GEREÇ VE YÖNTEMLER
B 12 vitamini (pg/ml) Folik asit (ng/ml) Ortalama±SS
(n=250) Ortanca (Min-Maks) Ortalama±SS (n=250) Ortanca (Min-Maks) Düzenli 118 ± 51,8 109 (44–342) 8 ± 4,5*†† 7,4 (1,1–20) Düzensiz 122,8 ± 64,7 109,5 (40–380) 5,6 ± 3,8 4,7 (1,3–20) Kullanmıyor 108,8 ± 40,7 103,7 (50–225) 3,6 ± 2,1 2,9 (1–8,3) p= 0,837** p= 0,0001**†
SS: Standart sapma; Min-Maks: En düşük-en yüksek.
*:Mann Whitney U testi, **Kruskal Wallis Varyans Analizi.
†:p<0,05 düzeyinde istatistiksel açıdan anlamlı fark, Mann Whitney U testi sonuçları Bonferroni düzeltmesi yapılarak α düzeyi 0,016 olarak alınmıştır, ††:Düzenli kullananlar ile düzensiz kullananlar ve kullanmayanlar kıyaslandığında p<0,0016 düzeyinde istatistiksel açıdan anlamlı fark.
Demir preparatı kullanımı açısından gebelerin B 12 vitamini, folik asit, ferritin ve Hb düzeyleri değerlendirildi (Tablo 19). Demir kullanımı açısından gebelerin ferritin ve Hb düzeyleri karşılaştırıldığında; her ikisi için de istatistiksel yönden anlamlı fark olduğu saptandı (sırasıyla p=0,0001, p=0,0001) (Tablo 20). Demir desteği almayanlarla düzenli olarak kullananlar arasında Hb açısından istatistiksel yönden anlamlı bir fark saptandı (p=0,0001). Düzensiz demir kullananlarla düzenli kullananlar arasında da hem ferritin hem de Hb açısından istatistiksel yönden anlamlı bir fark vardı (sırasıyla p=0,0001, p=0,0001).
Tablo 19. Gebelerde demir kullanımına göre ferritin eksikliği ve anemi durumu
Demir kullanımı Toplam
Ferritin düzeyi (ng/ml) Hemoglobin düzeyi (g/dl) Normal [Sayı (%)] Düşük [Sayı (%)] Normal [Sayı (%)] Düşük [Sayı (%)] Düzenli 167 140 (83,8) 27 (16,2) 139 (74) 28 (45,2) Düzensiz 61 29 (47,5) 32 (52,5) 38 (62,2) 23 (37,8) Kullanmıyor 22 11 (50) 11 (50) 11 (50) 11 (50) Toplam 250 180 70 188 62
Annelerin vitamin kullanımıyla bebeklerin folik asit düzeyleri arasında fark olup (p=0,0001), B 12 vitamini düzeyleri arasında istatistiksel yönden anlamlı fark saptanmamıştır (p=0,919). Bu fark anneleri hiç vitamin kullanmayanlarla düzenli kullananlar arasında (p=0,0001) ve düzensiz vitamin kullananlarla, düzenli kullananlar arasında da (p=0,0001) saptandı. Anneleri düzensiz vitamin kullananlarla hiç kullanmayanlar arasında istatistiksel açıdan anlamlı bir fark saptanmadı (p=0,057) (Tablo 21).
Çalışmaya alınan gebelerden doğan bebeklerin tartıları 2500–4450 gram arasında değişirken, ortalama 3182 gram, ortanca tartı 3140 gramdı. Yenidoğanların boy ortalaması 49,3 cm, en düşük 44 cm, en uzun 55 cm, ortanca 49 cm idi. Yenidoğanların 123 (%49,2)’ü kız, 127 (%50,8)’si erkek cinsiyetteydi. Gebelerin yaşı, SED, eğitim durumu ile yenidoğanların doğum tartısı arasında istatistiksel yönden anlamlı bir ilişki saptanmadı (sırasıyla r=0,09, r=0,14, r=0,188; sırasıyla p=0,13, p=0,02, p=0,752).
Tablo 20. Gebelerde demir kullanımına göre ferritin ve hemoglobin düzeyleri Demir kullanımı Ferritin (ng/ml) Hemoglobin (g/dl) Ortalama±SS (n=250) Ortanca (Min-Maks) Ortalama±SS (n=250) Ortanca (Min-Maks) Düzenli 36,3 ± 31*a 28 (3,3–199) 12 ± 1*b 12,2 (8,5–14,5) Düzensiz 20,8 ± 15,1 12 (2,18–60,6) 11,3 ± 1,2 11,5 (8,5–13,8) Kullanmıyor 36 ± 50,4 13,5 (5,6–205) 10,0 ± 1,3 11,3 (8,5–13,5) p=0,0001**† p=0,0001**†
SS: Standart sapma; Min-Maks: En düşük-en yüksek. *Mann Whitney U testi, **Kruskal Wallis Varyans Analizi.
