4.1. Araştırmanın Birinci Amacına İlişkin Verilerin Analizi
Anketlerde her bir maddenin ayrı nitelikleri ölçmesi; frekans, yüzde ve aritmetik ortalama dışında istatistiksel işlemler yapılamamaktadır (Metin, vd. 2014). Araştırmanın birinci amacında anket içerik analizi tekniği ile analiz edilmiştir. “İçerik analizinde temel amaç, toplanan verileri açıklayabilecek kavramlara ve ilişkilere ulaştırmaktır” (Yıldırım & Şimşek, 2011, s.121). İçerik analizinde ulaşılan kod ve kategoriler gruplar arası karşılaştırmaya olanak sağlaması amacıyla yüzde-frekans olarak düzenlenmiştir. İçerik analizinde aşağıda belirtilen aşamalar izlenmiştir.
Nitel verilerin analizi aşamasında ilk olarak toplanan anketler öğretmen, öğretmen adayı ve öğrenci olmak üzere üç farklı gruba ayrılmıştır. Her bir grup için bir excel dosyası oluşturulmuştur. Oluşturulan dosyaların içinde her bir anket maddesi için excel sayfaları hazırlanmıştır. Her bir soruya ilişkin verilen yanıtlar ilgili excel sayfasına olduğu gibi
107
geçirilmiştir. Üç gruba ait toplam 347 adet anket bilgisayar ortamına aktarılmıştır. Veriler bilgisayar ortamında tekrar okunmuştur. İçerik analizinin ilk aşaması olarak kendi içinde anlamlı bir bütün oluşturan veriler kodlanmıştır (Yıldırım & Şimşek, 2011, s.122). Verilerden ve literatürden yararlanılarak genel bir çerçeve içinde kod listesi oluşturulmuştur. Oluşturulan kod listesinden yararlanılarak veriler tekrar gözden geçirilmiş ve kodlama işlemi tekrar yapılmıştır.
Veri analizinde kodlayıcı güvenirliğini sağlamak için ikinci bir araştırmacı da kodlama yapmış ve bir kod listesi oluşturmuştur. Kodlama yapan her iki puanlayıcı arasındaki uyuşma yüzdesinin en az %75 olması gerekmektedir (Şencan, 2005). Yıldırım & Şimşek’e göre (2011) bu oran %70 düzeyinde olmalıdır. Bu çalışmada uyuşma yüzdesi %88 olarak bulunmuştur. Bu esnada kod listesinden bazı kodlar birleştirilmiştir.
Ortaya çıkan kodlardan benzer olanlar bir araya getirilerek temalara ulaşılmıştır. Temaların altında yer alan kodların anlamlı bir bütün oluşturması açısından iç tutarlılık; araştırmada elde edilen veriler ile ilişkilendirilebilmesi açısından da dış tutarlılık sağlanmıştır.
Sayılar ve rakamlar genellikle nicel araştırma türleri için geçerli görünse de ankette elde edilen nitel verinin grup açısından karşılaştırılabilmesi için sayılara dönüştürülmüştür. Nitel yöntem basit yüzde hesapları ve sözcük sıklık hesapları ile sayısallaştırılabilmektedir (Yıldırım & Şimşek, 2011, s.123). Kodların ve temaların yüzdelik dağılımları hesaplanmıştır. Örneğin; uygulanan üç ankette ortak olan yaratıcılık kavramını nasıl tanımlarsınız sorusuna ilişkin gruplar arası karşılaştırma yapılabilmesi için yüzdelere gerek duyulmuştur. Bu sayede öğrencilerin ve öğretmenlerin büyük bir bölümü yaratıcılık kavramını ürün olarak tanımlarken öğretmen adaylarının çok az bir bölümünün ürün olarak tanımladıkları karşılaştırması yapılabilmiştir. Veriler uygun grafikler haline getirilerek görselleştirilmiştir. Grafikler yorumlanmış ve alanyazında bulunan benzer ve tamamlayıcı araştırmalarla desteklenmiştir.
4.2. Araştırmanın İkinci Amacına İlişkin Verilerin Analizi
4.2.1. Torrance Yaratıcı Düşünme Şekil Testi Sonuçlarının Analizi
Şekilsel formdan iki bölümde puan elde edilmektedir. Birinci bölümde; akıcılık, orijinallik, başlıkların soyutluluğu, detaylandırma ve erken kapatmaya karşı direnç bölümleri bulunmaktadır. Bu bölümlerden toplam puan elde edilmektedir. İkinci bölümde 13 farklı puan türü içeren yaratıcı kuvvetler listesi bulunmaktadır. Yaratıcı kuvvetler listesinin
108
puanlanmasında bireysel hata daha baskın olduğu için bu bölümden puanlama yapılmamıştır. Testlerin analizi araştırmacı tarafından yapılmıştır. Araştırmacı deneysel işlem öncesinde testin uygulanmasına ilişkin eğitime katılmıştır. Testin puanlanması şu şekilde yapılmıştır:
Akıcılık puanı: Bu puan türü için yalnızca faaliyet iki ve üç incelenir. Tümüyle aynı olan, soyut yanıtlar, tamamlanmamış ya da tanımlanamayan yanıtlar puanlanmamaktadır. Birleştirilen yanıtlar tek bir yanıt olarak sayılmaktadır. Örneğin; iki ayrı dairenin birleştirilip bir gözlük şekli çizilirse akıcılıktan tek bir puan almaktadır. Bu bölümden alınan puanlar toplanarak akıcılık puanı elde edilmiştir.
