Verilerin Değerlendirilmesi

Çocuklara uygulanan Okul Öncesi Kabul Ölçeği, Marmara İlköğretime Hazır Oluş Ölçeği ile Anasınıfı ve Anaokulu Davranış Ölçeği değerlendirme kriterlerine uygun olarak puanlanmıştır. Okul Öncesi Kabul Ölçeğinden deney grubundaki her çocuğa ait üç test puanı (ön test, son test, kalıcılık testi), kontrol grubundaki her çocuğa ait ise iki test puanı (ön test ve son test) elde edilmiştir. Marmara İlköğretime Hazır Oluş Ölçeğinden deney ve kontrol grubundaki her çocuğa ait bir test puanı (ön test) elde edilmiştir. Anaokul ve Anasınıfı Davranış Ölçeğinden deney ve kontrol grubundaki her çocuğa ait iki test puanı (ön test ve son test) elde edilmiştir. Araştırmaya katılan çocukların Genel Bilgi Formları değerlendirilerek araştırmaya katılan çocukların, ailelerine ilişkin demografik özellikler elde edilmiştir. Bu demografik bilgiler çalışma grubunun (deney ve kontrol grubunun) özelliklerini belirlemek amacıyla kullanılmıştır.

Araştırmaya katılan deney ve kontrol grubundaki çocukların Okul Öncesi Kabul Ölçeği, Marmara İlköğretime Hazır Oluş Ölçeği ve Anasınıfı ve Anaokulu Davranış Ölçeğinden aldıkları puanlar kayıt formuna kaydedilmiştir. Kayıt formundaki bilgiler bilgisayar ortamına kaydedilerek gerekli istatistiksel analizler yapılmıştır.

3.5.2. Verilerin analizi

Okul Öncesi Kabul Ölçeği, Marmara İlköğretime Hazır Oluş Ölçeği ve Anasınıfı ve Anaokulu Davranış Ölçeği kullanılarak yapılan bu araştırmaya ait verilerin analizinde, araştırmanın amaçlarını test etmek için istatistiksel analizler

SPSS 20.0 istatistik programı kullanılarak yapılmıştır. Örneklem grubunu oluşturan deney ve kontrol grubunun Okul Öncesi Kabul Ölçeği aldıkları ön test, son test ve kalıcılık testi puanlarının ve Marmara İlköğretime Hazır Oluş Ölçeği ön test puanları ile Anasınıfı ve Anaokulu Davranış Ölçeğinde aldıkları ön test ve son test puanlarının basıklık ve çarpıklık değerleri Tablo 3.6’te sunulduğu üzere tüm çarpıklık ve basıklık değerleri kabul edilebilir aralıkta olduğu tespit edilmişir (Curran, West ve Finch, 1996; Hair, Black, Babin ve Anderson, 2010; Tabachnick ve Fidell, 1996).

Tablo 3.6. Okul Öncesi Kabul Ölçeği, Marmara İlköğretime Hazır Oluş Ölçeği alt boyutları ve Anasınıfı ve Anaokulu Davranış Ölçeği alt boyutlarının Ortalama, Standart Sapma, Çarpıklık ve Basıklık Puanları Sonuçları

Tablo 3.6 incelendiğinde Okul öncesi eğitimine devam eden çocukların Okul Öncesi Kabul Ölçeğinin deney ve kontrol grupların toplam puanları çarpıklık değerleri normal dağılım olarak kabul edilen -1.96 ile + 1.96 aralığında olduğu basıklık değerlerinin ise -7 ile +7 aralığında olduğu belirlenmiştir. Bu nedenle Okul Öncesi Kabul Ölçeğinin normal dağılım gösterdiği belirlenmiş ve verilerin analizinde parametrik tekniklerin uygulanmasının uygun olduğu tespit edilmiştir.

