Serviks Kanserinde Algılanan Engeller

Bilgisizlik: Bu çalışmadaki yaşlı kadınların serviks kanseri belirti/bulgu, risk faktörleri, tanı/tedavi ve taramalarla ilgili bilgi gereksinimi olması en sık tartışılan, major engellerden birisiydi. Kadınlara serviks kanseri sorulduğunda, 17 kadın serviks kanserini duyduğunu ama serviks kanseri hakkında hiçbir bilgilerinin olmadığını bildirmişlerdir. Genelde katılımcıların kanser tarama ile ilgili algıları pozitifti. Ancak serviks kanserinin erken tanısı ve hayat kurtarıcılığı ile ilgili ilişkinin, serviks kanserinden nasıl korunulacağı ve erken tanıda Pap smear testinin önemi ile ilgili farkındalıkları yoktu ve test hakkında çok az bilgileri vardı. Üç katılımcı Pap smear testini hiç duymadıklarını belirtmiştir. Tarama sıklığı sorulduğu zaman birkaç katılımcının dışında kimse doğru olarak söyleyememiş ve 17 kadın bilmediğini ifade etmiştir. “bak onu bilmiyorum. Ama herhalde iki senede bir yapılmalı mı acaba birçok

hastalılar gibi? Bilmiyorum”, “bilmiyorum bunun belki de bir yaş sınırı vardır. Belli bir yaş grubu altı ayda bir yaptırmalı. Şu yaştan sonrada yılda bir ya da iki yılda bir yaptırmalı diye de belki bir şeyi vardır”.

Serviks kanseri belirti/bulguları: Doğru olarak çok az kişi serviks kanseri belirti ve bulgularını (kanama, ağrı, kötü koku vb) sıralayabilmiştir. Yanıtlayanların neredeyse tamamı belirti ve bulgularını bilmediğini ifade etmiştir. “Herhalde bir akıntı yada bir kanama olur

zannediyorum. Acı olur mu onu da bilmiyorum. Yani pek bilgim yok.”

Serviks kanseri risk faktörleri: Katılanların doğru olarak söyleyebildiği birkaç risk faktörü arasında yüksek parite ve pozitif aile öyküsü yer almaktadır. Yedi yaşlı kadın serviks kanserinin oluşumunda hijyen yetersizliğinin bir risk faktörü olduğuna inanmaktaydı. Serviks kanserinde risk faktörleri olarak erken yaşta cinsel ilişki, çok sayıda cinsel eş, sigara, uzun süreli oral kontraseptif (doğum kontrol hapı) kullanımı katılımcılar tarafından hiç belirtilmemiştir. Bu konuda kadınların neredeyse tamamı (konu hakkında konuşanlar ise bilgilerinden emin olmadığını) bilgisinin olmadığını söylemişlerdir. “ben yine eşleri de

kabahatli bulucam, hanımların temizliğine dikkat etmemesini de yorumluyacam. Yani aileden gelme böyle bir şey yoksa, başka bir şey bilmiyorum”, “bence çok doğum yapan kadınlar yıpranıyor yani rahim. Bence öyle. Yani bilgim bu kadar”. Katılımcıların bazıları genetik

geçişin önemini vurgulamıştır. Ancak neredeyse hiçbir katılımcı HPV enfeksiyonunun öneminin farkında olmayıp serviks kanseri ile ilişkisini bilmiyordu. Yalnızca iki kişi genç yaşta yapılan aşının koruyuculuğundan bahsetmiştir.

Katılımcıların bilgi kaynağı çoğunlukla televizyon, arkadaş ve yakın çevresiydi. Neredeyse hiç kimse sağlık çalışanlarından (doktor, hemşire vb) bilgi aldığını söylememiştir.

Utanma/Mahremiyet: Bu çalışmaya katılan yaşlı kadınlar sıklıkla serviks kanseri taraması ile ilgili önemli bir engel olarak utanma ve benzer duyguları kültürel olarak yaşadıklarını bildirmişlerdir. Bazı katılımcılar Türk toplumunun kültürel yapısı ve dini inancı nedeniyle kadın vücudu mahrem olarak görüldüğü için utanma duygusunun yaşandığını ve bu nedenle başka kadınların ve kendilerinin taramalara katılmadıklarını ya da katılmakta isteksiz olduklarını vurgulamışlardır. Kadınların bazıları bu konuları arkadaşları ile de konuşmadıklarını söylemişlerdir. Üç yaşlı kadın sağlık çalışanının kadın olmamasının testi yaptırmasını engellediğini, katılımcılardan yarısından fazlası ise utanmalarına rağmen sağlık çalışanının cinsiyetinin önemli olmadığını tartışmıştır. “biraz çekingenlik malum bizim Türk

büyüdük. Baskılar altında büyüdüğümüz için. Açıpta mesela bir erkeğe simirimizi aldırmak benim şahsen kendi düşüncem sıkılıyorum. Kan ter içinde kalıyorum”. “Hayatta baktırmam doktora. Alttan bakarsa utanıyorum ben… Sonra bu konuları biz hiç konuşmuyoruz. Böyle konular hayatta konuşulmuyor. Hele ben daha da utanıyorum”, “Eskiden çok zordu yani erkek jinekoloğa gitmezlerdi bizim zamanımızda. Ama, doktorun erkeği kadını olmaz benim bildiğim. Doktor bu işin uzmanıdır. Bunun cinselliği düşünülemez. Ama çoğunluk bu yönden gitmiyor. Kadın olsun. Şu anda gayet rahat görüyorum. Bilhassa genç hanımlarımız gayet rahat erkeğe de gidiyor, aslında doktora namahrem yok. Dinimizce bile yok. Yani çok dindar bir hanım bile bundan kaçınmaz”.

