Kendi Kendine Meme Muayenesi

KKMM kadınların meme yapılarını tanımaları ve memelerinde oluşan değişiklikleri erken dönemde fark etmeleri amacıyla memelerini muayene etmeleridir. Her kadın tarafından öğrenilebilen, uygulanabilen, fazla zaman ve işgücü gerektirmeyen, masrafı olmayan bir uygulamadır (Anderson ve ark., 2003; Seçginli, 2011; Smith ve ark., 2006). Yirmi yaşından sonra her kadın KKMM’sini düzenli olarak yapma alışkanlığı edindiğinde memedeki değişiklikler kolayca fark edilebilmektedir. KKMM adet gören kadınlarda adetinin başlangıcından bir hafta sonra (beşinci ve yedinci günler), adet görmeyen kadınlarda ise ayın ilk günü ya da unutmayacakları bir günde, ayda bir kere düzenli olarak yapılması önerilmektedir (Akpınar ve ark., 2011; Seçginli, 2007).

Ancak KKMM etkinliği hakkında farklı görüşler ve araştırmalar bulunmaktadır. Meme Sağlığı Küresel Girişim 2005 yılı rehberi sınırlı kaynakları olan gelişmekte olan ülkelere meme sağlığı bilincinin oluşturulması ve hissedilebilen meme tümörlerinin tespiti için temel düzeyde KKMM ve eğitimini meme kanseri erken tanısı için önermektedir (Anderson ve ark., 2006; Anderson ve Jakesz, 2008). KKMM özellikle kadınların memelerine dokunmakta çekimser davrandıkları kültürlerde önem taşımaktadır (Anderson ve ark., 2003; Smith ve ark., 2006).

Yapılan çalışmalar KKMM’nin meme kanseri mortalite oranını azaltmadığı, iyi huylu kitle biyopsi sayısını arttırdığı ve gereksiz sağlık harcamasına neden olduğu, bireyde stres, memede yara izi ve şekil bozukluğu oluşturduğu bildirilmiştir (Akyolcu ve Uğraş, 2011; McCready ve ark., 2005; Seçginli, 2011; Smith ve ark., 2006). Kösters ve Gotzsche (2008) tarafından yapılan sistematik derleme çalışmasında da KKMM’nin yararlı etkisinin olmadığı ve biyopsi sayısını arttırdığı bildirilmekte ve kadınların KKMM yapması önerilmemektedir. Thomas ve arkadaşlarının (2002), 30 yaş ve üzeri 267.040 kadını, 10 yıl izlendikleri çalışmalarında KKMM eğitimi alan kadınlar ile eğitim almayan kadınlardaki sonuçların benzer olduğu, KKMM’nin meme kanseri mortalitesini azaltmada etkili olmadığı, düzenli KKMM yapan deney grubunda, selim kitle biyopsisinin daha fazla yapıldığı saptanmıştır. Semiglazov ve arkadaşlarının (1999) 40-64 yaş grubu 122.471 kadını 10 yıl süreli izlem sonuçlarına göre KKMM’nin mortalite üzerinde etkisinin olmadığı tespit edilmiştir.

McCready ve arkadaşlarının (2005) yaptığı sistematik derleme sonucuna göre, kanıtlar KKMM’nin meme kanseri mortalitesinin azaltılmasında yararlı olmadığını göstermektedir.

Ancak Pillay (2002) KKMM’nin düzenli olarak uygulandığında meme kanseri mortalite oranının azalacağını bildirmiştir. Kanada Ulusal Meme Kanseri Tarama Grubu’nun 2000 yılında 50-59 yaş arası 40.000 kadının 9-13 yıl izleyerek gerçekleştirdiği randomize kontrollü çalışma sonucunda ayda bir KKMM’nin güvenirliliği konusunda kesin kanıtlara ulaşılmıştır (Epstein, Bertell ve Seaman, 2001).