Tablo 3.6 incelendiğinde Okul öncesi eğitimine devam eden çocukların Anaokulu ve Anasınıfı Davranış Ölçeği ile Sosyal İşbirliği, Sosyal Etkileşim, Sosyal Bağımsızlık, Benmerkezci, Dikkat Problemleri/Hiperaktivite, Anti Sosyal Davranış, Sosyal Çekingenlik ve Kaygı alt boyutlarının deney ve kontrol puanları çarpıklık değerleri normal dağılım olarak kabul edilen -1.96 ile + 1.96 aralığında olduğu basıklık değerlerinin ise -7 ile +7 aralığında olduğu belirlenmiştir. Bu nedenle Anaokulu ve Anasınıfı Davranış Ölçeğinin değişkenlerin normal dağılım gösterdiği belirlenmiş ve verilerin analizinde parametrik tekniklerin uygulanmasının uygun olduğu tespit edilmiştir.

Örnekleme dahil edilen deney ve kontrol grubundaki çocukların Marmara İlköğretime Hazır Oluş Ölçeğinin alt boyutları olan Zihinsel ve Dil Gelişim (MZD) ve Sosyal- Duygusal Gelişim (MSD) ilişkin ön test puanlarının aritmetik ortalamaları ve standart sapma bağımsız t test ile hesaplanmıştır.

Örnekleme dahil edilen deney ve kontrol grubundaki çocukların Okul Öncesi Kabul Ölçeğine ilişkin ön test ve son test puanlarının aritmetik ortalamaları ve standart sapma bağımsız t test ile hesaplanmıştır. Deney grubundaki çocukların akran sosyal kabul ön test, son test ve kalıcılık testi puan ortalamaları, kontrol grubundaki ise çocukların akran sosyal kabul ön test ve son test puan ortalamaları arasında anlamlı düzeyde fark olup olmadığına bağımlı örneklem t test ile bakılmıştır.

Örnekleme dahil edilen deney ve kontrol grubundaki çocukların Anasınıfı ve Anaokulu Davranış Ölçeğinin ait boyutları olan Sosyal İşbirliği (Sİ), Sosyal Etkileşim (SE), Sosyal Bağımsızlık (SB), Benmerkezci (BM), Dikkat Problemleri/Hiperaktivite (DP), Anti Sosyal Davranış/Saldırganlık (ASD), Sosyal

Çekingenlik (SÇ) ve Kaygı (K) ilişkin ön test ve son test puanlarının aritmetik ortalamaları ve standart sapma bağımsız t test ile hesaplanmıştır. Deney ve kontrol grubundaki çocukların Anasınıfı ve Anaokulu Davranış Ölçeğinin ait boyutları olan Sosyal İşbirliği (Sİ), Sosyal Etkileşim (SE), Sosyal Bağımsızlık (SB), Benmerkezci (BM), Dikkat Problemleri/Hiperaktivite (DP), Anti Sosyal Davranış/Saldırganlık (ASD), Sosyal Çekingenlik (SÇ) ve Kaygı (K) ön test ve son test puan ortalamaları arasında anlamlı düzeyde fark olup olmadığına bağımlı örneklem t test ile değerlendirilmiştir.

Okul Öncesi devam eden çocukların Okul Öncesi Kabul Ölçeğine (OÖKÖ) ilişkin ön test ve son test puanlarının cinsiyetlerine göre aritmetik ortalamaları ve standart sapma bağımsız t testi ile hesaplanmıştır. Örnekleme dahil edilen okul öncesi çocukların Okul Öncesi Kabul Ölçeğinin (OÖKÖ) ön test ve son test puanlarının yaşı ile arasındaki ilişki korelasyon ile bakılmıştır.