†:p<0,05 düzeyinde istatistiksel açıdan anlamlı fark, Mann Whitney U testi sonuçları Bonferroni düzeltmesi
yapılarak α düzeyi 0,016 olarak alınmıştır, a: Düzenli kullananlar ile düzensiz kullananlar kıyaslandığında p<0,016 düzeyinde istatistiksel açıdan anlamlı fark, b: Düzenli kullananlar ile düzensiz kullananlar ve kullanmayanlar kıyaslandığında p<0,016 düzeyinde istatistiksel açıdan anlamlı fark.
Tablo 21. Gebelerin vitamin kullanımına göre kordon kanı B 12 vitamini ve folik asit düzeyleri
Vitamin kullanımı
B 12 vitamini (pg/ml) Folik asit (ng/ml) Ortalama±SS (n=250) Ortanca (Min-Maks) Ortalama±SS (n=250) Ortanca (Min-Maks) Düzenli 167,5 ± 75,7 148 (58–527) 15,2 ± 4,4*†† 16 (3,9–20) Düzensiz 174,3 ± 86,8 163,5 (53–410) 12,1 ± 4,3 12 (3,6–20) Kullanmıyor 170,7 ± 89,1 160 (94–505) 10,2 ± 4,1 9,2 (5–20) p= 0,919** p= 0,0001**†
SS: Standart sapma; Min-Maks: En düşük-en yüksek. *Mann Whitney U testi , **Kruskal Wallis Varyans Analizi.
†:p<0,05 düzeyinde istatistiksel açıdan anlamlı fark, Mann Whitney U testi sonuçları Bonferroni düzeltmesi yapılarak α düzeyi 0,016 olarak alınmıştır, ††:Düzenli kullananlar ile düzensiz kullananlar ve kullanmayanlar kıyaslandığında p<0,016 düzeyinde istatistiksel açıdan anlamlı fark.
Yenidoğanların 8 (%3,2)’i anemik saptandı. Ortalama Hb 15,9 g/dl, ortanca 15,7 g/dl, min-maks 11,5-20 g/dl idi. MCV düzeyleri açısından değerlendirildiğinde ortalama 107,2 fl,
Tablo 22. Yenidoğanlardaki hematolojik değerler Değişken Ortalama±SS (n=250) Ortanca (Min-Maks) Hemoglobin (g/dl) 15,9 ± 1,7 15,7 (11,5–20) Hematokrit (%) 47,8 ± 5,6 47,1 (32,8–63) Alyuvar (milyon/mm3) 4,47 ± 0,5 4,40 (3,12–5,86) MCV (fl) 107,2 ± 4,8 107 (90,1–128) RDW (%) 16,9 ± 1,4 17 (12–25)
SS: Standart sapma; Min-Maks: En düşük-en yüksek; MCV: Ortalama alyuvar hacmi; RDW: Alyuvar dağılım
genişliği.
Yenidoğanların 107 (%42,8)’sinde B 12 vitamini eksik düzeyde, 53 (%21,2)’ünde sınırda, 90 (%36)’ında normal saptandı (Şekil 10). Yenidoğanların hiçbirinde folik asit eksikliği saptanmadı, 7 (%2,8)’sinde ferritin normal değerin altındaydı (Tablo 23).
Şekil 10. Yenidoğanlarda B 12 vitamini eksikliği yüzdesi
Tablo 23. Yenidoğanların B 12 vitamini, folik asit, ferritin düzeyleri
Değişken Ortalama±SS (n=250) Ortanca (Min-Maks) B 12 vitamini (pg/ml) 169,1 ± 78,9 153,5 (53–527) Folik asit (ng/ml) 14,2 ± 4,6 14,5 (3,6–20) Ferritin (ng/ml) 121,4 ± 76,8 108,5 (11–404) %42,8 %36 %21,3 Yeterli Sınırda Eksik c
Anneler ve yenidoğanlar B 12 vitamini düzeyleri bakımından karşılaştırıldığında orta güçte pozitif yönde istatistiksel yönden anlamlı bir ilişki saptandı (r=0,675, p=0,0001). Folik asit düzeyleri bakımından karşılaştırıldığında zayıf güçte pozitif yönde istatistiksel yönden anlamlı bir ilişki saptandı (r=0,499, p=0,0001). Ferritin ve Hb düzeyleri açısından karşılaştırıldıklarında ise istatistiksel açıdan anlamlı bir ilişki saptanmadı (sırasıyla r=0,052, r=0,116; sırasıyla p=0,412, p=0,067) (Tablo 24).
Tablo 24. Anne ve kordon kanı B 12 vitamini, folik asit, ferritin ve hemoglobin düzeylerinin birbirleriyle ilişkisi
Değişken Ortalama±SS Anne
(n=250) Kordon Ortalama±SS (n=250) r† p B 12 vitamini (pg/ml) 118,2 ± 53,7 169,1 ± 79,1 0,675* 0,0001 Folik asit (ng/ml) 7,1 ± 4,4 14,2 ± 4,6 0,499** 0,0001 Ferritin (ng/ml) 32,5 ± 30,9 121,1 ± 76,8 0,052 0,412 Hemoglobin (g/dl) 11,7 ± 1,2 15,9 ± 1,7 0,116 0,067
SS: Standart sapma; †: Spearman Rho korelasyon katsayısı.
*: Orta güçte istatistiksel yönden anlamlı ilişki, **: Zayıf güçte istatistiksel yönden anlamlı ilişki.
