antibakteriyel özelli i olmayan ya l metaryallerle yara örtülebilir. Bu materyallere genel olarak tulle gres veya tül gre ad verilir. Ya l olmas n n özelli i ertesi gün pansuman de i tirilirken ya l tabaka üzerine konan gazl bez ve ped gibi materyallerin, yara üzerine yap mas n engelleyerek kolayca yaraya zarar vermeden kalkmas n sa lamas d r. Vazelin ve parafin emdirilmi materyaller, bu amaçla en çok tercih edilen emdirilmi materyallerdir. E er enfeksiyon yada kontaminasyon varsa antibiyotikli yada antibakteriyel etkinli i olan farmakolojik ajanlar n emdirildi i materyaller kullan l r.
2.Biyosentetik materyaller:
Son y llarda k smi kal nl ktaki yan klarda genellikle biosentenik materyaller kullan lmaktad r. Antibiyotikli kremler yerine tek ba na veya bunlarla beraber ince film
eklinde örtüler ikinci derece yan k tedavisinde s kça kullan lmaktad r. Cildin ço u özelli ini ta yan ve en s k kullan lan ince film eklindeki örtü materyalleri unlard r;
Biobran psite Tegaderm Epilock Omider Restore Comfell
Biobrane; Naylonlardan dü ümlenerek üretilen ve silikon bir membrana yap k olan kollojen peptillerle kapl bir örtü maddesidir. Bu pansuman malzemesi yüzeyel yaralar örtmek için kullan l r. Bu effaf malzeme örtü olarak uyguland ktan sonra yaraya yap r ve yara d ar dan rahatça gözlenir. Bazen bunlar n alt nda bül eklinde s v toplanabilir ve bu gerçekle irse ya aspire edilir ya da materyal k sa süre sonra yenisi ile de i tirilir. Ba lang çta üzerine bas nçl pansuman uygulanarak Biobrane veya benzeri materyallerin yaraya yap mas sa lan r. Daha sonra bu materyal yerinde b rak l r ve epitelizasyon tamamlana kadar bir daha ç kar lmaz. Yara iyile tikçe örtü yava yava yaradan ayr l r. Biobrane yaraya bir kere yap t m daha sonra üzerindeki pansuman sökülüp at l r ve e er hastan n hastanede kalmas gerekmiyorsa bu ekilde evine gönderilebilir. Biraz daha derin ikinci derece yan klarda örtü malzemesi yaraya yap ncaya kadar birkaç gün süre ile mükerrer uygulama yap labilir. E er materyal yaraya yap m yorsa yan k yaras tahmin edildi inden daha derindir veya enfeksiyon geli mi tir. Dolas yla bu pansuman sistemi derin yaralar yüzeyel olanlar ndan ay rmaya da yarar. Yap mayanlarda eskar eksizyonu ve greftleme gerekir.
3.Biyolojik Matertaller:
Yan k yaras n n kapat lmas nda biyolojik materyaller de kullan labilir. Bunlar daha
s kl kla, geciktirilmi 3.derece yan klarda eskar eksizyonundan sonra tercih edilirler. Bunlar geçici pansuman olarak kullan ld nda, mutlaka daha sonra bu alanlar n otogreftlerle kapat lmas gereklidir. 2. derece yan klarda da pansuman malzemesi seçene i olarak epitelizasyon tamamlana kadar kullan labilirler. Biyolojik materyaller unlard r;
Allogreft (Homogreft), Amnion zar ,
Ksenogreftler:En çok tercih edileni domuzlardan elde edilen epidermal veya dermal
greftlerdir. Pahal oldu undan olu u ve teminindeki güçlükler ülkemizde bu materyalin kullan m n k s tlamaktad r. Amnion zarlar do umdan hemen sonra al nmakta ve baz özel i lemlerden geçirildikten sonra yara örtülmesinde baz merkezler taraf ndan kullan lmaktad r. Bu biyolojik örtülerden en s k tercih edileni di er insanlardan elde edilen allogreflerdir.