Bunlara ek olarak, Okul Öncesi Kabul Ölçeği (OÖKÖ) aldıkları toplam puanlarının demografik değişkenlerine (anne ve baba öğrenim durumu, anne çalışma durumu, aile tipi, ailedeki çocuk sayısı, çocuk sırası, ailenin sosyo-ekonomik durumu, ailenin yakın öevresinde özel gereksinimli birey olup olmaması durumu) göre farklı olup olmadığı bağımsız t test ve Anova yardımıyla test edilmiştir. Örneklem gruplarındaki katılımcıların sayılarının eşit olmadığı durumlarda, Welch ANOVA ve Bağımsız t testleri uygulanmıştır (Delacre, Lakens ve Leys, 2017). İstatiksel olarak anlamlı çıkan ANOVA sonuçları ise LSD posthoc analiziyle test edilmiştir. Tüm istatistiksel testlerin anlamlılık seviyeleri p<.05 düzeyine göre değerlendirilmiştir.

4. BULGULAR VE TARTIŞMA

Bu araştırma, okul öncesi dönemdeki normal gelişim gösteren çocukların kaynaştırma ve bütünleştirme programına devam eden özel gereksinimli akranlarına karşı sosyal kabul düzeyleri üzerinde “Arkadaş Edinme” Programının etkili olup olmadığının belirlenmesi amacıyla yapılmıştır. Bu doğrultuda araştırmadan elde edilen veriler değerlendirilerek sonuçlar tablolar halinde sunulmuş ve kaynaklarla desteklenerek tartışılmıştır.

Araştırmaya dahil edilen deney ve kontrol grubundaki çocukların Marmara İlköğretime Hazır Oluş Ölçeğinin Zihinsel ve Dil Gelişimi (MZD) ve Sosyal ve Duygusal Gelişim (MSD) alt boyutlarına ilişkin ön test puan ortalamaları, standart sapma ve bağımsız örneklem t testi sonuçları Tablo 4.1 ve Tablo 4.2’te sunulmuştur.

Araştırmaya dahil edilen deney ve kontrol grubundaki çocukların Okul Öncesi Kabul Ölçeğine (OÖKÖ) ilişkin ön test ve son test puan ortalamaları, standart sapma ve bağımsız örneklem t testi sonuçları Tablo 4.3’de sunulmuştur.

Araştırmaya dahil edilen deney ve kontrol grubundaki çocukların Okul Öncesi Kabul Ölçeğine ilişkin ön test ve son test puanlarındaki değişim Şekil 4.1’de sunulmuştur.

Araştırmaya dahil edilen deney grubundaki çocukların Okul Öncesi Kabul Ölçeğine (OÖKÖ) ilişkin ön test, son test, kalıcılık testi puan ortalamaları, standart sapma ve bağımlı örneklem t testi sonuçları Tablo 4.4’de sunulmuştur.

Araştırmaya dahil edilen deney grubundaki çocukların Okul Öncesi Kabul Ölçeğine ilişkin ön test, son test ve kalıcılık test puanlarındaki değişim Şekil 4.2’de sunulmuştur.

Araştırmaya dahil edilen kontrol grubundaki çocukların Okul Öncesi Kabul Ölçeğine (OÖKÖ) ilişkin ön test, son test puan ortalamaları, standart sapma ve bağımlı örneklem t testi sonuçları Tablo 4.5’te sunulmuştur.

Araştırmaya dahil edilen deney ve kontrol grubundaki çocukların Anasınıfı ve Anaokulu Davranış Ölçeğinin Sosyal İşbirliği (Sİ), Sosyal Etkileşim (SE), Sosyal Bağımsızlık (SB), Benmerkezci (BM), Dikkat Problemleri/Hiperaktivite (DP), Anti Sosyal Davranış/Saldırganlık (ASD), Sosyal Çekingenlik (SÇ) ve Kaygı (K) alt boyutlarına ilişkin ön test, son test puan ortalamaları, standart sapma ve bağımsız örneklem t testi sonuçları Tablo 4.6, 4.8, 4.10, 4.12, 4.14, 4.16, 4.18 ve 4.20’de sunulmuştur.