Annelerin B 12 vitamini, folik asit ve ferritin düzeyleri ile yenidoğanların Hb düzeyleri arasında istatistiksel açıdan anlamlı bir ilişki saptanmadı (sırasıyla r=-0,31, r=- 0,006, r=0,0094; sırasıyla p=0,620, p=0,927, p=0,136). Yenidoğanların B 12 vitamini, folik asit ve ferritin düzeyleri ile Hb ve MCV değerleri karşılaştırıldığında, istatistiksel açıdan anlamlı bir ilişki saptanmadı. Hb için sırasıyla r= 0,006, r=-0,008, r=-0,141; sırasıyla p=0,927, p=0,903, p=0,026; MCV için sırasıyla r= -0,101, r=0,003, r=-0,052; sırasıyla p= 0,112, p=0,962, p=0,409 idi.
Annelerinde B 12 vitamini eksikliği olan yenidoğanların %55’inde de B 12 vitamini eksikliği vardı. Sınırda değerleri olan gebelerin bebeklerinin %70’inde, normal değerleri olan gebelerin bebeklerinin %91’inde B 12 vitamini yeterliydi (Tablo 25).
Tablo 25. Annelerdeki B 12 vitamini eksikliğine göre kordon kanındaki eksiklik Anne kanı B 12 vitamini
düzeyi
Kordon kanı B 12 vitamini düzeyi
Toplam [N (%)] Normal [N (%)] Sınırda [N (%)] Düşük [N (%)] Normal 29 ( 91) 1 ( 3) 2 (6) 32 (12,8) Sınırda 24 (70) 6 (18) 4 (12) 34 (13,6) Düşük 37 (20) 46 (25) 101 (55) 184 (73,6)
Gebeler B 12 vitamini eksikliği durumuna göre sınıflandığında; B 12 vitamini eksik düzeyde olan gebelerin bebeklerinin B 12 vitamini ortalaması 145,7 pg/ml; sınırda olan gebelerin bebeklerinin ortalaması 200 pg/ml, yeterli düzeyde olan gebelerin bebeklerinin ortalaması ise 271,4 pg/ml saptandı. Annelerinde B 12 vitamini durumuna göre bebekler gruplandığında, B 12 vitamini düzeyleri bakımından aralarında istatistiksel açıdan anlamlı fark saptandı (p=0,0001). Gruplar ikili olarak kıyaslandığında; B 12 vitamini yeterli olan grupla sınırda olan grup arasında (p=0,0001), yeterli olan grupla eksik olan grup arasında (p=0,0001), sınırda olan grupla eksik olan grup arasında (p=0,0001) bebeklerin B 12 vitamini düzeyleri açısından istatistiksel yönden anlamlı fark saptandı. Gebeler B 12 vitamini eksikliği durumuna göre gruplandığında, bebeklerde folik asit ve ferritin düzeyleri açısından istatistiksel açıdan anlamlı bir fark saptanmadı (sırasıyla p=0,360, p=0,495) (Tablo 26).
Tablo 26. Gebelerdeki B 12 vitamini eksikliği durumu ile yenidoğanların B 12 vitamini, folik asit ve ferritin düzeyleri
Bebeklerin değerleri
Annelerdeki B 12 vitamini durumu
P** Yeterli Ortalama±SS (n=32) Sınırda Ortalama±SS (n=34) Eksik Ortalama±SS (n=184) B 12 vitamini (pg/ml) 271,4 ± 100*†† 200 ± 48,1*†† 145,7 ± 61,4*†† 0,0001† Folik asit (ng/ml) 15,1 ± 3,9 14,7 ± 4,7 13,9 ± 4,7 0,360 Ferritin (ng/ml) 103,4 ± 58,4 123,3 ± 78,3 124,1 ± 79,2 0,495 SS: Standart sapma.
*Mann Whitney U testi, **:Kruskal Wallis Varyans Analizi.
†:p<0,05 düzeyinde istatistiksel açıdan anlamlı fark, Bonferroni düzeltmesi yapılarak α düzeyi 0,016 olarak alınmıştır, ††: Yeterli, sınırda ve eksik olan gruplar ikili olarak kıyaslandığında her üç grup arasında p<0,016
Annelerinde ferritin düşük olan 70 yenidoğandan 7’sinde ferritin normalin altındaydı. Annesinde ferritin normal düzeyde olan yenidoğanların hiçbirinde ferritin düşük saptanmadı. Gebeler ferritin durumlarına göre sınıflandığında; ferritin düzeyleri düşük olan gebelerle normal olan gebelerin bebeklerindeki ferritin ve Hb düzeyleri arasında istatistiksel açıdan anlamlı bir fark saptanmadı (sırasıyla p=0,165, p=0,151) (Tablo 27).
Tablo 27. Annelerdeki ferritin eksikliğine göre bebeklerin ferritin ve hemoglobin düzeyleri Bebek düzeyleri Anne Ferritin <12 ng/ml (n=70) Anne Ferritin ≥ 12 ng/ml (n=180) p*
Ortalama±SS (Min-Maks) Ortanca Ortalama±SS (Min-Maks) Ortanca
Ferritin (ng/ml) 112,2 ± 76,5 97,5 (11–333) 124,9 ± 76,8 111(22,3–404) 0,165
Hemoglobin (g/dl) 15,7 ± 2 15,3(11,5-20) 16 ± 1,6 15,9 (12,8–20) 0,151
SS: Standart sapma; Min-Maks: En düşük-en yüksek.