Allogreft (Homogreft):Yan k yaras n n örtülmesinde kullan lan bir di er seçenek
homogreflerdir. Tarihi çok eski olan bu teknik iki amaçla kullan l r. Canl ya da cans z olarak homogreft uygulamas biyolojik pansuman olarak oldukça yayg n olarak kullan lmaktad r. K sa süre içerisinde rejekt olmas ve bazen teminindeki güçlükler kullan m n k s tlamaktad r. Ancak termal travman n genel olarak immünsupresif bir travma oldu u ve homogreft uygulamalar nda greft rejeksiyon süresini uzatt bilinen bir gerçektir. Ancak bu süre geçici olsa yara örtülmesini sa layacak bir de erde de ildir.
Allogreftler: mmünsupresyon ile birlikte allogreft kullan m ilk defa 1970 li, y llarda ba lam ancak yan etkileri fazla oldu undan terk edilmi tir. lk immünsupresif tedavi ile beraber allogreft uygulamas Burke (1974) taraf ndan geni yan klar olan bir çocukta yap lm t r. mmünsupresif olarak Imuran ve daha sonra antithymocyte globulin kullan lm t r. Son y llarda, rejeksiyonu engelleyen yeni ve etkili ilaçlar n ke fi ve klinik kullan ma girmesi ile bu konu tekrar gündeme gelmi tir. Yan k hastadan de il de ba ka bir insandan canl deri greftleri elde edilmesi ve kullan lmas oldukça cazip bir yöntem görünmektedir. Cazip görünmesine ra men tek yumurta ikizleri haricinde kal c bir yöntem de ildir. Tek tek uzun süren grefft kabulleri bildirilmi , red cevab n n 2 5 seneye kadar uzad olgularda vard r (12,26,41-2).Sikloporine-A (Cy-A) ile birlikte insanda allogreft Siklosparin-A (Cy-A) ile birlikte insanda allogreft uygulamas n ilk kez Achaur 1983 y l nda yay nlanm t r. Cy-A, T lenfosit spesifiktir ve normal s n rlar içinde kullan ld nda genel bir immünsupresyon yapmaz. Allogreftler hastada kal ca olmakla birlikte uzun süren bir yara kapanmas n sa lar. Bu süre iste e ba l olarak hastan n genel durumunun tekrar ameliyatlara izin verecek duruma gelmesine kadar uzat labilir. Baz olgularda immünsüpresif ilaç kesildikten sonra bile uzun süre rejeksiyon görülmeyebilir. Doku grubu yak nl olan olgularda bu süre daha da uzundur. Yeni immünsüpresiflerden FK506 ümit verici bir ilaç olarak ara t rmalarda kullan lmaktad r (49-50).Ancak allogreft kullan m n n tüm organ transplantasyonlar nda oldu u gibi dikkat edilmez ise AIDS, Hepatit-B ve benzer baz hastal klar n n bula t r lmas gibi önemli bir dezavantaj da vard r. Cerrahpa a T p Fakültesi yan k servisinde bu yöntem ilk olarak 1992 y l nda % 75 geni li inde yan
olan bir hastaya uygulanm t r (51).Yöntemin ölüm ve immün sistem üzerine etkileri deneysel modelde de ara t r lm t r (52).Daha sonra bu yöntem dört hastada daha uyguland ve üçünde de ba ar l sonuç elde edilmi tir (yay nlanmad ).Bu yöntemin avantajlar k saca u ekilde özetlenebilir: kal c olmamakla birlikte uzun süre yara kapamas sa lar, erken dönemde yara kapat lmas nda emniyetle kullan labilir. Uyguland sürece kal c örtüden fark yoktur ve kal c l k süresi iste e göre ayarlanabilir. Dezavantaj ise, immünsupresyonun bilinen yan (sepsis ve nefroksisite vs.) etkileridir. Bu olgularda dü ük dozlarda kullan ld için belirgin bir yan etki görülmemi tir.Allogreft;
Erken dönemde yara kapat lmas nda kullan labilir, Bir biyolojik pansuman materyalidir,
Di er biyolojik pansuman yöntemlerine göre daha fizyolojiktir, Canl olarak uyguland nda geç rejeksiyon ans vard r,
Canl uyguland nda, immünsupresyonla reddi geciktirilebilir.