Araştırmaya dahil edilen deney ve kontrol grubundaki çocukların Anasınıfı ve Anaokulu Davranış Ölçeğinin Sosyal İşbirliği (Sİ), Sosyal Etkileşim (SE), Sosyal Bağımsızlık (SB), Benmerkezci (BM), Dikkat Problemleri/Hiperaktivite (DP), Anti Sosyal Davranış/Saldırganlık (ASD), Sosyal Çekingenlik (SÇ) ve Kaygı (K) alt boyutlarına ilişkin ön test, son test puan ortalamaları, standart sapma ve bağımlı örneklem t testi sonuçları Tablo 4.7, 4.9, 4.11, 4.13, 4.15, 4.17, 4.19 ve 4.21’te sunulmuştur.

Araştırmaya dahil edilen deney ve kontrol grubundaki çocukların cinsiyetlerine göre Okul Öncesi Kabul Ölçeğine (OÖKÖ) ilişkin ön test, son test puan ortalamaları, standart sapma ve bağımsız örneklem t testi sonuçları Tablo 4.22’de sunulmuştur.

Araştırmaya dahil edilen deney ve kontrol grubundaki çocukların Okul Öncesi Kabul Ölçeğine (OÖKÖ) ilişkin ön test, son test puanları ile yaşları arasındaki Pearson korelasyon analiz sonuçları Tablo 4.23’te verilmiştir.

Araştırmaya dahil edilen deney ve kontrol grubundaki çocukların demografik bilgilerine (anne öğrenim durumu, baba öğrenim durumu, aile tipi, ailedeki çocuk sayısı, çocuk sırası, aile sosyo-ekonomik) göre Okul Öncesi Kabul Ölçeğinden

(OÖKÖ) aldıkları toplam göre puan ortalamaları ve standart sapma sonuçları Tablo 4.24, 4.27, 4.29, 4.31, 4.33, 4.35’te sunulmuştur.

Araştırmaya dahil edilen deney ve kontrol grubundaki çocukların demografik bilgilerine (anne öğrenim durumu, baba öğrenim durumu, aile tipi, ailedeki çocuk sayısı, çocuk sırası, aile sosyo-ekonomik durumu) göre Okul Öncesi Kabul Ölçeğinden (OÖKÖ) varyans analizi sonuçları Tablo 4.25, 4.28, 4.30, 4.32, 4.34, 4.36’da sunulmuştur.

Araştırmaya dahil edilen deney ve kontrol grubundaki çocukların demografik bilgilerine (anne çalışma durumu, ailenin yakın çevresinde özel gereksinimli birey olup olması durumu) göre Okul Öncesi Kabul Ölçeğine (OÖKÖ) ilişkin ön test, son test puan ortalamaları, standart sapma ve bağımsız örneklem t testi sonuçları Tablo 4.26, 4.37’de sunulmuştur.

Çalışma grubun benzeşikliğini göstermek amacıyla deney ve kontrol grubundaki çocukların Marmara İlköğretime Hazır Oluş Ölçeğinin Zihinsel ve Dil Gelişimi (MZD) alt boyutuna ilişkin ön test puan ortalamaları, standart sapma ve bağımsız örneklem t testi sonuçları Tablo 4.1’de sunulmuştur.

Tablo 4.1

Deney ve kontrol grubundaki çocukların Marmara İlköğretime Hazır Oluş Ölçeğinin Zihinsel ve Dil Gelişimi (MZD) alt boyutuna ilişkin ön test puan ortalamaları, standart sapma ve bağımsız örneklem t testi sonuçları

Grup n x̄ ss sd t p MZD Ön test Deney 64 3,49 ,53 128 1,078 ,283 Kontrol 66 3,59 ,57 *p<,05

