Kanunun sınırlı olarak saydığı bazı ağır yargılama yanlışlıklarından dolayı kesin hükmün tekrar gözden geçirilmesine ve aynı dava hakkında yeni bir hüküm verilmesini mümkün kılan olağanüstü kanun yoluna yargılamanın iadesi denir461.
Hukuk Usulü Muhakemeleri Kanunu 445. maddede sınırlı olarak sayılan yargılamanın iadesi hallerinden vekil ve temsilci olmayan kişiler huzuru ile davanın görülüp hükme bağlanmış olması, davaya bakması yasak olan bir hakim tarafından davaya bakılmış ve hüküm verilmiş olması ve tarafları, sebebi ve konusu aynı olan dava hakkında birbirine aykırı olarak verilmiş kesin hükmün bulunması hallerinde verilen hüküm eksik inceleme ile araştırma sonucu verilip kesinleşmiş olduğundan bu şekilde kesinleşen bir hükme karşı da yargılamanın iadesi yoluna başvurulmalıdır.
Vekil ve mümessil olmayan kimseler huzuru ile davanın görülmüş ve hükme bağlanmış olması halinde bir tarafın kanunlara uygun bir biçimde temsil edilmemiş
459 Saldırım s.39.
460 Yılmaz-Olağanüstü Temyiz, s.35.
olması söz konusudur462. İradeyi sakatlayan haller ile alınmış vekaletnameye dayanılarak verilen hükümde yargılamanın yenilenmesi sebebi sayılmalıdır463. Yargıtay “… kararın verildiği davada kendisinin taraf olmadığını, başka bir şahsın kendi nüfus kaydını kullandığını ileri sürdüğüne göre Hukuk Usulü Muhakemeleri Kanunu 445 maddelerinin 8. bendi hükmünün uygulama alanı bulduğu…”nu kabul etmiştir464. Ancak Yargıtay usulüne uygun olmayan vekaletnameye rağmen müvekkilin vekil ile birlikte duruşmalara devam etmiş olması halinde bunun yargılamanın iadesi sebebi olmayacağını kabul etmektedir465.
Davayı görmekten çekinmek zorunda olan hakimin davayı görüp karara bağlaması yargılamanın iadesi sebebidir. Hukuk hakiminin çekinme hakkını kullanmayarak karar vermesi eksik inceleme ve araştırma ile hüküm vermesi olarak kabul edilmeli ve yargılamanın iadesi yolu ile verilen hukuka aykırı kararın ortadan kaldırılması sağlanılmalıdır.
Tarafları, sebebi ve konusu aynı olan dava hakkında birbirine aykırı iki kesin hükmün bulunması yargılamanın iadesi sebebidir (m.445/X). Maddi anlamda bir kesin hüküm oluşmasına rağmen aynı dava aynı veya başka bir mahkeme tarafından görülmüş ve birinciye aykırılık teşkil eden bir hükme bağlanmış ve bu hüküm de kesinleşmişse bu yargılamanın iadesi sebebi olacaktır ikinci hükmün verildiği davada,mahkemenin kesinleşen hükümden haberdar olmaması gerekir. Bu hususun ileri sürülmesine rağmen bunun reddedilerek kesinleşmesi durumunda artık yargılamanın iadesi yoluna başvurulamayacaktır466. Yargıtay da bir kararında “HUMK’un 445/10 maddesine dayanarak, muhakemenin iadesi talebinin kabulü için ikinci hükmü veren mahkemenin, birinci hükümden (kesin hükümden) haberdar olmaması lazımdır. Eğer ikinci dava
462 Alangoya-Usul II s.111.
463 “Yasal kurallara uygun olmayan temsil yargılamanın iadesi nedeni olacağına göre, hiç temsil edilememe ve yargılama dışında tutulmak suretiyle yoklukta hüküm alma da yargılamanın iadesi sebebi sayılabilmelidir” Yargıtay 2.HD 11.03.1996 tarih ve 1763/2367 E K sayılı kararı: Yasa 1997/3 s.296.
