Verilerin Toplanması ve Değerlendirilmes

3.3.1. Diyet Planı ve Besin Tüketim Durumunun Saptanması

Araştırmaya katılan tüm hastalar daha önce hastalıklarına yönelik diyet tedavileri aldıklarını belirtmiştir. Bu araştırmada hastaların diyetleri yaklaşık 30- 35 kkal/kg/gün kalori ve enerjinin %55-60’ı karbonhidrat, enerjinin %30-35’i yağ

ve 1.2 g/kg/gün protein içerecek şekilde ayarlanmıştır. Diyet proteininin en az % 50’sinin biyolojik değeri yüksek proteinden gelmesine dikkat edilmiştir.

Kontrol grubundaki hastaların diyetlerindeki protein kaynakları, yumurta dışındaki gıdalardan sağlanmıştır. Tam yumurta grubundaki hastaların diyetlerindeki protein miktarı ve kalitesi, her gün tam bir yumurta ve diğer protein kaynaklı gıdalardan sağlanacak şekilde düzenlenmiştir. Yumurta akı grubundaki hastaların diyetlerindeki protein miktarı ve kalitesi ise, sadece tam bir yumurta akı ve diğer protein kaynaklı gıdalardan gelecek şekilde ayarlanmıştır. Sadece yumurta akı tükettirilen grupta, yumurta sarısının çıkarılması ile oluşan diyet toplam yağ miktarındaki azalma, diyete 1 tatlı kaşığı bitkisel sıvı yağ eklemesi ile tamamlanmıştır. Kontrol grubundaki hastalara sadece kendileri için hazırlanan beslenme programı uygulanmış ve 90 gün boyunca yumurta tüketmemeleri (yiyeceklerin içine eklenen ve günlük 5 g altında olması hariç) sağlanmıştır. Tam yumurta ve yumurta akı tüketen hastalardan araştırma süresince yumurtalarını haşlama yöntemi ile tüketmeleri istenmiştir. Üç grupta da omlet, melemen gibi tam yumurtanın kullanıldığı yiyecekler hariç börek, kek benzeri içine yumurta eklenerek yapılan yiyeceklerin araştırma süresince tüketilmesine izin verilmiştir. Araştırma süresince hastaların tükettikleri yumurtalar, araştırmacı tarafından “Tarım ve Köy İşleri Bakanlığı, Tavukçuluk Araştırma Enstitüsü”nden günlük taze yumurta olarak (her biri 60 gr olan yumurtalar) temin edilmiştir.

Araştırma süresince hastaların besin tüketim kayıtları; bir günü hemodiyaliz günü, bir günü de hemodiyalize girmedikleri gün olmak üzere çalışma süresince haftada iki gün alınmıştır (Ek 4). Böylece hastaların besin tüketim kayıtları, araştırmaya başlamadan önce (genel beslenme dönemi), arınma sürecinin bittiği son gün (0.gün), müdahale döneminin 30.günü, 60.günü ve 90.günü olmak üzere toplam 10 gün alınmıştır.

Besin tüketim durumlarının değerlendirilmesinde doğruluk değeri daha yüksek olduğu bilinen “tartım yöntemi” kullanılmıştır (102). Bunun için her hastaya ±20 gram hassasiyetli Sinbo mutfak terazisi (SKS 4505) araştırmacı tarafından verilmiştir. Araştırmaya başlamadan önce besin tüketim kayıtlarının

doğruluğunu sağlamak üzere hasta ve/veya hastanın beslenmesiyle yakından ilgilenen yakınına araştırmacı tarafından bireysel eğitimler verilmiştir. Bazı örnek besinler alınarak (elma, peynir, ekmek, pirinç pilavı gibi) nasıl tartım yapılacağı ve gıda/yiyecek ağırlıklarının nasıl okunacağı gösterilmiştir. Her besin tüketim kaydının bitiminde, besin tüketim kayıtları araştırmacı tarafından kontrol edilmiş ve eksikler varsa tamamlanmıştır. Günlük diyetle alınan enerji ve besin öğeleri, Türkiye için geliştirilen “Bilgisayar Destekli Beslenme Programı, Beslenme Bilgi Sistemi, Tam versiyon 6.1 (BEBIS)” kullanılarak analiz edilmiş ve sonuçlar SPSS 15 paket programıyla değerlendirilmiştir. Hastaların tükettikleri enerji, makro ve mikro besin öğeleri K/DOQI ve ESPEN önerileri ile karşılaştırılmıştır (28,53,64), (Ek 5).