*Mann Whitney U testi.
Anemisi olan gebeler ile anemik olmayan gebelerin bebeklerinin ferritin ve Hb düzeyleri arasında istatistiksel açıdan anlamlı bir fark saptanmadı (sırasıyla p=0,223, p=0,143) (Tablo 28).
Tablo 28. Annelerdeki anemi varlığına göre bebeklerin ferritin ve hemoglobin düzeyleri
Bebek düzeyleri
Anemik anne (n=62)
Anemik olmayan anne
(n=188) p* Ortalama±SS Ortanca (Min-Maks) Ortalama±SS Ortanca (Min-Maks) Ferritin (ng/ml) 111,4 ± 72,8 97,2 (11,2–333) 124 ± 78,1 118 (11–404) 0,223 Hemoglobin (g/dl) 15,6 ± 2 15,5 (11,5–20) 16 ± 1,6 15,8 (13,7–20) 0,143
SS: Standart sapma; Min-Maks: En düşük-en yüksek. *Mann Whitney U testi.
6–9 aylık dönemde kontrole getirilen 94 süt çocuğunun annelerinde ortalama yaş 28,1, ortanca yaş 27, min-maks yaş 17-44 idi. Annelerin yaş aralıklarına göre dağılımı Tablo 29’da verildi. Anneler sosyoekonomik durumlarına göre sınıflandığında; 10 (%10,6)’u düşük SED, 18 (%19,1)’i düşük-orta SED, 39 (%41,5)’u orta-yüksek SED, 27 (%28,7)’si yüksek SED’e sahipti.
Tablo 29. Kontrole gelen annelerin yaş aralıklarına göre dağılımı Yaş N % 16–19 5 5,3 20–24 18 19,1 25–29 35 37,2 30–34 20 21,3 35–39 15 16 40–44 1 1,1 Toplam 94 100
Anneler eğitim durumlarına göre sınıflandırıldığında, 4 (%4,3)’ü okuryazar değildi. 62 (%66)’si ilköğretim, 20 (%21,3)’si ortaöğretim ve 8 (%8,5)’i yükseköğretim mezunuydu (Şekil 11). Annelerin 46 (%48,9)’sının ilk, 38 (%40,4)’inin ikinci, 6 (%6,4)’sının üçüncü, 4 (%4,3)’ünün dördüncü ya da daha fazla çocuğuydu.
Şekil 11. Kontrole gelen annelerin eğitim durumlarına göre dağılımı
Annelerin 3 (%3,2)’ü gebeliğinde hiç demir kullanmamıştı. Yirmi beş (%26,6)’i düzensiz olarak demir desteği, 66 (%70,2)’sı düzenli olarak demir desteği almıştı. Beş (%5,3) anne hiç vitamin kullanmamıştı. On dokuz (%20,2) anne düzensiz kullanırken, 70 (%74,5)’i
0 10 20 30 40 50 60 70
Okuryazar değil İlköğretim Ortaöğretim Yükseköğretim
Eğitim düzeyi
Okuryazar değil İlköğretim Ortaöğretim Yükseköğretim
arasında değişirken, ortalama tartı 3200 gram, ortanca tartı 3175 gramdı. Yenidoğanların 43 (%45,7)’ü kız, 51 (%54,3)’i erkekti.
Kontrole getirilen süt çocuklarının annelerinde doğum öncesi bakılan B 12 vitamini düzeylerine göre annelerin 72 (%76,6)’sinde eksiklik, 11 (%11,7)’inde sınırda değerler, 11 (%11,7)’inde de yeterli değerler saptanmıştı. On yedi (%18,1) annede folik asit eksikliği, 25 (%26,6)’inde düşük ferritin değerleri, 19 (%20,2)’unda da anemi saptanmıştı (Tablo 30).
Tablo 30. Annelerin doğumdaki B 12 vitamini, folik asit, ferritin, hemoglobin, ortalama alyuvar hacmi düzeyleri
Değişken Ortalama±SS (n=94) Ortanca (Min-Maks) B 12 vitamini (pg/ml) 114,3 ± 57,7 103,8 (44–380) Folik asit (ng/ml) 7,7 ± 4,4 7,3 (1–20) Ferritin (ng/ml) 31,6 ± 27,5 25,5 (2,18- 199) Hemoglobin (g/dl) 11,8 ± 1,07 12 (9–13,9) MCV (fl) 88,9 ± 5,8 89,6 (65,8–100,1)
SS: Standart sapma; Min-Maks: En düşük-en yüksek; MCV: Ortalama alyuvar hacmi.
Kontrole getirilen süt çocuklarının kordon kanı değerlerine bakıldığında; 42 (%44,7)’sinde B 12 vitamini eksikliği, 21 (%22,3)’inde sınırda B 12 vitamini değerleri saptanmıştı. Süt çocuklarının 4 (%4,3)’ünde anemi saptanmış, hiç birinde folik asit eksikliği ya da düşük ferritin değerleri saptanmamıştı (Tablo 31).
