YANIK YARASINA LK G R MLER

Yan k hastan n yara bak m , hastan n genel durumu ve hayati fonksiyonlar n kontrol alt na alma i lemleri tamamlanana kadar ertelenir, ya da üzerine etkin olarak gidilmez. Yara ba lang çta serum fizyolojikle y kan r ve temizlenir. E er yara kirli ise hafif bir sabunla da y kama yap labilir. Antiseptik maddelerin kullan lmas na gerek yoktur. A r kontaminasyon, kirlenme ve yang durumunda antiseptik solüsyon kullan labilir ve hemen akabinde tekrar serum fizyolojikle y kama ve temizlik yap l r. Yaraya herhangi bir giri im yap lmadan önce hastaya a r kesici verilmesi hastay rahatlat r. Yaradan yabanc cisimlerin ç kart lmas , giysilerin uzakla t r lmas da ba lang çta yap l r. Yan k bölge kirli, kontamine ve enfekte de il ise büller patlamam sa genellikle bunlar ellenmez.Sadece içinde toplanan mayi bir enjektör yard m ile bo alt l r ve bül zar n n alttaki zemin üzerine yap mas sa lan r. Bül s v s tromboxane gibi baz mediyatörler içerir ve bunlar mikrosirkülasyon için zararl maddelerdir. Bu sebeple bül s v s n n aspire edilerek üzerindeki epitelinin de intakt olarak b rak lmas ço unlukla önerilen giri imdir. Böylece dokuyu kendi fizyolojik ortam nda kurutmadan b rakmak mümkün olur. Böylece yan k

yaras biyolojik örtü ile kapat lm olur. Yan k bölge kirli, kontamine, enfekte ve transport veya hastay soyma s ras nda büller patlam ve s yr lm sa bül art klar debride edilir. lk de erlendirmeyi yapmak amac yla yan kla gelen hastan n yan k yaralar temizlenmeli, ölü dokular ve patlam büller debride edilmelidir. E er bül total olarak kald r l rsa altta kalan dokular n kuru b rak lmamas ve önlemlerinin al nmas artt r. Daha önce tarif edilen staz zonu, e er kurursa, kolayl kla nekroz geli ir ve yan k yaras derinle ir.3. derece yan klarda ba lang çta herhangi bir lokal giri im yap lmaz. Sadece 3. derece veya derin ikinci derece yan klarda yan k eskar sirküler bant olu turmu sa uygun bölgelerde eskarotomi yap larak eskar alttaki dokular üzerinde olu turdu u bas kald r l r. Tüm yan k yaralar n so utma ve gerekli ise eskarotomi uygulanmal d r. Bundan sonraki a amada yan k derinli ine göre çe itli i lemler yap l r. Yan ktan birkaç gün sonra eksüzyon ve greftleme yap l r. Hastan n genel durumu ve hayati fonksiyonlar n kontrol alt na alma i lemleri tamamlanana kadar bu i lemler ertelenir ya da üzerine etkin olarak gidilmez. Burada üç giri im ayr cal k ta r, bunlar; Yan k yaras n n -y kanmas , -so utulmas , eskar dokusuna eskaratomi i lemlerinin yap lmas d r. Özellikle kimyasal yan klar, radyasyon yan klar fosfor yan klar gibi yan klarda hemen erken dönemde yan k yaras bolca su ile y kanmal d r. E er çe itli asit tuzlar ile yan k olmu sa bunlar ilk önce f rçalan r daha sonra bolca su ile y kan r. Önce f rçalanmadan su dökülürse tuzlar su ile birle erek s v asitler olu ur ve daha geni alanlarda kimyasal yan k geli ebilir. Bolca su ile y kayarak böylece cilt üzerinde hala varl n sürdüren etkenler vücut yüzeyinden uzakla t r lm olur.

Yan k yaras n n so utulmas ise, yanm cildin so uk uygulama ile ilk 30 saniye içinde so utulmal d r. Ekstremite yan klar nda akan so uk çe me suyuna 10 15 dakika süre ile tutulmas ile so utma uygulanabilece i gibi, so uk suda slat lm kompreslerle de bu so utma yap labilir. Vücudun geni alanlar n tutan yan klar için asla hasta so uk su ile du a sokulmamal ya da geni alanlara so uk uygulamas yap lmamal d r. So utma sadece yan k bölgesine uygulanmal d r. Aksi takdirde tüm vücudun so utulmas hastada hipotermiye neden olabilir. So utmada yine asla buz ya da buzlu su kullan lmamal d r. Buz uygulayarak so utma yap lmamal d r. E er kullan l rsa yan k yaras na ilaveten so uk yaralanmas na neden olunur ve daha fazla hasara yol aç labilinir. Yan k yaras n y kamak için l k suda du yapt r labilir. Erken dönemde yan k yaras n n so utulmas ile yan k bölgesine perfüzyonun artt gösterilmi tir. So utman n mikrovasküler de i iklikler de etkili olmas için termal yaralanmadan sonra ilk 30 dakika içinde yap lmas önemlidir. So utman n bir ba ka yarar da a r y azaltmas d r (12,13,19).

lk 30 dakikada yap lan so utma ile;

Yan k bölgesine lökositlerin yap mas azal r

Tromboksan yap m ve buna ba l olarak mikrotrombüslerin olu umu azal r, Proteirilerin denatürasyonu azal r,

Histaminin salg lanmas bask lanarak geli ecek ödem miktar azal r, Yan k nekrozu ve derinli i azal r,

Yan k yaras nda perfüzyon artar,

Yara iyile me olaylar daha erken ba lar.

So utman n PgE 1 ve PgE 2 aras nda normal homostazisi sa lad bilinmektedir. Böylece fazla PgE 2 yap m önlenerek ilerideki fazla tromboixane yap m engellenerek mikrotrombüslerin önüne geçilmi olunur. So utman n progresif de i ikliklerin önüne geçmenin d nda hücreler üzerine direkt etkisi de vard r. Protein denatürasyonu direkt olarak s -derece ili kisine ba l d r. Doku s s n n dü ürülmesi burada pozitif yönde yarar sa lar. So utman n yan k yaras ödemini, ayn zamanda yanmayan bölgelerdeki ödemi azaltt bilinmektedir. Bu etkisi histaminin yaradaki mast hücrelerinden salg lanmas ndan engellenmesi yoluyla olmaktad r. Bundan ba ka ilk 30 45 dakikada yap lan so utma (25 derece) ile yan k derinli i ve yayg nl daha s n rl kal r. yile me olaylar daha erken ba lar. So utma ile yan k yaras nda erken ve progresif fazdaki yaralanma azal r.30 dakikal k so uk tuzlu su uygulamas en yararl uygulama olarak görülmektedir.

Sadece sirküler 3 derece veya derin 2.derece yan klarda, yan k eskar sirküler band olu turmu sa uygun bölgelerde eskarotomi yap larak eskar n alttaki dokular üzerinde olu turdu u bas kald r l r.