Tablo 4.1’de görüldüğü üzere “Arkadaş Edinme” Programına katılan ve katılmayan çocukların Marmara İlköğretime Hazır Oluş Ölçeği Zihinsel ve Dil Gelişimi alt boyutundan aldıkları ön test puan ortalamalarına ait bağımsız örneklem t testi sonuçlarına göre; deney ve kontrol grubundaki çocukların Zihinsel ve Dil Gelişimi alt boyut puan ortalamalarında istatistiksel açıdan anlamlı farklılık olmadığı bulunmuştur (t(1,128)=1,078; p>0,05). Bu sonuç deney ve kontrol grubundaki çocukların Zihinsel ve Dil Gelişimi düzeyleri açısından uygulama öncesinde denk olduklarını, yani deney ve kontrol grubunun homojen olduğunu göstermektedir. Bu durum her iki grubun zihinsel olarak benzer gelişim düzeylerinde olduğunu ifade etmesi bakımından önemli bir bulgudur.

Okul öncesi dönemde gelişim alanlarının tamamı birbiri ile ilişkili olarak gelişim göstermektedir. Yapılan çalışmalarda kaynaştırma/bütünleştirme sınıflarında bulunan normal gelişim gösteren çocukların ve özel gereksinimli çocukların zihinsel ve dil gelişiminin arttığı belirlenmiştir(Moeller, 2000). Dolayısıyla çocukların sosyal gelişimleri kadar zihinsel ve dil gelişimlerinin de incelenmesi bu bakımdan önemlidir.

Deney ve kontrol grubundaki çocukların Marmara İlköğretime Hazır Oluş Ölçeğinin Sosyal ve Duygusal Gelişim (MSD) alt boyutuna ilişkin ön test puan ortalamaları, standart sapma ve bağımsız örneklem t testi sonuçları Tablo 4.2’de sunulmuştur.

Tablo 4.2

Deney ve kontrol grubundaki çocukların Marmara İlköğretime Hazır Oluş Ölçeğinin Sosyal ve Duygusal Gelişim (MSD) alt boyutuna ilişkin ön test puan ortalamaları, standart sapma ve bağımsız örneklem t testi sonuçları

Grup n x̄ ss sd t p MSD Ön test Deney 64 3,24 ,54 128 ,687 ,494 Kontrol 66 3,17 ,67 *p<,05

Tablo 4.2’de görüldüğü üzere “Arkadaş Edinme” Programına katılan ve katılmayan çocukların Marmara İlköğretime Hazır Oluş Ölçeği Sosyal ve Duygusal Gelişim alt boyutundan aldıkları ön test puan ortalamalarına ait bağımsız örneklem t testi sonuçları; deney ve kontrol grubundaki çocukların Sosyal ve Duygusal Gelişim alt boyut puan ortalamalarında istatistiksel açıdan anlamlı farklılık olmadığı bulunmuştur (t(1,128)=,687; p>0,05). Bu sonuç deney ve kontrol grubundaki çocukların Sosyal ve Duygusal Gelişim düzeyleri açısından uygulama öncesinde denk olduklarını, yani deney ve kontrol grubunun sosyal duygusal gelişim bakımından homojen olduğunu göstermektedir. Bu durum her iki grubun sosyal ve duygusal olarak benzer gelişim düzeylerinde olduğunu ifade etmesi bakımından önemli bir bulgudur.

Okul öncesi dönem çocukların sosyal ve duygusal gelişimini etkileyen en önemli dönemlerdendir. Bu dönemde çocukların olumlu ya da olumsuz olan akran ilişkileri onları sosyal ve duygusal açıdan güçlenmelerini ya da zayıflamalarını etkilemektedir. Normal gelişim gösteren ve özel gereksinimli çocukların kaynaştırma/bütünleştirme sınıflarında yer almaları çocukların birbirlerini daha yakından tanımalarını ve önyargılıların önüne geçmelerine yardımcı olmaktadır (Bierman vd., 2008; Domitrovich, Cortes ve Greenberg, 2007). Bu da onların sosyal

açıdan da güçlenmelerini sağlamaktadır. Dolayısıyla çocukların sosyal ve duygusal gelişimlerinin incelenmesi çok önemlidir.