3.3.2. Antropometrik Ölçümler ve Subjektif Global Değerlendirme Araştırmanın tüm dönemlerinde hastaların antropometrik ölçümlerden, hemodiyaliz çıkış vücut ağırlıkları, boy uzunlukları, TDKK ve ÜOKÇ ölçülmüş ve VKİ değerleri hesaplanmıştır. Hastaların vücut ağırlığı; diyaliz çıkışındaki ödemsiz vücut ağırlığı (kuru ağırlık) dikkate alınarak ±0.1 kg hassasiyetindeki Medical Scale DR-Mod 85 marka elektronik tartı ile ölçülmüştür. Kuru ağırlık, hipotansiyon ve diyaliz içi belirti olmaksızın bir hastanın tolere edebileceği en düşük vücut ağırlığıdır (18). Bireylerin boy uzunluklarının ölçümü, iki metre uzunluğunda esnemeyen çelik şerit metre ile yapılmıştır. Boy uzunluğu; topuklar, sırt, omuzlar dik durumdayken, başın en yüksek üst noktasından yere kadar olan mesafenin ölçümüyle yapılmıştır (102). Vücut kütle indeksinin hesaplanmasında, Vücut Kütle İndeksi (VKİ)=ağırlık (kg)/boy uzunluğu(m2) kullanılmıştır. Bu indekste; <20 zayıf, 20-25 arası değerler normal, 25- 29.9 arası hafif şişman, 30-39.9 arası şişman ve >40 değerler ağır veya morbid şişman olarak kabul edilmektedir (103).

Üst orta kol çevresi, kol dirsekten 90 derece bükülüp, omuzda akromion çıkıntısı ile dirsekte olekranon çıkıntısı arasındaki orta nokta işaretlenerek esnek olmayan mezür ile ölçülmüştür. Daha sonra kol serbest bırakılıp, katman

sol elin işaret ve baş parmağı ile tutularak ve sağ elde bulunan Holtain marka kaliper (Holtain Ltd., Crymych U.K.) ile TDKK ölçümü yapılmıştır (104).

Subjektif global değerlendirme (SGD), hastaların beslenme durumlarını değerlendirmek için kullanılan bir araçtır. SGD; ucuz, farklı disiplinler tarafından kolayca kullanılabilecek ve hızlı uygulanabilecek bir araçtır (105). Araştırmaya katılan hastalara Ek 6’deki “Subjektif Global Değerlendirme (SGD)” formu, araştırmacı tarafından hastanın kendisiyle görüşülerek araştırmanın başlangıcı (0. gün) ve 90. günü doldurulmuştur. Subjektif Global Değerlendirme, Detsky (106) tarafından tanımladığı şekilde uygulanmıştır. Anamnez bölümünde, son altı ay içinde vücut ağırlığında değişiklikler, bulantı, kusma, iştahsızlık, diyare gibi gastrointestinal semptomlar, fonksiyonel kapasite, diyette değişiklik sorgulanmıştır. Fizik muayenede ise ascit, ayak bileği ve sakral bölgede ödem varlığı, triceps, orta aksiller hatta göğüs yan duvarında alt alta yağ dokusu kaybı, quadriceps ve deltoid kaslarda hacim ve tonusa bakılarak kas kaybı hekim tarafından değerlendirilmiştir. Sonuçta hastalar beslenme durumu açısından üç gruba ayrılmıştır. A:iyi beslenme, B:orta düzeyde malnutrisyon, C:ağır malnutrisyon olarak kabul edilmiştir.

