görevidir. Bu nedenle hukuk hakimleri hukuk davalarında pasif durumdadırlar. Buna karşılık tarafların sunduğu delilleri, olaylara ve nesnelere ilişkin anlatımlarını ve somut görünümlerini uzman kişilerin açıklamalarını, yetkilerini kullanarak hukuki sonucu belirlemek hukuk hakiminin görevidir391. Hukuk hakimleri çözmekle yükümlü oldukları uyuşmazlıklarla ilgili olarak tarafların ve toplumun adalet duygularını tatmin eder şekilde karar vermek için gerekli özeni göstermelidirler. Unutkanlık, umursamazlık, özensizlik, sonucu ya da bilinçli olarak delillerin hiç veya yeterince toplanmadan karar verilmesi tarafların ve toplumun adalet duygularını zedeleyecektir.
Delillerin değerlendirilmesi Hukuk Usulü Muhakemeleri Kanunu m.240 gereğince kural olarak hakime aittir. Alman öğretisi ve yüksek mahkeme uygulamasında “hakimin kanıtları değerlendirme ilkesinin bilirkişilere bırakılmasının hakimin yetkili olduğu ve asli görevini oluşturan hüküm verme eyleminin bilirkişilere devredilmiş sayılacağı özellikle vurgulanmaktadır392. Hukuk hakimi delillerin değerlendirilmesini yaparken tanık ve tarafların açıklamaları, her türlü belge ve diğer
389 Yılmaz-Adalet s.68. 390 Yılmaz-Adalet s.67. 391 Aşçıoğlu s.147. 392 Aşçıoğlu s.150.
yardımcı araçlar ve bilirkişilerden elde ettiği teknik bilgileri değerlendirerek vakıaları belirlemelidir393.
Uygulamada hukuk hakimleri iş yoğunluğunun fazla olması nedeniyle dava dosyasındaki tüm delillerin değerlendirilmesini tarafsızlıklarını ve hakkaniyet kavramını tehlikeye sokacak derecede bilirkişilere bırakmakta ve bilirkişi görüşünün alınması gereken konularda bilirkişiden alınan raporu dosyadaki diğer bilgi ve belgeler ile denetlenmemekte ve bilirkişinin görüşlerini kararlara olduğu gibi gerekçe yapmaktadırlar394.
Yine uygulamada hakimler, dava dilekçesinin kendilerine intikalinden hemen sonra tensip kararı vererek tarafları duruşmaya davet etmekte ve bunun için yazılı yargılama yöntemi bakımından “dilekçelerin tebliği” aşamasını dahi beklememektedirler. Oysa, önce dilekçelerin karşılıklı tebliğinin bitirilmesi, hakimin bunları inceleyip değerlendirmesi ve bundan sonra tarafların duruşmaya çağrılmaları, pek çok açıdan daha pratik ve davaların uzamasını engelleyecek ve tarafları yada vekillerini (çoğu kez gözlemlendiği üzere) “boşyere” mahkemelere gidip gelme zahmetinden de alıkoyacak bir yöntemdir. Bu arada hakim davanın usule ilişkin yönlerini de (örneğin, dava şartlarını, zamanaşımının bulunup bulunmadığını vb) incelemiş olacağından dava hakkında çok kısa zamanda karar verebilme imkanı elde etmiş olacaktır395.
Hukuk yargılamasında da insan unsuru çok önemlidir. Unutulmamalıdır ki, en iyi kanunlar kötü hukukçunun elinde en kötü kanun; en kötü kanunlar iyi hukukçunun elinde en iyi kanunlar haline gelir. Bu nedenle hukuk hakimleri dava hakkında tam bilgi sahibi olmadan duruşma günü tayin etmemeye özen göstermelidir396. Hakim davaya iyi bir şekilde hazırlanmalı tarafların hangi konularda çekişme içinde bulunduklarını,
393 “Trafik kaza raporunda davacı aracının sürücüsünün kavşağa kontrolsüz ve hızlı girdiği tespit edildiği gibi, davalı tanıkları da davacının aracının hızlı gittiğini ifade etmişlerdir. Bilirkişi raporunda, davacı aracının hızı tartışılmadan davacı aracının yolun sağına kaçmasına rağmen sol ön kısmından çarpıldığı kabul edilerek tüm kusurun davalıda olduğu bildirilmiştir. Yetersiz rapora dayanılarak hüküm kurulması bozmayı gerektirir” Yargıtay 4.HD 11.10.1983 tarih ve 762/8311 E K sayılı kararı:Aşçıoğlu s.153.
