Gereç ve Yöntem

Bu çalışma 60-75 yaş arasındaki yaşlı bireylerin KKMM, KMM, mamografi çektirme tarama davranışları ile ilgili deneyimlerini ve algıladıkları engelleri SİM ve SGM teorik yapısı içinde incelemek amacı ile yapılmıştır. Bu çalışmada aşağıdaki sorulara odaklanılmıştır. Ana Araştırma Sorusu

-Yaşlı kadınların meme kanseri erken tanı davranışlarını yeterli düzeyde göstermemesinin nedenleri nelerdir?

Alt Araştırma Soruları

- Yaşlı kadınların meme kanseri ile ilgili erken tanı davranışına katılım engelleri nelerdir?

- Yaşlı kadınların meme kanseri ile ilgili erken tanı davranışına katılımlarında bekledikleri kolaylaştırıcılar nelerdir?

3.1.1. Araştırmanın Tipi

Araştırma İzmir’in Balçova bölgesinde yaşayan 60-75 yaş arasındaki kadınların meme kanseri erken tanı davranışlarını etkileyen algılanan faktörleri incelemek üzere odak grup görüşmesi yöntemi ile kalitatif olarak gerçekleştirilmiştir.

3.1.2. Araştırmanın Yapıldığı Yer ve Özellikleri

İzmir’in Balçova bölgesinde yaklaşık beş yıldır hizmet veren yedi semt evi bulunmaktadır. Belediyenin çalışmalarını desteklediği semt evlerinin, kadınların sosyal yaşamları ve günün koşullarına uyum yapmalarına yönelik olarak geniş alanda hizmetleri bulunmaktadır. Araştırmada odak grup görüşmeleri ilgili mahallenin semt evlerinde gerçekleştirilmiştir. Görüşme sırasında üyelerin birbiriyle etkileşim kurabilmesi için yuvarlak veya kare masa düzeninde oturtulmuş, görüşmelerin bölünmemesi ve üyelerin rahat bir şekilde görüşmeyi sürdürebilmeleri için toplantı ortamının düzenlenmesi araştırıcı tarafından oturum öncesi gerçekleştirilmiştir.

3.1.3. Araştırmanın Evreni ve Örneklemi

Dünya Sağlık Örgütü kronolojik yaşlanma ölçütü olarak 60-74 yaşlı, 75 ve üzeri ihtiyar, 90 yaş üzeri çok ihtiyar olarak tanımlandığı için (Skeet, 1983) bu çalışmada 60 yaş ve üzeri bireyler yaşlı olarak kabul edilmiştir. Araştırmanın evrenini Balçova bölgesinde yaşayan 60- 75 yaş grubu tüm kadınlar oluşturmaktadır. Amaca yönelik örneklem yöntemi kullanılmıştır. Altı odak grup görüşmesinde toplam 46 birey ile görüşme yapılmıştır. Altmış- yetmiş beş yaş arasındaki bireylere Balçova bölgesi kaymakamlığı ve muhtarlıklarından, aile hekimleri adres siteminden adres bilgileri alınarak ulaşılmıştır.

3.1.4.Verilerin Toplanması

Odak grup görüşmeleri tutum, inanç, davranışlarla ilgili ayrıntılı veriler elde etmeye yardım ettiği, bireysel görüşmelerde akla gelmeyecek ek yorumlar getirmesi açısından bireysel görüşmelere göre tercih edilebilmektedir (Yıldırım ve Şimşek, 2006). Kalitatif yaklaşımın kullanıldığı bu araştırmada 60-75 yaş kadınların meme kanseri tarama davranışlarını etkileyen algılanan faktörleri incelemek amacıyla SİM ve SGM rehber alınarak veri toplama yöntemi olarak odak grup görüşmesi yöntemi ve veri toplama aracı olarak yarı yapılandırılmış “görüşme soru formu” kullanılmıştır (Bkz. EK 14). Görüşme soruları açıklama yapmaya ve ayrıntılı konuşmaya yön verecek şekilde yaşlı bireylerin meme kanseri tarama davranışlarına katılımlarını etkileyen faktörleri belirlemek için bilgi, engel ve kolaylaştırıcılarını ortaya çıkarmayı hedefleyen açık uçlu sorular oluşmuştur. Görüşmeler tek oturumdan oluşmuş ve belirlenen konu ile ilgili yeni bilgiye ulaşılamayan durumları yeterli sınır olarak kabul edip bu noktada (veri doygunluğu= saturation) görüşmelere son verilmiştir.