Tablo 31. Süt çocuklarının kordon kanı B 12 vitamini, folik asit, ferritin, hemoglobin, ortalama alyuvar hacmi düzeyleri
Değişken Ortalama±SS (n=94) Ortanca (Min-Maks) B 12 vitamini (pg/ml) 159,4 ± 68,5 148 (53–410) Folik asit (ng/ml) 14,8 ± 4,6 14,9 (3,6–20) Ferritin (ng/ml) 121,3 ± 79,3 100 (27- 404) Hemoglobin (g/dl) 16 ± 1,7 15,8 (12,1–20) MCV (fl) 107,5 ± 5,3 107,2 (95–128)
SS: Standart sapma; Min-Maks: En düşük-en yüksek; MCV: Ortalama alyuvar hacmi.
Süt çocuklarının 21 (%22,3)’inde anemi saptandı, 14 (%14,9)’ünde ferritin düzeyi sınırın altındaydı. Bir (%1,06) süt çocuğunda folik asit eksikliği gözlendi. B 12 vitamini
açısından değerlendirildiklerinde; 16 (%17,02)’sında eksiklik, 15 (%15,96)’inde sınırda değerler saptandı. Süt çocuklarının 63 (%67,02)’ünde ise B 12 vitamini yeterli düzeydeydi (Şekil 12). B 12 vitamini ortalaması 219 pg/ml, folik asit ortalaması 14,1 ng/ml, ferritin ortalaması 35,3 ng/ml, Hb ortalaması 11,2 g/dl, MCV ortalaması 77,2 fl saptandı (Tablo 32).
Şekil 12. Süt çocuklarında B 12 vitamini eksikliği
Tablo 32. Süt çocuklarında B 12 vitamini, folik asit, ferritin, hemoglobin ve ortalama
alyuvar hacmi düzeyleri
Değişken Ortalama±SS (n=94) Ortanca (Min-Maks)
B 12 vitamini (pg/ml) 219 ± 102,9 210 (44–725)
Folik asit (ng/ml) 14,1 ± 4,5 15 (3,2–20)
Ferritin (ng/ml) 35,3 ± 26,6 29,9 (3,1- 148)
Hemoglobin (g/dl) 11,2 ± 0,8 11,2 (9,5–13,8)
MCV (fl) 77,2 ± 3,5 77 (69–90,3)
SS: Standart sapma; Min-Maks: En düşük-en yüksek; MCV: Ortalama alyuvar hacmi.
Süt çocuklarının kordon kanı ve kontrol B 12 vitamini, folik asit, ferritin değerleri karşılaştırıldığında; B 12 vitamini ve ferritin değerleri arasında istatistiksel yönde anlamlı fark
%17 %16 %67 <145 = Eksik 145-180 = Sınırda >180 = Yeterli
saptanırken (sırasıyla p=0,0001, p=0,0001), folik asit açısından istatistiksel yönde anlamlı bir fark saptanmadı (p=0,199) (Tablo 33).
Tablo 33. Kordonda ve süt çocukluğunda B 12 vitamini, folik asit, ferritin düzeyleri
Değişken Kordon kanı
(Ortalama±SS) (Ortalama±SS) Süt çocuğu p*
B 12 vitamini (pg/ml) 159,4 ± 68,5 219 ± 102,9 0,0001†
Folik asit (ng/ml) 14,8 ± 4,6 14,1 ± 4,5 0,199
Ferritin (ng/ml) 121,3 ± 79,3 35,3 ± 26,6 0,0001†
SS: Standart sapma.
*:Wilcoxon Eşleştirilmiş İki Örnek Testi.
†:p<0,05 düzeyinde istatistiksel açıdan anlamlı fark.
Annelerin sosyoekonomik düzeylerine göre süt çocuklarının B 12 vitamini, folik asit, ferritin ve Hb değerleri karşılaştırıldığında, gruplar arasında istatistiksel yönden anlamlı bir fark saptanmadı (sırasıyla p= 0,062, p=0,161, p=0,489, p=0,530). Annelerin eğitim durumlarına göre süt çocuklarının B 12 vitamini, folik asit, ferritin, Hb düzeyleri karşılaştırıldığında ise, yine gruplar arasında istatistiksel yönden anlamlı bir fark saptanmadı (sırasıyla p=0,605, p=0,844, p=0,469, p=0,753).
Ailelerin SED ile süt çocuklarının B 12 vitamini, folik asit, ferritin, Hb düzeyleri arasında istatistiksel açıdan anlamlı bir ilişki saptanmadı (sırasıyla r=0,024, r=0,109, r=0,140, r=0,137; sırasıyla p=0,819, p=0,296, p=0,178, p=0,189). Annelerin eğitim düzeyleri ile de B 12 vitamini, folik asit, ferritin, Hb düzeyleri arasında istatistiksel açıdan anlamlı bir ilişki saptanmadı (sırasıyla r=0,011, r=0,111, r=0,034, r=0,042; sırasıyla p=0,918, p=0,286, p=0,741, p=0,684).