394 “Resimlerden ve tanık beyanlarından davacının kontrolsüz kavşağın üçte birini geçtikten sonra çarpışmanın meydana geldiği anlaşılmasına rağmen; bu husus bilirkişi raporunda tartışılmamıştır. Diğer taraftan araçların olay anında hızlarının olaya etkisi üzerinde de durulmamıştır. Çarpışma şekli, meydana gelen hasarların kapsamı davalının aracının hız sınırının üstünde bulunduğunu gösterir niteliktedir. Davalının olaydan dört beş saat sonra alınan raporda, hafif derecede alkollü olduğunun tespit edilmesi onun, olay sırasında oldukça alkol almış olduğunun kanıtıdır. Davalının bu halinin kazaya etkisi incelenmemiştir. Görülüyor ki, davacıya %75 davalıya %25 kusur veren bilirkişi raporu hüküm vermeye yeterli değildir” Yargıtay 4.HD 29.12.1983 tarih ve 9355/10504 E K sayılı kararı:Aşçıoğlu s.153.
395 Yılmaz-Adalet s.69. 396 Akcan s.355.
hangilerinde uyuştuklarını belirlemelidir. Çekişmesiz hususlarda, araştırmaya gerek olmadığından; araştırmanın daha çok çekişmeli konulara yöneltilmesi gerekir. Hukuk hakiminin esasa girmeden önce davanın başında, dava şartlarını kendiliğinden incelemesi, bunlardan birinin olmadığı kanısına varırsa davayı esasa girmeden reddetmesi gerekir. Hukuk hakiminin genel mahkemede görülmekte olan ve hüküm verilebilecek bir aşamaya gelmiş bir davada, dava şartlarından birinin olmadığını farkederek davanın reddine karar vermesi adalete ve usul ekonomisine aykırı olur ve o zamana kadar boş yere uğraşılmış olur397. Bu şekildeki kararlar ise, kamu vicdanını ve adalet duygularını rencide edeceğinden hukuk hakimlerinin yargılamanın tüm aşamalarında gerekli özeni göstermeleri ve eksik inceleme ve araştırma ile hüküm kurmamaları gerekir.
Hukuk hakimleri delillerin toplanmasında, değerlendirilmesinde ve irdelenmesinde gerekli özeni göstermelidir. Örneğin tarafların delil listesinde bulunan tanıkların dinlenilmemesi, çözümlenmesi özel ve teknik bilgiyi gerektiren bir hususta uzman olmayan bilirkişiden rapor alınması eksik inceleme ve araştırmadır. Halen yürürlükte olan mevzuatımıza göre nispi temyiz sebebi oluşturur. Belirtilen bozma sebebi hukuk hakiminin özensiz davranışı sonucu gerçekleştiğinden uyuşmazlık makul sürede ve en az giderle çözülemeyecektir.
Usul işlemlerinin kural olarak belirli şekillere uygun olarak yapılması gerekir. Bu kurallara uyulmaması işlemin geçerliliğini etkileyebilecektir398. Hukuk hakimleri dava dilekçesinin havale edilmesinden dosyanın kesinleşmesine kadar usul hukukunun ve maddi hukukun kendisine yüklediği sorumlulukları eksiksiz yerine getirmeli ve uyuşmazlığın makul sürede, en az giderle, hakkaniyete ve adalete uygun bir şekilde çözümlenmesi için gerekli olan özeni göstermelidir.
C-HUKUK HAKİMLERİNİN YETKİLERİNİN DEĞİŞTİRİLMESİ