Deney ve kontrol grubundaki çocukların Okul Öncesi Kabul Ölçeğine (OÖKÖ) ilişkin ön test, son test puan ortalamaları, standart sapma ve bağımsız örneklem t testi sonuçları Tablo 4.3’te sunulmuştur.

Tablo 4.3

Deney ve kontrol grubundaki çocukların Okul Öncesi Kabul Ölçeğine (OÖKÖ) ilişkin ön test, son test puan ortalamaları, standart sapma ve bağımsız örneklem t testi sonuçları Grup n x̄ ss sd t p OÖKÖ Ön test Deney 64 18,50 5,58 128 ,819 ,414 Kontrol 66 19,36 6,39 OÖKÖ Son test Deney 64 22,23 4,39 128 -4,457 ,000** Kontrol 66 17,77 6,73 *p<,05, **p<,001

Şekil 4.1. Deney ve kontrol grubundaki çocukların Okul Öncesi Kabul Ölçeği puanlarındaki değişim

Tablo 4.3 ve Şekil 4.1’de görüldüğü üzere “Arkadaş Edinme” Programına katılan ve katılmayan çocukların Okul Öncesi Kabul Ölçeğinden aldıkları ön test puan ortalamalarına ait bağımsız örneklem t testi sonuçları; deney ve kontrol

15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30

Ön test Son test

Okul Öncesi Kabul Ölçeği

grubundaki okul öncesi eğitimine devam eden çocukların Okul Öncesi Kabul Ölçeği (t(1,128)=,819; p>0,05) puan ortalamalarında istatistiksel açıdan anlamlı farklılık olmadığı bulunmuştur. Bu sonuç deney ve kontrol grubundaki çocukların sosyal kabul düzeyleri açısından uygulama öncesinde denk olduklarını, yani deney ve kontrol grubunun homojen olduğunu göstermektedir. Bu da istenen bir sonuçtur.

Tablo 4.3 ve Şekil 4.1 incelendiğinde “Arkadaş Edinme” Programına katılan ve katılmayan çocukların Okul Öncesi Kabul Ölçeğinden aldıkları son test puan ortalamalarına ait bağımsız örneklem t testi sonuçları; deney ve kontrol grubundaki okul öncesi eğitimine devam eden çocukların Okul Öncesi Kabul Ölçeği (t(1,128)=-4,457; p<0,001) puan ortalamaları arasında istatistiksel açıdan anlamlı düzeyde bir farklılık olduğu bulunmuştur. Yani deney grubunda bulunan çocukların (x̄=22,23; ss=4,39), kontrol grubundaki çocuklara (x̄=17,77; ss=6,73) göre daha yüksek puan aldıkları bulunmuştur. Bu bulgu eğitim sonrası deney grubundaki çocukların sosyal kabul düzeylerinde artış olduğunu göstermektedir.

Tablo 4.3’deki bulgular doğrultusunda, Arkadaş Edinme” programının çocukların sosyal kabul düzeylerini arttırmada etkili olduğu söylenebilir. Deney grubundaki çocukların sosyal kabul düzeylerinin artmasında “Arkadaş Edinme” programında yer alan özel gereksinimli karakterli kitapların, işbirlikli öğrenme aktivitelerinin, harekete dayalı oyun etkinliklerinin ve çocukların özel gereksinimli birey karakterli olan kitapları ailelerle yeniden okumasının yararlı olduğu düşünülmektedir. Sosyal kabulü etkileyen “Arkadaş Edinme” gibi programların normal gelişim gösteren çocukların ve özel gereksinimli çocukların sosyal ve duygusal gelişimleri açısından da etkili olduğu bilinmektedir. Özellikle, çocukların sosyal işbirliği, sosyal etkileşimi ve sosyal bağımsızlığı gibi alt boyutlarında çocuklarda gözle görülebilir sonuçlar vermektedir(Bierman vd., 2008; Domitrovich, Cortes ve Greenberg, 2007;Rakap, Rakap ve Kalkan, 2017; Shpendi ve Ahmetoğlu, 2017). Bu bilgiler doğrultusunda, kaynaştırma/bütünleştirme sınıflarında bulunan normal gelişim gösteren çocuklar ve özel gereksinimli çocukların bir arada olmalarının, “Arkadaş Edinme” programı gibi alan yazında mevcut olan diğer program ve yöntemlerin uygulanmasının çocukların sosyal ve duygusal açıdan