3.3.3. Biyokimyasal ve Hematolojik Bulgular

Hastaların, kan basınçları ve kanları RFM Ankara Diyaliz Merkezinde çalışan hemodiyaliz hemşiresi tarafından alınmıştır. Araştırmada yer alan tüm laboratuar ölçümleri, Ankalab Laboratuarlarında çalışılmıştır. Toplanan kan örneklerinde; spot kan şekeri,serum albumin, prealbumin, total protein, total kolesterol, LDL-kolesterol, HDL-kolesterol, trigliserit, potasyum, fosfor, kalsiyum, sodyum, kan üre azotu (BUN), kreatinin, alanin aminotransferaz (ALT), ve C- Reaktif Protein (CRP) değerleri ile kan hematolojik değerlerine (hemoglobin ve hematokrit) bakılmıştır. Spot kan şekeri, heksokinaz metodu; total protein, biuret metodu; albumin, brom cresol green metodu; BUN, üreaz metodu; kreatinin, alkalin pikrat metodu; ALT, NADH metodu; Sodyumve potasyum, ISE metodu; Kalsiyum, arsenazo metodu; Fosfor, phosphomolybdate metodu; total kolesterol, enzimatik metod; HDL-kolesterol, A.selective detergent metodu;

LDL-kolesterol, Liquid selective detergent; trigliserit, gliserol fosfat oksidaz metodu ile Advia 1800 cihazı ile çalışılmıştır. Prealbumin ve CRP, nefolometrik metoduyla Beckman İmmage 800 cihazı ile çalışılmıştır. Hemoglobin ve hemotokrit, cell counter metoduyla Beckman Gen-S metoduyla çalışılmıştır. Biyokimyasal ölçümlere ilişkin referans değerler Ek 7’de verilmiştir.

3.3.4. Verilerin İstatistiksel Olarak Değerlendirilmesi

Verilerin değerlendirilmesi, Windows ortamında “SPSS 15.00” istatistik paket programı kullanılarak yapılmıştır. Uygulanan anket formunda hastalara ilişkin bütün niteliksel veriler, sayı (S) ve yüzde (%) olarak değerlendirilmiş ve gösterilmiştir. Hastaların, antropometrik ölçümleri, enerji ve besin öğeleri alımları ile biyokimyasal bulgularına ilişkin verilerin medyan ve alt-üst değerleri bulunmuştur.

Örneklem sayısının azlığı nedeniyle non parametrik testler kullanılmıştır. Gruplar arası, enerji ile besin öğeleri tüketim durumları, antropometrik ölçümleri ve biyokimyasal bulguları arasındaki farkın istatistiksel olarak anlamlılığı için “Kruskall Wallis Varyans Analizi” kullanılmıştır. Saptanan farklılığın hangi gruptan kaynaklandığını belirlemek için ise Bonferroni düzeltmesi ile Mann Whitney U testi uygulanmıştır.

Her bir grubun dönemler arasına göre, enerji ile besin öğeleri tüketim durumları, antropometrik ölçümleri ve biyokimyasal bulguları grup içi farklılığını önem kontrolü için ‘Friedman Non Parametrik Varyans Analizi” kullanılmıştır. Saptanan farkın hangi dönemden kaynaklandığını belirlemek için Bonferroni düzeltmesi ile “Wilcoxon Testi” uygulanmıştır.

İstatistiksel olarak önemli bulunan değerler p<0.05 ifade etmektedir. Bonferroni düzeltmesi yapılan testlerde ise, istatistiksel açıdan anlamlı veya önemli olarak belirtilen değerler farklı p değerlerinde ifade edilmiştir.

Sürekli iki değişken arasındaki ilişkiyi incelemek için “Sperman Korelasyon Katsayısı” hesaplanmıştır (107).

4.

BULGULAR