflanan geliflmelerin de etkisiyle oluflan belirsizlik ve risk ortam›n›n, sat›n alma seviyesinde k›sa dönemli bir olumsuz etki meydana getirme ihtimali göz önünde bulundurulmal›d›r. Bununla birlikte 2000-2001 y›llar›ndan itibaren titizlikle uygulanmaya çal›fl›lan ve s›k› bir mali disiplin program› içeren IMF destekli ekonomi politikalar›n›n da, iç talepte bir daral-maya yol açma ihtimalinden söz edilebilir. fiöyle ki; sözkonusu kriz y›llar›nda oluflturulan IMF destekli ekonomik program›n en önemli hedeflerinden biri kronik enflasyonla mücadele etmek ve hedeflenen faiz d›fl› fazlay› yarata-bilmektir. Bu nedenle uygulamaya konulan s›k› para ve maliye politikalar›
çerçevesinde belirlenen ücret ayarlamalar›, iç talep üzerinde daralt›c› bir etki meydana getirmifltir. Yeni haz›rlanacak ekonomik programlarda, bu hususa dikkat edilmesinin yat›r›m ortam›n›n canlanmas›na katk›da bulunabilece¤i kanaatini tafl›maktay›z.
Sat›fllar üzerinde Katma De¤er Vergisi ve Özel Tüketim Vergisi gibi yüksek oranl› vergilerin varl›¤› yat›r›mc›lar› faaliyetlerini sürdürmede zorlayan faktör-ler aras›nda bafl› çeker niteliktedir. Ancak bu konuda da baz› ifaktör-lerlemefaktör-ler kaydedilmektedir. Örne¤in, 30 May›s 2007'de Resmi Gazete' de yay›mlanan ve 1 Ocak 2008’den itibaren yürürlü¤e giren lokanta, kebapç›, ayaküstü yemek yenilen yerler, pastane, kafeterya, k›raathane, otel, motel, pansiyon, tatil köy-leri ve ''her fley dahil'' fiyat uygulanan konaklama yerköy-leri ile sade, meyveli ve kolal› gazozlarda KDV oran›n›n %18’den %8’e inmesi hakk›ndaki Bakanlar Kurulu Kararnamesi’nin ilgili sektörleri biraz da olsa rahatlataca¤›
düflünülmektedir.
‹flgücü maliyetleri ise, özellikle ülkenin yat›r›mlar› çekme aç›s›ndan rekabet gücünü olumsuz etkileyen bir faktör olarak nitelendirilmektedir. Bu nedenle, yat›r›mc›lar iflgücü maliyetleri daha düflük olan ülkeleri tercih etmektedir.
Yak›n zamanda yap›lan bir araflt›rmaya göre Türkiye’deki iflgücü maliyetleri 2006 y›l›nda 7,40 Euro/Saat civar›ndad›r (MESS, 2007). Bu oran 2006 y›l›nda do¤rudan yabanc› sermaye yat›r›mlar›n› en çok çeken ülke olan Çin’de 1,10 Euro/Saat iken, AB’ye yeni üye olan devletlerden Bulgaristan’da 1,50 Euro/Saat, Çek Cumhuriyeti’nde ise 6,40 Euro/Saattir ( MESS, 2007).
Yolsuzluk ve rüflvet ise, piyasalardaki ifl risklerini ya yüksek risk primine dönüfltürmek suretiyle artt›rmakta ya da iflletmeler üzerine ek bilgi maliyetleri yüklemektedir. Bu nedenle baflta OECD, AB ve Dünya Bankas› gibi bir çok uluslararas› organizasyon ülkelerin yolsuzluklarla mücadelesinin o ülkedeki yat›r›m ortam›n› iyilefltirdi¤i yönünde aç›klamalarda bulunmaktad›r.
Uluslararas› saydaml›k örgütünün verilerine göre Türkiye aç›s›ndan her ne kadar bu konuda küçük de olsa bir ilerleme sözkonusu ise de, yeterli olmad›¤›
Grafik 27. Yap›lan Yat›r›mlar›n Ekonominin Hangi Alanlar›na Katk›da Bulundu¤u
Çal›flmam›za ifltirak eden yerli ve yabanc› yat›r›mc›lar›m›z, öncelikle daha kaliteli ve ucuza ürün sunmak suretiyle ekonomiye katk›da bulunduklar›n›
belirtirlerken, yine önemli bir k›sm› da istihdama olan katk›lar›n›n daha önem-li oldu¤unu vurgulam›fllard›r. Ülkenin sermaye birikimine katk›da bulunma ve vergi gelirlerini artt›rma seçenekleri ise hemen hemen ayn› öneme sahip olarak s›ralanm›fllard›r.
Grafik 28. Yat›r›m Kararlar›n›n Verilmesinde Teflviklerin Önem S›ralamas›
Kat›l›mc›lar›m›z›n %18,2’si sa¤lanan kredi kolayl›klar›n›, verilen teflvikler içerisinde önem bak›m›ndan ilk s›raya yerlefltirirken, %15,1’i endüstriyel girdilerdeki indirimler/ gümrük muafiyetlerini teflvik olarak daha önemli bul-duklar›n›, % 12,6’s› ise temettü ve karlar›n transferinde düflük stopaj uygula-mas› v.b. uygulamalar› mühim gördüklerini dile getirmifllerdir.
Burada kredi kolayl›klar› özellikle yerli yat›r›mc›lar aç›s›ndan daha büyük bir önem arz ederken, karlar›n transferinde olabilecek düflük stopaj uygulamas›
v.b. teflvikler daha çok yabanc› yat›r›mc›lar› ilgilendirmektedir.
Grafik 29. Yat›r›m Kararlar›n› Etkileyen Vergi ve Benzeri Yükümlülükler
Sosyal güvenlik kesintileri alan›nda sa¤lanacak teflvikler yat›r›m kararlar›nda en çok küçük ölçekli iflletmelerce önemsenmektedir. Küçük ölçekli iflletmeler kay›t alt›nda çal›flt›r›lan iflçilerin maliyetlerinden büyük ölçekli flirketlere göre daha fazla etkilendiklerinden bu alanda yap›lacak herhangi bir teflvik özellikle kay›t d›fl› istihdam› engelleme konusunda özendirici olacakt›r.
Grafik 30. Yat›r›mc›lar aç›s›ndan daha çok zorluk yafland›¤› düflünülen ilk üç kamu kuruluflu
Yerli ve yat›r›mc›lar aç›s›ndan yat›r›mlar›n› yaparken hangi ilk üç kamu kuru-luflunda zorluk çekiyorsunuz sorusuna verilen cevaplarda, %61.5 lik pay ile Belediyeler birinci s›raya konulmufltur. Daha sonra Gümrükler ve D›fl Ticaret Müsteflarl›¤› en çok birinci s›rada zorluk çekilen kamu kurulufllar› olarak gös-terilmifltir. ‹kinci s›rada en çok zorluk çekildi¤i söylenen kamu kurulufllar› ise s›ras›yla Türk Patent Enstitüsü, Türk Standartlar› Enstitüsü ve Maliye Bakanl›¤›d›r.