Yenidoğanların doğumdaki Hb değerleri ile 6–9. aylık dönemdeki Hb değerleri arasında pozitif yönde istatistiksel yönden anlamlı zayıf güçte bir ilişki saptandı (r=0,463, p=0,0001). B 12 vitamini açısından süt çocuklarının 6–9 aylık dönemdeki değerleriyle kordon kanındaki değerleri arasında zayıf kuvvette (r=0,408, p=0,0001); annelerin doğumda bakılan değerleri ile arasında ise çok zayıf kuvvette (r=0,315, p=0,02) pozitif yönde istatistiksel yönden anlamlı bir ilişki saptandı (Tablo 34).
Tablo 34. Kordonda ve süt çocuğunda B 12 vitamini, folik asit, ferritin, hemoglobin ve ortalama alyuvar hacmi düzeylerinin ilişkisi
Değişken Kordon kanı
Ortalama±SS Süt çocuğu Ortalama±SS r p B 12 vitamini (pg/ml) 159,4 ± 68,5 219,9 ± 102,9 0,408†a 0,0001 Folik asit (ng/ml) 14,8 ± 4,6 14,1 ± 4,5 0,100† 0,339 Ferritin (ng/ml) 121,3 ± 79,3 35,3 ± 26,6 0,219† 0,034 Hemoglobin (g/dl) 16 ± 1,7 11,2 ± 0,8 0,463††a 0,0001 MCV (fl) 107,5 ± 5,3 77,2 ± 3,5 0,344† 0,001
SS: Standart sapma; MCV: Ortalama alyuvar hacmi.
†: Spearman Rho korelasyon katsayısı, ††: Pearson korelasyon katsayısı.
a: Zayıf kuvvette pozitif yönde istatistiksel açıdan anlamlı ilişki
Anemisi olan süt çocuklarının B 12 vitamini ve folik asit değerlerine bakıldığında, anemisi olmayan süt çocuklarıyla aralarında istatistiksel yönden anlamlı bir fark saptanmadı (sırasıyla p=0,309, p=0,538). Anemisi olanlarla anemik olmayanlar arasında; B 12 vitamini eksikliği olanlar ile olmayanlar arasında ve folik asit eksikliği olanlar ile olmayan süt çocukları arasında tartıları açısından anlamlı bir fark saptanmadı (sırasıyla p=0,669, p=0,519, p=0,782).
Kontrole getirilen süt çocuklarından 65 (%69,1)’i uygun dozda proflaktik demir desteği alıyor, 29 (%30,9)’u ise almıyor ya da uygun olmayan dozda alıyordu. Demir proflaksisi alımı açısından süt çocukları karşılaştırıldığında; uygun dozda demir desteği alan süt çocuklarıyla, uygun olmayan dozda alan ya da hiç demir desteği almayan süt çocukları arasında ferritin ve Hb değerleri açısından istatistiksel yönden anlamlı bir fark saptandı (sırasıyla p=0,0001, p= 0,007) (Tablo 35).
Tablo 35. Demir desteği alımıyla ferritin ve hemoglobin düzeyleri
Değişken
Demir desteği alan (n=65)
Demir desteği almayan (n=29) p† Ortalama±SS Ortanca (Min-Maks) Ortalama±SS Ortanca (Min-Maks) Ferritin (ng/ml) 35 (6,2–148) 42 ± 28,8 18,9 (3,1–48,9) 20,4 ± 11,2 0,0001* Hemoglobin (g/dl) 11,3 (9,8–13,3) 11,3 ± 0,7 10,7 (9,5–13,8) 10,9 ± 0,9 0,007*
SS: Standart sapma; Min-Maks: En düşük-en yüksek.
†
Aileler ek gıda açısından sorgulandığında; 85 (%90,4)’inin uygun ek gıda aldığı öğrenildi. Ek gıda alım durumlarına göre süt çocukları karşılaştırıldığında; uygun ek gıda alan süt çocukları ile uygun olmayan şekilde alan ya da hiç ek gıda almayan süt çocukları arasında B 12 vitamini, folik asit ve ferritin düzeyleri arasında istatistiksel yönden anlamlı bir fark saptandı (sırasıyla p= 0,024, p=0,012, p=0,042) (Tablo 36).
Tablo 36. Ek gıda alımına göre ferritin, B 12 vitamini ve folik asit düzeyleri
Değişken
Uygun ek gıda alan
(n=85) Uygun ek gıda almayan (n=9)
p† Ortalama±SS Ortanca (Min-Maks) Ortalama±SS Ortanca (Min-Maks) Ferritin (ng/ml) 36,9 ± 27,1 31,3 (3,1–148) 18,9 (8,3–57,3) 20,9 ± 14,9 0,042* B 12 vitamini (pg/ml) 227 ± 101,2 210 (45–725) 152,5 ± 100,5 120 (44–320) 0,024* Folik asit (ng/ml) 14,5 ± 4,4 15 (3,2–20) 10,3 ± 4,2 10,2 (5,3–18) 0,012*
SS: Standart sapma; Min-Maks: En düşük-en yüksek.
†
: Mann Whitney U testi, *: İstatistiksel açıdan anlamlı fark (p<0,05).