464 Alangoya-Usul II s.111.
465 “bir kimsenin şahsen hazır bulunmadığı bir dava sebebiyle hakkının halele uğramasını önlemektir. Vekille müvekkilin söz birliği ederek ve özellikle vekilin kabulüne dayanılarak vekalet sözleşmesinin iptali hakkında mahkemeden hüküm alınmış olması da…. Muhakemenin iadesini gerektirmez” Yargıtay 2.HD 10.07.1972 tarih ve 5981/5777 E K sayılı kararı:Erdemir II s.1849; “Gerçi HUMK’un 445. maddesi hükmüne göre “vekil ve mümessil olmayan kimseler huzuruyla davanın rüyet ve hükmedilmiş olması” bir yargılamanın iadesi sebebidir. Fakat ne var ki her hüküm gibi bu hükmün de amacına göre yorumlanması gerekir. Genel olarak 445. maddeye dayanarak yargılamanın iadesini istemek hakkı, o hükmün ihlalinden zarar gören tarafa aittir; yoksa bu ihlalden zarar görmeyen tarafın anılan maddeden yararlanma yetkisi yoktur. Yargıtay 9. HD 24.06.1968 tarih ve 4411/9053 E K sayılı kararı:Erdemir II s.1849 vd.
sırasında olayda kesin hüküm olduğu ileri sürülmüş ve gerek hüküm mahkemesi ve gerekse Yargıtay bu itirazı ikinci davaya etkili saymamışlarsa, yargılamanın iadesi istenemez. Zira HUMK’nun 428/3. maddesi gereğince bu husustaki itiraz temyiz sebebi olur”467 diyerek bunu kabul etmiştir.
§5-EKSİK İNCELEME VE ARAŞTIRMA İLE HÜKÜM
KURULMASINA KARŞI İSTİNAF MAHKEMELERİ FAALİYETE
GEÇTİĞİNDE BAŞVURULABİLECEK KANUN YOLLARI
Adaletin dağıtımı yetkisi, kimin elinde bulunursa bulunsun, o kişinin yanılabilmesi her zaman bir olasılık olarak vardır veya karar ne kadar adaletli olursa olsun, hakkında yargılama yapılanların adaletten şüphe etmeleri en doğal haklarıdır. Diğer bir ifadeyle, verilen kararın bir üst mercide denetlenmesini sağlamak, önemli bir ihtiyaçtır ve bu yöntem, verilen kararın doğruluğunun adaletli olduğunun sağlamasını yapmaya yarar. Bu ise, şüpheleri yok etmeye ve kişilerin/toplumun adalet anlayışının perçinlenmesine yarar. 01.06.2007 tarihinden itibaren kurulması öngörülen Bölge Adliye Mahkemeleri faaliyete geçtiğinde ülkemizde ilk derece mahkemelerince verilen kararların olaylara, hukuka ve usule uygunluğunu denetlemek görevini sağlamak üzere üç kademe sistemine geçilecektir. 5235 sayılı Bölge Adliye Mahkemeleri Kanunun genel gerekçesinde istinaf mahkemelerinin neden kurulmasına dair şu açıklama yer almaktadır: “Yargılama süreci bir sistemdir. Bu sistem uyuşmazlık ve çekişme hakkında verilecek hüküm kesinleşinceye kadar birden çok evreleri kapsamaktadır. Yargılamanın bu özelliği,temelde, gerçeğe ulaşarak adli hataları önlemek amacına dayanır. Evrelerden birisi “kanun yolu” adı verilen “denetim muhakemesi”dir. Esasta denetim muhakemesinin en önemli evresini oluşturan temyiz yolunda, doğrudan öğrenme yargılaması yapılmaz. Temyiz üzerine verilecek hüküm sadece hukuka aykırılığı denetler; bu nedenle maddi ve hukuki gerçeklere ulaşmak ve adli hataları gidermek bakımından, uyuşmazlık ve çekişmenin maddi olay yani ispat yönünden ve hukuka aykırılık açısından uygun bir sonuca bağlanıp bağlanmadığını denetleyen ve temyiz yolundan önce gelen ayrı bir kanun yoluna gereksinim olduğu gerçeği ortaya çıkmaktadır”