AraĢtırmanın Modeli
AraĢtırma iliĢkisel tarama modelindedir. Ġlköğretim okul yöneticilerinin farklılıkları yönetimi becerilerini gerçekleĢtirme düzeyleri ile yöneticilerin bu durum karĢısındaki değiĢime direnme tutumları arasındaki iliĢki betimlenmiĢ ve diğer bağımsız değiĢkenlere göre farklılaĢması araĢtırılmıĢtır.
Evren ve Örneklem
AraĢtırmanın evreni 2011-2012 öğretim yılında Tekirdağ ilinde bulunan, 192 resmi ilköğretim okulunda görev yapan öğretmenlerden oluĢmaktadır.
Örneklem için küme örnekleme kullanılmıĢtır. AraĢtırma, evrenden seçilmiĢ kümeler üzerinde yapılmıĢtır. Tekirdağ ilinin her ilçesi bir küme olarak kabul edilmiĢtir. Ġlçelerin tamamından, küme örnekleme yolu ile her ilçeden birer resmi ilköğretim okulu (13 okul) random seçilmiĢtir (EK E). Seçilen okullardaki tüm öğretmenler (120) araĢtırma örneklemine alınmıĢtır.
Veriler ve Toplanması
AraĢtırmada, araĢtırmacı tarafından geliĢtirilen 1 anket ve literatürde var olan Farklılıkların Yönetimi Ölçeği ile DeğiĢime Direnç Ölçeği olmak üzere 2 ölçek kullanılmıĢtır. Bunlar;
Anket
AraĢtırmanın bağımsız değiĢkenleri hakkında veri toplamak amacıyla araĢtırmacı tarafından geliĢtirilen anket 1 bölümden oluĢmaktadır. Ankette öğretmenlerin kiĢisel bilgilerine iliĢkin sorular yer almaktadır. Bu sorular yaĢ, cinsiyet, öğrenim durumu, branĢ, medeni durum, çocuk sayısı, mesleki hizmet süresi, çalıĢtığı okul sayısı, çalıĢtığı yönetici sayısı soruları olmak üzere toplam 9 sorudur. (EK A)
Farklılıkların Yönetimi Ölçeği
AraĢtırmaya temel teĢkil edecek veriler, Balay ve Sağlam (2004) tarafından geliĢtirilen ölçme aracıyla elde edilmiĢtir. Söz konusu ölçek Balay ve Sağlam tarafından literatür taraması ve uzman görüĢü doğrultusunda aĢağıdaki süreç izlenerek geliĢtirilmiĢtir (Balay ve Sağlam, 2004):
Eğitim örgütlerinde iĢgörenlerin farklılıkların yönetimine iliĢkin algılarını ölçmede kullanılacak geçerli ve güvenilir bir ölçme aracını geliĢtirmek amacıyla birinci aĢamada 87 maddeden oluĢan bir anket taslağı oluĢturulmuĢtur. Anket taslağının geliĢtirilmesi aĢamasında yurtiçi ve yurtdıĢı literatür incelenmiĢ ve elde edilen bilgilerin yardımıyla, farklılıkların yönetimi, bireysel, örgütsel ve yönetsel boyutları içerecek biçimde düzenlenmiĢtir. Anket taslağındaki madde sayısı, ikinci aĢamada, yukarıdaki boyutlarla iliĢkisi olmayan veya düĢük iliĢki gösterdiği tahmin edilen maddelerin elenmesi ve benzerlik taĢıyan ifadeler arasında eleme yapılması sonucunda 74 maddeye indirgenmiĢtir. Bu taslak araç, üçüncü aĢamada, Ankara Üniversitesi ve Harran Üniversitesi‟nde alanda uzman 18 kiĢinin görüĢüne sunulmuĢtur. Uzmanların incelemesinden sonra söz konusu ölçeğin madde sayısı, tekrarların ve benzer ifadelerin çıkarılması ile 42 maddeye, aynı anlam içeriğine sahip olduğu tahmin edilen maddelerin elenmesi sonucunda da 30 maddeye indirgenerek uygulamaya hazır hale getirilmiĢ ve “Farklılıkların Yönetimi Ölçeği” (FYÖ) olarak adlandırılmıĢtır.