Süt çocuklarında B 12 vitamini eksikliği durumuna göre kordon kanı B 12 vitamini ve annelerin doğum öncesi bakılan B 12 vitamini düzeyleri karşılaştırıldığında; kordon B 12 vitamini düzeyleri açısından gruplar arasında istatistiksel açıdan anlamlı fark saptandı (p=0,0001). Bu fark B 12 vitamini eksik olan süt çocukları ile normal olanlar arasında (p=0,001) ve sınırda olanlar ile normal olanlar arasındaydı (p=0,008). Süt çocuklarının B 12 vitamini düzeyleriyle anne B 12 vitamini düzeyleri arasında Kruskal Wallis varyans analizi ile istatiksel açıdan anlamlı fark saptanmasına rağmen (p=0,035), Mann Whitney U testi ile ikili kıyaslamalarda anlamlı fark saptanmadı. Fakat B 12 vitamini yeterli olan grubun annelerinde doğum öncesi bakılan B 12 vitamini değerlerinin eksik ve sınırda olan gruba göre daha yüksek olduğu görüldü (Tablo 37).
Tablo 37. Süt çocuğunda B 12 vitamini düzeylerine göre kordon ve anne kanı B 12 vitamini düzeyleri B 12 vitamini (pg/ml) Süt çocuğu B 12 vitamini p** Yeterli (Ortalama±SS) Ortanca (Min-Maks) (n=63) Sınırda (Ortalama±SS) Ortanca (Min-Maks) (n=15) Eksik (Ortalama±SS) Ortanca (Min-Maks) (n=16) Kordon 170 (75–410) 176,4 ± 70*a 139 (64–137)127,4 ± 35 108 (53–319) 122,1 ± 61,7 0,0001† Anne 109 (44–380)123,9 ± 61,5 93 (51–226)95,8 ± 42,4 70,5 (47–213) 94 ± 46,8 0,035†
SS: Standart sapma; Min-Maks: En düşük-en yüksek.
*: Mann Whitney U testi, **Kruskal Wallis Varyans Analizi.
†: p<0,05düzeyinde istatistiksel açıdan anlamlı fark, Bonferroni düzeltmesi yapılarak α düzeyi 0,016 olarak alınmıştır, a: B 12 vitamini yeterli grupla eksik ve sınırda olan gruplar kıyaslandığında p<0,016 düzeyinde istatistiksel açıdan anlamlı fark.
TARTIŞMA
B 12 vitamini eksikliği ilk kez 1962 yılında Jadhav ve ark. (75) tarafından tanımlanmıştır. Çocuklarda primer eksiklik nadirdir, genellikle annedeki eksiklik veya jüvenil pernisiyöz anemi nedeniyle gelişir. Gebelik ve laktasyon dönemindeki eksiklik anne sütünde B 12 vitamini içeriğinde azalmaya yol açarak fetüs ve yenidoğanda B 12 vitamini eksikliğine neden olur. Normal B 12 vitamini depolarıyla doğan bir yenidoğanda diyetle alımı yetersiz ya da emilim bozuk olsa bile 6–8 ay eksiklik ortaya çıkmaz. Diğer yandan B 12 vitamini eksik gebelerden doğan bebekler yetersiz depolarla doğarlar ve anne sütüyle beslenen bu bebekler anne sütündeki miktarlar düşük olduğu için yeterli miktarda B 12 vitamini almazlar. Hayatın ilk altı ayı içinde bu süt çocuklarında eksiklik bulguları ortaya çıkar (38,75).
Çalışmamız Edirne bölgesinde gebelerde ve onların yenidoğan bebeklerinde B 12 vitamini eksikliği sıklığının yüksek olduğunu, yenidoğanlardaki düzeylerin maternal düzeylerle yakından ilişkili olduğunu göstermektedir. B 12 vitamini ile ilgili literatürdeki çalışmalar anemisi olan hasta çocuklarda vaka sunumu şeklindedir. Çalışmamız bu bölgede ilk kez yenidoğanlardaki düzeyleri ortaya koyması, bu düzeyleri anne düzeyleriyle ilişkilendirmesi ve fazla sayıda bebekten örnek alınmış olması açısından da önemlidir.
Daha önce yapılan birçok çalışma yenidoğan ve süt çocukluğu dönemindeki eksikliğin en önemli nedeninin annedeki eksiklik olduğu ortaya koymuştur (7,8,38,76-78). Çalışmamızda Edirne bölgesinde gebelerde B 12 vitamini eksikliği sıklığı %73,6, yenidoğan bebeklerde %42,8 saptandı. Ayrıca gebelerin %13,6’sında, yenidoğanların %21,3’ünde değerler sınırdaydı. Folik asit eksikliği sıklığı gebelerde %22,4 oranında saptanırken yenidoğanlarda folik asit eksikliği gözlenmedi. Şanlıurfa bölgesinde Koç ve ark. (7)
vitamini eksikliği sıklığı doğumdan hemen önce gebelerde %72,3, yenidoğan bebeklerinde %41,2 saptanmış, yenidoğanlarda folik asit eksikliği gözlenmemiştir. Gebelerde ise folik asit eksikliği sıklığı %12,2 ile bizim çalışmamızdan daha düşük saptanmıştır. Özdemir (79) İstanbul’da 50 gebede yaptığı çalışmada gebelerin %72’sinde B 12 vitamini eksikliği saptarken, hiçbirinde folik asit eksikliği saptamamıştır. Bu gebelerden doğan yenidoğanların ise %56’sında B 12 vitamini eksikliği, %2’sinde ise folik asit eksikliği saptamıştır.