Önceki sağlık hizmeti deneyimi: Sekiz yaşlı kadın sağlık personelinin yaklaşımları ile ilgili geçmiş deneyimlerinin taramalara katılımlarında engelleyici olabildiğine işaret etmişlerdir. Yaşlı kadınlar etkili hasta-doktor/sağlık personeli iletişiminin taramalara katılımda rol oynayabileceğini vurgulamışlardır. Katılımcılar kliniklerin kalabalık olması nedeniyle uzun bekleme saatlerinin olmasını negatif deneyimler olarak sıkça dile getirmiştir. Katılımcıların çoğu testin kolay bir işlem olduğunu düşünmesine rağmen önceden yaşanan olumsuz deneyimleri nedeni ile tekrar Pap smear testini yaptırmamışlardı. “Bazı yerde daha

böyle sanki itilip kakılıyo demiyim yanlış olur, yani daha bir olumsuzluklarla karşılaşıyorsunuz. Onlar moralinizi bozuyor. Diyorsun ki aman bir daha buraya gelmem. Bir sonrakine gitmek istemiyorsunuz. Ama böyle candan bir yakınlıkla gittiğin yere bir daha gitmek istiyorsunuz. O insana karşı bir güvence duyuyorsunuz yani o insana karşı bir daha gitmekten çekinmiyorsunuz. Eğer seni azarlıyor gibi konuşuyorsa ya da ‘efendim şöyle geçin şöyle burada oturun. Bekletiyor seni artık. Unutuldun. Bekle bekle’… Öbür taraf arada geliyor ‘kusura bakmayın beklettim ama biraz daha sabredin’ uzayan zamanı fazla fark etmiyorsunuz”. “Hastaneden hiç memnun kalmadım açıkçası. Çok zor sıra geliyor. Çok yoğun. Doktorlar sağlık ocaklarındaki kadar ilgili değil. Açıkçası şikayet edeyim onları. En son bilmiyorum beş sene öncedeydi herhalde doktorlarla tartıştım. Tartıştım ondan sonra bıraktım” , “Bir de hastaneler acayip dolu, beklemek yok mu? Kimse gitmek istemiyor. O sabah erkenden gidip randevu almak sıraya girmek…”

Korku: Yaşlı bireylerin bazıları erken tanı davranışına katılmama nedeni olarak korku kavramını tartışmışlardır. Kadınlar en sık kanser tanısı alma, test sırasında enfeksiyon kapma ve hastalığı düşünürse kendisinde olacağı korkusundan bahsetmiştir. “Doktor korkusu var.

yıkılırlar… Bilmeden daha rahat yaşıyorsun diyorlar. Hastalık öğrenilince psikolojik olarak çökme oluyor”, “Ben çünkü televizyonlarda onları izlemiyorum, dinlemiyorum. Evham ediyorum ya bir gün öyle bir şeye rastlarım diye korkusundan rahim ağzında bir şey olur, pürüz felan.. Gidersem doktor hafif bir şey şüphelenirse ben artık evhamdan Allah korusun o hastalığa yakalanabilirim diye korkuyorum”.

Yaşlı Olma: Yaşlı kadınlar genel olarak cinsel olarak aktif olan kişilerin, daha çok genç kadınların Pap smear testini yaptırmaları gerektiğine inanıyorlardı. Katılımcıların yarısına yakını yaşlı olmaları nedeni ile serviks kanseri taramalarına katılımların gerekli olmadığını düşünüyorlardı. “Eee gençler gitsin kızım bundan sonra ben gitsem ne olur. Şükür onlar

yaptırıyorlar”, “Aman boş ver gençler gitsinler. Zaten burada ne kadar ömür kaldı. Hasta olmasınlar. Yani hani bizde 60-70 iş bitmiş derler. Yani benim ailemde hiç 60-70 e ulaşan kimse yok yani. Kısa bir ömürlüyüz. Biliyorum ki 5-6 seneden sonra Allah hayırlı yani ölüm versin. Ölünecek”.

Sağlık personelinin önerisinin olmaması: Bu çalışmaya katılan yaşlı bireylerden yalnızca iki kişi doktor önerisini alarak testi yaptırdığını ifade etmiştir. Diğer katılımcılar Pap smear testini yaptırma kararlarında doktor önerisinden bahsetmemiştir. “Zaten bana bir daha

gel de denilmedi. Temiz çıktı dediler”. “Bir şeyin yok tertemiz dediler onun için de üç yıldır bir şey düşünmedim”.