Yahudilikte

Yahudilik, yaşayan üç ilâhî kaynaklı dinden en eskisi olmakla beraber mensubu en az olan;²⁴⁴ M.Ö. 15. yüzyılda Hz. Mûsâ’ya vahyin gelmesiyle birlikte başlayıp günümüze değin varlığını devam ettiren bir dindir.²⁴⁵ Daha önceleri kavmin adına nispetle

“İbranilerin dinî” veya “İsrailoğullarının dinî” olarak adlandırılmaktayken²⁴⁶, M.Ö. 538 yılında Babil esaretinin sona ermesiyle Yahudi ismi²⁴⁷ ön plana çıkmış²⁴⁸ ve bu isme nispetle Yahudilik denmiştir.²⁴⁹

Yahudilik, ortak kutsal kitap literatürü, kurtuluş ve seçilmişlikle ilgili konularda Hristiyanlıkla benzerlik arzederken, tek tanrı inancı ve dinsel hukuka yönelik vurgu yönünden İslâm diniyle yakınlık arzetmektedir.²⁵⁰ Özellikle Tanrı’nın tekliğine²⁵¹ ve O’na ortak koşulamayacağına²⁵² dair Eski Ahit’te geçen birçok pasaj itibariyle İslâm dininin tevhid akidesiyle örtüşür niteliktedir.²⁵³ Bununla beraber İslâmî nasslarda olduğu gibi Yahudî kutsal metinlerinde de Tanrı’ya yönelik birtakım antropomorfik ifadeler yer

244 Günay Tümer-Abdurrahman Küçük, Dinler Tarihi, 2. b., Ankara: Ocak Yayınları, 1993, s. 176.

245 Komisyon, Karşılaştırmalı Dinler Tarihi, 5. b., y.y.: M.E.B. Yay., 2014, s. 37.

246 Komisyon, Yaşayan Dünya Dinleri, 3. b., Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları, 2013, s. 129.

247 Bkz. Salime Leyla Gürkan, “Yahudi”, DİA, XLIII, 182.

248 Adam Baki, “Yahudilik”, [Dinler Tarihi El Kitabı], Ed. Adam Baki, 2. b., Ankara: Grafiker Yayınları, 2015, s. 57.

249 Komisyon, Yaşayan Dünya Dinleri, s. 129.

250 Mahmut Aydın, Anahatlarıyla Dinler Tarihi: Tarih, İnanç ve İbadet, 2. b., Samsun: Ensar Yayınları, 2011, s. 253.

251 Çıkış XX/1-5; Levililer XI/44, XIX/4, XXVI/45; Tesniye IV/39, VI/4, XXXII/39, XXXIII/26 v.d.

252 İşaya XLIV/6; İşaya XLV/22; Çıkış XX/1-5; Sayılar XXXIII/50-52; Çıkış XXIII/13 v.d.

253 Bkz. Hakan Uğur, Tevrat’ın Kur’ân’a Arzı, Bursa: Emin Yayınları, 2011, s. 132-151.

79

almıştır. Tanrı’nın yorulması,²⁵⁴ istirahat etmesi,²⁵⁵ bulutlara yayını koyması,²⁵⁶ pişman olması,²⁵⁷ insan şeklinde görünmesi,²⁵⁸ hatırlaması,²⁵⁹ Yakub’la güreşmesi,²⁶⁰ unutması,²⁶¹ (kendi şeklinde) görülmesi,²⁶² bir savaşçı gibi savaşması,²⁶³ Dünya’ya inmesi,²⁶⁴ Görkeminin İsrail halkına görünmesi,²⁶⁵ önemsiz sebeplerle adam öldürmesi,²⁶⁶ ekmek istemesi,²⁶⁷ kendisi için bir konut yapılmasını istemesi ve özelliklerini ayrıntılı olarak tasvir etmesi,²⁶⁸ ikna edilmesi,²⁶⁹ öfkesinden emin olamadığını ifade etmesi,²⁷⁰ Musa’yla iki arkadaş gibi yüzyüze görüşmesi,²⁷¹ Musa’nın, sırtını görmesi²⁷² vb. ifadeler ve eli,²⁷³ yüzü,²⁷⁴ gözü,²⁷⁵ kalbi,²⁷⁶ sesi²⁷⁷ vs. olan bir Tanrı tasavvuruyla, Ahd-i Atik’te âdeta mücessem bir şekle bürünmüş bir Tanrı figürü ortaya çıkmaktadır.²⁷⁸

Tüm bunların yanında Ahd-i Atîk’in bazı pasajlarında da insanlara nispet edilmesinin yanı sıra Tanrı’ya da nispet edilen bir taht (Arş) olgusu söz konusu olmuştur.

İnsanlara nispet edilerek kullanıldığı yerlerde Davud ve Süleyman peygamberlerin,²⁷⁹ firavun’un²⁸⁰ ve başka kralların²⁸¹ oturduğu kralliyet tahtı; Tanrı’ya da nispet edilerek

259 Tekvin XIX/21; Tekvin XXX/22; Tekvin II/24-25.

260 Tekvin XXXII/24-28.

261 Çıkış II/23-25.

262 Çıkış XXIV/10.

263 Çıkış XIV/14-25.

