Yalın Muhasebe Literatür Araştırması

Yalın üretimin sürekli değer katma prensibiyle, geleneksel muhasebe sisteminin iyileştirme odaklı olmayıp sadece denetleme prensibi üzerine kurulması çakışmaktadır (Balcı, 2011:40). Bu prensip farklılıklarının doğuracağı negatif sonuçları yok etmek için, “yalın üretim sistemini benimseyen bir işletmede muhasebe sistemi de dönüşüm geçirmelidir” (Kennedy ve Widener, 2008:301, Gürdal vd., 2005:20). Bunun sonucunda, şirketlerin müşteriye sunulan değeri hesaplayabilen bir muhasebe sistemine ihtiyacı doğmuştur. Yalın muhasebe, yalın üretim sistemine işte bu desteği sağlar. Yalın muhasebe yalın düşünceyle muhasebenin birbirine harmanlanmasından ortaya çıkar. Balcı, “… muhasebenin kendi paradigmasını yenileyerek maliyet dağılımını bölümlere göre değil, değer zincirlerine göre yapması ve müşteriye sunulan gerçek değerini hesaplaması” gerektiğini savunmaktadır. Maskell, “… Yalın yönetim muhasebesinin,

55

yalın üretimi aktif olarak uygulayan ve devam ettiren üretim yerlerindeki insanlara faydalı bilgiler sağlamayı amaçladığını” belirtmektedir. Buna ek olarak “muhasebe sistemlerinin kendileri yalın olmalı” şeklinde tezini savunmaktadır. Maskell’in savunduğu bir diğer nokta ise: “Yalın üretimde stok ne ise, işlemler de yalın muhasebe için aynı şeydir ve bütün işlemler israftır.” (Maskell, 2000:23). Yalın muhasebe sisteminde, sistemin içindeki her kişinin her makinenin mükemmel olarak çalışması beklenmektedir. Geleneksel muhasebe sisteminden yalın muhasebe sistemine geçerken sistemin içindeki mükemmel olmayan her noktanın elenmesi gerektiği vurgulanmaktadır.

Jan P. Brosnahan bir makalesinde yalın muhasebeyi şöyle tanımlamaktadır: “ Yalın muhasebe kavramı, yalın prosesler uygulamaya başlayan şirketlerin finansal performans ölçümlerini dizayn eden bir kavramdır. Bunlar maliyet organizasyonunu değer akışı bazında yapma, stok maliyetleme tekniklerini değiştirme ve sonunda da finansal raporları içine finansal olmayan bilgiler de ekleyerek yeniden düzenleme gibi metodlar içerir. Yalın üretim tüm iş akışını basitleştirmeyi hedef alan, tüm akışı müşteri isteği gözüyle düzenleyen ve böylece verimliliği sağlayan birçok kavram ve alet (tools) ile çevrelenmiştir. Bu kavramlar (konseptler) doğal olarak kârlı bir şirket oluşumunu sağlamaktadır. Yalın muhasebe de yalın üretim ile aynı mantığı takip eder. Tüm değerleri müşteri gözüyle tanımlar, değer akışını organize eder, uygular ve kontrol eder, çalışanları bu konuda destekler. Onların mükemmele doğru sürekli gidebilmesi için gerekli ortamları oluşturur” (Kroll, Journal of accountancy, 2008).

Yalın muhasebe, sistem müşteri gözüyle analiz edildiğinde ürüne katkı sağlamayan aşamaların asgariye indirgendiği sistemdir. Solomon bu sistemi “organizasyon içerisinde yalın dönüşümü destekleme ve motive etmek için doğru, zamanında ve anlaşılabilir bilgiyi sağlamak ve artan müşteri değerine, büyümeye, kârlılığa, nakit akışına götüren karar vermeyi düzelten bir muhasebe sistemi” olarak tanımlamıştır (Solomon, 2003:6).

Durden (1999), 100 şirketin katıldığı bir araştırmanın sonucunda, tam zamanında üretim yapacak şirketlerin muhasebelerini de bu iyileştirme sürecine kattıklarında performanslarını artırdıklarını gözlemlemiştir.