FYÖ‟nde, katılımcıların verilen ifadelere iliĢkin tepkilerini belirlemede Likert tipi beĢli derecelendirme ölçeği kullanılmıĢtır. Ölçek, (1) hiç, (2) az, (3) orta, (4) çok ve (5) tamamen katılma seçeneklerinden oluĢmaktadır. Müdür, müdür yardımcıları ve öğretmenlerden oluĢan 250 eğitim iĢgörenine anket uygulanarak ön uygulama yapılmıĢtır. Anketlerden 224‟ü geri dönmüĢ ve bunlar üzerinde ölçeğin kapsam ve yapı geçerliği test edilmiĢtir. AraĢtırmalarda faktör analizi için 200 denekten elde edilen verilerin yeterli olduğu belirtilmiĢtir (Karaman Kepenekçi, 2000: 53). Bu yüzden, bu çalıĢmada ulaĢılan birey sayısının (N=224) faktör analizi için yeterli olduğu kabul edilmiĢtir. Bu amaçla faktör analizi tekniği kullanılmıĢtır. Güvenirlik çalıĢması için Cronbach Alpha formülü kullanılmıĢtır. Ayrıca her bir maddenin ayırt ediciliği için madde toplam
korelasyonlarına bakılmıĢtır. Ayrıca ölçeğin birbirinden bağımsız alt faktörlerinin olup olmadığını belirlemek amacıyla Varimax Dik Döndürme Yöntemi kullanılmıĢtır. Yapılan ilk analizler sonucunda ölçeğin üç faktörlü çıktığı; ayrıca,
bireysel tutumlar ve davranıĢlar, örgütsel değerler ve normlar ve yönetsel uygulamalar ve politikalar olmak üzere üç temel yapıyı yansıttığı görülmüĢtür.
Yapılan analizde iki faktörle aynı zamanda yüksek yük değeri verdiği için iki madde ölçekten çıkartılmıĢtır. Kalan 28 madde üzerinde yapılan döndürme sonucunda ölçekte yer alan maddelerin anlamlı olarak birbirinden bağımsız üç faktörde toplandığı; maddelerin faktörlerindeki yük değerlerinin .46 ile .84 arasında değiĢtiği görülmüĢtür. Analiz sonucunda birinci faktörün 4, ikinci faktörün 8, üçüncü faktörün ise 16 maddeden oluĢtuğu saptanmıĢtır. Bu bulgulara göre Farklılıkların Yönetimi Ölçeği‟nin eğitim örgütlerinde farklılıkların yönetimine iliĢkin görüĢleri ölçebilecek, geçerli ve güvenilir bir ölçme aracı olduğu sonucuna varılmıĢtır.
Balay ve Sağlam (2004) tarafından yukarıdaki süreç izlenerek geliĢtirilen Farklılıkların Yönetimi Ölçeği Hasan Basri Memduhoğlu tarafından “Yönetici ve Öğretmen GörüĢlerine Göre Farklılıkların Yönetimi” adlı doktora tezi çalıĢmasında uygulanmadan önce, yazarlarından da izin alınarak, üzerinde aĢağıdaki gibi bazı düzeltmeler yapılmıĢtır. (Memduhoğlu, 2007, 123):
Ölçeğin bazı maddelerinde geçen “öğretmenler” kelimesinin “çalıĢanlar” olarak değiĢtirilmesinin, anlam ve anlaĢılabilirlik açısından amaca daha uygun olacağı düĢünülmüĢ ve bu değiĢiklik yapılmıĢtır. Ayrıca;
2.maddedeki “deneyimlerine ihtiyaç duyarlar” ifadesi “deneyimlerinden yararlanırlar”,
7. maddenin yüklemi olan “geliĢtirirler” sözcüğü “sergilerler”,
9. maddedeki “esnek düĢünme eğilimindedirler” ifadesi “bilimsel kanıtları
esas alırlar”,
11. maddedeki “stillerine” sözcüğü “özelliklerine”,
17.maddedeki “statü farklılıklarına dayalı yapay ayrılıklara izin
21. maddedeki “ayrıcalık yaratmazlar” ifadesi “ayrıcalık göstermezler”, 25. maddedeki “bakarlar” sözcüğü “yaklaĢırlar”,
28. maddedeki “özellikler gösteren” ifadesi “özelliklere sahip” Ģeklinde değiĢtirilmiĢtir.
Bu değiĢikliklerle anketi cevaplayacak olanların, ilgili maddeleri daha kolay ve açık anlayacakları düĢünülmüĢtür. Bu düĢünülen yararın gerçekleĢip gerçekleĢmediğini görmek üzere toplam 48 yönetici ve öğretmenden oluĢan iki ayrı grupla görüĢme yapılmıĢtır. GörüĢme yapılanlar Ankara‟daki ilk ve ortaöğretim okullarında görev yapan ve Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesinde Tezli/Tezsiz Yüksek Lisans programlarına devam eden yöneticiler ve öğretmenlerdir. GörüĢmelerden ilki 1 Mart 2006 tarihinde saat 17.00‟de, Tezsiz Yüksek Lisans programında yer alan Eğitim Hukuku dersini alan 26 kiĢilik yönetici ve öğretmenden oluĢan bir grupla gerçekleĢtirilmiĢtir. Ġkinci görüĢme yine aynı tarihte saat 17.30‟da Bilimsel Hazırlık programında yer alan Akademik Yazma Teknikleri dersini alan 22 kiĢilik yönetici ve öğretmenden oluĢan bir grupla gerçekleĢtirilmiĢtir. Bu görüĢmelerde yönetici ve öğretmenlerin ölçeğin bütününe, boyutlarına, tüm maddelerine ve özellikle ölçek üzerinde yapılan değiĢikliklere iliĢkin görüĢleri alınmıĢtır. Buna göre görüĢme yapılan yönetici ve öğretmenlerin tamamına yakını, yapılan değiĢikliklerin anlamı bozmadığı, ifadeleri düzelttiği ve güçlendirdiği, ayrıca bu değiĢikliklerin ölçeğin bütününün anlam ve içeriğini değiĢtirmediği yönünde görüĢ belirtmiĢlerdir (Memduhoğlu, 2007: 125)
Ergin DeğiĢime Direnç Ölçeği
Ġlköğretim okullarında öğretmen algılarına göre yöneticilerin değiĢime ne ölçüde direnç gösterdiklerinin belirlenmesinde Ergin (1996) tarafından geliĢtirilen ERDÖ-Ergin DeğiĢime Direnç Ölçeği kullanılmıĢtır. Ölçek, olası direnç Ģekillerini içeren 4'lü likert dereceleme ölçeği türünde 104 maddeden oluĢmaktadır.