264 Sayılar XII/4-8; Çıkış XXXIV/4-6.

265 Sayılar XIV/10; Çıkış XL/34/38; Levililer IX/23.

266 Tekvin XXXVIII/9-10.

267 Çıkış XXV/30.

268 Çıkış XXVI/1-37.

269 Çıkış XXXII/9-14; Sayılar XIV/12-20.

270 Çıkış XXXIII/1-3.

279 I. Krallar I/46, X/18,19; Yeremya XXII/30; II. Tarihler IX/17,18; Ezgiler Ezgisi III/7,9.

280 Çıkış XI/5, XII/29.

281 Çıkış I/8; I. Krallar XII/10; Hakimler III/20; Ester V/1; Yunus III/6; II. Tarihler XVIII/9

80

kullanıldığı yerlerde ise Tanrı’nın, ezelden beri,²⁸² adâlet esası üzerinde²⁸³ ebede kadar,²⁸⁴ yargı için²⁸⁵ göklere kurduğu²⁸⁶ ve âdil bir yargıç gibi²⁸⁷ ezelden beri²⁸⁸ üzerine oturduğu,²⁸⁹ etrafında göksel varlıkların bulunduğu²⁹⁰ pembe ve mavi karışımı gök yakutu renginde olduğu söylenen bir taht²⁹¹ olarak geçmektedir. Örnek babında birkaç pasajı buraya alacak olursak;

“Musa bir sunak yaptı, adını ‘Yahve nissi’ koydu ‘Eller Rab’in tahtına doğru kaldırıldı’ dedi, ‘Rab kuşaklar boyunca Amalekliler’e karşı savaşacak!’”²⁹²

(Meleklerin) “Başları üzerindeki kubbenin üstünde laciverttaşından yapılmış tahta benzer bir nesne vardı. Yüksekte, tahtı andıran nesnede insana benzer biri oturuyordu. Gördüm ki beli andıran kısmının yukarısı içi ateş dolu maden gibi ışıldıyordu, belden aşağısı ateşe benziyordu ve çevresi göz alıcı bir ışıkla kuşatılmıştı.”²⁹³

“Rab egemenlik sürüyor, titresin halklar! Keruvlar arasında tahtına oturmuş, sarsılsın yeryüzü!”²⁹⁴

“Ey Keruvlar arasında taht kuran İsrail’in Tanrısı, her şeye egemen Rab, bütün dünya krallıklarının tek Tanrısı sensin. Yeri, göğü sen yarattın.”²⁹⁵

Ayrıca Yahudi geleneğinde Tanrı Yahve’nin Araboth olarak ifade edilen yedinci cennetin (seventh heaven) üzerinde ilâhî bir tahtının (Divine Throne) olduğu, tüm ruhların ve bazı meleklerin etrafını sardığı ve buranın ayrıca ilâhî mahkeme yerini ifade ettiği de aktarılır.²⁹⁶

282 Mezmurlar XCIII/1-2.

283 Bkz. Mezmurlar 97/2.

284 Mezmurlar XLV/6.

285 Mezmurlar IX/7.

286 Mezmurlar XI/4, CIII/19, CXXIII/1; İşaya LXVI/1; Ayrıca Bkz. Çıkış XVII/16; Mezmurlar XXIX/10.

287 Mezmurlar IX/4.

288 Mezmurlar LV/19.

289 Mezmurlar XLVII/8; İşaya VI/1.

290 Mezmurlar LXXX/1, XCIX/1; I. Krallar X/19; II. Krallar XIX/15; I. Tarihler XIII/6; II. Tarihler XVIII/18; I. Samuel IV/4; II. Samuel VII/2; İşaya XXXVII/16; Hezekiel X/1.

291 Hezekiel I/26, X/1.

292 Çıkış XVII/15-16.

293 Hezekiel I/26-27.

294 Mezmurlar XCIX/1.

295 İşaya XXXVII/16.

296 Louis Ginzberg, The Legends Of The Jews (I-II), Philadelphia: The Jewish Publication Society, 2003, C. I, s. 6.

81

İçinde Tanrı’ya insanî birtakım sıfatların izafe edildiği Ahd-i Atik’in, bu yönüyle Kur’ân ile benzerlik taşıdığını söylemek mümkündür. Ancak şu da bir gerçektir ki, Kur’ân’da geçen söz konusu ifadeler, bir anlatım tekniği olarak eşi ve benzerinin olmaması yönünden Allah’ın aşkınlığına halel gelmeyecek bir şekilde ve oldukça sınırlı bir miktarda kullanılırken, Tevrat’ta geniş ayrıntı ve tasvirlerle insanî vasıflar, gereğinden fazla bir şekilde Tanrı’ya izafe edilmiş ve bununla âdeta her yönüyle insanî özellikler taşıyan antropomorfist bir Tanrı portresi ortaya çıkmıştır. Söz konusu ibarelerin anlaşılması hususundaki sıkıntılar karşısında Yahudi ilâhiyatçılar, her ne kadar kimi te’vîl faaliyetleri²⁹⁷ içinde olmuşlarsa da te’vîlle izah edilmesi güç olan birçok ifadenin mevcudiyeti, bu konuda Tevrat’ın, Kur’ân’la ayrı düştüğü noktayı oluşturmaktadır.