gelişmelerini desteklediği söylenebilir(Denham vd., 2003; Briggs-Gowan ve Carter, 2007; McCabe ve Altamura, 2011). Özel gereksinimli çocukların ve normal gelişim gösteren çocukların sosyal ve duygusal gelişim düzeylerini olumlu yönde değiştirmek üzere sosyal kabulü etkileyen programlara eğitim süreçlerinde yer verilmesi gerekmektedir.

Deney grubundaki çocukların Okul Öncesi Kabul Ölçeğine (OÖKÖ) ilişkin ön test, son test ve kalıcılık testi puan ortalamaları, standart sapma ve bağımlı örneklem t testi sonuçları Tablo 4.4’te sunulmuştur.

Şekil 4.2. Deney grubundaki çocukların Okul Öncesi Kabul Ölçeği puanlarındaki değişim

Tablo 4.4 ve Şekil 4.2 incelendiğinde “Arkadaş Edinme” Programına katılan deney grubundaki çocukların Okul Öncesi Sosyal Kabul Ölçeği’nden aldıkları ön test, son test ve kalıcılık testi puanları arasındaki bağımlı örneklem t testi sonuçlarına göre ön test (x̄=18,50; ss=5.58) ve son test (x̄=22,23; ss=4,39), (t(1,63)=- Tablo 4.4

Deney grubundaki çocukların Okul Öncesi Kabul Ölçeğine (OÖKÖ) ilişkin ön test, son test ve kalıcılık testi puan ortalamaları, standart sapma ve bağımlı örneklem t testi sonuçları

n x̄ ss sd t p

OÖKÖ - Ön test 64 18,50 5,58 63 -5,315 ,000**

OÖKÖ - Son test 64 22,23 4,39

OÖKÖ - Son test 64 22,23 4,39

63 -5,041 ,000** OÖKÖ - Kalıcılık testi 64 24,96 4,17

OÖKÖ - Ön test 64 18,50 5,58

63 -8,481 ,000** OÖKÖ - Kalıcılık testi 64 24,96 4,17

*p<,05, **p<,001 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30

Ön test Son test Kalıcılık Testi

Okul Öncesi Kabul Ölçeği

5,315; p<0,01); son test (x̄ =22,23; ss=4,39) ve kalıcılık testi (x̄=24,96; ss=4,17), (t(1,63)=-5,041; p<0,01); yine ön test (x̄ =18,50; ss=5,58) ve kalıcılık testi (x̄=24,96; ss=4,17), (t(1,63)=-8,481; p<0,01) puan ortalamaları arasında anlamlı farklılık olduğu bulunmuştur. Bir başka deyişle, “Arkadaş Edinme” Programına katılan deney grubundaki çocukların eğitim sonrasında akran sosyal kabul düzeylerinde yükselme olduğu ve son testten dört hafta sonra yapılan kalıcılık testi bulgularına dayanarak akran sosyal kabul düzeyleri üzerine etkisinin artarak devam ettiği görülmektedir.Bu durumun “Arkadaş Edinme” programının çocuklara sunduğu fırsatlardan kaynaklanmış olduğu düşünülmektedir.