Bu sonuçlar doğrultusunda meme sağlığı uzmanlarının geliştirdiği yeni öneriler içinde, KKMM’nin tarama yöntemi olarak kadınların farkındalıklarının arttırılmasında önemli olduğu, tek başına meme kanseri mortalitesini azaltmada sınırlı bir etkiye sahip olduğu ve bu nedenle KKMM’nin KMM ve mamografi ile birlikte yapılmasının önemli olduğu bildirilmiştir (Akyolcu ve Uğraş, 2011; Seçginli, 2011).

Meme sağlığı uzmanları meme kanserinin erken tanısında kullanılan bu üç tarama yönteminin önemine ve bu tarama yöntemlerine kadınların katılımının artırılmasında sağlık çalışanlarının rolüne dikkat çekmektedir (McCready ve ark., 2005; Öztürk ve ark., 2000, Seçginli, 2007; Smith ve ark., 2011). Amerikan Kanser Birliği, semptomsuz kadınlara yönelik olarak 20 yaşından itibaren her kadına KKMM’nin yararlarının ve sınırlılıklarının anlatılmasını; normal olmayan bir değişim gözlendiğinde sağlık personeline başvurulmasını önermektedir. KKMM’ni yapmanın meme kanseri farkındalığını artırması nedeniyle, sağlık profesyonellerinin KKMM’ni yapmayı isteyen kadınların muayene tekniklerini gözden geçirmesi ve doğru yapıp yapmadıklarını kontrol etmesi önerilmektedir. Özellikle Türkiye’nin de içinde yer aldığı gelişmekte olan düşük-orta gelirli ülkelerde, sosyo-ekonomik durum dikkate alındığında KKMM tartışmasız önemli bir gereklilik ve kaçınılmaz bir uygulamadır (Akyolcu ve Uğraş, 2011). Ancak meme kanserinin erken dönemde belirlenebilmesi için KKMM’nin doğru ve etkin yapılması gerektiği göz ardı edilmemeli, kadınlarda doğru KKMM yapma oranını arttırmada sosyo-kültürel yapı ve özellikler dikkate alınarak, meme sağlığı eğitim programlarının hazırlanması, yaşama geçirilmesi ve yaygınlaştırılması gerekmektedir (Akyolcu ve Uğraş, 2011; Seçginli, 2011; Secginli ve Nahcivan, 2011). Pek çok araştırmada broşür, video ve meme maketi kullanılarak yapılan girişimler ile KKMM yapma sıklığı ve KKMM etkin yapma becerisini artırdığı bulunmuştur (Champion, 1995; Chan ve ark., 2007; Lee ve ark., 2003; Parlar, Bozkurt ve Ovayolu, 2004; Secginli ve Nahcivan, 2011; Wood, 1996; Wood ve ark., 2002; Wood ve Dufy, 2004). Ahmad, Cameron

ve Stewart (2005) çalışmasında, sadece yazılı eğitim materyalleri ile yapılan programın KKMM yapma oranlarını artırmada etkili olmadığı belirlenmiştir.

Türkiye’de yapılan çalışmalarda kadınların meme kanseri bilgileri ve KKMM hakkında bilgi ve becerilerinin yeterli olmadığı saptanmıştır (Nahcivan ve Secginli, 2007; Parlar ve ark., 2004; Taşçı ve Usta, 2010). Hemşireler kadınlara meme kanseri etiyoloji, risk faktörleri, korunma ve tanılanması hakkında bilgi vermeli, KKMM artırmak için sağlık inançlarının anlaşılmasına yönelik geliştirilen özel sağlık eğitimleri ve sağlığı geliştirme programlarını yapılandırmalıdır (Nahcivan ve Secginli, 2007; Secginli ve Nahcivan, 2011; Taşçı ve Usta, 2010). Nahcivan ve Secginli (2007) çalışmasında kadınlar meme kanseri bilgilerini tv, radyo (%23), gazete gibi yazılı materyalden (%11), doktorlardan (%10) alırken hemşireler %3 olarak bildirilmiştir.