Ertaş (80) Şanlıurfa bölgesinde sağlık ocaklarına sağlıklı çocuk muayenesi için getirilen 6–11 aylık 211 süt çocuğunda yaptığı taramada B 12 vitamini eksikliği sıklığını %40 olarak saptamıştır. Süt çocuklarının annelerinde de B 12 vitamini düzeyleri değerlendirildiğinde; eksiklik saptananların annelerinde %75 oranında B 12 vitamini eksikliği gözlenirken, normal olanların annelerinde % 51,1 oranında eksiklik gözlenmiş olup aradaki farkın istatistiksel yönden anlamlı olduğu bulunmuştur.
Demir (8) Şanlıurfa bölgesinde yaptığı bir çalışmada, B 12 vitamini eksikliği bulunan 6–24 ay arasında 30 çocuğun %77’sinde annelerinde de B 12 vitamini eksikliği saptamıştır. Yine aynı çalışmada tedavi edilen hastaların %46,6’sında 3. ayın sonunda nörolojik bulguların devam ettiği gözlenmiştir.
Açkurt ve ark. (81) tarafından İzmit bölgesinde yapılan bir çalışmada B 12 vitamini eksikliği sıklığı erken gebelik döneminde (13–17 hafta) %48,8, geç gebelik döneminde (28– 32 hafta) ise %80,9, folik asit eksikliği sıklığı erken gebelik döneminde %59,7, geç gebelik döneminde %76,4 olarak saptanmıştır. Bu da daha önceki çalışmalarda gösterilen B 12 vitamini ve folik asitin gebelik boyunca alım yeterli olsa bile düzeylerinde azalma olduğu görüşünü desteklemektedir (82-84). Cikot ve ark. (84) Hollanda’da daha önce doğum yapmamış ve vitamin desteği almayan 102 sağlıklı gebe kadında gebelik öncesi dönemde, gebelik boyunca ve doğumdan 6 hafta sonra folik asit ve B 12 vitamini düzeylerini değerlendirmişler ve gebelik süresince eksiklik sınırına kadar ulaşabilen düzeyde azalma saptamışlardır. Bu durum muhtemelen hamilelikte plazma volümünün artışından, hormonal durumdaki değişiklikten ve gebeliğe ikincil gereksinim artışından kaynaklanmaktadır (68,83). Çalışmamızda gebelerle yenidoğanların B 12 vitamini düzeyleri arasında orta güçte pozitif yönde istatistiksel yönden anlamlı korelasyon saptandı (r=0,675, p=0,0001). Koç ve ark. (7), Guerra-Shinohara ve ark. (85), Frery ve ark. (86), Monsen ve ark. (87), Giugliani ve ark. (88), Özdemir (79) yaptıkları çalışmalarda benzer şekilde anne ve yenidoğan bebek B 12 vitamini düzeyleri arasında korelasyon saptamışlardır. Monagle ve Tauro (89) megaloblastik anemisi olan altı süt çocuğunun annelerinde Hb, beyaz küre ve trombosit sayıları normal ve
saptamıştır. Demir (8) 6–24 aylık 30 çocukta yaptığı çalışmada annelerinde de B 12 eksikliği sık olmasına rağmen düzeyler arasında ilişki saptamamıştır. Diğer çalışmalarla uyumsuz bu bulgu annelerin doğumdan sonra B 12 vitamini içeren gıda veya vitamin alımıyla kendi ihtiyaçlarını karşılamış olabileceklerine bağlanmıştır. Tüm bu çalışmalar ve bizim çalışmamızdaki veriler değerlendirildiğinde, gebelerin B 12 vitamini düzeylerinin yenidoğanların ve süt çocuklarının B 12 vitamini düzeyleri üzerinde oldukça etkili olduğunu göstermektedir.
Çalışmamızda yenidoğanlarda B 12 vitamini ortalamasını (169,1±78,9 pg/ml) gebelerden (118,2±53,7 pg/ml) daha yüksek saptadık. Schulpis ve ark. (6) Yunanistan’da 1933 gebe ve yenidoğanda, Monsen ve ark. (87) Norveç’te 173 gebe ve yenidoğanda, Guerra- Shinohara ve ark. (85) Brezilya’da 69 gebe ve yenidoğanda, Koç ve ark. (7) Şanlıurfa’da 180 gebe ve yenidoğanda, Giugliani ve ark. (88) Brezilya’da 51 gebe ve yenidoğanda yaptıkları çalışmalarda benzer olarak yenidoğanların B 12 vitamini ortalamasını gebelerden daha yüksek saptamışlardır.
Çalışmamızda folik asit düzeyleri açısından anne ve bebeklerinin düzeyleri arasında zayıf güçte pozitif yönde istatistiksel yönden anlamlı ilişki saptandı (r=0,499, p=0,0001). Koç ve ark. (7), Guerro-Shinohara ve ark. (85), Guiglani ve ark. (88) yaptıkları çalışmalarda gebeler ve yenidoğanlarda serum folik asit düzeyleri arasında çalışmamıza benzer şekilde