Tablo 4.4’daki bulgular doğrultusunda, “Arkadaş Edinme” programının çocukların sosyal kabul düzeylerinin doğrudan desteklemeye yönelik etkinlikleri içermekte ve çocuklar bu etkinlikler ile birçok deneyimler yaşamaktadırlar. Bu deneyimler sırasında çocuklar özel gereksinimli arkadaşlarıyla birlikte olma, oyunlar oynama ve özel gereksinimli bireyleri tanıma olanağı bulmakta bu durum sosyal kabullerini kalıcı hale getirmektedir. “Arkadaş Edinme” programının içeriğinde sosyal kabulü desteklemek amacıyla bütün özel gereksinimleri karakterleri kapsayan hikaye kitapları, “Sesiz Ol Marina! – Down Sendromlu bir kız çocuğu, “Suzan Güler” – yürüme yetersizliği olan bir kız çocuğu, “Moses bir konsere gider” – işitme yetersizliği olan bir erkek çocuğu, “Andi ve onun sarı frizbisi” otizmli bir erkek çocuğu, “Okulun Korsanı” görme yetersizliği olan bir kız çocuğu ya da “Onun Hakkında Konuşalım! Sıradışı Arkadaşlar” okunmuş ve kitap okuma sırasında ve sonrasında kitaplarla ilgili tartışmalar yapılmıştır. Kitap okunduktan sonra işbirlikli öğrenme aktivitelerinde çocuklar, küçük gruplar halinde evcilik oyunları, Legolarla binalar inşa etme, market oyunları, hayvan çiftliği inşa etme vs. gibi çocukları bir arada tutan ve iletişimi sağlayan işbirlikli oyunlar oynamalarına olanak sağlanmıştır. Sonunda da paraşüt oyunu, ip oyunları ve top oyunları gibi hareketli grup oyunlarına yer verilmiştir (Tablo 3.4. Arkadaş Edinme Programı Etkinlikleri). Genel olarak bakıldığında bütün bu etkinliklerin çocuklarda özel gereksinimli akranlarına karşı sosyal kabulün artmasında büyük bir etkisi olabileceği düşünülmektedir. “Arkadaş Edinme” programında uygulanan etkinlikler çocukların akranlarıyla aralarında olan farklılıklara değil benzerliklere odaklanmalarını sağlamaktadır. Bu da çocukların

akran ilişkilerinin güçlenmesini ve birbirlerini daha kolay kabul etmelerini sağlamaktadır (Diamond, 2001;Odom vd., 2006; Favazza, Ostrosky ve Mouzourou, 2016).

“Arkadaş Edinme” programının yanı sıra, literatürde yer alan Arkadaşlık Becerilerini Geliştirme Programı (Özaydın, İftar ve Kaner, 2002), zihinsel yetersizlikler ve diğer özel gereksinimli çocuklara yönelik uygulanan İşbirlikli Öğrenme Teknikleri (Piercy, Wilton ve Townsend, 2002), özellikle otizmli çocukların sosyal kabulünü desteklemek üzere kullanılan Model Olma Tekniği (Laushey ve Heflin, 2000; Marcus ve Wilder, 2009), özel gereksinimli çocuklara ve risk altında olan normal gelişim gösteren çocuklara ve ailelerine yönelik uygulanan “Head Start” programı (Love vd., 2005), özel gereksinimli çocukların hikayelerinin okunması ile normal gelişim gösteren çocuklarda kabullenmeyi hedefleyen “Bir Kitap Seç, Herhangi bir Kitap” (Pick a book, any book) uygulaması (Ostrosky, Mouzourou, Dorsey, Favazza ve Leboeuf, 2013), 5 yaş çocuklarının sosyal kabulünü arttırmak için “Sen söyleyemezsin, Sen Oynayamazsın” (You can’t say, You can’t Play) programı (Harrist ve Bradley, 2003), özel gereksinimli çocukların ve normal gelişim gösteren çocukların motor gelişiminin yanı sıra çocukların sosyalleşmesini