Aracın yapı geçerliliğini belirlemek için elde edilen veriler ''varimax rotated factor analysis '' istatistiksel tekniği ile çözümlenerek Ģu 7 faktörden (altboyut) oluĢtuğu görülmüĢtür:
Faktör 1: eskiyi koruma Faktör 2: rasyonalizasyon Faktör 3: baĢarısızlık endiĢesi Faktör 4: emsal arama
Faktör 5: mücadele kaygısı Faktör 6: bekle gör
Faktör 7: yetkisizlik
Ayrıca tüm boyutları içeren "genel değiĢime direnç" puanı da elde edilmektedir.
Geçerlik çalıĢmaları kapsamında ölçeği oluĢturan her sorunun madde analizi iĢlemleri de gerçekleĢtirilmiĢtir. Bu amaçla her madde için item-total korelasyon katsayısı ve item-remainder korelasyon katsayısı ile Cronbach alfa katsayısı hesaplanmıĢtır.
Cronbach Alpha Katsayısı α n k
DEĞĠġĠME DĠRENÇ GENEL 0.88 566 7
ESKĠYĠ KORUMA 0.89 566 21 RASYONALĠZASYON 0.87 566 23 BAġARISIZLIK ENDĠġESĠ 0.86 566 15 EMSAL ARAMA 0.80 566 17 MÜCADELE KAYGISI 0.92 566 15 BEKLE GÖR 0.75 566 10 YETKĠSĠZLĠK 0.41 566 4
Her üç tekniğe göre de boyutların oluĢumunda kendi içlerinde bütün önermeler itibariyle tutarlı oldukları saptanmıĢtır.
Ayrıca maddelerin ayırt etme gücünü belirlemek amacıyla her boyut için ayrı ayrı, boyut toplam puanına göre oluĢturulan alt ve üst çeyreklik gruplar arasında o boyuttaki her maddenin ayırt edici olup olmadığı t- testi ile sınanmıĢtır. Bu istatistik sonuçlara göre tüm maddelerin ayırt etme gücüne sahip oldukları belirlenmiĢtir.
Faktörlere göre maddeler bazında yapılan yukarıdaki iĢlemler test bütününe göre faktörler bazında yapılarak faktörlerin birbiriyle tutarlı olduğu ve faktörlerin de ayırt etme gücüne sahip olduğu ortaya konmuĢtur.
Bu geçerlik ve güvenirlik sınamaları sonucunda ölçeğin kullanılabilirliğine karar verilmiĢtir (Ergin, 1996: 130-139).
Uygulama
Veri toplama araçları araĢtırmacı tarafından okul yönetimleri ile iĢbirliği yapılarak okuldaki tüm öğretmenlere gönüllülük esasına göre verilmiĢ, yanıtlamaları istenmiĢtir. Gönüllü olan öğretmenlerden toplam 153 adet anket ve ölçek araĢtırmacı tarafından toplanmıĢtır. Geri dönüĢü sağlanan bu anket ve ölçekler üzerinde yapılan incelemeyle eksiksiz doldurulmuĢ olan 120 adet form istatistiksel değerlendirmelere alınmıĢtır.
Verilerin Çözümü ve Yorumlanması
Analizler 0.05 manidarlık düzeyinde sınanmıĢtır. AraĢtırma sonucu elde edilen bilgiler SPSS-17 paket programı yardımı ile çözümlenmiĢtir. Verilerin çözümlenmesinde aritmetik ortalama, standart sapma, yüzde ve frekans gibi betimsel istatistikler hesaplanmıĢtır. Bağımlı değiĢkenin bağımsız değiĢkenlerle etkileĢimi analiz edilirken ise t testi, varyans analizi, LSD istatistik teknikleri; farklılıkları yönetim becerilerinin yordayıcılarını belirlemek için stepwise regresyon analizi teknikleri kullanılmıĢtır.