Orijinallik puanı: Bu puan türü için tüm faaliyetler incelenir. Orijinallik puanı her bir şekil için sıfır ya da birdir. Faaliyet iki ve üçteki şekiller birleştirilmişse (gözlük örneği gibi) fazladan bir puan verilir.
Başlıkların soyutluluğu puanı: Bu puan türü için birinci ve ikinci faaliyetler incelenir. Başlık resmin ne olduğunu anlatıyorsa puan verilmez; anlam yüklü ise “bir”; hayal gücü içeriyorsa “iki; soyutlanmış ve hayal gücü içeren anlamlı bir başlık varsa “üç” puan verilir. Burada en fazla üç puan verilebilir.
Zenginleştirme puanı: Faaliyet iki ve üçteki şekiller incelenir ve her bir ayrıntı puanlanır. Örneğin; bir el çiziminde parmakta bir yüzük çizilmesi ve bu yüzüğün ayrıntılarına yer verilmesi puanlanmaktadır.
Erken kapamaya direnç puanı: Yalnızca ikinci faaliyette incelenir. Bu boyut puanlanırken, basit bir şekil çizilmişse puan verilmemekte; küçük eklemeler yapılmışsa “bir” puan; kapama yapılmamışsa ve bir öyküsü varsa “iki” puan verilmektedir.
Elde edilen puanlardan ayrıca TYDŞT toplam puanı elde edilmiştir. Araştırmanın ikinci alt amacı için hem deney hem de kontrol grubunun ortalama puanları SPSS 20 paket programı kullanılarak t-testi analizine tabii tutulmuştur. Katılımcı sayısının 30’un altında olmasına rağmen puanların dağılımı normal dağılım gösterdikleri için parametrik testler uygulanmıştır. Verilerin analiz edilmesinde en az .05 anlamlılık düzeyi benimsenmiştir.
109
4.2.2. Yaratıcı Ürün Değerlendirme Sonuçlarının Analizi
Araştırmanın ikinci amacı kapsamında deney ve kontrol grupları içindeki küçük gruplar tarafından deneysel işlem öncesi ve sonrasında hazırlanan ürünler Wiggins (2012) tarafından geliştirilen “Creativity Rubric” (Yaratıcılık Dereceli Puanlama Anahtarı) Türkçe uyarlanarak analiz amacıyla kullanılmıştır.
Ölçme aracı kullanılmadan önce Türkçe uyarlama çalışmaları yapılmıştır. Test üç farklı akademisyen tarafından İngilizce’den Türkçe’ye çevrilmiştir. Ortak cümleler aranmıştır ve cümlelerde ortak olmayan ifadeler, uzman görüşü ile ortak hale getirilmiştir. Daha sonra Türkçe hali İngilizce’ye öncekilerden farklı iki akademisyen tarafından çevrilerek bir uzman tarafından kontrol edilmiştir. Puanlama anahtarının geçerlik ve güvenirlik çalışması ölçme ve değerlendirme, yaratıcı düşünme alanından beş farklı uzman tarafından yapılmıştır.
Öğrenci ürünleri araştırmacı ve iki farklı program geliştirme uzmanı tarafından Yaratıcılık Dereceli Puanlama Anahtarı kullanılarak puanlanmıştır. Puanlama sonucunda elde edilen ön- son test ortalamaları SPSS 20 paket programı kullanılarak normal dağılım göstermeleri nedeniyle parametrik testlerden bağımsız gruplar t –testi ve bağımlı gruplar t-testi analizlerine tabii tutulmuştur. Ayrıca üç puanlayıcı arasındaki güvenirlik katsayısı 0,964 olarak bulunmuştur. Yaratıcı Ürün Dereceli Puanlama Anahtarı Ek-4’de sunulmuştur.
4.2.3. Günlüklerin Analizi
Öğrencilerin günlükleri içerik analizi yöntemi ile analiz edilmiştir. Analiz öncesinde bir eğitim programının “kazanımlar”, “içerik”, “öğrenme-öğretme süreci” ve “değerlendirme” boyutlarına ilişkin olarak dört kategori analiz öncesinde belirlenmiştir. İçerik analizi sonucunda belirlenmiş olan dört kategoriye “zaman”, “ortam” ve “grup çalışmaları” kategorileri eklenmiştir. Ortaya çıkan kategori ve kod listesinden yararlanarak kodlama yapmıştır. Ulaşılan kategoriler frekanslar ve yüzdeler açısından analiz edilmiştir.
4.2.4. Odak Grup Görüşmelerinin Analizi
Odak grup görüşmesinden elde edilen görüşme kayıtları bilgisayar ortamına aktarılarak görüşme metni oluşturulmuş ve incelemeleri için odak grup görüşmesine katılan öğrencilere iletilmiştir. Görüşmenin geçerliliğini ve güvenirliğini arttırmak için yapılan inceleme sonucunda öğrenciler görüşme metine ilişkin herhangi bir düzeltme talebinde
110
bulunmamışlardır. Öğrenci onayları alındıktan sonra görüşme metni betimsel analiz yöntemi ile analiz edilmiştir. Analizde elde edilen nitel veriler, araştırmanın diğer boyutlarından elde edilen nicel verileri desteklemek amacıyla kullanılmıştır. Nicel verilerin analiz edildiği bölümlerin devamında odak grup görüşmesinde elde edilen ilgili veriler doğrudan alıntılar yapılarak eklenmiştir.