56

Anton Van Der Merwe ve Jeffrey Thomson birlikte yayınladıkları makalede yönetim muhasebecilerinin doğru vagona binip binmediğini sorgulamaktadır. Bu makaleye göre “Yalın devrimi başlamıştır ve doludizgin devam etmektedir. Fakat bu kavram çok ilerlemeden, yani iş hayatını fazla değiştirmeden yönetim muhasebecisi kadrosunun da bunu destekleyecek şekilde kendisini değiştirmesi gereklidir”. “Yalın düşünce, yalın muhasebenin temel taşıdır. Yalınlık şirketin tüm yönetim sistemine yalın prensiplerin uygulanması ile sağlanır. Bunun gibi yalın muhasebe de şirketin tüm parasal değerlerini yalın felsefe ile yönetmeye yönelik prosesler dizayn eder ve bunun uygulanmasını sağlar” (Stratejic Finance Dergisi, 2007).

Yalın üretim işletmelerde uygulanmaya başlandıktan sonra yöneticiler ve çalışanlar gözle görülür finansal iyileşmeler görmek istemektedir. Çoğu zaman kısa dönemde finansal iyileşme olmaz ve bazen de tam tersi olur. Bu durum umutsuzluğa kapılmış yöneticiler tarafından “Faaliyetlerde mükemmel sonuçlar aldık ancak finansal tablolarda bu görünmedi.” şeklinde yorumlanmaktadır. Bu da “Eğer yalınlık bu kadar iyiyse neden kar hanesinde artış olmadı?” sorusunu akla getirmektedir (Maskell ve Baggaley, 2004:51).

Mevcut muhasebe uygulamaları, yalın programla gelen iyileşmelerin kazanımları fark edilene kadar uygun olmayan muhasebe işlemleri yapmaktadır. İşletmeler çeşitli yalın ilkelere adaptasyon yoluyla faaliyetlerin daha yalın şekline geçtikçe muhasebe sistemi işlerin kötü gittiği yolunda hata sinyalleri göndermeye başlamaktadır. Yanıltıcı performans ölçümleri nedeniyle yalın üretim uygulamalarına karşı direnmelerle karşılaşılmaktadır. Oysa yalın üretim israfın ortadan kaldırılması olarak tanımlandığından ve bu üretim faaliyetlerinde istenen bir şey olduğundan bu durum

şaşırtıcıdır. Kabul edilen muhasebe uygulamalarının çoğunluğu 20. yy’da geliştirilmiştir ve yalın stratejilerin uygulanması ile fark edilen operasyonel iyileşmelere yanlış bakış açısı sağlamaktadır (Kumar, Meade, 2007: 1).

Yalın muhasebe, yalın yönetime başlamanın bütünleyici bir parçasıdır. Aynı zamanda stratejik karar verme için önemli bir araçtır. Birçok yönden yalın muhasebe yalının stratejik yönetimi için araçlar sağlamaktadır. Yalın muhasebe göreli olarak yalın yönetim felsefesi geliştirildikten sonra ortaya çıkan yeni bir tekniktir. Yalın yönetimi uygulamaya çalışan firmaların geleneksel muhasebeyi çevreleyen israf ve hataları yok

57

etmek için yalın muhasebeyi uygulamaya ihtiyacı vardır (Maynard, 2007). Yalın muhasebe, yalın üretim ve yalın düşünceyi desteklemek için işletmenin muhasebe, kontrol, ölçme ve yönetim süreçlerinde gerekli değişiklikler için kullanılan genel terimdir (Maskell, 2008: 9).

Yalın muhasebe sistemi, şirket genelindeki yalınlık felsefesinin muhasebeye de yön vermesidir. Değer akışları, mükemmeliyetçilik, çekme sistemi gibi yalınlığın temel taşlarının muhasebe işlemlerinde de uygulanmasıdır. Sistemin istenildiği gibi işleyebilmesi için muhasebe dâhil tüm karar almalar değer akış prensibine göre yapılmalıdır. Kontrol etmek için daha çok görsel araçlar kullanılmalıdır. Bütün raporlar, işler müşteriye değer yaratma odaklı olmalıdır. Yapılan her iş, iyileştirme hedefine kesintisiz katkıda bulunmalıdır. Tüm faaliyetler son derece dikkatli ve kontrollü yapılmalıdır. Denetim israfı maksimum oranda engellenmelidir (Balcı, 2011).

Yalın muhasebe sistemi, şirketin yalınlık felsefesi üzerine inşa edilse de kendine özgü bazı gereklilikleri vardır. Örneğin maliyet hesaplamaları, geleneksel muhasebe sisteminde olduğu gibi bölümlere göre değil, değer akış prensibine göre hesaplanır.