Odak grup görüşmelerinde 60-75 yaş kadınlara yöneltilen meme kanseri erken tanı davranışları bilgisi, tarama engelleri ve tarama kolaylaştırıcıları soruları ile veriler toplanmıştır. SİM ve SGM rehber alınarak standart olarak aşağıdaki sorular sorulmuş, görüşme süresince buna ek sorular eklenmiştir. Soru formunda yer alan bazı örnek sorulara aşağıda yer verilmiştir.

• Yaşlı bireylerin bilgisini belirlemek için;

-Meme kanseri hakkında ne düşünüyorsunuz? Meme kanseri belirtileri hakkında ne düşünüyorsunuz?

-Meme kanseri erken belirlenebilir mi? Nasıl?”

-Hiç meme taraması yaptınız/yaptırdınız mı? Taramaların ne kadar sıklıkta yapılması gerektiği ile ilgili ne düşünüyorsunuz?

• Yaşlı bireylerin taramalara katılımlarını engelleyen ve destekleyen durumları belirlemek için;

-Bana meme taraması yaptırma ile ilgili önceki deneyimlerinizi anlatabilir misiniz? -Bu taramaları yapmaktan/yaptırmaktan seni neyin alıkoyduğunu?/engellediğini düşünüyorsun? soruları yöneltilmiştir.

Bu sorularla ilgili kalitatif araştırmalarda uzman iki hemşire öğretim üyesinin görüş ve önerileri alınmıştır. Ayrıca makale beş kişiden oluşan bir tez yeterlilik komitesine sunulmuş görüş ve önerileri alınmıştır.

Adresleri belirlenen bireylerin evlerine gidilerek çalışmanın amacı açıklanmış ve onamları alınmıştır. Kabul eden bireyler semt evlerine tarih ve saat verilerek davet edilmiştir. Tüm katılımcılar kendi olanaklarıyla belirlenen gün ve saatte toplantıya katılmışlardır. Toplantı günü sabahı telefon ile görüşmenin saati katılımcılara tekrar hatırlatılmıştır. Odak grup görüşmesinde görüşmeler sırasında not almak için doktora tez döneminde olan bir araştırma görevlisi gözlemci olarak hazır bulunmuş, odak grup görüşmesi süresince katılımcılara mümkün olduğu kadar müdahalede bulunulmamış ve katılımcıların birbirleriyle karşılıklı etkileşime girmeleri desteklenmiştir. Araştırmacının, katılımcılarla yüz yüze gerçekleştirdiği görüşmelerde, ses kayıt cihazıyla, katılımcıların sözel onayı alınarak kaydedilmiş ve görüşmeye başlamadan önce çalışmanın amacı tekrar açıklanmıştır. Ayrıca gözlemci görevini üstlenen bir araştırma görevlisi tarafından etkileşimler not edilmiştir. Bu araştırmada altı odak grup görüşmesinde en az dört en çok 11 kişi yer almış ve grup görüşme süresi ortalama 45 dakika sürmüştür.

Örnekleme dahil edilme kriterleri; (1) Araştırmaya katılmaya gönüllü olmak, (2) 60-75 yaş olmak, (3) Türkçe konuşuyor olmak, (4) İşitme/görme problemi olmamak, (5) Günlük yaşam aktivitelerinde bağımsız olmak, (6) Demans, alzeimer ve meme kanseri tanısı almamış olmaktır.