Mevcut araştırma sonuçları sağlık çalışanlarının KKMM’deki rollerinin yeniden gözden geçirmelerini gerekli kılmaktadır. KKMM’nin öğretimi ve geliştirilmesi meme sağlığı uygulamalarının önemli bir aracıdır ve bu aracın etkin kullanılabilmesi için yeni öneriler ışığında meme sağlığı uygulamaları yeniden gözden geçirilmelidir. Bu doğrultuda;

• Kadınların sadece meme kanseri ve muayene yöntemine ilişkin bilgileri değil, meme kanserine yönelik farkındalıkları artırılmalıdır (Akyolcu ve Uğraş, 2011; McCready ve ark., 2005; Seçginli, 2011; Secginli ve Nahcivan, 2011; Smith ve ark., 2003).

• Farkındalığı artırmak için, tüm kadınlara memelerindeki normal olmayan herhangi bir değişimin meme kanserinin erken dönem belirtilerinden biri olabileceği anlatılmalıdır (Akyolcu ve Uğraş, 2011; McCready ve ark., 2005; Seçginli, 2011; Secginli ve Nahcivan, 2011; Smith ve ark., 2003).

• Kadınlar düzenli KKMM yapmaları konusunda cesaretlendirilmelidir (Akyolcu ve Uğraş, 2011; McCready ve ark., 2005; Seçginli, 2011; Secginli ve Nahcivan, 2011; Smith ve ark., 2003).

• Memede özellikle kitle ya da şişlik, memelerden birinde normal olmayan büyüme, bir memenin diğerinden normal olmayan şekilde sarkık olması, meme cildinde buruşukluk ve/veya çukurlaşma olması, meme ucu renginde değişiklik ve meme ucundan kanlı akıntı gelmesi, koltuk altındaki lenf bezlerinde büyüme ve üst kolda normal olmayan sişlik gibi değişiklikler konusunda kadınların dikkatli olmalarının önemi belirtilmelidir (McCready ve ark., 2005; Smith ve ark., 2003).

KKMM ile birlikte KMM ve mamografinin önemi vurgulanmalıdır (Akyolcu ve Uğraş, 2011; Champion, 2003; McCready ve ark., 2005; Smith ve ark., 2003; Seçginli, 2011; Secginli ve Nahcivan, 2011).

• KKMM’ye ilişkin eğitimlerde muayene işleminin etkin ve doğru yapılmasının önemi belirtilmelidir. Kadınlara KKMM’nin ancak etkin ve doğru şekilde yapıldığında meme kanserinin erken dönemde belirlenmesine yararı olacağı anlatılmalıdır. Bunun için kadınların KKMM yapma konusundaki yeterlilikleri değerlendirilmelidir (Champion, 2003; Lechner ve ark., 2004; Seçginli, 2011; Secginli ve Nahcivan, 2011).

• Kadınlarda KKMM yapma oranını artırmak için KKMM’yi etkileyen faktörler (sağlık inançları, tutum ve algıları vb.) incelenmeli ve kültürel özelliklere uygun meme sağlığı eğitim programları planlanmalıdır (Gözüm ve Aydın 2004; Secginli ve Nahcivan, 2007; Akyolcu ve Uğraş, 2011; Seçginli, 2011; Secginli, Nahcivan, 2011).

Yaşlıda meme kanseri taramaları için en önemli görev hemşire, ebe ve diğer sağlık çalışanlarına düşmektedir. KKMM yapma zamanı belirleme yaşlı kadınlarda hafıza problemlerinden dolayı önemlidir. Bu nedenle takvim, en sevdiği kişinin doğum günü vb. gibi hatırlatıcılar kullanılabilir. KKMM adımları oldukça fazla ve yaşlı bireyler için karışık olabilmektedir. Yaşlı kadınlarda KKMM artırılmasında grup tartışmaları, görsel materyaller, model üzerinde uygulama çalışmalarının yapılması önerilmektedir (McCool, 1994).