4.Di er materyaller:
Yaran n özelli ine göre çe itli sentetik haz r materyaller seçilerek kullan labilir. De i ik özellikteki bu materyaller a a da oldu u ekilde s n fland r l rlar (Yayg n olarak yan k yaralar nda kullan lmazlar):
Kompozit örtüleri Köpükler Absorbanlar Hidrojeller Kserojeller Hidrokoloidler
Üçüncü derece yan klar:
Üçüncü derece yan klarda, tam kal nl ktaki yan k yaras n n erken olarak kapat lmas , son on y ld r yan k tedavisinde alt n standart olarak kabul edilmektedir. Buna göre; derin yani tam kal nl kta yan olan olgularda cerrahi giri im ile eskar eksizyonu yap l r ve hemen akabinde yara deri greftleri ile kapat l r. Erken yara kapat lmas n n yan kl hastalarda ölüm oran n n azatl aç kça gösterilmi tir. Yaran n erken kapat lmas ile hastan n hastanede kal süresi k sal r ve böylece tedavi masraflar n n azalmas n n yan s ra iyile tirme programlar na da erken dönemde geçilir (1,11-2,19,25-7,42).Yan k yaras n n cerrahi olarak ba ar l bir ekilde kapat lmas birçok faktöre ba l d r ve bu faktörler aras nda en önemlilerinin ba nda ba lang çtaki de erlendirmenin do rulu u ve
tecrübe gelmektedir. Cerrahi giri iminin zamanlamas belki de bunlar n en önemlisidir, çünkü birçok hastada eri kin solunum zorlu u sendromu gibi duman inhalasyonuna ba l ciddi sistemik komplikasyonlar geli ebilir. Bu gibi komplikasyonlar genel anestezi ve cerrahi eksizyon riskini art r r. Resüsitasyon döneminde durumu stabil olmam hastada erken dönemde yap lan giri im uygun de ildir ve giri imin geciktirilmesi de hastay yaradan geli ecek enfeksiyon ve sepsis riskine sokar.Erken eskar eksizyonu ve greftleme ideal olan yakla md r. Ciddi yan klar n tedavisinde erken eskar eksizyonu ve ard ndan yara kapat lmas kullan l r. Yan k merkezlerinin ço unda esas tedavi prensibi olarak uygulanmaya ba land ndan bu yana primer lokal yara tedavisi ve topikal uygulamalar art k eski primer önemini kaybetmeye ba lam t r. Yan k eskar n n kendili inden ayr mas na müsaade edilmesi, yara yüzeyinden al nan biyopsiler, kültürler ve buna uygun olarak invazif bakterilerin topikal antibakteriyel tedavisi önceden uygulanan genel yöntemlerdi. Art k günümüzde bu ekilde de il de erken dönemde yara kapat lmas ba lat ld için bu gibi i lemler ve yan k yaras n n bu ekilde yak n takibi gerekli olmamaktad r. E er yan k eskar n n spontan ayr mas n ya da zeminde granülasyon dokusunun olu mas n bekleyip daha sonra greftleme yap l rsa sonuç erken eksizyon ve greftlemeden daha kötü olur. Beklenerek grefteleme yap lan olgularda hipertrofik nedbe ve kontraktür olu umu daha a r ve daha s kt r. Estetik ve fizyolojik olarak uygun bir nedbe b rakmayaca gibi eklemlerde hareket k s tl l klar na yol açabilir. Bununla birlikte eksizyon öncesi dönemde veya eksizyon giri imi uzayacaksa bu uzun bekleme periyodunda yine bakterilere etkili ajanlar enfeksiyon riskinden korunmak için geni olarak kullan lmaktad r. Yara kapat lmas sa land ktan ve hastan n tüm organ fonksiyonlar normale döndükten sonra hastaya etkili bir fizyoterapi ve rehabilitasyon program ba lat l r.