TC Merkez Bankası Kanunu’nun 36. maddesi113 gereğince, tedavüle çıkartılan banknot miktarını göstermektedir.
2. Hazinenin Alacakları
A. Altın : TCMB kasalarında Hazine adına muhafaza edilen uluslararası standartta olmayan altınları göstermektedir114.B. Rezerv Dilim İmkanı : Ülkenin IMF nezdinde kotası olan 964 milyon SDR’ yi, altın ve döviz ola-rak ödenen kısmı dolayısıyla Hazine’nin Rezerv Dilim İmkanı(112.775.000 SDR) kullanımını göster-mektedir. Aktifte, Döviz Borçluları/ Rezerv Dilim Pozisyonu ile karşılıklı işlegöster-mektedir.
C. Diğer :
Hazine adına tahvil satış hesabı hasılatı
Vadesinde ödenecek iç borçlanma senetleri için Hazine’ce tesis edilen provizyon TCMB’nın Hazine’ye ödeyeceği vergiler
Diğer Hazine alacakları
‘nın takip edildiği hesaptır.
3. Döviz Alacaklıları
TCMB’nın döviz borcunun takip edildiği hesapta;A.Konvertibl ( Hariçteki muhabir hesapları ile yurt dışı bankaların Merkez Bankası nezdindeki hesap-larından oluşmaktadır.)
B.Konvertibl Olmayan döviz borçları ( Bankacılık düzenlemeleri çerçevesinde imzalanan ikili an-laşmalar gereği açılan hesaplar bu kalem altında gösterilmektedir) yabancı para karşılığında izlen-mektedir
4. Mevduat
-Kamu sektörü ve bankacılık sektörü ve diğer kuruluşlar adına TCMB nezdinde açılan serbest tevdiat hesapları-Bankaların Döviz Efektif Piyasaları, Bankalararası Para Piyasası işlemleri için yatırmaları gereken teminat hesaplarını,
113TCMB Kanunu, Madde 36- (25.4.2001 tarih,4651 sayılı Kanun ile değiştirilen şekli)
a) Bankanın ihraç etmiş olduğu ve ihraç edeceği banknotların tedavülü mecburi olup, bunlar hudutsuz ödeme kudretini haizdir.
b) Banka 45, 52 ve 53 üncü maddelerde yazılı işlemler dolayısıyla da banknot ihraç etme yetkisini haizdir.
Madde 45- (25.4.2001 tarih, 4651 sayılı Kanun ile değiştirilen şekli)
Banka, muteber saydığı asgari üç imzayı taşımak ve vadelerine en çok 120 gün kalmış olmak şartıyla ve kendi belirleyeceği esaslar dahi-linde bankalar tarafından verilecek ticari senet ve vesikaları reeskonta kabul edebilir. Reeskonta kabul edilecek ticari senet türleri ve diğer koşullar Bankaca belirlenir. Bu madde gereğince verilecek kredilerin en yüksek sınırı ve kredi türlerine göre limitleri, para politikası ilkeleri göz önünde tutulmak suretiyle Bankaca belirlenir. Banka reeskonta kabul edebileceği senetler karşılığında avans da verebilir.
Madde 52- (25.4.2001 tarih, 4651 sayılı Kanun ile değiştirilen şekli)
Banka, para politikasının hedefleri çerçevesinde, para arzının ve ekonominin likiditesinin etkin bir şekilde düzenlenmesi amacıyla, Türk Lirası karşılığında menkul kıymet kesin alım satımı, geri alım vaadi ile saıım ve geri satım vaadi ile alım işlemleri, menkul kıymetlerin ödünç alınıp verilmesi, Türk Lirası depo alınmaıı ve verilmesi gibi APİ yapabilir ve bu iilemlere aracılık edebilir. Bankaca baş vurulacak APİ ile bu işlemlerle ilgili usul ve esaslar,’ne APİ konu olacak yüksek likiditeye sahip ve az riskli araçlar Bankaca belirlenir. Banka, APİ çerçevesinde kendi nam ve hesabýna vadesi 91 günü aşmayan, ikincil piyasada alınıp satılabilen likidite senetleri ihraç edebilir. Ancak, likidite senetleri-nin devamlı bir alternatif yatırım aracı olma niteliği kazanmasının engellenmesi, ihraçlarının sadece açık piyasa işlemlerisenetleri-nin etkinliğisenetleri-nin artırılması amacıyla sınırıı tutulması hususları göz önünde bulundurulur. Bankanın geri alým vaadi ile satım ve geri satım vaadi ile alım işlemleri ile Türk Lirası depo işlemlerinin anlaşma süresi 91 günü aşamaz, sürenin başlangıcı işlemlerin valör tarihidir. Banka, bu madde kapsamına giren işlemlerle ilgili kurum ve kuruluşları; bankalar ve 2499 sayılı Sermaye Piyasası Kanunu’na göre belirlenen aracı kurumlar arasından işlemin özelliğini göz önünde bulundurarak tespit etmeye yetkilidir. Açık piyasa işlemleri, yalnızca para politikası amaçları için yürütülür ve Hazineye, kamu kurum ve kuruluşları ile diğer kurum ve kuruluşlara kredi amacıyla yapılamaz
Madde 53- (25.4.2001 tarih, 4651 sayılı Kanun ile değiştirilen şekli)
a) Banka, uyguladığı para politikası çerçevesinde, Türk Lirasının yabancı paralar karşısındaki değerini belirlemek amacıyla, döviz ve efektiflerin vadesiz ve vadeli alım ve satımı ile şartları önceden belirlenmek suretiyle dövizlerin Türk Lirası ile değişimi ve diğer türev işlem-leri yapabilir.
b) Banka, ülke altın ve döviz rezervlerini para politikası hedefleri ve uygulamaları çerçevesinde yönetir. Bu amaçla Banka, sırasıyla güvenli yatırım, likidite ve getiri önceliklerini dikkate alarak belirleyeceği usul ve esaslara göre yurt içi ve yurt dışı piyasalarda vadeli ya da vadesiz altın, döviz, menkul kıymet, türev ürün alım satım, borçlanma ve borç verme işlemlerini de içeren tüm bankacılık faaliyetlerinde bulunabilir.
114 Ovalıoğlu,
- TCMB Kanunu 40.maddesine göre TCMB nezdinde açılan ve bankaların yerli ve yabancı para mev-duatlarının belli bir oranı karşılığı olan “zorunlu karşılıklar” karşılığı açılan hesapları; TL ve yabancı para cinsinden göstermektedir.
Sektörlere göre mevduat;
-Kamu -Bankacılık
-Muhtelif (kredi mektuplu DTH gibi)
-Uluslararası Kuruluşlar( IMF, MIGA’nın Hs.)
-Fonlar ( Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonu, Çeşitli Kararnameler ile açılan fon hesapları) şeklindedir.
5. Açık Piyasa İşlemleri
Açık Piyasa İşlemlerinin izlendiği bu kalem, döviz ropör işlemlerinden; menkul değer alım-satım iş-lemlerinden ve bankalararası para piyasası işiş-lemlerinden doğan TCMB’nın bankalara olan TL ve döviz ve menkul değer borçlarını göstermektedir.6. Dış Krediler
Kredi anlaşmaları uyarınca ve ticari senet ihracı yolu ile yurt dışı kaynaklardan sağlanan krediler115, TCMB borcu haline getirilmiş döviz borçlarını gösterir7. İthalat Akreditif Bedelleri, Teminat ve Depozitoları
İthalat yönetmelikleri gereğince TCMB’na yatırılan mal bedelleri ve teminatlar ile TCMB’nca satışı yapılmış akreditif işlemlerinin TL karşılıklarını içerir.8. Ödenecek Senet ve Havaleler
TCMB (şubelerince lehdarlarına) tarafından ödenecek TL ve yabancı para üzerinden havale bedellerini içerir.9. SDR Tahsisatı
IMF tarafından ülkemize tahsis edilmiş ve Hazine Müsteşarlığınca kullanılmış SDR karşılığı TL ola-rak IMF’ye olan yükümlülüklerin takip edildiği hesaptır. Aktifte, “SDR Tahsisatı Nedeniyle Hazine Yükümlülüğü” kalemiyle karşılıklı olarak çalışmaktadır.10. Sermaye Hesabı
14.1.1970 tarihinde kabul edilmiş 1211 sayılı TCMB Kanunu 5.maddesi uyarınca116 her biri 0,10 YTL (100 bin TL) itibari kıymette 250 bin hisseye ayrılmış ve tamamı ödenmiş olan TCMB serma-yesini göstermektedir. Hisse senetleri A,B,C,D tertibi hisselerden oluşmaktadır.- A Sınıfı hisse senetleri Hazine’ye ait ve TCMB Kanunuyla % 51’den aşağı olamaz., - B sınıfı hisseler Türkiye’de faaliyette bulunan milli/ulusal bankalara aittir.
- C sınıfı hisseler en çok 15 bin adet olup milli bankalar dışındaki diğer bankalar ile imtiyazlı şirketle-re( Osmanlı Bankası) aittir. - D sınıfı hisse senetleri Türk ticaret müesseselerine, Türk vatandaşlığına haiz gerçek ve tüzel kişilere aittir.
11. İhtiyat Akçesi
1211 sayılı TCMB Kanun’u 59 ve 60. maddeleri ile 3182 sayılı Bankalar Kanunu 32. maddesi gere-ğince ayrılmış bulunan ihtiyat akçeleri ile 2791 sayılı ve 3094 sayılı Kanunlar gereği oluşturulan yeni-den değerleme fonlarından oluşmaktadır117.115 Serdengeçti
116Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası Kanunu, TCMB Banknot Matbaası,Ankara, Ocak 1996,
117 Serdengeçti
A. Adi ve Fevkalade : Adi ihtiyat 1211 sayılı TCMB Kanunu 60.maddesi gereği safi karlardan ayrılan
%20’lerden oluşmaktadır. Fevkalade ihtiyat aynı kanun gereği her yılın safi karından % 6’sına isabet eden hissedarlar birinci temettü’sünün çıkarılmasından sonra kalan miktarın % 10’u oranında ayrılan paralardan oluşmaktadır.
B. Hususi : TCMB Kanunu 59.maddesi gereği, zaman aşımına uğrayan banknotlarla eski ve bozuk banknotların TCMB’nca değiştirilmesi sırasında itibari değerleri ile TCMB’nca ödenen değerleri ara-sındaki farkın toplamından BSMV düşüldükten sonra kalan tutardır.
C. İleride Vukuu Muhtemel Zarar Karşılıkları : Bankalar Kanunu 32.madde gereğince bankalar yıllık safi karlarının %5’ini ödenmiş sermayeleri tutarına ulaşıncaya kadar “Muhtemel Zararlar Karşılığı”
olarak ayırarak bu hesapta tutmak zorundadırlar. TCMB 1990 yılı sonunda ödenmiş sermayesi tutarı-na ulaştığından 1991 yılından bu yatutarı-na karşılık ayrılmamaktadır.
D. İhtiyat Akçeleri Enflasyon Düzeltme Farkı